romancio

1901 Indice:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, II.djvu Märchen Intestazione 8 febbraio 2016 25% Da definire

Questo testo fa parte della raccolta Rätoromanische chrestomathie
Vol. II


[p. 1 modifica]

1 Märchen.


1. Il chitschadur.

Ei fuva ina ga in um et ina femna beinstonts, che vevan mo in fegl. Els laien emprender quel, tgei mistregn, ch' el vegli. El ha getg, ch' el vegli vegnir catschadur. Sinquei han els spert cumprau ina buis, ina pistola cun dus rohrs, in stilèt, ina cazzola et in tgeun Curasch. Il fegl mava mintga gi, dis et onns à catscha sur pezzas e vals, e vegneva mintga sera cun salvaschinas … a casa. El era in famus catschadur. In di eis el è eus sur cuolms, pezzas e vals vi; mo survegneu nuot. Cun nuot leva el bucca vegnir a casa; el era bucca endisaus, e va tochen sera tard a miron ora. Cheu va el sper in bi lag vi e veza treis puncts ners sur l' aua vi. El laghegia e trai in schuz, e veza, ch' ei fuva ussa treis thiers ventschi sin quella aua, numnadamein in pesc, ina enta et ina lieur. El pren quels en sia valischa e va. Cheu entaupa el ina femna veglia, che gi: „Oz has ti fatg la dètga catscha!“ El fa de nun saver e gi pauc. Mo la femna gi: „Neve, ti has segiatau treis thiers en in schuz!“ Demai che la femna saveva gir aschi franc, sche ha el bucca saveu far cun meinz, che schar valer. Lura gi la femna, ch' el deigi bucca schar far giu quels thiers ils ses geniturs, sunder prender cun el quels treis l' autra ga alla catscha. Aschia ha il chitschadur fatg. La sera suenter tscheina camonda il fegl als ses, de bucca tuccar en ses thiers, e gi alla mumma, ch' ella meungli bucca levar e far ensolver l' autra dameun; el mondi bucc' a catscha glauter di. Quei ha plischeu alla mumma fetg bein; pertgei ella era veglia, e levava bucca bugien aschi marvegl. L' autra dameun, uras ch' el mava schiglioc à catscha, ha ei è puspei dau si la luna d' ir. El cloma sia mumma, e fa far ella ensolver. Lura pren el siu tgeun Curasch e ses treis thiers en la valischa e va sur pezas e vals a catscha. Mo gl' entir gi ha el veu nuot, e saveu far nuot. La sera tard veza el in gron e bi utschi sin in rom d' in pegn. Demai ch' el veva fatg negina catscha, sche tratga el de sigiattar giu quei utschi. El laghegia; mo igl utschi mava in pegn a l' auter, aschia ch' el saveva nuotta far schuz, et ei vegnius en igl uaul, ch' el saveva ne nu' en, ne nu' ora. Cheu va el sisum ina plonta, e mira, sch' el vezessi bucc' ina glisch enzanua. Cheu catta el adagur ina glisch brausletta in toc pli lunsch. El va encunter quella, e vegn avon ina baita. El splunta; cheu vegn ina matta ora; et el damonda de star sur notg; el sei eus a catscha, e sappi [p. 2 modifica]ne neua en ne neua ora. Quella ha nuotta voleu schar star, essent ch' ei vegni cheu dodisch morders de mesa-notg, che sappien cuninaga, sch' ei sei leu zitgi ne bucc. Mo el ha fatg ton not, che la matta ha schau vegnir en el. Lura ha ella getg: „Cheu sura ei ina combra cun dus letgs; vus saveis ira si en quella, avon ch' ils morders vegnien. Mo mei bucca, ne en in, ne en l' auter letg! Pertgei sur mintgin ei in gron tagl, sco in taglia-fein, e sch' ils morders fredan glieut, et els han in fetg fin fried, sche tilan ei cheu per quella corda egl plintscheu-sura, e quel, chei en letg, vegn mazzaus de quei tagl. Jeu vi gir als morders, ch' jeu hagi cheu si in bettler en in letg, sco eunc bia ga, e lura tilan ei per la corda zuar; mo ei van si per l' autra dameun, e miran, sch' el hagi dus raps, ne nuot.“

Il chitschadur va si en quella combra, visetta ora ella et anfla tutt, sco la fumitgasa veva getg. El pren siu stilèt e sia buis e va giu e seposta … sper igl esch. En cass, ch' ils morders vegnien, leva el dar ina empruada cun els. Dellas dodisch vegnan els rechti en stiva, e gin, ch' ei fredi da glieut. La fumitgasa gi lura, ch' ella hagi in bettler si en in de quels letgs. Sinquei tilan ei per la corda, et il chitschadur fuss staus caput ded esser en letg. Suenter ditg haver discurreu e magliau, vegn ei tutt tgeu en stiva. Bein marvegl pren il chitschadur la curascha, d' arver seu esch-combra, va bufatg de scala giu, e va en cuschina. Cheu era la fumitgasa, e veva feuc. El gi ad ella, sch' ella vegli esser fideivla ad el. Ella ei stada bein cuntenza de quei. Ussa fa il catschadur metter si aua en in gron priel a buglir quella. Lura han els svidau quella aua en parlets e sadiallas, e mess quels sper igl eschstiva, nua ch' ils morders eran sterni ora giun pleun e dormevan. Lura arvan els igl esch, et il catschadur sdarmeina quella aua buglida per tutt la stiva entuorn. Tochen ch' ils morders … eran cheu e savevan bucca arver ils egls, mazza el tutts in avon, l' auter suenter, cun seu stilèt. Lura muossa la fumitgasa la ruosna, nua ch' ils morders mettevan en ils mazzai; et il catschadur fiera tutts en quella. Ussa vul la fumitgasa dar de magliar ad el; mo el gi, che da quei dils morders tucchi el bucc' en; el vegli ira cheu ora a segiettar ina lieur, e lura schar far cun quella in barsau. Sin via entaupa el la femna veglia de tschella sera. Quella gi: „Oz has ti puspei fatg la detga catscha; mazzau dodisch eninaga; mo tonaton bucca tutts!“ — „Mo bein! jeu secreigiel de haver mazzau tutts.“ dat el per risposta. „Na, il capitani ei bucca mazzaus; … quel ei vegneus sur tschels vi, e fa grad complots cun la fumitgasa, co mazzar tei;“ gi la femna; „Els selain giu aschia: Cura ti vegns a casa cun la lieur, sche maglias ti e la fumitgasa quella ensemen. Silsuenter … dat la fumitgasa snueivel is de mal il tgau; ella sei bucca disada cun salvaschinas, et ei hagi tutt fiers el tgau. Lura vegns ti a domondar, sch' ella hagi buc in mettel encunter mal il tgau. Ella vegn a gir: Bein gliez; ella hagi eunc giu pli mal il tgau, e lura seigien ils morders ii cheu ora tier in signur, che hagi siatonta vaccas, e mulsch treis ne quater per far [p. 3 modifica]caffee. Quei hagi lura gidau ella. Spert stos ti seporscher de vuler ira per latg tier quei signur. Ella aber fa fentas de tener tei anavos, schend: „Quei astg' jeu bucca pretender de vus, che havais giu aschi hefti de mazzar ils morders.“ Tonaton fas ti mussar la via ora tier quei signur e vas. Sin via vegnas ti ad entupar in uors. Quei signur ha in uors et in liun, che vegnan quintai per siatonta vaccas. Spert stos ti fierer vi a quel tia enta, e tochen che quel vul schnappar ella, sche pren tia buis e laghegia sigl uors. Quel vegn lura a schar l' enta leu e vegnir neu tier tei, dent la cua sco in thier dumiesti schent: „Lai mei cumbien; sche vi jeu esser cun tei e tiu Curasch! — Lura vas ti vinavon et entaupas in liun. A quel fieras ti vi la lieur e laghegias, sco sigl uors! E quel vegn a gir il madem, sco igl uors, e vegnir cun tei senza far a ti de laid. Emblida aber surtutt bucc de dar silsuenter al tgeun il pesc; aschiglioc entscheiva il liun et igl uors a far tschera, et alla finala scarpan ei tei! Sinquei tuornas ti encunter la baita de morders, siaras en ils dus thiers en in camon, che nagin vezi els, 1e gis lura alla fumitgasa, che ti hagies bucca veu il signur cun las siatonta vaccas, e hagies bucca latg! Quella vegn a gir, ch' ei sei schon bien; il mal il tgau hagi schau suenter; mo ella hagi uss aschi grev sin il brust. Ti damondas … puspei, tgei mettels ils morders havevien encunter mal il brust. Ella gi alura, che quels mavien adina sisu en in molin de giavalets e striadira e fagievien da frina salin; quei gidavi lura. Spert stos ti far amognia ded ir per frina salin. Ella vegn a far fentas de bucca schar. Mo ti prendas tes thiers e vas si en quei mulin e spluntas! Lura vegn ei ora in e damonda, tgei che ti veglias. Ti dias: frina salin. Lura tschaffa quel tei pil tschop e gi: „Cun tei vi jeu fer frina salin; mo neu neu tscheu!“ Enaquella fai: „Allé liun! Allé uors! Allé Curasch!“, e quels vegnan a mazzacrar giu tutts en il mulin. Lura vas ti tier la fumitgasa e gis, che ti hagies bucca survegniu frina. Quella vegn a gir: „Mosch! mosch! il mal il brust ha schau suenter; mo per liberar mei, stos ti schar serar mei ensemen tes dus dettspolischs aschi ferm, sco jeu poss, cun ina corda d' ina ghiga; e lura stos ti rumper persuls quella! „Quei stoss ti far!“ gi la veglia vinavon; e cura che ti has empruau empau, de rumpar la corda, sche cloma, che la fumitgasa dei vegnir a slargiar; ti possias bucca rumper! Lura vegn il capitani a comparer sin igl esch, e trer il stilèt suenter tei; mo el tucca bucc. Et ussa laies ti vegnir neunavon tes thiers, e quels scarpan si il capitani. Silsuenter vas ti on cuschina tier la fumitgasa … e gias: „Demai che ti eis mo ina da quellas, sche vi jeu far flucs cun tei“, e mazzas lur' era ella!“ — Strusch ha la femna veglia giu fineu siu discuors, ch' ina lieur va sper ina caglia vi. Il catschadur trai sin ella e tucca. El va en la baita de morders, e va, suenter haver magliau il barsau, per mulscher las vaccas dil signur. El emblida aber de dar, suenter haver igl uors et il liun cun el, il pesc al tgeun. Tutt eninaga entscheivan ils thiers selvadis a far tschera. Ussa vegn ei endament ad el da dar il [p. 4 modifica]pesc; mo il tgeun era in toc pli anavos sterneus ora per tiarra vi. El dat vi il pesc ad el, mo quel era aschi anavos, ch' el ha bucca tschappau per el. Ussa entscheiva il catschadur a tagliar si quei pesc manedel en talgias e dar ina alla gada al tgeun. Quel ha lura magliau; e mintga talgia, ch' el lagutteva, fagievan ils thiers pli bialla tschera, et alla finala era il tgeun puspei seuns, e tutt era bien. Silsuenter eis el eus per la frina salin el mulin de striadira, e ha schau mazzacrar giu ses thiers ils sezts; e lura ha el schau ligiar ses polischs ensemen cun cordas. Basta, cur' el ha giu mazzau … capitani e fumitgasa, ha el veu, ch' ei era bia daners e scazis en quella baita. El pren nuot da quei cun el e semetta sin via encunter il marcau dil retg per far vegnir il guvern per quels scazis. El va en ina ustria de quei marcau. Cheu damonda el, pertgei tutt las casas de quei marcau seigien surtratgias cun flor ner. Igl ustier fa curvien, ded el esser aschi jasters e bucca saver quei, e gi alura: „Cheu ora en ina teuna sesanfla in drag cun siat tgaus; a quel sto ei mintg' onn vegnir unfreu ina matta, schiglioc … fa el tutt sutsura. Il retg ha schon fatg tutt seu pusseivel, per ch' enzatgi mazzi quei drag; mo tutt ha nezegiau nuot. Uonn ha ei uss tuccau la sort alla feglia dil retg; tal e tal gi, allas nov avon miezdi sto la feglia seschar magliar dal drag. Il retg ha tala encarschadetgna, ch' el ha perquei schau surtrer tuttas las casas cun flor ner.“ Il chitschadur ha tadlau tier quei discuors, ha fatg de saver al guvern pervia dils scazis et ei eus a casa. Las femnas de seu vitg fugevan sin tutts meuns, vesend a vegnend el cun in liun et in uors. Ils ses de casa selegraven, ch' el fussi puspei arivaus; pertgei els temevan, ch' el fussi sefatgs en tocs enzanua. Entginsdis eis el staus a casa, e bucca eus a catscha. Il di, sin il qual la feglia dil retg dueva vegnir magliada dil drag, pren el ses thiers e va en il marcau, e semetta davos la caplutta, la quala il retg haveva fatg baghiar per sia feglia sper la teuna dil drag, sinaquei ch' ella sappi eunc far oraziun, … avon che murir.

Ussa vegn ina carrotscha de quater cavals, tutt surtratgia cun flor ner; la feglia vegn ora. Cheu va il catschadur vitier e gi gl' emprem al carrotschier, ch' ei vegli empruar cul drag. Mo il carrotschier ha manegiau, che quei nezegi nuot. Udend quei la feglia, sche gi ella al catschadur, ch' ella sappi bucca garegiar, ch' el mondi alla mort per ella, ella seigi ussa preparada e vegli schon morir. Meister vegni el tonaton bucc al drag. Tonaton ha lura la feglia alla finala schau dar el ina empruada. Allas nov volva il drag entuorn ina platta, et ei vegn ora in drag cun siat tgaus per laguotter la matta. Ussa lai il chitschadur liber ses thiers, e quels fan flucs cun il drag. El taglia ora a tutts siat tgiaus las lieungas, numerescha quellas e pren quellas tier sesez. La feglia dil retg ha per engraziament offereu ad el sia persuna. Mo el haveva nuotta pli ch' in ton tschaffen, e gi, ch' el vegli eunc patertgar in onn e treis dis. Il chitschadur va à casa sia. Il carrotschier tuorna anavos cun la feglia en sia carrotscha de quater cavals. [p. 5 modifica]Cura ch' el ei staus sur ina aulta pun vi, sche ferma el la carrotscha e gi alla feglia: „Ded in prigel eis ti liberada; de quel cheu metschas ti aber bucc! Gis ti bucc, ch' jeu hagi mazzau il drag, e spusas ti bucca mei, sche fierel jeu tei sur quella pun giu en quella vall!“ La feglia saveva bucca, tgei far; pli bugien che morir giu en quella vall, leva ella eunc esser magliada dal drag. Alla finala gi ella, el dei spitgar in onn e quater dis, e lura vegli ella spusar el. Ussa pren el naven il flor ner, e meina la feglia tutt adaviert tras il marcau, fagend dar gronds schlopps la geisla, schend, ch' el hagi mazzau il drag. Tutt che scheva, che quei sei adina stau in curaschus um, mo da quei havessian els bucca spetgau.

Suenter in onn e treis dis semetta il chitschadur sin via encunter il marcau dil retg, e va en la madema ustria, sco l' emprema ga. Quella ga eran las casas surtratgias cun flor tgietschen. Igl ustier gi ad el, che quei seigi aschia, perquei che la feglia dil retg hagi dameun nozzas cun il carrotschier, che hagi avon in onn mazzau il drag. Ussa metta il chitschadur pag cun igl ustier, che seu tgeun Curasch seigi egl stand dad ir oz en cuschina dil retg e vegnir anavos cun treis dellas pli gustusas tratgas de nozzas. Igl ustier metta pag sia rauba, il chitschadur enzatgei auter. Ussa scriva il chitschadur las tratgas sin in zeddel e metta quel en buca dil tgeun. Quel va en la cuschina dil retg. Ils survients levan catschar giu ad ora el; mo el untgescha ora tutts e va vi, si per la feglia, che mirava è grad tier, co las fumitgasas cuschinaven. Quella observa il zeddel en buca, legia el e metta sin dus tagliors las duas meglieras tratgas de nozzas. Cun quellas entuorn culiez va il tgeun spert sper tutts quels, che fagevan „Huz! Huz!“ ora, et arriva tier l' ustria. Igl ustier era tutt surstaus sur de quei, et ha nuotta saveu far auter, che far amognia sia rauba al catschadur. Denton va la feglia dil retg tier seu bab e gi, che seu liberatur seigi tal e tal chitschadur en tala e tala ustria. Il retg tarmetta in survient tier el cul camond, ch' il chitschadur duei vegnir tier el. Mo quel dat per risposta, ch' el hagi grad aschi lunsch de vegnir tier il retg, sco quel tier el. Udend quei il retg, sche va el tier il chitschadur sez e fa vegnir el en il casti. Gl' auter gi eis ei vegniu teneu leu ina gronda gastaria enstagl dellas nozzas. Suenter quella garegia il retg, ch' in e scadin dils leu presents raschuni sia veta. Cheu stat il carrotschier sin peis e gi, ch' el seigi staus da buob purtgè, suenter seigi el tras grazia dil retg adina sevanzaus e vegneus carrotschier. Sco carrotschier seigi ei reussiu ad el de domigniar quei stermentus drag, sco ils siat tgaus, ch' el metti cheu sin meisa muossian, e persuenter hagi el survegniu la feglia dil retg sco spusa.

Ussa stat è il chitschadur si e gi, ch' el seigi adina eus a catscha, hagi sigiatau inaga en in schuz treis thiers, hagi mazzau dodisch morders, silsuenter hagi el podeu tier in liun et in uors. Cun quels seigi el vegnius en quei marcau per far de saver alla polizia, nua quels morders mazzai hagien lur scazis. Cheu hagi lura tal e tal ustier raquintau ad el de quei [p. 6 modifica]snueivel drag e dala feglia dil retg, e cun agid de ses dus thiers hagi el mazzau il drag. El seigi lura eus a casa sia, e la feglia el casti en carrotscha, … e sin via sper tala e tala pun hagi il carrotschier pretendiu, ch' el hagi mazzau il drag, e la feglia hagi stueu dar suenter, per bucca vegnir fiersa giu en la vall.“

Udent quei, garescha il carrotschier, che quei sei bucca ver; ils siat tgaus muossian gie clar, tgi hagi mazzau il drag. Mo ussa damonda il chitschadur … ils gasts, sch' els hagien è schon veu tgaus senza lieungas; arva si las buccas de mintgia tgau e metta en las lieungas, sco ellas eran numeradas. Tutts han ussa carteu al catschadur, e quel ha lura fatg nozzas cun la feglia. Il carrotschier ei vegnius tratgs de part cun quater cavals per sias manzegnas.

2. Il retg e sia feglia.


Inaga er' ei in retg, che haveva mo ina feglia. El lai scriver ora, che quel che sappi far quellas treis caussas, ch' el garegi, survegni sia feglia de maridar. Quei vegn è ad ureglia ad in pauper giuven. Quel peglia curascha, et tratga ira tier il retg, e dar ina empruada. El pren sia valischa … cun maglia, semetta pia sin via, e vegn en in gron uaul. Cheu aud' el a berglent et urlont enzatgei snueivel. El entscheiva a tumer; tutteninaga vesa el entuorn el spir thiers salvadis. Tumentaus fiera el vi a quels la maglia en sia valischa, ils thiers maglian quei; mo silsuenter tuorna la maglia anavos tutta, e sefultscha puspei en la valischa. Ussa vegn in liun neutier el, e gi tutt migieivlamein: „Trai ord da mei treis palegns; pren quels, e salva si els, sin cura che ti eis en basegns lura fruscha quels enta meun; e ti eis gidaus!“ Senza temma trai il giuven ora quels treis palegns, metta quels en sac, e va vinavon. Bein gleiti arriv' el en in auter uaul. Cheu aud' el a cantont e schulont entuorn el; e tutt anetgamein er' el circumdaus da spir utschals. El fiera puspei vi a quels seu da magliar, e quels maglien taffer. Silsuenter tuorna la maglia puspei en la valischa, sco la gada avon. Ussa vegn in utschi tier el e gi: „Trai ora ami treis plemmas e salva si quellas sin cura ti vegns en basegns; lura fruscha quellas enta meun; e ti eis gidaus!“ Il giuven trai ora las plemas, metta ellas en sac, e va vinavon. Ussa vegn el en il tierz uaul, tier ina hetta. En quella scadanav' ei, e petgava sin il pli ault grad. Plein marveglias … arv' el la hetta, e va en. Cheu vezz' el maridurs, che petgaven giu tocca giud in grep; mo devontier mava quella ensi. El fiera vi seu da magliar a quels; mo quellaga tuorna quel bucca pli anavos en la valischa. Ussa vegn in maridur, cun ina bialla cruna sin tgau, neutier il giuven, dat a quel in ani, e gi: „Pren quel, e salva si el, sin cura che ti eis en basegns; lura metta quel en dett, e ti eis gidaus!“ Il giuven pren igl ani, e va tochen tier il retg. Leu damond' el quel, tgei el stoppi far per survegnir sia feglia sco dunna. Il retg muossa ad el in gron lag, e gi, che sin dameun … stoppi quel esser schigiaus si dal tutt. „Bien!“, tratga il giuven, [p. 7 modifica]„quei ei zitgei nunpusseivel per mei!“ El va a studigiont suenter, co far Cheu lai el vegnir endamen, ses treis palegns dil liun en sac; pren ora quels, e fruscha els enta meun. Sinquei ein tutts ils thiers salvadis vegni leu, en han bueu ora tutt l' aua dil lag; il retg era pia bein cuntenz cun il giuven. Ussa muossa il retg ad el in snueivel mantun greun de tuttas sorts, e camonda, ch' el stoppi zavrar quei greun sin l' autra dameun mintga sort da persei l' autra. Quei era puspei enzatgei, che fageva studegiar il giuven. Denton lai el vegnir andamen sias treis plemmas, pren ora quellas e fruscha cun ellas enta pugn. Sinquei ein tutts ils utschals sgolai neutier e han zavrau il greun en uorden, tochen gl' auter gi. Quei ha plischeu al retg. Ussa camonda il retg al giuven, ch' el stoppi baghiar si en tal e tal leug in casti aschia et aschia, e zvar schon sin glauter gi. Quei deva puspei de studigiar ad el. Per cletg vegn ei endamen ad el, ch' el hagi eunc in ani de duvrar en basegns. El pren ora quel e metta el en dett; sinquei ein tutts ils miradurs, et è quel cun la cruna stai leu. Quels han entschiet a baghiar il casti, ch' il retg haveva comondau; e l' autra dameun er' el fineus. Il retg leva e mira ord da finiastra e vezza cheu il casti bia pli bials e gronds, ch' il seu. Spert lai el' vegnir il giuven tier el, e dat ad el sia feglia, cun la quala el ha fatg stupentas nozzas.

3. La siat pèra calzers.


In retg haveva1 treis feglias. Quellas duvraven mintga gi siat pèra calzers per ina; pia en tut ventgin pèr. Il retg saveva bucca capir, co ellas duvrassen tonts calzers, et era ualti unfis, de mantener ils calzers ad ellas. In gi lai el scriver sin in bi schell, avon seu casti, che tgi che sappi explicar ad el, co e cum sias feglias drovien tonts calzers a gi, survegni ina dètga summa daners. Treis gis hagi mintgin, che vegli empruar de vegnir sisu quei, temps de patertgar, seigi gastfri en il casti, e vegni tractaus bein. Sche tal sappi aber bucca gir suenter ils treis gis, sin tgei moda las princessas dovrien tonts calzers, sche stoppi el schar sia vetta. Quai ei è vegneu ad ureglia ad in um, che haveva fatg biars onns il schuldau, Quel ha tertgau, quei fussi enzatgei per el; savanzau havev' el bucca, ch' el haveva da viver senza luvrar, e schuldau volev' el bucca star pli. Bien el selai en, suenter haver gitg studigiau, d' ira si en il casti quels treis gis sco gastfri at empruar de vegnir sisu, co las feglias rumpessien si tonta pèra calzers à gi. Alla finala, tertgava el, sch' el savessi bucca explicar quei, sche fussi ei è bucca grond donn, de stuer morir, pertgei luvrar vulev' el bucca pli. Getg e fatg; el va en il casti e seanunziescha. Quella sera ha el survegneu stupenta tscheina. Gl' auter gi ha ins puspei surveu si ad el cun da beiber e da magliar detgavunda. El va ussa ora en il marcau, e mava a spass à studigiont … suenter, sin tgei moda las princessas duvrassien tonts calzers; mo la sera ha el stueu turnar anavos senza haver anflau ora quei. Ussa er' el snueivel enriclaus, de haver schau en en quei, e stuer dar sia vetta persuenter. [p. 8 modifica]Il secund gi, va el puspei ora en il marcau a spass; el mava cul tgau a bass e patertgava e studigiava, co las princessas rumpessien ils calzers. Mo tutt era adumbatten. Vitier sera entaupa el in um vegl. Quel damonda, pertgei el mondi aschi trests a studigiont per il marcau entuorn. El vul sin quella damonda nuotta ora cul lungatg, e gi pauc. Ussa gi igl um vegl, mo ad in um vegl astg' ins adina confidar enzatgei; el seigi guess buns per in cussegl. Sut e sura; il schuldau gi alla finala, ch' el hagi seschau en de studigiar ora, co las feglias dil retg rumpien si tonts calzers en in di; el hagi schon studigiau suenter dus gis, e sch' el anfli bucc ora quei dameun, sche stoppi el morir, e schiglioc havessi el ina detga buorsa daners. „O, sch' ei gliei mo quei“, rispunda il vegl, „sche vi jeu schon gidar tei; mo neu dameun da quellas uras, da quella gassa cheu giu! Jeu vegnel lura è cheu; alluscha vi jeu schon dar in cussegl, co ei seigi de far!“ Il schuldau ei staus cuntenzs aschia, et ei eus tutt cun pli lev cor quella sera en il casti, nua ch' el ha magliau e bueu taffer. Gl' auter gi va el da quella gassa giu, sco il vegl haveva comandau, et entaupa quel. Quel dat ad el in caput gron, e gi, che cun quel sappi el sefar nunveseivels. El deigi trer en quel, et ir ora quella sera tard suenter tscheina en cuschina, sper la platta de feuc. Leu speras seigi in barcun en il plintschiu. Vonzei vegnien las treis feglias, che seigien treis strias; arvien quei barcun e stulleschien de quel giuaden. El deigi ira suenter; alluscha vegnien ei d' ina via ora tier ina tarmenta ruosna. En quella seigi in gron saal cun in plintscheu tutt en grons quadrells fier cun tagls. En quei saal sesanfli il Nausch cun ina entira sozzia striadira. Quellas treis princessas semettien lura en compagnia cun quels, e sunien e saultien legher. Mo mintga treis stoppien ellas scummiar calzers; quels tagls dils quadrells de fier fetschien snueivel donn et en toccs ils calzers. Ellas vegnien lura a fierer quels, ch' ellas trajen ora ded ina vart; e quels deigi el prender ensemen en in sac, e mussar silsuenter al retg; per far, che quel creigi onz ad el. Il schuldau pren il caput gron, va en il casti, e suenter tscheina va el cun seu caput ora sper la platta de feuc. Encunter mesanotg vegnan las treis princessas; arven il barcun Nagin saveva, che quei fuss barcun, e stuleschan giuaden, et il schuldau suenter. Rechti; ellas van d' ina via ora, et arriven en quei saal cun quadrells da fier cun tagls. Leu era il Nausch cun ina entira sozzia, e sunaven e saltaven. Las feglias semetten è en compagnia, e mintga treis scomian ellas ils calzers, e train vi quels en tal e tal cantun. Suenter haver fatg sis gadas treis, han ellas scumiau ils calzers, et idas della via en, tras il barcun cuschina si en letg. Il schuldau metta spert ils calzers en il cantun en in sac, fiera quel si dies, e va suenter las feglias, si en seu letg; mo natural tutt nunvaseivlamein.

L' autra dameun va el culs calzers rutts tier il retg e gi, che sias feglias seigien strias; ellas hagien fatg pugns e patgs cul giavel, e mondien aschia et aschia mintga notg giu et en cheu, e saultien sin in palintscheu da [p. 9 modifica]quadrells fier cun tagls. Cheu hagi el preu ensemen ils calzers, che ellas targievien ora mintga treis. Vesent quei il retg, ha el carteu al schuldau. dat il camond de metter vi sias feglias, sco strias, e paga ora al schuldau la summa daners; aschia che quel ha saveu viver suenter dell' entrada cun far nuot.

4. Il retg de Spagna, ne Sogn Luregn.


Il retg de Spagna haveva inagada de far ina ujarra encunter seu inimitg. El haveva dubi, ch' el perdessi l' ujarra, e ha pia sattrau ina massa scazis e daners en ina baselgia; sinaquei ch' igl inimitg survegni bucc els. El va ussa cun sia armada encunder agl inimitg e victorisescha, encunter tutt spitgar. Dal legarmen sur della victoria, pertratga el nuotta pli vid ses scazis zuppai, e lai els grad eri. Pign temps suenter ei ina dellas feglias dil retg morta. Quella stueva lura vegnir mintga notg en quella baselgia e pertgirar ils scazis zuppai dal retg. Quei ei pleunseu vegneu ad ureglia al retg, e quel metteva si da cheu denvi mintga notg in schuldau, sco wacha en baselgia. Mo mintga dameun eran quels mazzacrai si; aschia che nagin voleva pli ira sin il wacht de buna veglia; mo il retg sforzava sia schuldada vid quei survetsch. Quella sort tucch' era la quarta notg ad in giuven. Quel va en baselgia, statt leu ina urialla, e pertratga lura de fugir, avon che schar vegnir tal e tal spert. Getg e fatg, el va ord baselgia per fugir. e vegn tochen in ault mir, sur dal qual el stueva seglir giu. Cheu cloma ina vusch d' in um vegl: „Mo nua vas? Neu neu tscheu; jeu hai de gir enzatgei a ti!“ El va vitier quei um vegl, e quel gi, ch' el deigi mo turna si en baselgia, e star davos igl altar; lura possi nagin far ad el zitgei de laid. Il giuven va pia en baselgia e statt davos igl altar. Entuorn mesanotg vegn la feglia dil retg, vestgida miez en alv, e miez en ner, pari ch' ella eri eunc bucca dal tutt en bein, e statt sper ils scazis zuppai; mo tucca bucc en il giuven. L' autra dameun, cura ch' il retg ei vegneus sisu, ch' il giuven era mitschaus, sche ha el giu tal legarmen, ch' el ha dau il giuven gastfri per otg dis, e schenghiau ad el otg gis il survetsch militäric. La notg suenter ha in auter schuldau stueu ira sin il wacht; mo l' autra dameun er' el halt caput. Il madem eis ei eu cun il wacht della notg sisu. Ussa lai il retg clomar il giuven, ch' era mitschaus sia notg, tier el, e gi, ch' el stoppi puspei far wacht la notg suenter en baselgia. Quel damonda il retg, schel hagi schon emblidau, ch' el segi gastfri e libers de scadin survetsch duront otg gis. Il retg rispunda, che demai, ch' ils auters segien adina caput la dameun, sche stoppi el far wacht, vegli ne bucca vegli. Il giuven ha pia nuotta saveu far auter, ch' ira la sera en baselgia. Aschi uras, che la feglia dil retg dueva comparer, va el puspei ord baselgia per fugir e vegn tier il madem mir, sco la2 gada avon. Ussa cloma puspei igl um vegl: „Neu neu tscheu, tier mei! jeu hai de gir zitgai a ti.“ El va vitier; e quel gi ad el, ch' el deigi mo ira si en baselgia, sin la schintschalla; lura possi la feglia dil retg nuotta far ad el enzatgei. Il giuven semeina entuorn e va si en baselgia sin schintschalla. La feglia vegn [p. 10 modifica]puspei, e statt sper ils scazis; mo ha nuotta marveglias ded el. Lautra dameun va il giuven tier il retg, e quel camonda, ch' el stoppi eunc far wacht l' autra notg. El sa pia nuotta far auter, ch' ira si en baselgia la sera e star leu. Mo ussa pertratga el puspei, de fugir, e zuar tutt sin ina autra vard, per mitschar quellaga digl um vegl. Getg e fatg; vonzei va el ord baselgia, e pren tutt ina autra via sut ils peis, che las gadas avon. Mo strusch eis el staus in toc, ch' igl um vegl d' adina cloma puspei: „Neu neu tscheu! jeu hai de gir zitgei a ti!“ Il giuven sa nuotta far auter, ch' ira vitier; et igl um vegl dat ad el ina canna, e gi, ch' el deigi puspei ira si en baselgia; e cura la feglia vegni, sche deigi el sedar cun ella, tochen che quella canna seigi tutt en tocs. Quei ha fatg empau snavur al giuven; mo tonaton … ha quel preu la canna, et ei eus en baselgia. Entuorn mesanotg vegn la feglia dil retg; va vi encunter il giuven, et els entscheiven a sedar sin il pli ault grad. Il giuven deva cun la canna, ch' ei rumpeva giu toc e toc; mo tonaton eran els eunc en carplina, cura ch' il caluster ei vegneus a tuccar de stezzar la dameun marvegl. Quel vezza il giuven wacht sper la giuvna, e va spert e fa de saver al retg, che quei giuven seigi staus la notg en talas e talas relaziuns cun ina giuvna. Il retg vegn sinquei vilaus, lai clomar il giuven tier el, e gi, ch' el vegni mess en perschun per seu mal secontener. Quel sestgisava ora, ton sco el pudeva; mo il retg carteva nuot ad el; el ha pia stueu far il wander en perschun. Leu semegliava ei leung ad el; et el era aschi enriclaus, de haver suondau quei um vegl; quel vegneva halt nuotta per peis, per liberar el. Schon er' el sentenziaus alla mort. Tutt trests sasev' el cheu la davosa notg en perschun. Cheu sesarva igl esch, et igl um vegl vegn en. Spert renfatscha il perschunier ad el, ch' el hagi fatg bien cun el; ussa hagi el pudeu star cheu in temps en perschun; e dameun mettien ei vi el. Igl um vegl gi sin quei, ch' el deigi mo suondar el; ei vegni il davos tonaton ora, sco s' audi. Dameun, cura ch' el vegni menaus ora alla mort, sche deigi el rugar il retg, de schar tschintschar el dus plaids, avon che murir. Quei vegni il retg schon a dar tier. Lura deigi el mirar entuorn sin ils umens; denter quels seigi in, che vargi si pil tgau tutts ils auters; quel deigi el clomar neutier el, e gir, ch' el stoppi tschintschar cun quei um grond in pèr plaids. Il prischunier emperemetta de far quei; et igl um vegl stulescha. Gl' auter gi vegn el menaus ora alla mort. Cheu roga il sventirau per ina grazia il retg. El gi, ch' el havessi eunc de plidar cun tal e tal um grond in pèr plaids, avon che murir. Quei ha il retg concediu. Ussa mira il prischunier entuorn, e vezza igl um vegl, ch' era pil tgau pli gronds, che tutts ils auters umens. El muossa à quel, de vuler vegnir vitier el. Quel va ussa vi sin la plazza et entscheiva a plidar cun aulta vusch, schent, che quei um, ch' ins seigi sil prezin de metter vi, seigi innozents. Il retg deigi patertgar suenter, sch' el hagi bucca sutterau avon l' ujarra daners e scazis en tala e tala baselgia. Per pertgirar quels hagi sia feglia, che seigi morta avon cuort [p. 11 modifica]temps stueu vegnir mintga notg en quella baselgia. Quella seigi ei, che hagi mazzau tutts ils wachts, preu ora quei sventirau leu. Quel hagi sin seu cussegl sedau la davosa notg, ch' el seigi staus wacht, cun la feglia e dau cun ina zerta canna giu per quella, aschi gitg, sco el havevi toc enta meun; e sin quella moda hagi el liberau la feglia, ch' eri eunc bucca dal tutt a bein. Der pagaglia vegli ussa il retg schar metter vi quei curaschus giuven. Tutt quei ch' el hagi getg cheu, seigi sontga verdat; pertgei el seigi nin auter che S. Luregn. … Sinquei ein tutts surstai, il giuven ei vegneus schaus libers, e menaus si el casti dil retg, nua ch' el ha habitau de leudenvi.

5. Ils dus frars.

Inaga fuv' ei dus frars, che luvraven lur funs la stad ensemen. Cura ei gl' ei vegneu dad' alp, han ei voleu parter la rauba. Sin in cuolm havevan ei in clavau niev et in vèder. Ussa han ei seconvegneu giu aschia, che il vegl frar deigi haver tutt las vaccas, che seigien la sera sper il clavau vèder e quellas che seigien sper il clavau niev, deigien esser dil frar pli giuven. Il frar vegl ha numnadamein voleu aschia; perquei ch' el carteva, che las otg vaccas, ch' els havevan, seigien pli disadas en igl nuegl vegl, ch' en il niev, e mondien pia plitost sper il vèder. Mintgamai, sco ei tuccava vaccas, stueva è la envarnonda vegnir partgida. La sera, cura ch' ei van a cuolm, era mo la pli veglia e macorta sper il clavau vèder. Tschellas siat eran sper il niev; aschia ch' il frar vegl haveva mo ina vacca, e l' auter siat. Il frar vegl ha manegiau, ch' ei rendi bucc ora, d' ira igl entir unviern à parver mo ina vacca; ei seigi meglier de mazzar ella. Sia dunna ei stada cuntenza da quei In marcau suenter va el lura cun il tgir, e tegn venal quel. Mo negin cumpra el. La sera vegn el anavos tras in uaul empau spess, e sepiarda. El va lura sin in pegn, per mirar, sch' el vezessi enzanua ina glisch. Cheu vegn ina banda zagringhels sut quei pegn en, fan feuc, mettan si la vaneun, e fan cuer carn. Cheu sto el sponder aua sin il pegn, la quala gartegia grad giu en la vaneun. Plein legria cloman ils zagringhels: „Mo co Dieus carschenta nies pieun!“ Ussa rasa el ora seu tgir cun stravagants tocs corns vidlunder, e lai vegnir quei a panderlont dal pegn giu. Vesent quei ils zagringhels, tratgen els, ch' ei seigi il nausch, e fuien. Ussa vegn el giu dal pegn; pren orasut las ragischs in dètg mantun daners dils zagringhels; lai leu il tgir, e va à casa. Seu frar vegn lura in gi tier el, e vesa quei mantun daners, e damonda, danunder el hagi quels. El rispunda, ch' el hagi vendeu il tgir de sia vacca veglia per in rap il pallegn, e cun quei hagi el tonts daners. Ussa va il frar si tier sia dunna e vegn perina cun ella, de mazzar lur siat vaccas, per saver vender ils tgirs. Sche seu frar haveva tratg mo ord in tgir in tal mun daners, scha tgei hufen stueva el survegnir da siat vaccas! Bien, els mazzen lur siat vaccas, et el va cun siat tgirs sin fiera, e tegn venal. Mo ei va cun el, sco cun seu frar; el sa' ca vender. La sera, bien e tard, semetta el sin via encunter [p. 12 modifica]casa, e vegn en il madem uaul, sco seu frar. Per discletg va el è sin il madem pegn, per encurir ina glisch. Cheu vegnan ils zagringhels puspei cun lur vaneun sut quei pegn en, e fan cuer carn. Er' el sponda aua giu en la vaneun; mo quellaga eran ils zagringhels bucca aschi tups; e stagl gir: „Mo co Dieus carschenta nies pieun!“ han els gareu: „Aha! eis puspei cheusi, ti cugliun? Cun tei volein nus far flucs quellaga!“ El ha stueu vegnir giu, et ils zagringhels ein dai vi dad el; han murdergiau si el miserablamein. Enzacura tard eis el vegneus à casa, e voleva schloppar dala gretta sin seu frar, che havessi cuglienau el aschia. El va in gi giu tier el, per mazzar el. Cheu haveva quel à mesa stiva in parlet cun aua buglienta, prida discus en da cuschina, e deva cun ina torta vi e neu sut il priel en. „Mo tgei fas cheu, ti narr?“ gi il frar si per lauter. „Mo, jeu fetschel buglir quell' aua; ussa meungla mia dunna nuotta ira on cuschina pli, e far feuc; cun quella torta cheu sa ins far buglir en stiva, tgei ch' ins vul. Mo mira, co quella aua buglia!“ — „Ina da quellas tortas voless jeu è per mia dunna!“, dat l' auter per risposta. Sut e sura el ha cumprau giu la torta bien e car, et ei eus si tier sia dunna, e ha fatg prender in parlet aua freida en stiva. El ha lura declarau leung e lad, tgei forza quella torta hagi. Lura ha el entschiet a sdremanar quella torta vi e neu, sut il parlet en, aschi gitg et aschi leung, ch' ella era tutt isada ora. Mo l' aua era perquei bucca pli caulda.

Ussa sefa el en, ch' el seigi puspei vegneus cuglienaus da seu frar, e pren avon sesez de mazzar quel dil tutt. El va pia giu tier el. Quel haveva grad riz-raz cun sia dunna sin il pli ault grad. El mira in tec tier, co ei schenschignaven, e gi nuot. La dunna teneva petg pir che mai, et igl um smanatschava de mazzar ella, sch' ella queschi bucc. Mo ella deva nuotta suenter. Ussa pren igl um siu cunti e trai quel vi en il brust à sia dunna, ch' il seung ei seglieus tutt à gradora e la dunna ei dada, morta per tiarra, per il plintscheu vi. Sinquei gi il frar al morder, quei seigi enzatgei sgarscheivel; el vegni bein a meuns, de haver mazzau la dunna. Mo quel ri, e gi: „O, perquei hai jeu bucca tema; cura gl' ei uras de far marenda, sche vi jeu schon far vegnir neunavon ella!“ El lai star ella empau aschia. Vonzei pren el ora in schul ord sac e schula: „Fi! fi! fi!“, e sin las treisga ei la dunna levada si. Quei era tutt numnadamein seschau giu denter els dus Ei havevan mazzau quei gi il piertg, e mess il seung, en la scuffla, sut il tschop della dunna en. Pia ha igl um tratg il cunti en la scuffla; e la dunna ha fatg fentas d' esser morta, e sin il tierz schul eis ella puspei vegnida neunavon. Quei schul ha è fatg queida à l' auter frar. El haveva era enqualga riz-raz cun la sia; e quella cuscheva era bucca de bugien. Bien, el cumpra giu il schul brav car, e va si tier sia dunna; mo gi à quella nuotzun da quei. Ei gl' ei lura è bucca eu gitg, ch' els han giu de far denter els. Cheu trai igl um il cunti el brust a sia dunna, ch' il seun ei seglieus à gradora, et ella ei dada giun pleun. Ussa tratg' el, schar star empau ella aschia, e lura, uras de marenda clomar ella cul schul. El [p. 13 modifica]entscheiva uss a schular dil bi e dil bein: mo sia dunna deva bucca senzur. Finalmein vegn ei endamen ad el, ch' el seigi l' autra gada vegneus cuglienaus da seu frar. Ussa engir' el, de mazzar seu frar, e va bein spert giu en casa tier el. Quel haveva sefatg de morts; era sternius ora sin trucca, e sia dunna haveva stueu curclar giu el cun in batlini.

„Nua has teu um?“ grescha el, vegnent en dad esch. „O, lez ei morts; mira leu sin trucca, sut quei batlini en!“ „Moscha, à quel sto jeu eunc suenter la mort tgigiar en bucca!“, rispunda il frar; va vi sur el en, per far ses fatgs; mo enaquella dat il miert ina tala murdida, che tschel dat in griu, e gi, ch' el vegli bucca haver de far pli cun morts, e va si en sia casa; e sch' el ei' ca morts, sche viv' el eunc.

6. Ils frars et ils morders.

Ei era inagada treis frars, che stuevan ira a gudognar. Il vegl ha preu igl emprem la via sut ils peis et ei eus, e vegneus en ina gronda ruosna sut tiarra. Cheu era ei duas vaneuns, che buglievan; en ina era il giavel sez, en l' autra aber sia tatta. El va vinavon tras in esch-fier, e leu fuv ei spir cadavers e tgaus pendi si. El va vinavon tras in auter esch, e vegn en ina stiva cun plein uaffens de morders. El va tras il tiirz esch-fier, e vegn en ina combra pleina daners, scazis e custeivladats. Quei ha plischeu ad el; dentuorn fuv' ei nagin, che veseva, et el pren in dètg buordi daners e scazis cun el, e va a casa. „Sche ti has gudognau aschi bia en aschi pign temps, sche mond' jeu è nua, che ti eis staus, a gudognar!“ gi il frar meseun si per il vegl. Quel raschuna tutt, co ei seigi eu cun el. Bien, il frar meseun va en la madema ruosna, anfla las duas vaneuns buglientas, cul Nausch e sia tatta, ils uaffens de morders, ils cadavers dils mazzai et ils scazis. Da quels pren el in brav sac plein e va à casa. Quei ha è fatg cueida al frar giuven d' ira a gudognar. Mo cun quel eis ei eu mender. Ils laders e morders, che habitaven en quella ruosna, havevan sencorscheu, ch' ei fuva vegneu naven scazis, e havevan schau anavos dus, sco wachts. Vegnent quel tras l' escha-fier per engolar lur scazis, ein els dai à dies ad el, han mazzacrau si el e pendeu seu tgau sper ils auters.

7. Quella de Niessegner.

Ina gada fuva ei in pauper um, ch' era staus a messa ina domengia. Il prer veva perdagau sur l' almosna, e getg denter auter, che sch' ins detti almosna, sche paghi Niessegner cun il tschiendubel persuenter. Tutt muentaus vegn el à casa e raquinta à sia dunna il priedi. Ei han lura giu endamen, tgei els savassen dar per l' amur Diu; sinaquei ch' els survegniessen era il tschiendubel. La dunna lai lura vegnir endamen ina teila, ch' ella veva fatg si; et els parten ora quella als paupers, manegiond de survegnir persuenter tschien teilas. Mintga gi spitgaven els vegnend las teilas; mo adumbatten. … Cheu va igl um sez tier il prer, per gir ad el, ch' el hagi perdagau manzegnas, schiglioc stuessien las teilas vegnir uss. Il prer3 consolescha il [p. 14 modifica]pauper um e gi, che il tschiendubel vegni guess; el sappi mo bucca grad cura. Nuotta cuntenz cun quei semetta igl um sin via, per ira tier in cruzifix e domandar sez Niessegner, co ei stetti cun il tschiendubel de sia teila. El va sper la casa d' in signur ora. Quel mava grad a spass, e damonda igl um, nua el mondi. „Jeu mondel à tschintschar cun Niessegner“; gi el. Lura camonda il signur de vuler domandar Niessegner, pertgei sia pumera porti bucca pli fretgs, sco pli daditg. Quei vegli el schon far, dat el per risposta e va vinavon. Silsuenter va el sper ina casa vi. Ord quella vegneva ei ina femna tutt a bargiend. Quella damonda igl um, nua el mondi; et el di: „Tier Niessegner“. Lura supplichescha quella femna igl um, de voler domandar Niessegner, pertgei el hagi preu naven ad ella sia soletta feglia. Quei ha el detg, ch' el vegli schon far, e va vinavon sper ina claustra vi. Sper ina finiastra seseva igl avat per star à frestg, e damonda puspei igl um, nua el mondi. „A tschintschar cun Niessegner“, di el. „Lura, di igl avat, damonda, pertgei ei regi en mia claustra aschi schliatta pasch!“ „Quei vi jeu schon far,“ emprometta igl um. Essend arrivaus sper il cruzifix, fa el ina tarmenta reverenza, trai giu la capetscha e di si per Niessegner: „Bien gi! Bien gi!“ Mo Niessegner risponda nuot. Ussa garescha igl um pir che mai: „Bien di!“ mettend vitier: „Ti mai bucca fai il cut!“ Vesend Niessegner quella gronda cardienscha, sche damonda el finalmein, tgei el vegli. Igl um rispunda: „Il tschiendubel per mia teila.“ Niessegner rispunda: „Sch' ei glei mo quei, sche mo va à casa! Sin lura vegnas ti a survegnir tutt.“ Ussa di igl um, ch' el stoppi eunc domandar el, pertgei la pumera de quei signur porti bucca fretg. Niessegner rispunda: „Va, e gi al signur, ch' el dei far naven siu tgeun nausch, che laschi vegnir neutier negina paupra glieut, e dar almosna, et alura vegni ei schon meglier!“ — „Pietigott!“ gi uss igl um e semeina entuorn. Mo ussa lai el vegnir endamen la dunna, va vi sper Niessegner4 e gi quei, che la dunna veva comondau. Niessegner dat per risposta: „Va, e gi, ch' jeu hagi preu ella, entochen ch' ella era mia!“ — „Dieus pertgiri!“ gi uss igl um e vul ira. Mo ussa vegn igl avat endamen ad el, et el gi a Niessegner, ch' igl avat laschi domandar, pertgei ses paders vegnien bucca perina. Niessegner rispunda: „Va, e gi agl avat, ch' el deigi far ir ord claustra tal e tal pader; quei sei in striun; et alura vegni ei schon meglier!“ Igl um va en quella claustra e gi quei agl avat, e quel dat ad el ina buorsa danèrs. Tutt leds, ch' igl tschiendubel entscheivi a vegnir, va el tier la dunna e metta giu sia commissium. Quella dat era in schengetg ad el. Vegnend tier il signur, sche ha quel dau eunc in pli gron salari, che domisdus tschels; aschia ch' igl um haveva il tschiendubel per la teila, avon che vegnir à casa.

8. Il gat e la miur.

Inagada ein in gat et ina miur vegni tier in piogn. Il gat gi alla miur: „Va ti vi avon!“ La miur rispunda: „Na! jeu mon bucc; schiglioc maglias [p. 15 modifica]ti giu ami la cua!“ Ussa empermetta il gat alla miur, ch' el vegli nuotta haver marveglias de sia cua, sch' ella mondi ordavon. Bien, la miur selai en e va igl emprem sin il piogn. Spert va il gat è suenter, e va cun la cua della miur. Cura els ein stai vi omisdus da l' autra vard dil piogn, sche voleva la miur, ch' il gat dessi ad ella sia cua. Mo quel rispunda: „Dai ami peun; sche dun jeu a ti tia cua!“ Ussa va la miur tier la furnera e gi à quella: „Dai peun à gat; alluscha dat gat à miur cua!“ La furnera rispunda: „Sche porta a mi frina!“ Sinquei va la miur tier il muliner, e gi a quel: „Dai frina à furnera; alluscha dat furnera peun à gat; e gat dat à miur cua!“ Il mulinèr dat per risposta: „Sche dai a mi latg!“ Ussa va la miur tier la vacca, e gi à quella: „Dai latg a muliner; muliner dat frina à furnera; e furnera dat peun à gat; e gat dat à miur cua!“ La vacca rispunda: „Sche dai a mi fein!“ Ussa va la miur ora sin in prau tier ina enzardunza, e gi a quella: „Dai fein à vacca; alluscha dat vacca latg à muliner; e muliner dat frina a furnera; e furnera dat peun a gat; e gat dat a miur cua!“ „Sche dai a mi in per calzers!“, ei stau la risposta della enzardunza. Ussa va la miur tier in calge, e gi a quel: „Dai in per calzes all' enzardunza; e l' enzardunza dat fein à vacca; e vacca dat latg à muliner; e muliner dat frina à furnera; e furnera dat peun a gat; e gat dat à miur cua!“ — „Sche dai a mi veschlas!“, gi sinquei il calge. Ussa va la miur tier ina, che fageva veschlas e gi: „Dai veschlas a calge e calge dat calzes ad enzardunza; et enzardunza dat fein à vacca; e vacca dat latg à muliner; e muliner dat frina a furnera; e furnera dat peun a gat; e gat dat a miur cua!“ La vèschlèra rispunda: „Va tezza en la cazetta; e pren ora in per veschlas: La miur va della spunda della cazetta si, e dat della calira en il pieun caul, e seventscha.

9. Quella dil retg.

Ina gada fuv' ei in retg, che veva in feglia aschi schetga, che vess mai ris. El lai scriver ora en la gasetta, che tgi che possi far rir sia feglia sappi maridar ella. Cheu ha in fegl de paupers geniturs supplicau aschi ditg et aschi liung siu bab per daners de far quei viadi, ch' el ha alla finala dau els. Sin via entaupa el ina femna veglia. Quella damonda, nua ch' el mondi. El gi, ch' el mondi tier la feglia dil retg, per mirar, sch' el possi far rir ella. „Demai, che Ti has getg tutt schi sinzer, sche vi jeu dar a ti in cussegl!“ gi la veglia: „Cura ti eis eus eunc in toc, sche sgola in bi utschi sin teu schuvi seniester. Dai bucca naven quel! Quel vegn a gidar tei.“ „Aba! quellas femnas veglias sto ins schar dir zitgei; ellas han adina la bucca aviarta“; tratga il matt, e va vinavon. Rechti, cura ch' el ei staus in toc, sche sgola in hazer bi utschi sin5 siu schuvi seniester. El va cun quel si en ina ustria. Cheu er' ei zitgei gasts, e quels han voliu cumprar giu quei utschi; tgi ha voliu dar tschien, tgi dustschien, et in perfin treitschien frs. per quei utschi. Mo el ha ca dau. Cheu tschagegna igl [p. 16 modifica]ustier sin ils gasts, e gi discus: „Lappamenta! Sch' el vul bucca dar per quei, sche engolel jeu el questa notg, e dun lur' el dameun a vus.“ Il matt va à letg, e pren igl utschi cun el. Entuorn mesanotg vegn igl ustier en underhosas si en quella combra, semetta en schanuglias sur ina trucca en e tonscha per igl utschi. Mo ussa po el bucca pli naven e resta rentaus vid igl utschi. Suenter ina urialla vegn l' ustiera en camischa, per mirar, sch' ei sei schabigiau enzatgei cugl um. Ella vul trer igl um naven digl utschi; mo renta sezza vidlunder. Vegnend negin per peis, sche vegn era la fumitgasa, tutt en camischa si en quella combra; mo vulend trer naven la patruna, sche resta ella sezza rentada vidlunder. L' autra damaun leva il matt bein marvègl, pren siu utschi e la suita e va tras la vischneunca. Il perdican era grad sin finiastra a frestg. Vesend quei, entscheiva el a sevilar e far spitachels, de dar scandal aschia. El vegn, giu ad ora, e vul dar ina frida sin la fumitgasa, mo po bucca trer naven pli il meun, e sto sez ir vinavon. Els van sper in fuorn vi; cheu era la furnera, che tergeva ora peun, ella vul trer naven il perdican e resta rentada vid quel.

Aschia arivan els tochen tier il retg. Quel meina els si en la combra della feglia. Vesend quella quei, sche ha ella stueu6 rir snueivel, et ei lura daventada dunna de quei matt. La suitta ha lura saveu turnar anavos, danunder ch' ella fuva.

10. La prinzessa dil temps véder.

Ina ga er' ei in retg, che haveva mo in fegl. Quel ha el schau studigiar aschi gitg et aschi leung, che negins schuolmeisters savevan mussar ad el pli. Il retg lai scriver ora tutt quei, che siu fegl saveva, e remarca lura, che tgi che sappi dapli, che seu fegl, il prenzi Giuan, deigi seanunziar tier el. Quella anunzia vegn è a meuns al prenzi Gundi. Quel manegia, che treis plaids de pli sappi el, e scriva quei al retg, cun sia adressa vitier. Spert tarmetta il retg siu prenzi Giuan tier il prenzi Gundi per schar emprender quels treis plaids. Quei ei bucca eu gitg, che Giuan saveva. Ussa maven quels dus prenzis baul à catscha per cuorta urialla, baul miraven els giu las richezias e bellezias en il casti; aschia ei il gi fixau arrivaus, nua che Prenzi Giuan dueva turnar à casa. Prenzi Gundi accompogna Prenzi Giuan in toc. Quel dat uorden sin via, d' ira a cumprar ina pistola cun dus rohrs, e zuppar quella en sac. Cura che Prenzi Gundi ha voliu turnar anavos, sche ha Prenzi Giuan gitg supplicau el de vegnir eunc in toc. Prenzi Gundi ei pia eus tochen en igl uaul. Ussa semeina el per turnar; mo sinquei metta Giuan sia pistola cargada sin il brust à Gundi e gi: „U che ti vegnas cun mei en il casti, ne ch' jeu sigettal giu tei! Fai qual, che ti vul! Jeu tegnal tei sco frar, e quei, ch' ei meu, ei è teu; et era meu bab sto tener tei per fegl!“ Gundi ha tertgau, ch' ei seigi alla finala tonaton meglier, d' ira cun Giuan, e va pia en il casti. Giuan gi a seu bab, co els hagien sefatg giu, et il bab ei staus cuntenz. In gi gi il retg als dus prenzis, ch' els astgien ira pertutt il [p. 17 modifica]casti entuorn e mirar giu las stanzas; mo en tala e tala combra deigien els bucca passar; el mondi denton et encuerri la prinzessa dil temps veder. El ei lura eus pli lunsch, et ils prenzis en ii pertut il casti entuorn, et en lura è arrivai tochen tier la combra scomondada. La clav era en, e prenzi Giuan gi, el sappi bucc, tgei che cheu seigi en, che seu bab vegli bucca schar ver els. „Mo nus mein en tonaton!“, gi el tutt da ditschiert. Prenzi Gundi scheva, ch' els seigien obligai de far obedientscha al bab, e vuleva bucca ira en combra. Mo finalmein vegn Prenzi Giuan meister, et omisdus prenzis van en la combra. Cheu era zun nuot auter, ch' ina meisa amiez cun in tarmen cudisch gron, aviert ora sisu. Ils prenzis entscheivan a volver la feglia, e haver marveglias en quei cudisch.

Mo tutt en inaga statt il retg avon els e damonda, pertgei els hagien bucca fatg obedientscha. Els han seperstgisau ora aschi bein, sco els han saveu. Ussa gi il retg, ch' el havessi cuninaga giu la prinzessa dil temps veder, sch' els fussien bucca ii en quella combra. Demai ch' els hagien fatg quei, sche catschi el els giu ed ora, ed els astgien bucca turnar anavos pli, tochen ch' els hagien bucc' anflau la prinzessa dil temps veder. Ils dus prenzis semettan pia sin via, mo savevan nuotta, nua ira. Els havevan bein studigiau gitg; mo della prinzessa dil temps veder havevan els mai udeu nuot. La sera tard vegnan els en ina casetta, e van en stiva per dumendar de star sur notg. En quella era nagin; sin meisa ardeva ina cazzola de seif, cun pauc ne nagin grass, tutt braus. Els spetgian cheu empau, secartent, che zitgi vegni bein a vegnir, e metter en seif ella cazzola. Mo nagin vegneva neunavon. Ussa vegnan els perina, d' ira en quei letg leu en stiva, Giuan va entadem et entscheiva a runcar taffer Vonzei sesarva igl esch, e treis matteuns vegnan en7, ina suenter l' autra. La davosa, la pintga, gi: „Buna sera, soras! Tgei haveis daniev?“ La veglia, l' emprema, gi: „Che Prenzi Giuan, e Prenzi Gundi seigien cheu en letg.“ — „Mo tgei fan quels?“ damonda la pintga spert sisu. — „Quei sto in resti, sco ti, bucca saver!“ dat la veglia per risposta. — „Bein! ti sas gir quei a mi!“ continuescha la pintga. — „O! quels van ad encurir la prinzessa dil temps véder,“ — rispunda la veglia. — „Oscha, nua ei quella?“, empiara la pintga. — „In resti, sco ti, sto nuotta saver tutt!“ — rispunda la veglia. „Mo bein, gi è a mi!“ repetta la pintga. „Mo quella ei en tal e tal casti,“ gi la veglia. „Co sto ins far, de puder tier quella?“ empiara la pintga. „Per puder tier quella, sto ins esser avon las endisch della notg avon il casti; lura sesarva tutt l' escha, et ei aviarta tochen las dodisch. En quella ura sa ins tgunsch vegnir giu ad ora cun ella.“ Ussa ein tuttas treis oras idas giu ad ora. Prenzi Gundi haveva bucca durmiu, e tadlau ora tutt. L' autra dameun levan ils dus prenzis bein marvegl e semettan sin viadi. Prenzi Gundi mava in bien pass ordavon; Prenzi Giuan encuntercomi sevilava, d' ira aschi spert, ch' in sappi nuotta nua. Cura che l' ura ha entschiet a dar las endisch, eran ils prenzis avon il casti. Las portas sesarven et els van [p. 18 modifica]siaden, prendan la prinzessa ord letg, e setraien en ella dellas furtinas pèr giu sper igl esch-davon e van lura encunter la casetta. La sera tard arrivan els leu, van en stiva et anflen leu la cazzola, ch' ardeva tutt brausel sin meisa, mo nagin, dentuorn. Els van a letg; Prenzi Giuan e la prinzessa entscheivan à dormir cuninaga. Prenzi Gundi encuntercomi ha tertgau vegliar, per mirar, tgei las matteuns discuorien puspei. Pli tard ein quellas puspei vegnidas, la veglia ordavon e la giuvna il davos. Quella gi puspei: „Buna sera, soras! tgei haveis daniev?“ La veglia rispunda: „Prenzi Giuan, e Prenzi Gundi, cun la prinzessa dil temps véder en en letg e dierman.“ „Schia, schia! sche han ei pudeu tier tier ella? han ei, par' ei fatg, sco ti has giu getg? Mo tgei vegn il retg a gir sur da quella?“ — „In resti, sco ti, sto nuotta saver tutt!“ ei stau la risposta. „Mo bein! gi è a mi!“ taluna la pintga. Ussa gi la veglia: „Dameun, cura ch' ils prenzis en ora in toc cun la prinzessa, sch' entaupen els dus cavaliers dil retg. Quel ha schon dagitg saveu, ch' ils prenzis hagien la prinzessa. Quels dus cavaliers portan per ils dus prenzis duas stupentas biallas monduras; mo quellas en tussegadas. … Traien ils prenzis en ellas, sch' en els piars. Per sesalvar ston els trer quellas sur tgau ora, e lura van ellas, che nagin veza pli. Ei quei vargau; sche vegnan els cun la prinzessa avon il casti dil retg. Quel vegn a porscher, a mintga prenzi in bichèr d' aua cun bien vin. Mo quel ha en tissi. Ils prenzis ston fierer quels bichèrs cun vin, tutt ensemen sur tgau ora, e lura van ei, che nagin vezza pli; et ei vegn a dar lura in ferm suffel cun in tal tuffien, ch' il retg vegn a svanir per adina.“ „Qual marida lura la prinzessa?“ … damonda la pintga. „Gliez sa qual, che vul maridar; l' emprema sera aber, ch' ei mognan ensemen, vegn ei à vegnir en da finiastra … in gron utschi nér. Quel vegn a sgolar sin la prinzessa, e far ina brava stracha giu pil frunt. Lura sto enzatgi furschar giu quei cun in piez; sinaquei che la prinzessa vegni bialla et emperneivla; schiglioc vegn ella macorta, che nagin po star dentuorn.“ Ussa cloma la veglia: „Prenzi Gundi!“ Mo nagina risposta suonda. „Prenzi Gundi!“ cloma ella per la secunda, e tiarza ga; e lura gi il Prenzi Gundi: „Tgei?“ … La veglia gi uss: „Ti has nuotta dormeu, et has udeu tutt. Va, e fai aschia! … Aber gi ora quei à nagin carstgeun; schiglioc daventas Ti in crapp!“ Ussa van las soras giuadora. Lautra dameun levan tutts treis e van encunter il casti. Bein gleiti entaupen els dus cavaliers dil retg. Quels fan stupents compliments, e gin, che il retg hagi schon intervegneu, ch' els hagien la prinzessa e laschi beneventar els cheu cun duas monduras novas. Prenzi Giuan leva bein spert trer en la sia; mo Prenzi Gundi gi: „Nus essen frars; dai neu la tia e lai vér; sche la tia ei tuttina, sco la mia!“ Enaquella trai Prenzi Gundi domisduas monduras sur tgau ora, ch' ellas ein svanidas per adina. Prenzi Giuan era bucca cuntenz cun quei, e numnava tschel in narr. Ussa arrivan els avon il casti; il retg gratulescha stupent, e porscha dus bichèrs cun vin. Prenzi Gundi tschaffa omisdus e trai sur tgau ora; ussa dat ei [p. 19 modifica]in tal suffel, cun tal tuffien, ch' il retg, ch' era in striun, ei svaneus per adina. Ils prenzis van lura cun la prinzessa en casa, e statten cheu enzaconts gis. Lura gi Prenzi Giuan a Gundi, ch' el deigi pér maridar la prinzessa; ella audi ad el; el hagi saveu nua ella seigi, e co far de survegnir ella; el savevi da quei nuot. Mo prenzi Gundi ha schau la prinzessa a Prenzi Giuan. Quels han lura fatg stupentas nozzas. La sera avon che schar ira a letg els, ei il Prenzi Gundi sepostaus cun in piez sut letg en. Gleiti han ils dus nozzadurs dormeu. Cheu vegn igl utschi ner, e fa ina snueivla stracha giu pil frunt alla princessa. Prenzi Gundi fruscha giu bein bufatg la stracha; mo enaquella, ch' el trai il bratsch anavos, peglia el en Prenzi Giuan. Quel sededesta e savila sin Gundi, schend: „Jeu hai voleu schar a ti la prinzessa cun buna veglia; mo ti has bucca voleu; ussa poss ti bucca schar cunbien ella l' emprima notg. Per pagaglia eis ti sentenziaus alla mort!“ Prenzi Gundi rispondeva nuot auter che: „Jeu hai fatg tutt mo per tiu bien!“ Quei saveva Prenzi Giuan bucca capir. Il di fixau era neutier; si en in zimmer dil casti dueva Prenzi Gundi vegnir mess vi. Cheu raquinta Gundi leung e lad tutt quei, ch' el haveva intervegneu da quellas treis soras en la casetta; mo strusch ha el geu fineu plidar, ch' el era in crapp. … Ussa ha il prenzi saveu, co ei stetti; mo ei era memia tard; Prenzi Gundi era halt in crapp. Suenter entgin temps parturescha la prinzessa prenzis. Quei era in gron legarment per ils geniturs; mo quei crapp adina avon ils egls fageva ad els tristezia. Cheu gi in gi Prenzi Giuan si per sia consorta: … „Jeu havess tschaffen ded' ira tier quella casetta e mirar, sche quellas soras savessan bucca in remiedi, de far ord quei crapp puspei Prenzi Gundi!“ La prinzessa ei stada cuntenza da quei, et el ei eus; ha puspei anflau la madema cazzola brausla et ei lura semess en letg. Vonzei vegnan las soras, e la pintga dat la „Buna sera!“ e damonda suenter il daniev. Cheu gi la veglia, che Prenzi Giuan seigi leu en letg, e lessi saver in mettel de far puspei ord il crapp „Prenzi Gundi“. Schia8, schia, rispunda la pintga, ha par' ei Prenzi Gundi getg ora quei, che ti havevas getg ad el; co savess ins lura far quei; dat ei tals mettels?“ — „Gie!“ rispunda la veglia, sche Prenzi Giuan prendess ses dus affons e canass quels; e schess dar il seung giu pil crapp, sche vegness Prenzi Gundi puspei neunavon.“ … Las soras stuleschan. Prenzi Giuan era en letg e tertgava, quei fetschi el schon bucc, mazzar ses agiens affons per liberar Gundi. El va à casa e raschuna tutt a sia dunna, e metta lura vitier, che quei mettel sappien els bucca far. La dunna aber manegia, chels seigien obligai de liberar Gundi; quel hagi è fatg bia bien cun els. Sut e sura, els vegnan perina de canar lur affons e schar daguttar il seung giu pil crapp; e cuninaga ha Gundi furschau ils egls et ei staus cheu. — Quel ha gleiti encorscheu, ch' ei seigi bucca tutt en uorden denter il prenzi e la prinzessa, e damonda, tgei ch' ei meunchi. Quels gin lura, ch' els hagien halt, stueu mazzar lur affons, per far vegnir neunavon el. Sinquei ei Prenzi Gundi eus tier quellas soras, [p. 20 modifica]per mirar, co far vegnir puspei neunavon ils affons. El semetta puspei en letg, e vonzei vegnan ellas. La veglia gi puspei, per cuntentar las marveglias alla pintga, che Prenzi Gundi seigi en letg, e vegli in remiedi de far vegnir vivs ils affons. „Moscha! co savess ins far quei?“ damonda puspei la pintga. „Mo quei ei schon caussa pusseivla“; dat la veglia per risposta: „Ins sto cuser ensemen ils schnezs, nua ch' ins ha canau quels dus affons, cun fil seida, e lura ir' ora sper tal e tal grepp, e schar daguttar giu sisu aua!“ Ussa cloma la veglia treis gadas il prenzi per num; e pér la tiarza gada damonda quel, tgei ch' ella vegli. Ussa gi ella: „Nus havein fatg bia bien cun tei; persuenter pos ti è far enzatgei per nus, e liberar nus!“ Gundi ha seporscheu de far tutt siu pusseivel. Sinquei gi la veglia: „Nus essen treis olmas, e per spindrar nus, stos ti far enzatgei, che fa snavur e tema; mo pusseivladat eis ei. Tala e tala sera vegnas ti cheu en quella casetta. Lura vegns ti ad anflar negina cazzola cheu, e negin letg. Amiez la stiva stat aber ina sutga. Sin quella stos ti seser. Lura vegn ei a vegnir en ina tarmenta siarp, che vul seglir en a ti. Ti stoss laghiar, de dar a quella sin la lieunga ina betscha; e lura vegns ti à haver sper tei ina biala matta!“ Vonzei vegn ei puspei dagl esch en ina autra siarp, eunc pli gronda e sgarscheivla; quella vegn ad ir entuorn tei et empruar de seglir en, è a quella stos ti dar ina betscha sin la lieunga, e lura has ti la secunda bialla matta sper tei. Finalmein vegn ei a vegnir en la tiarza siarp, ina gronda, macorta e nauscha. Era a quella stos ti dar ina betscha sin la lieunga, e lura has ti treis matteuns sper tei, numnadamein nus treis soras. Ti stos lura ira cun tuttas treis el casti; maridar sas ti quala, che ti vul; mo las dus autras stos ti era schar star en il casti!“ Ussa ein las soras idas giu adora. Gundi va a casa, fa vegnir neunavon igl emprem ils affons; mo fuva adina tutt trulis. Cun sgarschur patertgava el vid las siarps. Finalmein ei il gi fixau staus cheu; el pren pietigott dal prenzi Giuan e dala prinzessa, schend, ch' el sappi bucc, schel tuorni pli anavos ne bucc. Enzatgei aschi sgarscheivel stoppi el far tras. En la casetta anfla el nuot auter, che la sutga. Sin quella sesa el. Pleunseu vegn ei „tric, trac“ della scala giu; igl esch sesarva, et ina gronda siarp vegn en cun la lieunga stendida ora, e va entuorn el. Cheu combatta ei, che la siarp era grad ual ad el: spert dat el ina betscha sin la lieunga, et ina biala matta era sper el. Eunc cun bia pli gron fracass vegn la secunda siarp en. Mo era quella ha survegneu siu betsch, schegie cun tema e sgarschur dil meun de Gundi. Ussa era la secunda matta cheu. La tiarza siarp era aschi gronda, ch' ella ha rut enten ilg vegnir giu da sur lautgas scalems della scalla. Vesend Gundi quella mond entuorn cun égls eunc bia pli gronds e vivs, che tschellas, sche eis el daus vi damauls; mo per clétg gartigiaus giu cun sia bucca giu sin la lieunga della siarp, aschia ch' il betsch era daus. Ussa eran tuttas 3 matteuns sper el. El va cun ellas el casti; e pertratga suenter, quala maridar. La maseuna vuleva el [p. 21 modifica]bucc; quella haveva gie plidau nuot; la veglia haveva schon getg debia; aber sche la pintga havess bucca cavau ora tutt, sche havess ella è getg nuot. Perquei ha el maridau la pintga, e schau star tschellas duas cun el en il casti.

11. Il Mazza dracs.

5 Treis giuvens maven ina gada d' in plaun ora à cavagl per encurir la feglia d' in retg, che treis sgarscheivels dracs pertgiraven en ina teuna stgira. Suenter ditg encurir vi e neu ein ils treis cavaliers arrivai egl uaul ner, enamiez dil qual els han gleiti giu anflau la teuna stgira. Quella mava aber smisereivel lunsch giuadel tratsch et era sisum ton stretga, che mo 10 in alla gada saveva ir giuaden. Il pli giuven, ch' era il pli curaschus, ha detg als auters, els deigien ligiar el vid ina tretscha, el vegli ir giuaden persuls. Quei han ils dus auters, che temevan empau fetg, fatg bugien et empermess de spitgar avon la teuna e de trer siado el schi gleiti, ch' el detti in' enzena. Curaschusamein ha niess cavalier seschau ligiar en et ei 15 ius ella profunditat. Giu el funs della teuna ha il giuven anflau ina stupenta … bialla matta, che bargieva petras larmas. Vesent quella el, era ella surstada et ha detg: „Fui, bien cavalier, avon ch' ils treis dracs, che pertgiran … mei, vegnien! Vegniess ti amauns a quels, lur' eis ti vintschius.“ Nuotatonmeins ha il cavalier tratg o sia spada d' itschal fin e detg: „Jeu 20 vi deliberar vus, nobla giuvna; jeu temel perquei nuota ils dracs.“ Strusch haveva el detg quei, sche eis ei seruschnau neutier in drac ner sco la notg. Negin vess stgiau star encunter à quel; quei cavalier giuven ha aber nuota tremblau, e sfraccau al biestg la cavaza cun ina frida. La giuvna ha giu gron plischer sur de quella victoria, ha aber gnianc pudiu far attens il 25 cavalier, che ei gliei schon sefuritgau or dil grep in drac gagl cun dus tgaus, e quel ha dau al cavalier pli bia lavur. Finalmein ha aber era quel stuiu ceder, et il cavalier ha sfrachiau sias duas testas. „Per ussa vegn il stoffi, di la giuvna, cu' l drac culs siat tgiaus vegn!“ Et en quei mumen rempluna ei, sco sch' il tun fuss daus en, et in terribel drac cun siat tgiaus, 30 che spidaven tuts fiuc, ei sgulaus della teuna ora. Cun tutta forza ha il cavalier stendiu ora sia spada, e cun ina frida fatg giu en ina gada ils siat tgiaus, ch' il seun cureva, sc' in ual, per la teuna ora. Cun larmas giu pella vesta ha la feglia dil retg embratschau el e detg, ad el detti ella siu cor. Per memoria de quella empermischun ha ella schenghiau ad 35 el in bi ani d' aur. Finalmein ha il giuven cavalier ligiau en la princessa ella tretscha e dau l' enzena de trer si ella. Spert era quei daventau. Mo cura, ch' ils dus compogns han viu la bialla giuvna, han ei patertgiau, co far lur compogn ord ils peis. Bein spert han ei giu in inschign, et els han seresolviu de trer si el mo in toc et allura schar curdar el ella profunditat, 40 … che el sfrachi silla crappa.

Denton ha il giuven cavalier priu suspect, ch' ei laschien spitgar el schi ditg, et ha ligiau en la secunda gada enstagl sesez in bliec. Quei [p. 22 modifica]bliec han ils fauls amitgs tratg si in bi toc, et allura schau liber la suga, ch' el ei daus giu sil grep et ius en meli scagls.

Tut trests steva il cavalier cheu, en quella stgira teuna, e fagieva da tuttas sorts patertgiamens. Bein gleiti vegn ei aber tier el ina uolp veglia, 5 tut grischa, e di: „Peglia ad a mi pella cua, et jeu vi far, che ti vegnies zaco siado!“ Quei ha il giuven fatg, e l' uolp ei seruschnada cun el de quellas preits teissas si alla glisch, e cura ch' els ein stai sisum el clar, ei l' uolp svanida. Da bunna veglia ei il giuven ius vinavon e gleiti arrivaus el marcau dil retg. Cheu era tut vistgiu en seida e vali tschietschen, e 10 fegieva fiasta gronda. Il giuven ha dumendau en ina ustria, tgei quei hagi de muentar, e pertgei tut seigi schi fins. „La feglia dil retg ha oz nozzas cun siu deliberatur.“ respunda igl ustier. Niess cavalier lai mussar il chisti dil retg, e va cun ina gada en cuschina dumandont, sch' ei sapien bucca duvrar in porta lena. Suenter ditg sedustar ha il cuschanier, sin ditg 15 rugar, lubiu al cavalier, de star en cuschina e far si fiuc. Denton han ei gleiti clomau il cuschanier en stiva, et il giuven ha giu chischun de beter igl ani, che sia spusa veva dau ad el, en la pasta de coccas, ch' il coch veva si meisa. Figient il coch pli tard las coccas, ei igl ani vignius ella pli bialla e gronda dellas veschlas, e quella cocca ha la feglia dil retg 20 survigniu. Anflont igl ani eis ella vegnida tut ordasen muort legria: „Tgi veis on cuschina?“ ha ella emprau. „In pauper giuven, che porta lena.“ dat il coch per risposta. „Fagiei vignir en quel!“ camonda la prinzessa, et en paucs moments era il cavalier ella sala; ils dus fauls amitgs han entschiet a tremblar, sco triembels. Avon tuts ha la prinzessa embratschau 25 quel, numnau el siu ver deliberatur e spus, et els dus han fatg quei di nozzas; ils dus fauls amitgs han otg cavals, quater per in, scarpau.

12. Il tgaper.

Ei era ina gada in growi, che haveva mo ina feglia, et havent el piars sia rauba en ujarras, era el fetg trests. In di mava el tut combriaus en 30 in uaul, patertgiont, co maridar sia suletta feglia, ch' era ussa carschida si ina excellenta biala giuvna. Tut en ina gada auda el in tgaper sgarglont giud in ruver. Miront el si, ha quei tgaper griu giu ad el: „Porta ad ami tia feglia; allura dundel jeu ada ti schi bia aur, sco ti vul; schiglioc paupra ti!“ Plein tema ha il growi priu sia matta et ei vignius cun quella 35 tiel tgaper. Cura ch' igl utschi ner ha viu la matta, ha el giu gron plischer e detg: „Cura che nus essen vigni en miu chisti, sche stueis vus ira ella capluta e bargir leu in vischi plein larmas; cura ch' ei fa sera, lura derscher … quellas larmas sur mias plemas neras giu! Jeu sundel staus in bi cavalier, e d' ina stria vignius midaus en in tgaper, e sai mo vignir deliberaus 40 tras vossas larmas; aber de vegnir de scala giu, astgeis vus bucca piardar ina larma; schiglioc eis ei vintschiu!“ Suenter haver detg quei, ei il tgaper sgulaus ordavon, e la giuvna ei ida suenter. Ditg e liung ein ei [p. 23 modifica]ira per quei uaul spess entuorn; finalmein tard vi ein ei arrivai el chisti. Gliauter di cull' alva ei la giuvna ida ella capluta dil chisti et ha entschiet … a bargir, e gleiti veva ella il vaschi plein.

Cura ch' ei entscheveva a far notg, ei la giuvna ida ord la caplutta, e leva ira encunter al tgaper. 5

Mont aber de scala giu, ha ella fatg in pass enterviers e spundiu debia larmas ord il vaschi. Cheu ei il tgaper sgulaus neutier e ha detg tut trests: „Ti stos eunc ina gada entscheiver a bargir!“ La giuva ei gliauter di levada bein marvegl et ida puspei ella capluta. Tochen tucar d' Ave Maria ha la giuvna bargiu, ch' ella veva ditg il vischi plein. Era quella sera ha 10 il striegn fatg sponder ella de vegnir de scala giu. Tut combriaus ha il tgaper, quella gada cun brausla vusch, detg: „Stoss ti eunc sponder ina gada, sche stoi jeu eunc tschien ons sgular sco tgaper cheu entuorn.“ Quei ha la giuvna priu à pez et ha bargiu gliauter di de chitschar dis tochen stgira notg; avon ch' ira de scala giu; ha ella detg biars e buns paternoss. 15 … Quella gada eis ei iu, sco ei s' auda, senza sponder eis ella arrivada … giu de scala et ha derschiu il vischi sul tgaper giu. En quei momen ei quel semidaus en in stupen bi giuven, il qual ha embratschau ella e mussau ad ella tuts ils scazis de siu chisti. Cun bia servitut ein omisdus ira el chisti dil growi anavos, nua ch' ei han fatg legras nozzas. 20 Jeu hai surviu et hai survigniu, schent dar giu la suppa, in pei el tgil, che ha siglentau mei tochen encheu.

13. Igl utschi, che di la verdat.

Ina damaun ha in muliner enflau silla roda ina chista gronda e greva. El ha spert priu et aviert quella chista et enflau lien treis affons, sco vin 25 e latg, cun ina steila sco' lg aur s' il front, dus pops et ina poppa. Tut surstaus ha niess muliner purtau ils pigns à sia dunna; e perquei, ch' ei havevan bucca affons, han els tratg si quels sco agiens.

Cura ch' ils affons ein stai carschi, sche ei il muliner vignius ora cun la verdat, e ha detg, els seigien bucca ses affons et el sapi bucca, danunder 30 ch' ei derivien. Traso tulenaven ils giuvens de dir, tgi che savessi dir ad els, tgi, ch' ei fussien, vid il muliner. Suenter ditg rugar di il muliner: „Quei sa igl utschi, che di la verdat, ch' ei zanua en in chisti!“ Ussa era il giuven dils mats bucca de tener pli à casa. Gliauter di eis el ius sin il cavagl ner dil muliner ad encurir igl utschi, che di la verdat. Denton 35 ei iu vi bia dis, il giuven turnava buc. L' autra premevera ei il frar vegl ins per encurir igl utschi, che di la verdat et il frar piars; era el ei bucca turnaus. Cheu pudeva la sora, cul num Amalia, bucca pli star el mulin. Ella ha priu il cavagl alv dil muliner et ei ida ora el mun per encurir igl utschi, che di la verdat et ils dus frars piars. Il muliner e la mulinera 40 … han bargiu, ch' ei vevan ils egls tut cotschens, mont Amalia naven; pertgei ella era biala e bunna, sco in aunghel. [p. 24 modifica]

Curaschusamein ei la giuvna cavalcada d' in plaun ora tras in uaul stgir, tochen ch' ella ha entupau ina veglietta, e quella di ad ella: „Jeu sai schon; ti vul ira pigl utschi che di la verdat, e pils dus frars. Vul ti survignir quels, sche mira mo mai anavos sin via; ei po far tgei gianter, 5 ch' ei fus, davos tei!“ Engraziont ha la giuvna empermess de tener endamen … il bien cussegl, et ei ida vinavon. Sper in lac stgir e profund ha ella gleiti catau ad agur in gron e teiss quolm, sil tschupi dil qual era in gron e bi chisti. Ton spert, sco ella ha pudiu, eis ella seglida guid cavagl, ha priu in fest et entschiet ad ira dil quolm si. Traso udeva ella 10 davostier a clamar: „Amalia! Amalia!“; ei fagieva ina terribla ragazza. Amalia aber mirava nuota anavos, e mava frestg vinavon. Finalmein eis ella vegnida sper in stupen chisti de marmel verd, cun aultas tuors e tetgs d' aur. Avon porta era aber in terribel um d' uaul, cun in pegn entamaun; quel pertgirava l' entrada, e scheva vignir en negin. Amalia ei aber, sperta 15 sco ina musteila, seschluitada agl um d' uaul sut las combas en et ei vignida el chisti. Cheu era dapertut combras d' aur, d' argient e pedras. La pli bialla combra haveva en ina tschuplada casets de tuttas sorts cun utschals cotschens, alvs, melens, verds, morels, insuma de tuttas colurs. Cur che la giuvna ei vegnida en quella stanza, greva mintgin: „Jeu sun igl utschi, 20 che di la verdat! Pren mei!“ Mo en in cantun steva in utschiet pign, che scheva nuot. Quel ha Amalia priu. Igl utschi grisch ha giu gron plischér, e detg: „Jeu astgiavel bucca dir, ch' jeu fussi igl utschi, che di la verdat; aber ti has tuttina gartiau il dretg! Ti stoss ira en quei jert de rosas e prender quella torta sper la fontauna clara amiez igl jert; cun quella torta 25 datas ti sin tutta crappa, che nus vesein ded ira dil quolm giu!“ La giuvna ha priu la torta ord igl jert, et ei semezza cugl utschi sin via ded ira engiu. … Mintga crap, ch' ella tucava en culla torta, semidava en in cavalier ne en ina dunschalla. Ils dus frars d' Amalia ein era vigni ord dus craps, et han cun larmas giu per la vesta embratschau la buna sora. Igl utschi 30 ha aber cantau, els seigien affons d' in retg. Lur aug hagi, duront ch' il bab eri ell' ujarra, mess els en ina chista, e schau ira pell' aua ora; al retg hagi el detg, la buna regina hagi parturiu giattels.

Plein fel s' il nausch aug, ein ils fargliuns, compigniai de biars cavaliers e dunschallas, ii el marcau dil retg, e leu ha igl utschi risdau la historia 35 dils affons al retg. Stuorns de leghermen, ha quel embratschau ses fegls e fatg vignir la mumma ord perschun tiella gasteria. Il striun d' in aug han quater cavals scarpau en quater tocs. Amalia ei vignida ina regina, delicata … e fina; ses frars curaschus e buns retgs. Quei ei la historia digl „Utschi, che di la verdat!“ 40

14. Ils treis frars.

Giu en ina planira gronda era ei in retg, che haveva in reginavel, il qual sestendeva entoca sper la mar. El era aber vegls e pudeva bucca [p. 25 modifica]regier pli. Perquei ha el fatg vignir ses treis fegls e detg ad els: „Quel de vus, che porta ami en treis dis il pli bi car, ei miu successur!“ De quels treis fegls tenevan ei il pli giuven per in ureidiet. Ils dus pli vegls, che levan ver de far nuot cun quei tupet, ein ii de lur persei. Pleun siu ei il tupet ius ora egl uaul, e gleiti eis el staus steunchels. Havent el 5 fom, ha el priu ora siu peun e chischiel et entschiet a marendar. Denton ch' el marendava, ei vigniu tier el in pauper um vegl cun ina capialla grischa et in manti gron et ha rugau enzatgei per l' amur de Diu. Da bien cor ha il giuven dau ad el de siu paun e chischiel. Igl um vegl ha migliau, e detg: „Jeu sai schon, tgei ti stos purtar al bab; mo dorma 10 cheu, tochen che jeu clomel tei; tiu car vi jeu far denton!“ Ditg e liung ha il prenzi durmiu, a cura ch' el ei sedistadaus, era in stupen bi car sper el. Plein legria eis el ius cul car tier siu bab; tschels dus vevan denton aber gnianc giu finiu las rodas tier lur cars. Ussa leva il bab dar il reginavel … à siu fegl giuven; aber tschels dus han bargiu e rugan, tochen 15 ch' il bab ha dau tier ina secunda prova. A mintga fegl ha el dau ina meseina, et ha empermess il reginavel al fegl, che fili ella il meglier. Quella gada ei mintga frar ius per ina atgna via; il giuven ei ius ora egl uaul; leu eis el semess giu cun sia meseina sper in lachet et ha entschiet a bargir. Tut en ina gada ha ina reuna mirau ord' l' aua e detg: „Tgei bragias ti, 20 pupratsch?“ Il prenzi ha raquintau la historia, e la reuna ha rispondiu: „Quei vi jeu schon regular; stai mo si da frestg e betta la meseina el lac!“ Quei ha il giuven fatg, e sesent et giu, ein quels de Schlans vigni, et el ha entschiet a cupidar. Gleiti ei l' aua setschelatada, e sedistadont el, ha el enflau sper el il pli bi fil d' aur. Cuntens e de bunna veglia ei 25 il giuven ius bein dabot a casa. Siu fil era bia pli bials, che quel dils frars. Cun ditg rugar e tulenar han ils dus fegls vegls obteniu ina tiarza prova. Il retg ha engirau, quel, che survegni la pli bialla dunna, deigi esser siu succesur. Senza patertgiar bia ei il giuven era quella gada ius ora egl uaul, et ei semess giu spel lac. Vignient la reuna ord l' aua, ha 30 ella emprau el, tgei el hagi. Mo quella gada maniava il giuven, che la bunna reuna sapi gidar nuot, e leva nuota dir ora. Finalmein ha el raquintau … la causa à la reuna. „Ti stoss mo dar in betsch ada mi“, di la reuna sin quei, „gliauter vegn de sesez!“ Quei ha el fatg, e la reuna ei semidada ella pli bialla giuvna, ch' ins po s' imaghinar. Tut stuorns de legria eis el 35 ius cun sia bialla tiel retg; e quel ha dau ad el la cruna; et els ein vivi leghers e da bunna veglia bia dis et ons, tochen che els ein vigni el sogn Parvis.

15. Il fegl digl uors.

In bab et ina mumma luvraven ina gada sper in uaul gron; il pop, ch' ei vevan, durmeva sut in fraissen. En quei uaul era aber in uors, e 40 quel ei vignius et ha priu il pop e purtau el en sia teuna. Cura ch' ei vevan finiu lur lavurs, han ils geniturs encuretg il pop; aber tut per nuot. [p. 26 modifica]„Niess pign ha igl uors priu“, ha il bab detg alla mumma, „quel vesein nus mai pli!“ Igl uors ei bucca staus nauschs cul pop; el deva ad el mintga di tetta. Suenter tschun ons ei igl uors in di ius ora cul pign egl uaul, e ha mussau ad el in pegn, schent: „Till' ora quei pigniellet!“ Quei 5 ha aber il buob bucca pudiu. „Ti pignet has eunc bucca tittau avunda,“ ha igl uors remarcau, „tei sai jeu eunc bucca zavrar!“ Suenter tschun ons ha igl uors puspei schau empruar il giuven, sch' el possi trer ora il pegn; aber el pudeva buc. „Jeu stoi eunc titta tei empau,“ ha igl uors replicau, e puspei dau tetta tschun ons. Ussa ha il giuven tratg ora il pegn cun 10 ragisch e tut. Quei ha plischiu agl uors et el ha cumendau ad el, ded ira à casa. Quei ha il giuven fatg, priu siu pegn enta meun et ei ius tiels ses. La sia mumma ha bucc' enconoschiu el e teniu siu fegl per in jester. Nuotatonmeins ha el dumendau de migliar, e denton che la mumma leva prender in peun giud pane, ha el cun siu pegn fatg dar giu tuts e 15 migliau tuts; suenter eis el ius giun tschaler et ha buiu ina brel vin en in sitg. La mumma ha entschiet a sevilar sin quei migliader. Vilaus ei il fegl digl uors ius ord la casa paterna et ei curius silla peza, ha sturniu ina roscha camotschs, e cun quei buordi eis el turnaus à casa, e ha fretg ils camotschs en cuschina alla mumma, schent: „Cheu ei carn, per quei tec 20 peun, e quei daguot vin, ch' jeu hai giu!“, et ei ius per siu fatg.

En ina tiarra jastra ha el sepladiu sco fumegl; per pagaglia ha el dumendau nuot auter, che de stgar dar al patrun ina frida giu pil dies. Cura ch' il signiur ha aber viu, tgei terribla forza siu fumegl veva, ha el entschiet a tumer, et ei senriclaus de ver plediu per quella pagaglia. Co 25 saver far el ord ils peis, quei patertgiava ussa di e notg il patrun.

In di ha il patrun termess il ferm giu egl ufiern, per dumendar la frina, ch' ils giavels hagien mulau ded el. Per purtar si la frina, veva il patrun dau debia sacs; il ferm era aber bucca cuntens cun quei. „Tgei, de quels sitgiets!“, ha el detg, et ha sturniu dus bos, tratg giu las pials 30 aquels e cusiu ensemen quei en in sac per el. Cun quei sac eis el ius giu egl ufiern e ha dumendau frina. Ils giavels han stuiu rir e detg, el seigi in lap. Quei ferm fagieva aber bucca tschetta bigiet, e ha marclau ils nauschs de talla maniera, ch' els han stuiu portar neutier il siu sac plein frina. La sera eis el turnaus cun siu sac, e ha detg al patrun, quei seigi 35 tonaton maltschecs e maldulai mulinès; el deigi dar ina autra gada zanua pli datier de molàr. Il patrun ha patertgau: „Fai ira egl ufiern per danes l' autra gada! quei va sil viv; lura fan ils giavels auters turnitgels.“ Perquei … ha el termess siu fumegl la secunda gada egl ufiern à dumendar tscheins. Ils giavels, che vevan eunc las nodas brinblauas della davosa 40 gada, e savevan tgei gniarva il ferm vessi, han dau tons danes, sco' l ferm ha voliu. Vegnient il fumegl siado digl ufiern cun tuts quels danès, ha il signiur pigliau ina terribla tema. Essent igl on aber quei di alla fin, ha il fumegl dau al maladurdau patrun ina frida, ch' el ei ius siat dis lunsch.

Quei era in de tschels ons.

[p. 27 modifica]

16. La matta senza bratscha.

En ina casetta pintga vivevan avon biars ons in pauper bab et ina mumma, che vevan mo ina feglia. Denton ch' il bab luvrava in di avon casa e patertgiava, co trer vi ils ses, ei vigniu neutier in signiur cun ina gasacca verda a ha detg, el vegli dar ad el tons danes scol garegi, sch' el detti 5 sia feglia ad el en dodisch onns. Quei ha il bab empermess et ha giu grondissim plischer, cul signiur della gasacca verda ha mess ina rugliada aur si meisa e detg: „Cu vus leis pli bia, vi jeu purtar!“ Per cura ch' il signiur ei ius daven, ha il bien um viu, ch' el veva peis cavagl, et enconuschiu, … tgi ch' el seigi. La buoba ei aber creschida si ina bunna e 10 pietusa matta. Suenter dudisch ons ei quel della gasacca verda vignius, e leva la feglia; aber cul ha viu, ch' ella era selevada e veva fatg la sontga crusch, ha el saviu far nuot. Perquei ha el cusigliau al bab, chel deigi sfraccar alla buoba ils mauns baul la damaun, avon ch' ella sapi far oraziun ne selevar. Igl auter di bein marvegl ei la buoba levada, ha fatg oraziun 15 e selavau. Chitschaus della ranveria ha il bab fatg, scol verd ha giu cumendau, ha sfraccau ensemen la bratscha alla matta e manau ora ella egl uaul. Leu ha el ligiau la feglia vid' in pegn. Bein spert ei il giavel vignius ora egl uaul per la matta; aber, essend, ch' ella veva salavau, e fatg oriziun ha il nausch giu negina pussonza vid ella, et ha stuiu seretrer 20 daven culs mauns vids. Quei di ei il fegl dil retg ius alla catscha egl uaul et ha enflau la paupra matta. Ell' era ton bialla e fina, ch' el ha mess ella sin siu cavagl et ei ius cun ella tier siu bab retg. Cun quei, ch' il siu bab leva, ch' el maridass, et el scheva, ch' el prendi negina autra per regina, che la matta senza bratscha, ha il retg vegl lubiu ad el de maridar 25 ella. Ei ha dau legras nozzas, e tut ei stau de buna veglia. In temps suenter ei rut ora ina ujarra, et il fegl digl retg ha stuiu ira tiella schuldada. … Denton ch' il retg era ella ujarra, ha sia dunna parturiu dus pops, sco vin e latg, che tut veva in plischer. Eunc quei di han ei termess in culla nujalla tiel prenzi. Quei curier ha aber stuiu ira tras in uaul smaladiu, 30 et en quel era ei ina mala stria, che ha strianau la bref, ch' il curier portava. … Il prenzi ha survigniu de legier, sia dunna hagi parturiu dus giatels … grons e macorts. Tut ordasen ha il prenzi cumendau, ins deigi far ira sia dunna culs schumalins eunc quei di ord il chisti. Tut surstai giud quei camon, han ils serviturs chitschau la signiura culs schumalins ord il 35 chisti. Ditg e liung ei la pupratscha ida entuorn ad encurir albiert; finalmein … ha ella anflau ina fontauna, e ha semess a dustar sia seit. Denton ei aber in dils dus affons curdaus ella fontauna; vulent ella trer siado el cun ses stumbels, ein ils meuns purpei carschi ad ella, et ella ha priu siado igl affon. Miront la princessa entuorn, ha ella viu bucca da lunsch 40 in perfetg bi chisti, e mont ella en quel, ha ella enflau tut, tgei ch' ella leva, mo negina gliaut. [p. 28 modifica]

Turnont il prenzi dell' ujarra, et udent el; co el hagi fatg entiert à sia signiura, ha el priu ses megliers cavaliers et ei ius ad encurir la regina. In di ha el enflau ils ses en quei remarcabel chisti, e plein plischer ha el dau à ses cavaliers ina enzena, che tuts ein vigni neutier. En giubilo han 5 ei priu la regina et ils prenzis et han semess sin viadi, per vegnir à casa. La signiura ha aber eunc dau ina gliada anavos, e pren mia, il chisti era tut svanius, et en sia plaza era ei in gron spinatsch!

17. Il chisti dils giats.

Ina sera de stat cavalcava in cavalier tras in uaul. Nua ch' ils pegns 10 eran il pli spess, ha el anflau ina fonteuna, et ei siglius giud cavagl per beiber aua. Tut en ina gada ha el viu a vegnient ina roscha giats grischs. Quels han sefatg neutier, stuschau el vitier ina sendetta pintga e fatg, ch' el ha stuiu suondar els pli da lunsch egl uaul viaden. Els ein ii aschia ensemen tras caglias e caglioms, tochen ch' ei ein arrivai sin in crest tier 15 in chisti vegl. Ils giats han fatg vignir il cavalier el chisti, et el ei, suenter haver ligiau siu cavagl vid ina petga de marmel, ius siaden. En ina stupen bialla stiva ha el viu in giat ner et in giat alv, domisdus sin cozas vali; aber avon, ch' el ha saviu tschintschar cun quels dus, che parevan de cumendar, han tschels giats manau el en ina autra combra. Cheu era 20 rasau tuaglia e pinau de tuttas sorts spisas si meisa; el ha priu ina supia, e migliau cheu da gust. Suenter ha in giat manau el en ina autra combra e dau d' entelir, el deigi semeter giu en quei letg seida, pinaus per el. Steunchels e dormulents ha el gleiti entschiet a durmir, tut ch' el runcava. Vi da las endisch ha il giat ner tratg pils pons ad el e detg: „Bien 25 cavalier, jeu sundel in pussent retg; mia feglia ei quei giat alv; e tut quels giats grischs ein mes serviturs. Nus tuts ha in striun, avon in onn, ord leghers carstgiauns midau en terledi giats. Vus savessas deliberar nus, sche vus astgiasses ira sin quei quolm cheu, nua ch' ins vesa treis cruschs d' aur, e cavar ora ina ragisch sper la crusch miez. Cun quella ragisch 30 stuesses vus tucar mintgin de nus, e lu daventassen tuts quei, ch' els ein stai avon. La mia feglia lessel jeu vus dar per spusa e vus fussas miu succesur!“ …

Curaschusamein ei il cavalier siglius ord letg, ha priu la spada, bandunau … il chisti et ei ius dil quolm cullas treis cruschs d' aur si. Cheu 35 camiava, tunava e tempestava ei aber sco sil giuvenessen di, e de tuttas sorts sperts sgulaven avon e suenter el; finalmein ha el pudiu arrivar si spellas cruschs, e cheu ha el tratg ora la ragisch benedida, duront ch' il quolm pareva de sfraccar. Ils giats spitgaven avon porta, e cura ch' el ha giu tucau en els, eis ei vigniu clar, sco de bi miezdi. Il cavalier ha viu 40 en la sala il retg velg e sia feglia sil thron, e schuldada entuorn entuorn. … Culla princessa ha el fatg legras nozzas, et ei era tudi fiastas e gientars. [p. 29 modifica]

18. Fav! fav! jeu tei tatagl!

Treis frars, fegls de paupra glieut, maven ina gada egl jester à gudignar … lur paun. Vegnent els en in uaul, nua che las veias maven ina ord l' autra, ein ils dus frars vegls ii encunter la dameun, il giuven encunter mesa notg. Avon ch' ira de part, han ei tigliau en in ruver treis cruschs 5 et empermess, ded en in onn turnar el madem liuc. Il pli giuven ei ius lunsch egl uaul viaden, tochen ch' el ei vignius tiella casetta d' ina dunna veglia. Quella ha dumendau, sch' el lessi star tier ella en survetsch. Quei ha il giuven fatg bein bugien, essend ch' el veva nuot auter, che de perveser … dus giats e duas entas alvas. Suenter in onn ha il giuven dumendau 10 la pagaglia, el stopi ira a casa. La tattaveglia ha dau ad el suletamein in fav, e quei ha vilintau il giuven terribel. Tut de fel lev' el tigliar il fav entocs, ha priu ora siu cunti, e detg: „Fav! Fav! jeu tei tatagl!“ — „O, na, taglia bucca mei; jeu vi dar, tgei che ti vul!“, ha il fav dau per risposta. Quei ha il giuven buca schau dir duos gadas, et ha giavischau 15 ina tuaglia, la qualla, cul ditgi: „Tuaglia terestegia!“, sempleneschi cun de tuttas sorts bunnas spisas. Sil fiat, ch' el veva giavischau quei, veva el ina tuaglia, e schent: „Tuaglia terestegia!“ ei quella stada emplenida cun bunnas spisas: schambun, carn criua, groma, ris, chistognas, e surtut cun debia buteglias d' in excelent veltliner vegl. Cuntens, sco in retg, ei il 20 giuven vignius tiel ruver, sco ei vevan detg. Ils dus auters frars spitgaven schon sin el, et els han dumendau, tgei el hagi fadiau. Cun buca rienta ha el mussau il fav; cheu han tschels dus ris e fatg befas cun el. Avon ch' ira pli lunsch, aber, ha il giuven priu ora sia tuaglia ord sac, schent: „Tuaglia, terestegia!“, e sil moment era la tuaglia curclada cullas meglieras 25 spisas. Suenter ver bein buiu e migliau han ils dus frars aber detg: „Mo cun beiber e migliar bien has ti bucca avunda; in sto era ver raps!“ Quei deva da patertgiar al giuven, e pella secunda gada ha el priu ora il fav e detg: „Fav! Fav! jeu tei tatagl!“ Il fav aber ha rugau, ch' el deigi schar viver el; el vegli dar, tgei ch' el vegli. Et il giuven ha dumendau in asen, 30 che tgagi danes; e quei ha el giu sil zug. Ils frars ein sinquei vigni scui sil giuven, han era tratg ora lur cuntials e detg: „Fav! Fav! jeu tei tatagl!“ Ma il fav scheva e deva nuot. Cheu han ei fatg paisch cul giuven, ein ii à casa, et els tuts ein vigni richuns.

19. Il paun et ils treis buns cusegls.

35 En in vitg gron vivevan in um et ina dunna ton paupers, … ch' igl um ha stuiu ir a fadiar siu paun en tiarras jastras. Lunsch naven de siu vitg ha el enflau in bien patrun, et ei staus tier quel siat ons. Suenter quei temps ha el entschiet a schar encrescher, et ha dumendau sia pagaglia; el lessi turnar a casa. Siu signiur ha dau ad el in paun e quels treis cusegls: 40 [p. 30 modifica]el deigi mai murmigniar, mai ir buca della via gronda, e mai far enzitgei ella gretta!

El ha engraziau, priu siu paun et ei ius. La sera eis el vignius en ina ustria sper in uaul, nua ch' ei vegneva surviu tut en cavazas de morts. 5 D' esser survius aschia ei curdau si fetg ad el, e schon lev' el entscheiver scandel cun igl ustier, ch' el ha patertgiau vid ils cussegls dil patrun et ei ius à letg. L' autra damaun ha igl ustier sez distadau el e detg: „Vus veis bucca murmigniau sur mia vischalla d' ies, e veis cun quei liberau tuts quels, ch' jeu vevel strianau; perquei ch' els vevan murmigniau sur 10 mias cavazas!“ Sinquei eis el levaus, et igl ustier ha schau vignir ord in tschale ina massa glieut, ch' el veva scungiarau enagin el tratsch; cun quels deliberai ei nies um ius vinavon.

Mont aschia ein ei arrivai sper ina senda, che manava empau pli spert, che la via gronda el proxim marcau; ils liberai ein ii tuts per la senda, 15 e levan era far vegnir lur deliberatur cun els. El ha aber discusigliau ad els, ded ira per la senda; aber negins han dau adatg sin siu dir, et el ei ius persuls della via gronda. La sera, arrivont en in marcau, ha el udiu, ch' ina banda de laders hagien mazau e sblundergiau ses compogns; bucc' in seigi mitschaus. Suenter entgins dis eis el vignius en siu vitg, 20 cura ch' ei fagieva notg, et ei sesluitaus vi spella fanestra de sia stiva; cheu veseva el in um giuven a bitschar sia dunna. Tut ordasen leva el mazar il giuven, cura chil cusegl digl um vegl ei vignius ad el el tgiau. Ruaseivlamein eis el ius ell' ustria, e leu ha el udiu, il giuven seigi siu fegl, che fetschi damaun messa nujala.

25 Plein letezia ha el durmiu, e l' autra damaun ha el udiu l' emprema messa de siu fegl; la sera eis el ius en sia casa, nua che tut ha giu in grondissim plischer, de ver el. Per tard la sera, suenter tscheina, ha el tigliau la petta dil patrun. Cheu eis ei ruclau ora pedras veras, carfunchels, aur et argient, ch' el ei staus il pli rech lunsch entuorn. 30

20. Il schuldau.

In di mava in pauper schuldau per ina via cun siu habersack si dies. El veva mo dus de treis rizers en tastga, treis pil paun e treis pil vinars. Sin via ha el entupau in pupratsch um vegl, che ha rugau enzitgei pell' amur de Diu. Niess schuldau ha dau a quel treis rizers. Bucca ditg suenter eis 35 ei vigniu tier el in um, eunc bia pli pauper, e quel ha rugau ton murtiradamein, … ch' il schuldau, che veva in cor scolg aur, ha dau ils treis rizers dil vinars ad el. Il schuldau leva ira vinavon; cheu ha il pauper detg: „Stai in tec! Quei pauper digl emprem era sogn Pieder, e jeu sundel Niessegner!“ … Tut surstaus steva il schuldau leu. „Damonda ussa da mei, tgei 40 che ti vul! jeu vi dar!“, ha il Segner detg vinavon. „Ei paghi“, ha il schuldau detg sisu e dumendau, che tgi ch' el vegli, stoppi en siu habersack. … [p. 31 modifica]

Cun bucca rienta ha il schuldau fatg vinavon siu viadi, e la sera tard eis el arrivaus en in chisti vegl, sco paun e buglia. Senza tema eis el ius siaden, et ha enflau en ina combra rasau tuaglia, sco per in retg. El ha bein buiu e bein migliau, e lura eis el ius à letg. Entuorn mesa notg ha zitgei tratg vid ils pons ad el, tochen ch' el ei sedistadaus e ha detg: 5 „Fussas ti en miu sac!“ L' autra damaun fuva siu habersack scuflaus, si, sco ina cocca. El ha nuotatonmeins mess il habersack si dies et ei ius giu ella fravgia, al pei dil quolm. Al fravi ha el detg, nua ch' el hagi durmiu la davosa notg, e quel pudeva strusch crer. „Tuts quels, che durmevan cheu si, stranglava schiglioc il spert“, ha il fravi detg. Per ussa ha il 10 schuldau seregordau dil habersack, e cumendau al fravi, el deigi dar cul marti gron sil habersack, tochen ch' el vegni schi plats, sco ina miur.

Quei ha il fravi fatg bugien, e dau sil habersack tut, ch' el tunava. Cura ch' il schuldau et il fravi han lura aviert il habersack, ei sgulau ora in giavel tut zops e nudaus, che ei sbrigaus de fravgia ora. Suenter bia 15 dis et ons e bein enqual catavegnia ei il schuldau mors, e sogn Pieder ha, vegnient el avon porta dil parvis maniau, el hagi fatg memia grons e grevs puccaus, per vegnir el sogn parvis. Il schuldau ei semenaus entuorn, et ei ius giu, nua ch' ei caischan grass; aber strusch ha il giavel ziep, che veva quei di guardia, viu el, ha el griu: „Sarrai las portas, e schei bucc' en 20 quel! Quei ei in cherli, che smacca nus tuts!“ Il schuldau ha stuiu turnar tiel sogn parvis. „Cheu giu vulen ei bucca mei; lai beter silmeins en parvis miu habersack!“ Quei ha sogn Pieder schau, et il schuldau ha detg bein spert: „Fuss jeu en miu habersack!“ Sil mument era el enta parvis, en siu habersack; spert eis el vegnius ora, e va ussa pil parvis entuorn, 25 sco in gron sogn.

21. Igl utschi, che ova ovs d' aur.

Bucca dalunsch d' in gron marcau viveva in pauper um, che sedeva giu cun far sceuas, e tergieva aschia vi sia famiglia. El haveva dus buobs, e quels han in di enflau in igniv cun ovs d' aur, e gleiti era pudiu pigliar 30 igl utschi, che meteva quels ovs. Plein legria han ils dus giuvens purtau ils ovs d' aur et igl utschi al bab. Quel ei ius el marcau tier in fravi d' aur, e lez ha contemplont ils ovs detg, che, sch' el vegli dar igl utschi ad el, vegli el trer vi el e tut sia familia; ei meunglien luvrar nuot. Sin quei ei tut la familia ida el marcau, et han giu buns dis tiel fravi d' aur. 35

Quel ha aber udiu in di a cantont igl utschi: „Tgi, che maza mei, e maglia miu tschurvi, vegn retg; e tgi, che maglia miu cor, survegn mintgia di tschien ducatas!“ Pleins de ranveria ha il fravi d' aur mazau igl utschi e mess el per barsar ella cazetta. Ils dus giuvens dil canistre han fardau il barsau, e priu igl utschi ord la cazetta, et il giuven ha migliau il tschurvi, 40 il vegl il dadens. Cura ch' il fravi d' aur ha viu quei, ha el chitschau il canistre cun sia familia ora sin gassa. Ussa veva la paupra casada puspei [p. 32 modifica]pupira, et ils fegls han stuiu ir à gudigniar lur paun. Il giuven ei arrivaus … en in gron marcau, nua ch' il retg era avon paucs dis morts; e retg pudeva quel vignir, che era gliauter di il pli spert sil crest sogn. Cun quei, ch' el era in bi compogn, han ei era dau ad el in cavagl; e pren mira, 5 l' autra dameun ei el staus tiella prova il pli spert de tuts ils giuvens sil crest gron. Ussa han ei mess si ad el ina cruna d' aur et in manti tschietschen e cumpigniau el cun fifers e lifers tiel chisti dil retg.

Gliauter di ha el fatg vegnir ses geniturs en il chisti, et el ha rigiu bein et endretg bia dis et ons. Il fra vegl aber ei ius d' ina autra via, e 10 l' emprema sera, ch' el ha durmiu en ina ustria, ha el enflau l' autra dameun … tschien ducatas sut il plumatsch. Turnont quellas ducatas mintga di, ha el maridau la recha feglia digl ustier et ei ius tier siu frar, il qual ha fatg el manader de sia truppa.

22. Ils dus amitgs.

15 Ei fuva ina gada in retg, e quel veva duos feglias bialas e finas; el vuleva aber, ch' ellas ristassien purschalas. Perquei ha el schau baghiar in terribel chisti enamiez d' in lac stgir, e schau circumdar quel cun altezia mirs; sinaquei che nigin possi tier sias feglias.

Ina gada ei aber vigniu de stgira notg in stupen bi um ord il lac, et 20 ei staus ina notg el chisti. Suenter nov meins vevan las prinzessas mintgina … in pop. Quels dus pops semigliaven aber in l' auter, che nigin vess saviu distinguer in digl auter. Las giuvnas han rugau la dunna, che purtava … ad ellas il damigliar, de purtar pli bia; ellas hagien ina gronda fom.

Cura, ch' ils giuvens eran otg ons vegls, han las princessas schau rugar 25 lur bab per pon verd, e dus artgs cun paliats d' aur; ellas lessien ira à catscha, e sitar utschals pintgs. Il bab ha termess sin quei ina stupenta teila pon verd et in artg per sittar ils utschals. La notg de glina han las mummas mussau als dus giuvens de sittar ils utschals, che conten ton bein, de sanudar trall' aua dil lac, et han fatg ad els in vistgiu de pon verd, 30 per in. Cura ch' ei savevan sanudar, han las mummas detg als figls, ussa stopien ei ira or' el mund; aber il num de lur mummas deigien ei dir à nagin; e per memoria ded ellas han ei dau à mintgin ina spada d' aur. Ina bialla notg de stad han ils giuvens priu comiau dil chisti et ein senudai sul lac vi e sigli sul mir ora. A bratsch ein ei i la cuorta notg, 35 tochen ch' els ein arrivai en in uaul stgir. Cheu maven duas vias ina ord l' autra. Sper in ruver vegl han ei, avon ch' ira in ord l' auter, chitschau ina spada d' aur el tratsch et empermess de turnar tier quella en in on, e sche la spada seigi d' in maun de ruina, sche seigi quel, che seigi ius de quei maun, sventiraus, et igl auter deigi vegnir ad el en agit. Sin quei han ei priu 40 cun larmas comiau in de l' auter, et in ei ius de vard dretga, igl auter de vard seniastra. Quel, ch' ei ius dil maun dretg, ei gleiti arrivaus en in stupent bi marcau, nua che la glieut veva malacurada e tut bargieva. El [p. 33 modifica]ha dumendau, tgei ch' ei seigi, che tutt bragi aschia. Il drac hagi priu la feglia dil retg, han ei rispondiu ad el, e negin ughegi, de mazzar il drac; schegie il retg hagi empermess la feglia e la cruna a quel, che mazi il drac. Quei saveva il giuven cavalier bucca capir, e senza tema ha el priu sia spada, ei semess sin in cavagl, e ha fatg mussar la teuna dil drac. 5

Vegnent el encunter la teuna, ei il drac sgulaus ora e leva sefar vid' el; aber cun siu paliet d' aur ha el gartiau il monstrum ennamiez dil cor. Cun ina letezia inexprimabla ha la princessa embratschau il liberatur, et els dus ein cun pompa setratgs el marcau, nua ch' el ei gleiti vignius retg. Nunditgont il plirar e rugar de sia dunna, ei il retg in bi di ius ora egl 10 uaul smaladiu cun siu paliet d' aur, per sittar ils utschals, che conten ton bein. El spess uaul ha el tut en ina gada viu ina femnetta, che fagieva, sco sch' ella less encurir enzitgei. Dumandont e! la tatta, tgei l'hagi piars, ha ella detg: „Miu ani d'aur!" Survitscheivels, sco'l retg era, ha el vuliu gidar ad encurir. Denton ch' el ei aber saplacaus giu, per encurir igl ani, 15 ha la stria d' ina veglia, strihau el cun ina torta sur ses cavegls d' aur ora, e midau el en in crap de marmel.

Suenter in on ei quel, ch' era ius dil maun seniester, turnaus tiel ruver, e cheu ha el vieu, che la spada era da maun dretg tut en ina ruina. „Ei gliei schabiau ina sventira à miu frar!“ ha el detg sin quei et ei ius, per 20 encurir quel. Vegnient el tiel marcau, nua che siu frar veva rigiu, ei tut curiu encunter ad el. La regina ha embratschau el e manau el, tenent per siu mariu, el christi. La notg aber ha il cavalier mess denter el e la regina sia spada d' aur. Adumbaten era il bargir e grir della regina; la damaun eis el ius ora egl uaul. Vegnient el egl uaul leva la stria veglia era 25 strianar el; aber il cavalier ha gleiti enconuschiu la causa. „Di, co jeu sai deliberar miu amitg“, ha' l detg alla stria, „ne che jeu tagliel la cavaza … à ti!“

Cun tremblar ha la veglia dau ad el ina torta, e detg, el deigi mo dar cun quella silla crappa de marmel, e quei ha el fatg; tutta la crappa 30 ei semidada u en cavaliers ne en dunschallas. Era siu amitg ei vignius ord in crap, et els dus han sembratschau plein legria.

La sera ein ei ira cun giubilo el marcau, et il curaschus cusarin ei vignius menader della schuldada dil retg.

23. Las treis clavs d' aur.

35 Treis paupers frars maven ora el mund à gudigniar lur paun; odado las portas dil marcau ein ei ira in ord lauter. Il pli vegl de quels ei vignius en ina montognia. Leu veva ina uldeuna in bi chisti de marmel sin in grep. Quella uldeuna, ina buntadeivla signiura, ha plediu el sco servitur, et el veva bien e tgei, ch' el leva. Suenter in on ha la uldeuna 40 detg, ella stoppi ira sin in viadi, e detti ad el las clavs d' aur de treis combras. „La combra da maun dretg e la combra da maun zeniester mo [p. 34 modifica]arva; aber la combra ennamiez, nua che tuttas las bellezias dil mund ein en, quella arva buc, sche ti vivas bugien!“ ha ella eunc detg il davos, et ei svanida. Surstaus steva il giuven cheu. Suenter ha il giuven ditg patertgiau … vid quei, che l' uldeuna veva detg, et ha pleunsiu aviert igl esch della 5 combra de meun dretg. Tgei! cheu era ina splendur, tut era ded aur, ne d' argient. Pli tard eis el ius ella combra zaniastra; leu veseva ins nuot auter, che smaragds e rubins. Ditg eis el staus avon la porta amiez; baul leva el arver, e baul esser obadeivels all' uldeuna. Patertgiont aschia vi e neu, ha la cueida tuttina catau; el ha giu la gagliardia ded arver la porta. 10 En ina gada ha el viu tut quei, che ei bi, aber en quei mument eis el semidaus en in bliec de marmel.

Suenter bia dis et ons ei gliauter frar vignius de quella via, nua che siu frar era ius, et el ei passaus en servetsche tiell' uldeuna. Era ad el ha quella dau las treis clavs; e detg il madem, sco al frar vegl. Mo era quel 15 ha la cueida midau en in marmel.

Il pli davos ei il frar giuven vignius tiel chisti dell' uldeuna; e quella ha era pladiu el. Quei era aber in compogn, sco ei s' auda; et el ha, cura ch' el ha survigniu las clavs, obadiu all' uldeuna.

Cheu ei l' uldeuna comparida et ha aviert si ella seza la combra ennamiez. 20 Cun ina torta ha ella dau sils dus craps de marmel, et ils frars ein en quei momen puspei stai vivs. A tuts treis ha l' uldeuna dau tontas custeivladats, ch' ei pudevan purtar, per pagaglia. Cun bien cor han ils treis ventireivels, benedent l' uldeuna, bandunau il chisti; mo miront anavos, han ei viu mo in grep gron e mitgiert; il bi chisti cun tuttas las immensas 25 custeivladats era svanius.

24. La siarp, che spida fiuc.

In niebel cavalier mava à la catscha.9 Tuts persuls era el vignius en in stgir uaul; cheu ha el entupau in pauper um vegl, che ha rugau el per enzitgei. Misericordeivels, sco il cavalier, era ha el dau al pauper in dane 30 d' aur. Quei um vegl ha engiraziu e detg: „Cheu dundel jeu per suenter ina uolp!“ ha schulau, e sil mument ei ina gronda uolp grischa vegnida ord igl uaul, che ha sefatg cun tuttas sorts schmanis vid' il cavalier. Quel ha priu si il bi animal sin siu cavagl, e leva cavalcar vinavon. Strusch era el aber in tochet daven, ha igl um vegl puspei clamau el e detg: 35 „Quella uolp, ch' jeu hai dau à ti, vegn a gidar tei ord bia prighels; hagies adatg ded ella!“ Bein cuntens ei il cavalier cavalcaus vinavon, e cura ch' ei serava notg, eis el arrivaus sper ina terribla teuna, gronda e macorta. El ei siglius giud cavagl, e ha ligiau siu tgoli vid in pegn, per mirar, tgei quella teuna hagi de muntar. Strusch ha aber il cavalier giu ligiau siu 40 cavagl, ha el viu a vegnient encunter el ina siarp de smisereivla grondezia, che spidava fiuc, pli gronda e pli macorta che tuts dracs. Senza patertgiar ditg ha il cavalier fretg sia lontscha alla siarp en bucca; aber quella ei [p. 35 modifica]ruta sco farcaglia. La siarp fagieva ussa ina veschla per siglir sil cavalier. En quei terribel prighel ha il cavalier schau ira l' uolp, ch' el veva sut bratsch. In moment ha la siarp laghigiau suenter l' uolp, e seneziont da quei ha el chitschau la sia spada alla siarp el venter, ch' ella ei sil fiat crepada. L' uolp ei gleiti turnada ord la teuna e ha detg al cavalier, ch' ella 5 teuna seigi la10 feglia dil retg cun novonta nov dunschallas, che la siarp duevi migliar. Setenent vid la cheua dell' uolp, eis ei reusiu al cavalier de arrivar … tras ils biars encardens e zules della teuna ella sala de cristagl. Leu eran las giuvnas e sepreparaven tiella mort. Cura ch' ei han viu el, han ei tuttas giu gron plischer, et el ha maridau pli tard la feglia dil retg, et 10 ei vivius cun ella ventireivlamein. Eis el bucca morts, sche viva el eunc.

25. Il maglia glieut.

Siat buobs, ch' encurevan farbuns, vevan sepiars egl uaul. Ditg ein ei ira pigl uaul entuorn, tochen ch' ei han viu da lunsch ina glischetta. Els ein ira suenter quella, et ein arrivai en ina casa gronda, sco ina baselgia. 15 En quella era ei en negin auter, che ina femna gronda, che filava stuppa. Quella ha giu ina terribla tema, vesent ella ils affons, ha ella dau ad els spert de migliar, e detg: „Ussa sezupei davos pegna, avon ch' il maglia glieut vegni!“ Bein spert ein ils pigns sezupai davos la pegna scalegl. Cun schnueivel fracass e canera vegn sin quei il maglia glieut, in pegn enta 20 meun; arvont el igl esch ha el griu: „Cheu freda da glieut!“ „Quei ei striegn piertg, ti tueit!“ ha la dunna respondiu, e tut fuss iu bein, vess in de quels schgneclis buca mirau sut pegna ora. Quel ha il maglia glieut viu, e lagutiu el cun cavegls e tut en ina gada. Tut ils buobs ha el serau en in ghiglianer sut beun pegna, per engarschar eunc empau. L' autra dameun 25 … ei il maglia glieut levaus tard, et ha aviert il ghiglianer e griu en: „Sa zitgi encurir plugls? Il pli vegl dils buobs ei vignius ora, et ha entschiet … ad encurir plugls. Quei era aber in mal gianter, et ha a sgartau et encuretg plugls, ch' il maglia glieut ha entschiet a durmir. Lura ha el priu la spada, e tigliau giu al maglia glieut cun ina frida il tgiau. Sin 30 quei ha el schau vignir ses compogns ord il ghiglianer et els ein stai culs scazis dil maglia glieut tuts rechs avunda.

26. La siarp.

Avon bia, bia ons ei in cavalier ius en in chisti vegl sco paun e buglia, per mirar, sch' el vesessi sperts. Suenter ditg ira entuorn, eis el vignius 35 en ina stiva gronda; cheu ha el viu ina giuvna, bialla scol sulegl. Quella ha detg ad el, ella seigi strianada, che ella stopi vignir mintga notg el chisti, sco siarp; tgi che hagi aber la curascha de bitschar ella treis notgs, delibereschi ella. Il cavalier ha, plein curascha, fatg mussar la combra, neua el deigi de spitgar sin ella. Quella combra era zun bein ornada ora, 40 et ammiez era ei ina meisa cun de tutas sorts spisas, ch' il cor po garigiar, [p. 36 modifica]e speras in bi letg de seida cotschna. Suenter haver bein buiu e bein migliau, ei il cavalier ius à letg, e per vi dallas dudisch eis el sedistadaus. Sper siu letg era ina terribla siarp; el ha aber dumigniau il disgust, e dau ina betscha alla buca della siarp; et en quei momen ei il tgiau della 5 siarp semidaus el pli bi tgiau d' ina giuvna. Gliauter di ei il cavalier staus el chisti, e la zacunda notg allas dudisch ei seruschnau ina siarp cun tgiau de femma tier siu letg; senza dischniesch ha el embratschau ella, e bitschau il tgierp, e quel ei semidaus en il tgierp della bialla dunschala; mo la cheua de siarp veva quella eunc. La tiarza notg ha el bitschau la cheua, e la 10 matta ha survigniu era las combas, sco ei sauda. L' autra dameun ei la giuvna bein marvegl vignida tiel cavalier e ha detg, el deigi suenter treis dis vignir tiella baselgia de quei vitg, al pei dil crest; leu veglien ei enzinar … en. Sin quei ei il cavalier ius ord il chisti, e ha loschau en ina ustrietta ammiez igl uaul. Gliauter di, cura ch' el leva far si sia terschola, 15 ei la stria d' ina ustiera vignida, ha fatg, sco sch' ella lessi gidar, et ha denton chitschau la guva dell' emblidonza els cavegls, ch' el ha emblidau sia spusa. Cura che la giuvna ei vegnida suenter treis dis, e ha bucca enflau el, ha ella termess sia fumitgasa, e schau far endamen ad el sia empermischun. Igl auter di leva il giuven sefar si et ira tier la spusa, 20 sche ha l' ustiera puspei enten far si cavegls chitschau en la guva dell' emblidonza, ch' el ei restaus ell' ustria. Aschia eis ei iu sis dis; lura ei la fumitgasa della dunschala vegnida e ha detg, il striun vegl, che havevi midau sia signiura en ina siarp, hagi puspei pusonza sur ded ella, e hagi purtau la dunschala s' il quolm de glass. Quei ha distadau il giuven; el 25 ha priu dus calzes d' aur, che la fumitgasa veva purtau, et ei ius ad encurir la giuvna. Quels calzers fagievan treis uras per pass, et aschia eis el gleiti arrivaus sil quolm de glass. Tuttas las giuvnas, che eran sin quei quolm, han entschiet a rugar el de liberar ellas; el ei aber ius entuorn, tochen ch' el ha enflau sia spusa. Cun quella ha el partiu ils calzes d' aur; in ha 30 el, et in ella tratg en; et a bratsch ein ei ira dil quolm giu; et arrivai el vitg, han ei fatg legras nozzas, et ein vivi dapi de lu el chisti della spusa leghers e ventireivels.

27. Ils treis meils d' aur.

Avon bia, bia ons viveva giu en ina tiarra spella mar in retg, e quel 35 era dapi debia ons malseuns, e negin saveva gidar el. In di eis ei vigniu in puret avon il chisti dil retg e ha dumendau de schar vignir en el, essend ch' el sapi in remiedi pil retg. Ei han schau en el; e vegnient tiel retg, ha el declarau, nuot sapi gidar il malseun, auter che treis meils ord il curtin smaladiu. Cheu ha il retg schau vignir ses treis fegls avon el e 40 cumendau, ch' ei deigien ira ad encurir il curtin smaladiu culs treis meils. Il prenci vegl ei ius igl emprim ora el mund ad encurir ils meils el curtin smaladiu. Ina sera eis el arrivaus en in uaul, e cheu ha in pauper um [p. 37 modifica]vegl rugau el per enzitgei. El ha aber dau nuot, et ei cavalcaus tochen tier ina ustria alla fin digl uaul. Leu ha mala stria d' ina ustiera camerlau en el, e fatg star el, entochen ch' el veva piars tuts ses danes. Turnont il frar vegl bucca à casa, ei il frar maseun ius ad encurir ils meils d' il curtin smaladiu. Quel ha era dau nuot al pauper, et era el ha sfarlatau 5 tuts ses danes ell' ustria spegl uaul, e sco siu frar vegl eis el, nun savend pagar pli, vignius bess en perschun.

Suenter in on ei il giuven dils frars samess à cavagl et ius pils meils. Egl uaul ha el entupau il pauper um vegl, aber ei bucc' ius sper el ora cun gomias, encontercomi ha el dau al pauper ina almosna. Sinquei ha il 10 pauper um detg: „Vus esses in bien giuven e survignis ils meils; mai encunter … la dameun, e speras l' ustria alla fin digl uaul ora, senza star leu! Lu va tutt bein. Avon che vegnir el curtin smaladiu, vignis vus ella tiarra dils liuns, dils uors e dellas schemias; seigies aber pulits e buns cun quels animals! Ei gliei tut glieut strianada, ch' ins sa deliberar.“ Tut de 15 bunna veglia ei il prenci ius vinavon et arrivaus el reginavel dils liuns; quels han manau el avon lur retg. A lez ha el detg, tgei ch' el enqueri; e quel ha cussigliau ad el, ded ira punct allas dudisch de miezdi el curtin smaladiu, e bandunar quel in' ura suenter; pertgei à l' ina sesiarrien las portas de fier, e lura sapi negin arver pli ellas. El deigi era patertgiar 20 vi ded el, e purtar in meil d' aur. Ils madems cussegls han era ils retgs dils uors e dellas schemias daia, et era quels han serecumendau per dus meils.

Suenter ditg viagiar ha el catau adagur il curtin smaladiu. El ha spitgau tochen las dudisch, e lura, sesarvont las portas fier eis el ius 25 viaden. Leu ha el sper ina fonteuna viu ina stupenta bialla matta, sereina scol sulegl. Quella ha embratschau el cun sia bratscha, alva sco la neiv, et ad ella ha el raquintau, pertgei el seigi vignius el curtin. La giuvna ha detg sin quei: „Mo enquera ils meils e teidla bucca sil carin cant dils utschals, che conten sillas frastgias verdas! Teidlas ti sil cantar, secumblidas 30 ti vi, e vas bucca ord il curtin avon l' ina; e lu sun jeu e ti piars. Jeu spetgel cheu sin tei; pertgei ti sas deliberar mei, manont mei ord il curtin!“ Il prenci ha stupau las ureglias cun feglia et ha encuretg dudisch meils d' aur, treis pil bab, treis pil retg dils liuns, treis pil retg dils uors, et treis pil retg dellas schemias. Sin quei ha el priu la giuvna en bratsch; e 35 strusch eran els dus ord il curtin, ein las portas fier sesaradas. Sco el haveva empermess, ha il prenci dau treis meils al retg dellas schemias, e treis als dus auters retgs. Tuts ils liuns, ils uors e las schemias han, migliont de quels meils, puspei survigniu la figura de glieut. lls treis retgs han cun lur cavaliers cumpigniau il spus e la spusa à casa. Ell' ustria 40 spegl uaul ein ei vigni en quei mumen, che ei levan manar ils dus frars dil prenci alla mort, essent ch' els savevan bucca pagar lur buidas. Aber il prenci ha deliberau ses dus frars, e la stria d' ina ustiera ei vegnida [p. 38 modifica]pendida. Cun pompa e fiasta ein ei ira tuts tiel retg, che ei vignius sauns, l' emprema buccadina ch' el ha migliau.

28. La colomba.

Ei era ina gada in cavalier, che mava ad encurir survetsch tier in 5 retg. Tard la sera eis el arrivaus en in chisti, che negin habitava. Senza tema eis el ius tonaton siaden, et vignient el en sala, ha el enflau si meisa ina stupenta tscheina. Las delicatas spisas han plischiu, et el ha migliau suenter gust. Nunspitgadamein vegn aber in' uolp ded esch en e di: „Vus veis migliau spisas smaladidas, e stueis ussa survir siat ons ad ami; duront 10 quei temps arveis buc quei camarlet cheu, sche vus leis esser ventireivels!“ Nun savent sedustar ha il cavalier fatg ora lena, e sperava d' essar en siat ons deliberaus. La queida ha aber dumigniau et avon, ch' il davos on ei staus ora, ha el stuiu mirar el camerlet. En a quella ei l' uolp siglida ora e ha detg: „Ussa stoss ti eunc siat ons far o lena; aber pell' amur de Diu 15 arva bucca la combra avon, ch' il temps ei passaus!“ Nies cavalier ha fatg ora tschun ons lena., e lura han las marveglias puspei entschiet. El ha bucca pudiu seretener, et il giavel dellas marveglias ha fatg arver el la porta. Cheu ei l' uolp vignida ora, ha bargiu e detg: „Sti datess bucca bien adatg en quels siat ons, che vegnien ussa, e miras eunc ina gada, duront 20 quei temps, el camerlet scumendau, stuein nus dus star cheu strianai per melli ons!“

Quei ei lu iu al cavalier per cor, et el ha duront quels siat ons fatg o priuamein lena, e mai mirau el camerlet scumendau. Cun larmas de legria ei l' uolp quella gada vegnida ord il camerlet, et ha cumendau, el 25 deigi far cun tutta quella lena, ch' el hagi fatg ora duront treis ga siat ons, in caset e metter ella sissu. Tut surstaus ha il cavalier fatg quei, e mess l' uolp s' il caset, spitgont sin quei, che hagi de vegnir. Lu ha ei entschiet a tunar e camigiar, et en in mument ei il caset staus en fiuc e floma. Sco ina colomba alva ei aber l' uolp sesalzada si encunter tschiel, 30 e ha detg: „Tutta la rauba, ils praus, ils ers, ils uauls, cul chisti auden al miu deliberatur.“ Et il cavalier ei vignius artavels de tuttas las richezias, et ei staus in bien signiur. Quella uolp ei stada ina paupr' olma.

29. Il tschess.

En in gron e bi marcau, … lunsch naven de cheu, viveva ina letg, che 35 ha giu liung temps negins affons. Cura ch' il Segner ha dau ad els in pop, ha la hebamma, che saveva far manedel, detg, ei deigien prender per padrin igl emprim cavalier, ch' il bab entaupi sin via gronda. Ils geniturs han fatg, sco la hebamma ha cumandau, e mont il bab silla via gronda, ha el de gleiti, entupau in zun bi cavalier sin in cavagl alv, sco la neiv. Quel ha 40 il bab rugau per padrin, et il signiur jester ei vignius. Suenter batigiar ha il cavalier detg, el seigi retg d' ina gronda ensla ella mar, et ad el [p. 39 modifica]fegessi in gron plischer de ver siu figliol tier el. Cheu laschi el ina rugliada danes, et ils geniturs deigien trer si il buob, e cura ch' el seigi gisiat ons vegls, termeter il figliol tier el; quel deigi survignir sia feglia. Suenter haver dau, ina rugliada danes ei il cavalier cavalcaus naven.

Scol padrin ha cumendau. han lura il bab e la mumma fatg, et il figliol 5 ei carschius in gron e bi giuven. Cul el ei staus gisiat ons vegls, han ils ses termess el tiel padrin. Sin viadi leva il giuven beiber in sitg ord ina fonteuna, et ei staus giu en schanuglias. Denton ha in tarladiu nannin tratg ora ad el siu spadun e detg: „Fass ti, tgei ch' jeu vi, laschel jeu viver tei; schiglioc tagliel jeu grad giu il tgau!“ Il giuven ha pigliau ina teribla 10 tema, e bucca stgiau dir plaid pli. Sinquei ha il nannin zunghiau il giuven, d' esser siu servitur; e vegnient sill' ensla dil retg, ha el sedau ora pil figliol e dumendau la feglia. Tut surstaus de ver siu figliol cun combas sco festa, et in tgiau, sco ina cocca, ha il signiur fatg vignir sia feglia e detg, non volend rumper siu plaid de retg: „Cheu ei tiu spus!“ La princessa mirava 15 aber bia pli bia sil bi servitur, che sil signiur. Giu da quei ei aber il nannin sevilentaus et ha strianau la feglia dil retg sin l' ensla, ch' ei adina stgira. Plein nauschadat ha el eunc detg al retg, quei hagi siu servitur, che seigi in striun, fatg. Sinquei ha il retg schau beter il giuven en perschun, … e cumendau, ei digien tigliar giu il tgiau ad el. 20

La notg, avon ch' el dueva vignir mess vi, ei compariu al giuven in umet vegl cun cavegls grischs et in mantel gron, e quel ha dau ad el il cussegl, el deigi dumendar, sco davosa grazia dil retg treis navs emplenidas cun carn, e cun quellas deigi el ira ad encurir la feglia dil retg. Igl auter di ha il retg, suenter usit, concediu ad el quella gracia, engiront el, de 25 cun quellas navs survignir la princessa. Ditg e liung ei il giuven navigaus pella mar entuorn; finalmein eis el vignius sill' ensla dils uors. A quels ha el dau ina nav plein carn, e lura dumendau il retg dils uors, sch' el sapi buc, nua l' ensla de la notg seigi. „O, na gliez“, ha il retg dils uors respondiu, „drovas ti aber zacu nus auters, lu dai in schul, e nus essen 30 tier tei!“ Suenter zaconts dis ei il giuven vignius sill' ensla dils leoparts; era quels han nuota saviu, nua l' ensla de la notg seigi, han aber era empermess, dont el ad els ina nav carn, lur agid.

Il meglier eis ei iu tiels tschess. Arrivaus sill' ensla de quels, ha el dau ad els la carn, ch' el veva silla davosa nav. Per pagaglia ha il 35 retg de quels compartgiu ad el la pussonza de, cu ch' el vegli, saver semidar en tschess Era ha il retg clamau ensemen tuts ils tschess, e dumendau, … tgi sapi la via tiell' ensla senza glisch. Tut cuscheva, finalmein vegn il pli vegl dils tschess neutier, et udent quella damonda dil retg, ha el detg: „Jeu vi schon mussar la via tiell' ensla“; il giuven ei ius cun el. 40

Els ein ira sur mar, e suenter liung viadi arrivai sill' ensla dil stgir. Cheu era ina stgiraglia terribla e bucca ina steila sclareva. Il tschess ha manau il giuven tier ina femna veglia, che veva de quei de diesch melli [p. 40 modifica]miurs alvas. Quella dunnetta ha il tschess dumendau, nua il chisti smaladiu seigi. „O, sche vus leis ira leu, vi jeu dar duos miurs alvas, che mussien il chisti!“ Il giuven ha priu las miurs alvas et ei semess sin via. Al tschess fagieva ei bucca bein el stgir, et el ei sgulaus annavos, ha aber admoniu 5 il giuven, che sch' el vegni en prighel, deigi el bucc' emblidar il schul. Las miurettas han manau il giuven pell' entira ensla entuorn tochen al pei d' in teis quolm. Sin quei quolm era il chisti, et ord da barcun mirava la feglia dil retg cun egls tut cotschens dil bargir. Senza piarder temps ei il giuven semidaus en in tschess e sgulaus si tiella princessa. En combra 10 sper ella ha el puspei mess giu igl habit de tschess, e cun larmas giu pella vesta ha la princessa embratschau el, schent: „O, sti pudessas mazzar il drac, ch' ei giu el tschaler il pli affuns, fuss jeu deliberada!“

Senza la minima tema ha il giuven priu sia spada enta meun, ei ius giu debia scalems, tochen en tschale tiel drac. Quel ha entschiet a spidar 15 fiuc, e mussava ses terribels dens al cavalier. Il figliol dil retg ha entschiet … ad ataccar el culla spada; ei era in vehement combat. De dretgas uras vegn ei al figliol dil retg per sen ils schuls, el schula, et en quei moment era il chisti plein d' uors, leoparts et tschess. Cun agid della fermezia … de quels animals ha il figliol mazzau il drac, e lura ha el runau il 20 tgierp dil monstrum ord il chisti, e fatg si in caset de stgeina, sin quei caset ha el mess il tgierp dil drac e dau fiuc, la tschendra dil drac ha el bess ella mar. En quei momen, nua che la tschendra dil drac ei vegnida prida dellas undas, ein tuts ils uors, leopards et tschess semidai en bials cavaliers, e las miurs alvas en carinas, castas dunschallas. Cun ina nundumbreivla 25 … rietscha de compogns e compognas ei il figliol e sia spusa vigni tiel retg. Il nannin ha nonditgont ses schmanis e mals arts piars siu tgiau gries sut la spada.

30. La Schvana.

Ei era ina gada avon bia, bia ons in marcadon, che veva in sulet 30 fegl. Cura che quel ei staus carschius si, ha il bab dau ad el ina nav, gronda e bialla; sinaquei ch' el sapi hanligiar cun pievels jasters, e manar neutier raubas. De bunna veglia ei il giuven ius ora sillas undas, e cura ch' el ei arrivaus ora ammiez l' aua, nua ch' el pudeva tscharner nuot auter, che tschiel e mar, ha el priu ad agur ina nav nera cun ina bandiera 35 cotschna. Quella nav era manada mo d' in um, gron e grisch. Bein gleiti ei quei navadur jester vignius ella nav dil giuven marcadon et ha entschiet a dar troccas cun el. Il marcadon ha giugau vi la nav cun tut la rauba sissu, et il davos era el sez. Denton il navadur jester ha schau turnar el cun la nav e la rauba à casa. Avon ch' ira daven, ha el aber fatg engirar 40 il giuven, d' en in on vignir sin tal e tal di ella America. Cun tremblonta vusch ha il giuven engirau quei et ei navigaus à casa. Leu vegniev' el de di en di pli trests, pardeva tut sia bialla colur. Quei ha il bab encurschiu, [p. 41 modifica]et à lez eis ei reusiu de giavinar ora dil giuven, pertgei el seigi schi trets. Cura ch' il bab ha udiu digl engiuramen, ha el termess il sventirau fegl egl uaul tier in eremit per dumendar cussegl. Quei eremit era in um fetg sabi e perdert, et ha gleiti giu in bien cussegl. Il giuven dei ira sin ina ensla ella mar; leu seigien treis schvanas. Quellas semidien, cura ch' ei 5 sebognien, en stupentas biallas giuvnas, metien giu lur vistgiu de schvanas; in de quels vistgius deigi el mirar de survignir. Suondont il cussegl dil bien eremit, ei il giuven navigaus ora silla ensla, e sezupaus en in cagliom. Bein gleiti ein las treis schvanas vegnidas et han bess giu lur vistgius de plemas et ein stadas treis zun amureivlas giuvnas, ch' ein idas ella mar à 10 far bogn. Spert ei il giuven seglius davos las caglias ora et ha priu in dils vistgius de plemas, ch' eran fins sco teilas filien. Sinquei ei la giuvna, e la pli bialla dellas treis schvanas vignida si, et ha dumendau el, tgei ch' el vegli. „Agid e fideivladat per adina!“ Quei ha la giuvna era empermess, … et els dus han bitschau in agl' auter. Cura che la giuvna ha udiu, 15 nua ch' il spus stopi ira, ha ella dau ina torta e detg, el deigi tucar en la mar cun quella. Sinquei ei la mar tschessada et el ha saviu ira cun peis schetgs tocca ell' America. Leu spitgava schon igl um ner sin el, e ha manau il giuven en in chisti, el zule dil qual eran quendisch casets d' aur cun tgiaus de glieut. „Il sedisch caset vit“, ha igl um detg, „ei pinaus per 20 tei, sche ti sas bucca far las lavurs, ch' jeu garegiel!“ Sinquei ha el dau ad el ina segir de glass e cumendau de pinar entuorn in uaul. L' emprima frida, ch' il giuven ha dau, ei la sigir rutta, et il pupratsch era per sedisparar. … Cheu ei la giuvna schvana vegnida et ha detg, el duevi bucca emblidar ella e siu empermess agit. „Mo dorma ti“, ha ella cumendau, 25 „la lena fetschel jeu!“ Il giuven durmeva, e cura che la schvana ha destadau … el, era igl entir uaul sdernaus giu. Cun quei ei igl um stgir staus cuntens et ha dau la secunda lavur, de cavar naven in quolm e plentar vits. Quella gada ha il giuven bucca emblidau la bunna spusa, ha clamau ella en agit, et il quolm ei gleiti staus naven, e la vegna plentada. 30

La davosa e pli greva lavur era, d' encurir igl ani d' aur, ch' igl um ner veva bess ella mar, cun ina nav de pupi. Trests e miez desperaus steva il giuven spella mar; cheu ei la schvana vegnida. „Taglia giu à mi il tgiau, ch' el rocli ella mar!“ ha la giuvna cumendau. „O, na! Quei astgiel jeu buc!“ ha il giuven respondiu; pertgei el senuspeva de far enzitgei 35 … aschia. Sil rugar della giuvna ha el tuttina dau cun sia spada ina frida, ch' il tgiau della carina giuvna ei ruclaus giu ella mar. Cheu ei cumpariu treis daguots de seun silla superfatscha della mar, e cun els igl ani. Bein gleiti ei era la schvana vegnida ord la mar, pli bialla e giuvna, che mai. A bratsch ein els dus i tiel solitari navadur; aber quel 40 ha fatg bucca rienta, vesent la giuvna; ei era sia feglia. El ha dau al giuven marcadon sacs d' aur sco dotta; et els dus ein ira à casa tiel bab dil spus, nua ch' ei han giu legras nozas. Ein ei bucca morts, viven els eunc. [p. 42 modifica]

31. Ilg advocat.

Ina gada fuva ei in pauper um en in vitget. Quel ha survegniu novas, ch' el possi artar en in auter liug empau rauba, et ei cun ina gada semess sin via ad ira per quella jerta; pertgei el veva grond basegns.

5 Il pauper um vegn de miez di en in vitg, e cun quei ch' el haveva gronda fom, eis el ius en ina ustria e ha domondau enzitgei de magliar; el hagi aber bucca de pagar grad ussa: el mondi en in auter vitg ad artar rauba: cul tuorni, vegli el pagar. Igl ustier ha detg, sch' ei seigi aschia, vegli el schon dar; et ha portau dus ovs cotgs, et entzitgei pauc auter de 10 magliar agl um. Cura che quel ha giu dustau la fom, eis el ius vinavon, et ei gleiti vignius el liug, nua ch' el veva ded artar rauba. Senza bregia ha el survigniu sia part jerta, e tut lèds eis el turnaus ella madema ustria per regular siu quen.

Igl ustier ha detg, el stopi eunc quintar ora, tgei il quen porti. Suenter 15 esser staus ditg en stebli, vegn igl ustier ora, e di, quels dus ovs, ch' el hagi migliau, vessi el saviu schar quar ora; lu devi ei gaglinas; quellas turnavien puspei ad uar, e pli savevi el puspei schar quar ora auters pluscheins, … et aschia vinavon; et el ha quintau ora schi ditg e bein, ch' igl pauper um ha il davos stoviu schar tut la rauba artada agl ustier. Tut 20 trests ei il pauper um ius à casa, e sin via ha el entupau in giuven. Quel ha domondau, tgei ch' el hagi, ch' el seigi aschi trests; el deigi dir ad el. Il pauper um ha detg, el ditgi nuot, el sapi tonaton bucca giedar el. Denton cun ditg tulenar ha il giuven rabitschau ora digl um, tgei plughiava el, et ha cusigliau, el deigi zitar igl ustier sin gliauter di avon dretg; el 25 vegni allura punct à las dudisch, per assister ad el sco advocat. Igl um ei ius tier igl ustier e fatg, sco tschel haveva comondau. Gliauter di, bien a baul ei igl ustier cun ses dus advocats vegnius en casa cumin; et ei han domondau igl um, sch' el hagi nagin advocat. Igl um rispunda: „Bein; oz allas dudisch vegn in!“

30 Ei fuva gleiti las dudisch, e nagin vegneva perpeis; cheu saveva il pauper um bucca, tgei tertgar, e carteva, ch' el fussi cuglienaus. Prezis allas dudisch dat enzatgi egl esch, et igl advocat vegn en stiva de dertgira. El ha detg: „Jeu hai oz glieut de metter panetscha, e hai stoviu far quér in priél panetscha de semnar, avon che vegnir.“ — Lura han tuts ris e 35 detg: „O, quei stgass dar biala panetscha, sche ti has fatg quér ella, avon che semnar!“ Igl advocat dil pauper ha sin quei mess ora, e detg: „Aschia ein era ils ovs, ch' igl ustier ha dau a quei pauper um. Ord quels saveva igl ustier era bucca far vegnir pluscheins, pertgei quels fuvan era cotgs.“ Igl ustier ha lura stoviu turnar anavos tut ils danèrs al pauper um, e 40 suenter ch' el ha giu pagau ora quel, ha il giuven priu igl ustier et eunc in de ses advocats, et ei ius cun els tut en fiug e floma, nua ch' ei caischan grass. Lauter advocat ha era bucca fatg pli siu mistregn; il pauper um aber ei turnaus à casa tut lèds de ses danèrs. [p. 43 modifica]

32. Il buob cun la véra d' aur enta culiez.

Inaga ha ina hebama, che saveva far manedel, detg ad ina mumma, che haveva grad survigniu in stupent pop: „A quei affon cheu vegnen ei a prender il tgau pli tard.“ La mumma fuva suenter adina fetg tresta, e stueva bargir aschi sevens, sco ella mirava sin quei affon. Cura ch' il buob ei 5 staus empau da gronds, emparava el adina sia mumma, pertgei ella bragi, cura ch' ella miri sin el; mo ella voleva mai dir pertgei. Sin ditg tulenar dil buob ha la mumma detg: „Jeu sto bein bargir, cura ch' jeu mirel sin tei; pertgei la hebama ha detg a mi, cura che ti eis naschius, che ti vegnias baul ne tard pil tgau.“ — Sinquei ha il buob detg, el vegli ira daven, 10 sche stopi ella bucca adina bargir, cura ch' ella vezi el. De quei ei la mumma stada cuntenza; mo ha rogau el, ded adina far scoiauda, esser buns e pietus, sinaquei ch' el stopi bucca schar far giu il tgiau. Il buob ei lur' ius daven, et ei sepladius tier in Giediu; ha aber teniu ora nuot pagaglia … auter, ch' el stopi schar ira el mintga di ina gada en baselgia dils 15 catolics. Il buob mava mintga di ina gada en baselgia. In di ei il patrun jus suenter, per mirar, tgei il buob fetschi en baselgia; el ei sezupaus oradem sper la porta et ha mirau tier, tgei il buob fetschi. Il buob ei semess enschanuglias, et ha fatg ditg a bein oraziun; lura eis el sedormentaus … en et ha dormiu. Cheu eis ei vegniu in aungel et ha lura tigliau 20 giu il tgiau al buob, ha mess ina véra d' aur enta culiez a quel, et ha sinquei turnau a metter si il tgau. Ina uriala suenter ei il buob sedestadaus … et ei ius a casa; era il giediu ei lu ius suenter; e cura che el ei vegnius a casa, ha il giediu damondau il buob, tgeinin quei fuvi, che hagi tigliau giu il tgiau ad el. Il buob ha detg, el hagi viu nuot e sentiu nuot; 25 quei stopi esser stau nuot. Il giediu ha aber detg, el deigi mo mirar, tgei el hagi enta culiez. Cura ch' il buob ha alura mirau el spiegel, ha el viu la véra d' aur enta culiez, ha selegrau fetg et ha detg al patrun: „Ussa stun jeu bucca pli cheu; ussa sto jeu ira a casa tier mia mumma.“

Il giediu ha dau ad el ina biala summa danèrs per pagaglia, et il buob 30 ei ius à casa tier la mumma, la quala ha era selegrau bucca pauc et els ein da leu daven adina stai ventireivels.

33. Ils treis schuldaus.

Treis schuldaus havevan surviu ad in retg biars onns. Suenter haver surviu ora, han els priu igl „abscheid“, et ein i à casa. Els ein vegni 35 en in marcau, e han seteniu si leu enzaconts dis. Els maven cheu per las ustrias entuorn e stevan si legher. In di ein els i à spass ordador' il marcau, … e discurevan ensemen, tgei els veglian pegliar a mauns. „Danèrs de far il signur vein nus buc, et ir a casa e far il pur pudein nus buc.“ Cheu entaupen els in signur. Quel domonda, tgei ch' els hagien endamen 40 in denter lauter. In dils schuldaus ha bein dabot detg, tgei raschieni els hagien giu. Sinquei di il signur: „Bien, sche vus leis far cun mei in [p. 44 modifica]accord, vi jeu dar à vus ina buorsa pleina danèrs. Ord quella pudeis vus prender ton sco vus leis; ella vegn mai a vegnir vidda. Mo el madem temps dun jeu à vus treis legns; e sche vus saveis bucca legnar els da cheu et in onn; lu ei in de vus mes!“ Els ein stai contents, et il signur 5 ha scrit igl accord, e fatg suttascriver els lur nums. Lura ha el consigniau ad els la buorsa. — Ins po patertgar, cun tgei leghermen ils treis schuldaus ein turnai anavos en il marcau, e co els vivevan pli legher che mai en las ustrias. — Igl onn era bunamein spiraus, et in dils schuldaus entschaveva a vegnir trests. Savens dumondava el sesez: „Tgi sa, tgei quei signur 10 vegn bein a dar si de legniar?“ — Ils auters dus patertgaven bucca pli suenter ils légns. In di han els dumondau lur frar, pertgei el vegni mai pli à spass cun els. El ha rispondiu, ch' ei fussi era meglier, ch' els dus stessian à casa e patertgiassien suenter ils légns. Mo els han bucca fatg bia attenziun sin ses plaids.

15 In di eis el ius ora en il madem liug, nua ch' igl accord era vegnius serraus, et ha cheu entupau ina femna veglia. Quella domonda, pertgei el seigi aschi trests; in taffer e bi schuldau, sco el, duessi bucca schar pender il tgau. Il schuldau ei vegnius vilaus et ha detg, ch' ei vomi bucca tier ad ella, sch' el seigi era trests; ella sappi tonaton bucca gidar. Mo 20 ella ha detg, ch' el duessi dir ad ella la caschun de sia tristezza; ina femna veglia sappi adina dar in bien cussegl. El ha lura raquintau tut la historia, Cur ch' el ha giu finiu, di la femna: „Sche ti fas, sco jeu ditgel, sche vegn ei a ti ad esser gidau. Va dameun a sera allas diesch uras si sut quei ruver, che ti vezas cheu si! Quel ei cavortgs; e ti sas 25 comodeivlamein star endadens il ruver. Allas endisch ne allas dudisch vegnan tuts striuns e giavels a seredunar leu. Era quei signur, cun il qual vus haveis fatg igl accord, vegn ad esser leu. Teidla lu bein e tegn endamen; tgei ch' els dien; Il signur vegn a raquintar à ses camerats, tgei ch' el vegni a dar si de legniar a vus.“ Il schuldau ha fatg, sco la femna 30 veglia ha giu detg ad el, et ei zuppaus en il ruver. Cura ch' igl ei stau las endisch, eis ei vegniu leu entuorn ina gronda redunonza. Enamiez quella fuva il signur, e suenter in' urialletta di quel encunter ils auters: „Dameun a sera hai jeu ded ir per in de quels schanis de schuldaus; jeu vegnel a dar si de quei, ch' els vegnien mai e pli mai a saver legniar. Jeu 35 prendel in toc calzer nausch d' in cavagl, e fetsch parér ina biala ura de sac; e quei spinatsch cheu fetsch' jeu parér ina canna. E cheu si en in clavau eis ei ina pial-camél; quella vi jeu far parér in in bi manti de pon blau. Quellas caussas san els sigiramein bucca legniar.“ Il schuldau haveva udiu tut et ei ussa turnaus a casa tut pli de buna veglia. Mo ses 40 dus camerats eran ton pli trests. Els tumevan il di, che dueva decider lur sort.

Gliauter di, vi encunter sera vegn il signur, metta avon ad els igl accord, e di: „Ussa vegnen ils légns; saveis vus bucca legniar els, sche [p. 45 modifica]ei in de vus, mes!“ Lura prenda el ord sac ina stupenta ura d' aur, e di: „Ord tgei ei quella fatga?“ Il schuldau, che saveva tut, ha bein dabot rispundiu: „Ti narr has priu in toc calzèr nausch d' in cavagl; e vul far parér ina biala ura de sac.“ — Ti has ligniau!“ di il signur. Quei signur era il giavel. „Mo ussa sto in de tschels ligniar!“ — „Na, na! di il schuldau, 5 … igl ei bucca scret, qual hagi de legniar; jeu vi legniar tut!“ Lura ha il signur priu la canna e dumondau, ord tgei quella seigi fatga. „Quai sai jeu bein avunda; rispunda il schuldau, ti has priu in spinatsch, e vul far parér ina canna.“ „Legniau“; di il giavel; „mo ussa hai jeu eunc in legn. „Di, ord tgei ei quei manti fatgs?“ — Il schuldau respunda: „Ti has 10 priu ina pial camél, e vul far parér a nus in bi manti.“

Ussa ei il signur vegnius vilaus, e vuleva saver, tgi hagi detg ad el sur dils legns; mo il schuldau ha detg, che quei vomi bucca tier ad el. Aschia ei il giavel staus cuglianaus. Ils treis schuldaus aber ein stai libers e richs avunda. 15

34. Ils cavesters.

Ina gada er' ei in bab, che haveva treis fegls. In era in fetg mal, l' auter era bucca aschi mals, il tierz era in schnup, ch' era adina en davos pegna et unscheva si il tgiau cun carn piertg. Il bab de quels ei morts et ha detg als fegls, ch' els stopien star e vegliar treis notgs en senteri sur 20 sia fossa. Igl emprem ha ei tuccau al mal de star. Quel ha tschintschau cul schnup e detg, sch' el mondi per el a vigliar sin senteri, sche deti el persuenter diesch meli rensch. Il schnup ha detg, quei vegli el schon far. El ei alur' ius en senteri e staus entochen vi dellas endisch de la notg. Cheu ha ei entschiet a vegnir de tutas sorts striegn neunavon; aber il 25 schnup ha nuota tamiu. Dalas dudisch ei tut en ina gada il siu bab vegnius sin in cavagl, che haveva si ina siala d' argien et in cavester d' argien, et ha dau il cavester d' argien al fegl. L' autra notg ha ei tuccau à tschel, che era bucca schi mals de vigliar sin senteri. Quel ha aber era dau diesch meli renschs al schnup, ch' el mondi en siu stagl. La 30 seconda notg eis ei iu cul schnup il madem entochen las endisch. Cheu ha ei entschiet a vegnir bia pli bia striegn, che la notg avon, et à las dudisch della notg ei siu bab puspei vegnius à cavagl. Il cavagl portava ina siala d' aur et in cavester d' aur, et il bab ha puspei dau il cavester d' aur al fegl. Sin quei ei il schnup ius à casa. La tiarza notg ha ei 35 tuccau ad el sez de vegliar. Cura ch' el ei ius sin senteri e ha leu aviert la porta senteri, sche aud' el in schul, et in tgeun seglia sper el ora, sco in cametg; quei tgeun haveva si dies siat colurs. Ussa spetgiav' il tup, entochen las dudisch de mesa notg. Lura ha ei l' autra gada dau ora in schul, aber in pli ferm, et in schliep. En in moment era siu bab cheu sin 40 in cavagl nér. Quei cavagl haveva si ina siala e cavester de mèsch. Il cavester de mèsch ha il bab dau al fegl et ha lura detg ad el, ussa hagi [p. 46 modifica]el liberau siu bab ord il purgatieri, e dapli eunc visau, el dueigi metter en salv ils cavesters, e bucca schar vér ils sezs ses frars. Il schnup ha fatg quei et ei lura turnaus giu davos pegna et ha entschiet à s' unscher en il tgiau cun jeli de curetg. En bucca ditg suenter ha il retg schau 5 ir' ora il mandat: „Tgi che vegli meridar cun sia feglia, stopi siglir à cavagl sur in rudi ora.“ Ils dus frars mals ein sevestgi si empau flot, ein ira on nuegl, han priu ils pli bials cavals, ch' els havevan, ein semess sin viadi et ira encunter il chisti dil retg. Il schnup ha tertgau: „Vus mo mei! jeu vegniel lur' era pleunsiu suenter.“ El ei setratgs en undreivlamein 10 et ha priu il cavester d' aur. Cura ch' el ha priu quel enta meun, sche er' ei cheu in cavagl nér, il qual haveva schon si siala e tut. Il schnup ei semess sin cavagl et ius sin viadi. Arrivaus vitier il chisti dil retg, ha el viu, co biars cavagliers siglievan si encunter il rudi e devan giu tuts en dies anavos. Cheu ha il schnup dau al cavagl ils sparuns et ei sgurantaus 15 sur il rudi sco in paliet. Turnaus à casa eis el semess davos pegna et ha unschiu il tgau cun jeli d' arbagas. Ses frars ein pli tard era arivai à casa; els savevan aber bucc, ch' el fussi staus, et il schnup ha era bucca detg et ha emprau els, co ei seigi iu. Ils frars han detg, ch' els seigien sigli si encunter il rudi e seigien dai giu; sinquei seigi ei vegniu in sin 20 in cavagl nér, il qual seigi seglius si surora sco in paliet. L' autra gada ei il retg staus pli fins, et ha detg, el vegli schon pegliar igl utschi. El ha tschentau il rudi in toc pli ault e fatg si ina laupia speras. En quella laupia ha el mess en sia feglia, e dau il commond' a quella, ch' ella stopi tigliar a mintgin, che segli sur il rudi, in schnéz. Cheu ein ils frars puspei 25 semess sin viadi per empruar il stuc; pli tard ei il schnup era sefatgs si per ira pleunsiu suenter. Quella gada ha el priu il cavester d' argient, et enaquell' ei era vegniu en in cavagl sco tier tschel. Lura eis el ius tiel chisti dil retg. Cheu seglievan bia cavaliers si er ora in toc; turnaven aber tuts anavos senza puder sul ring ora. Il schnup ha puspei dau ils 30 sparuns al cavagl et ei sgurantaus si sur il ring ora; mo la feglia dil retg ha podiu tier el de tigliar cun la forsch in schnez en in' oreglia. Sinquei, eis el ius a casa. Turnond ses frars anavos, ha el emprau, co ei seigi iu quella gada. Quels han respondiu; „Mo in ei seglius si surora, et a quel ha la feglia dil retg tigliau in schnéz en l' ureglia.“ Il schnup steva denton 35 en davos pegna et unscheva en las ureglias cun carn piertg e ligiava si dengiu feglia de rucs. Il retg ha termess ora schandarms per schar encurir … si il cavalier cul schnéz, ch' era scurentaus si sur il rudi ora. Ils schandarms ein era vegni en casa de quels treis frars. Els han schon viu, ch' ils dus mals frars eran bucca schnizai; han aber emprau quels dus, 40 sch' els hagien bucc eunc in auter frar. Els han respondiu, bein; aber l' auter frar seigi bucca staus, lez hagi uonda de unscher siu tgau cun fischschmalz. Els dueigien schar mirar els quei frar, han ils schandarms maniau. Cura ch' ei han viu il schnup, sche han ei priu e ligiau giu il [p. 47 modifica]tgau, e sil moment han ils schandarms enconoschiu, ch' ei era il dretg, et els han griu: „Quel cheu eis ei!“ Ses frars han priu e fatg selavar il schnup, setrer en de prinzi, et ein ira cun el tier il retg, nua ch' el ha fatg nozzas cun la feglia, et la sera han ils cambrers giu biala stiva.

Jeu hai portau si da tscheina la suppa, aluscha han ei dau ami in 5 pei el tgil, che jeu sun sgulaus entochen encheu.

35. La filiera.

Ina paupra matta stoveva mintga di filar, ch' ella veseva steillas; aschiglioc … survegnieva ella la sera fridas pli che peun da sia madregna. In di, suenter ch' ella haveva survegniu spir smanatschas de quella, sch' ella fili 10 bucca eunc pli bia, eis ella, per saver esser pli flissia, ida ora egl uaul e ha filau leu, ch' ella saveva strusch taner pli il fil entameun. Della dolur ha ella entschiet a bargir e selamentar petramein. Cheu vegn ei neunavon in miserabel véglet, e domonda, tgei ei maunchi. La giuvna ha detg à quel, co e cum; il vegl ha consolau la filiera e detg, ch' ella dovessi mo 15 encurir ina urialla plugls ad el; lura vegli el schon haver quitau, ch' ei vegni filau siu fil. Ils plugls, che ella anfli, ha el comondau de metter en ina scatla e mazar quels pér, cura ch' ella seigi a casa. La giuvna ha encuretg ils plugls al vegl, e cura ch' ella ha giu enflau da biars, ha il vegl schulau ella dèta. En quei moment ein in tschuat glieut stai leu cun 20 lur rodas e han filau per la matta. Tut consolada ha quella priu il fil; pertgei aschi bia e bi havev' ella eunc buc in soli di podiu filar; et ella ei ida a casa. Cura ch' ella ha mussau alla madregna il fil, era quel ded' aur. Ida sin sia combra, ha la giuvna voliu mazar ils plugls; mo quels eran tuts midai en pèdras custeivlas; e la matta era da leu daven reha avunda. 25

36. Il meil tgietschen.

Ina gada er' ei ina nauscha mumma, che veva dus affons, e tertgiav' adina, mo sch' ella stovessi bucca dar de magliar à quels. In di ha la mumma cumondau als affons ded ir per lenna, e quel che vegni igl emprem à casa cun in buordi, sapi ira sin combra et encurir ord trucca il pli bi meil 30 tgietschen, che seigi denter tuts. Ils dus affons eran tut lèds, et han fustginau de saver vegnir cun la lenna. Igl emprim eran ei vegni in toc tutina vinavon culs buordis; tut en ina gada eis ei aber rut il suget della buoba, et aschia ha il buob podiu esser avon à casa. La mumma ha schau ira sin combra pil meil, e cura ch' il buob ha voliu sestorscher giu per 35 prender il meil tgietschen ord la trucca, ha ella schau dar giu igl uvierchel della trucca, ch' il tgau dil buob ei daus en trucca, et el sper quella giu. Il tgierp miert ha la mumma zupau, et ei ida giu tier la buoba, che era grad vegnida. Quella ha era domondau il meil, essent ch' il suget empossi, ch' ella seigi vegnida il davos. La mumma ha schau ir la buoba sin combra, 40 ha aviert la trucca, e miront la buoba en trucca pil meil, ha la mumma [p. 48 modifica]era fatg il medem cun quella, sco cul buob. Lura ha ella voliu far si in foss de zupar giu las baras dils pigns, che nagin encorschi ne anfli enzatgei. … Cura ch' ella cavava, vegniev' ei traso dus utschals e picclaven vid' ils meuns alla mumma, ch' ella saveva bucca cavar. Ell' ei vegnida villada et 5 ha voliu trèr cun la palla sin quels; els ein aber stai pli spèrts, ein sigli à la mumma els egls et han cavau quels ad ella ord il tgau.

37. La biala Mengietta.

In bab haveva ina fetg biala feglia. Tut scheva ad ella la biala Mengietta. In di ha il bab cavau si in rieven et anflau ina bransina d' aur 10 senza batagl. La Mengietta ha considerau la bransina, mo ha detg leutier: „Igl ei bein donn, che la bransina ha en nagin batagl.“ Suenter ditg haver patertgau, ein els vegni perina, de schenghegiar la bransina al retg. Il retg ha giu grond plischer dil schenghetg, mo ha era detg: „Igl ei bein donn, che la bransina ha en nagin batagl.“ Il bab ha remarcau, che sia 15 feglia hagi detg il madem. Sin quei ha il retg detg, sch' el hagi ina feglia, che hagi saviu dir ils medems plaids, sco el, deigi el far vegnir ella en siu casti; mo ella deigi vegnir ne à pei ne à cavagl, ne blutta ne vestgida, ne da di ne da notg; — sappi ella far quei, vegni el a spusar ella; — quei bucc, sche deigi ella murir! —

20 Il bab manegiava, che sia feglia sappi bucca vegnir suenter à quellas condiziuns; el era pleins anguoscha, e s' enriclaus d' esser ius tiel retg. Tonaton ha el raquintau à sia feglia, co ei seigi iu cun el. La feglia consolava … il bab e scheva, quei ch' il retg hagi dumondau, seigi tuttavia bucca grond kunst.

Lura eis ella sesida sin in asen, sevestgiu davon giu e davos buc et 25 ida tier il retg denter stgir e clar. Quel ha spusau ella, mo teniu ora, ch' ella astigi mai incunterdir ad el.

In di ei il retg cun sia suita ius à catscha e vignius tier in pauper um, che pertgirava ina vacca, che veva grad fatg vadi. Dasperas fuva era in um cun in asen. Il paster della vacca bargieva, et il retg ha dumondau, 30 pertgei el bragi. El ha rispundiu: „Sco ti vesas, ha mia vacca fatg vadi, et ussa pretenda quei um, che siu asen hagi fatg il vadi, e vul ir cu' l vadi. — Ussa di ti, o retg, qual ha rischun!“ Il retg ha dau rischun a quel digl asen.

Pleunsiu ei era la regina vegnida da quella via e ha dumondau il 35 pastur, pertgei el bragi. El ha raquintau, ch' il retg hagi dau rischun agl um, che pretendi, ch' igl asen hagi fatg vadi. La regina ha detg ad el: „Fai, sco jeu comondel! — Peglia enzaconts pescs; cava si ina ruosna e metta en els, e cura ch' il retg passa speras vi, sche truscha ils pescs, schent: „Senodei, mes peschets!“ Damonda el tei, dapli cu ils peschs senodien sil 40 schetg, di: „Depi, ch' ils asens fan vadi!“ Igl um ha suondau, e domondont [p. 49 modifica]il retg, depi cu ils peschs senodien senz' aua, ha el respondiu: „Depi ch' ils asens fan vadi!“

Il retg ei restaus vergognaus; mo ei gliei dabot dau el senn ad el, che sia consorta hagi dau quei cussegl agl um. Vegnent à casa, ha el detg alla regina: Ti vevas empermess de mei enconterdir a mi; mo ti has 5 bucca teniu plaid, e perquei deigies ti bandunar il casti; denton sas ti eunc prender cun tei quei, che ti has il pli bugien!“

La regina ei stada contenta; mo ha rugau il retg, d' eunc beiber cun ella in glas vin. En il bichèr dil retg ha ella mess dormi, e cura ch' il retg durmeva pulitamein, ha ella mess el en in sac e purtau à casa tier 10 siu11 bab. Cura ch' il retg ei destadaus, savev' el nuota, nua el fussi. La regina ha lura explicau, ch' el hagi concediu ad ella de prender ord il casti quei, ch' ella hagi il pli bugien; — il pli bugien hagi ella siu mariu, et aschia seigi el cheu. — Il retg ha detg: „Bien depi che ti carezas mei il pli fetg sche tuorna cun mei en il casti!“ 15

Da leu envi ein els vivi ventireivlamein ensemen; mo jeu hai mai viu els suenter.

39. Il buob, che encureva il parvis.

Ina gada era ei in pauper buob, che figieva cavrè, e saveva bunamein mai ira à messa e priedi. Ina dumengia, che las cauras stevan ruaseivlas, 20 eis el vignius giu el vitg à messa. Il pfarrer era grad sin scantschalla e pardagava, co ins stopi far per vegnir enta parvis. Il cavrè ha udiu, ch' il pfarrer ha detg, la via enta parvis seigi graischla e pleina spinas. Sur de quei ha il cavrè selegrau e tertgiau: „Lura sai jeu bein quella via“; pertgei … el era ius ina gada d' in fistatg si, ch' el era sesgraflaus malamein. 25 Per quei di eis el ius per sias cauras, e la sera ha il buob detg à las femnas, ch' el mondi bucca pli cun las cauras, pertgei el mondi enta parvis, … el sapi la via.

La glieut han ris sur de quei e savevan bucca, tgei el maniass. Gliauter di ei il buob lavaus bein marvegl; pertgei el saveva schon, ch' ei fuss 30 lunschet dil fistatg si. Spir scarps e tut en in saun eis el vegnius si en in pleun; leu maniav' el, ch' ei fuss il parvis. Bein gleiti vesa il buob in crucifix de len, et ha emprau quel, sch' el vegni bucca gleiti enta parvis. Il crucifix ha aber nuota respondiu, et il buob ei ius vinavon e tertgiau: „Quel ei eunc sesgraflaus si pli fetg. che ti; quel vul guess era ir enta 35 parvis.“ Mont vinavon eis el vegnius tier ina claustra, e ha tartgiau, quei seigi il parvis. In pader, ch' era avon claustra, ha el domondau, sche quei seigi il parvis. Quel ha respondiu; na, aber el hagi era il sen ded ira enta parvis; ussa fetschi ei aber schon brin, et ha envidau en il buob de star sur notg en claustra. Mo il buob ha detg, el hagi eunc in cheu ora, 40 che hagi guess era fom; el mondi a clomar quel. Il buob ei ius ora tiel crucifix, et ha clomau de vignir en claustra cun el. Il crucifix ei vignius [p. 50 modifica]en claustra e semess sper el à meisa, et il buob deva trasò vi las meglieras bucadas à lez e scheva, el duessi magliar, ch' el possi star ora ded ira dameun entochen enta parvis. Ils paders vasevan aber bucca Niessegner e savevan bucca, cun tgi il buob tschintschava. Suenter tscheina ei il buob 5 ius cun siu compogn à letg en la speronza ded' anflar gliauter di il parvis, et ha enflau quel. Pertgei gliauter di han ils paders enflau el morts; Niessegner era ius cun el.

40. Il pescadur.

In retg vuleva dar ina gronda gastaria e ha fatg de saver, ch' el vegli 10 remunerar rihamein il pescadur, che furneschi ad el en abundonza pescs tier quella gastaria. Denter ils pescadurs, che ein sepresentai al retg, fuva il bab d' ina roscha affons. Cun quel ha il retg serrau giu il contract, mo ha el madem temps detg, sch' ei duessi fruntar, ch' el surveschi bucca cun pescs avunda, vegni ei a custar sia vitta.

15 Gl' auter di bein marvegl ha il pescadur priu sia reit et ei ius ora tier las rivas della mar. Mo adumbatten fuva tut sia breigia; el ha pegliau buc in pesc; er' il secund di ha el pescau senza success. Il tierz di ha el pegliau in aschi stermentus grond pesc, ch' el ha stuiu applicar tut sias forzas per trer el ord l' aua. Quei pesc ha lu entschiet a plidar et ha 20 detg: „Fènda si mei e pren ora il dadens; — il cor dai a tia dunna, il lom a tiu cavagl, il dir a tiu tgeun et il fèl metta en jert! Gl' auter meina tier il casti dil retg; Et ei vegn ad esser sufficient per sia gastaria“. — El ha fatg aschia, et il retg ha dau ad el ina buorsa pleina daners d' aur. Era cun il dadens ha el fatg tenor comond dil pesc, e pren mira! en curtgin 25 eis ei carschiu duos spadas, il tgeun ha fatg dus chigneuls, il cavagl dus puleins, e la dunna ha parturiu dus figls. Quels ein12 carschi si dus gronds e bials giuvens, e semegliaven aschi fetg in l' auter, ch' ei era nunpusseivel de distinguer in da lauter. Carschi ha in dils schumelins detg encunter lur geniturs, els massien aschi bugien empau per il mund entuorn. Ils geniturs 30 ein da quei stai cuntents, e la mumma ha porschiu ad els in ani schent, ch' els deigien far permiez quei ani e prender cun els, et aschi gleiti, ch' igl ani ded in vegni ners, meunchi ei enzitgei à lauter. Scadin ha priu in dils sabels, dils tgeuns e dils cavals, et ein semess sin viadi. Vegnent en in liuc, nua che la via mava ora en dus roms, han els priu in cordial 35 piettigott et ein sespartgi.

Encunter sera ei il vegl dils giuvens vignius en in uaul. Cheu ha el observau ina hetta et ei intraus en quella. En cuschina er' ei ina giuvna, et el ha suplicau de schar star el leu sur notg. „Dieus pertgiri“, di la giuvna, ti eis gartigiaus en ina hetta de dudisch morders. Fai che ti 40 vegnias naven, schiglioc vegnen els a mazzar tei!“ Il giuven ha rispundiu, ch' el hagi ina buna spada et in bien tgeun e temi nuot ils morders; ella [p. 51 modifica]deigi mo dar ad el ina gronda butteglia vinars e fugir ord stiva, cura ch' ils morders vegnien.

Ils morders ein vegni, e vesent il giuven, han els entschiet a mular ils cuntials. Ussa saveva el, con tard13 ei fussi, e ha sdarmanau la butteglia da quels tgaus vi, ch' els ein vegni tut stuorns; lura prenda el sia finna 5 spada e mazza tuts. La giuvna, che era tut ord seseza dal legherment, ha embratschau siu liberatur, e suplicau quel de restar cun ella en la hetta; els seigien rehs avunda; — ils morders havevan rabitschau ensemen gronds scazis. Il giuven ha empermess ded en in onn vegnir e spusar ella; mo quei temps stoppi el applicar per ir et encurir siu frar. 10

Suenter esser ius ditg entuorn, ei lauter frar era vegnius tier la hetta dils morders. La giuvna carteva, ch' ei seigi siu spus, et ha exprimiu siu legherment, ch' el tuorni gia. Il giuven, che saveva ord quei, che siu frar seigi era staus leu, ha detg ad ella, ch' el stoppi aunc ir naven ina ga; el hagi aunc bucca anflau il frar. Il frar era denton arrivaus en la residenza 15 … dil retg; mo da pertut entupava el leu fatschas trestas, e da pertut era ei pendiu ord da fenestra flors ners de malencurada, e dumondont el, tgei quei muonti, eis ei vegniu raquintau ad el, che dador il marcau sei in lag; leu vivi in stermentus drac de siat tgiaus, e mintga di stoppi ei vegnir dau a quel in carstgeun et in biestg; oz hagi la sort tuccau à la 20 feglia dil retg; perquei sei tut en malencurada.

Il matt et ius vinavon en il marcau tier ina caplutta; cheu era la prinzessa, che steva en schanuglias uront e sepreparont tier la mort. Il giuven ha giu compassiun della sventirada prinzessa et ha detg ad ella, ch' el vegli emprovar de mazzar il drac et aschia spindrar ella, et ella ha 25 empermess de spusar el, sch' ei reusseschi ad el de mazzar il drac.

Armaus cun sia buna spada, et accompognaus da siu fideivel tgiaun va il giuven ora encunter il lag. Mo sgarschur! ord quel vegneva in stermentus … drac, che spidava fiuc e floma encunter el. Senza patertgar ditg ha il giuven smanau sia spada, et en ina frida tagliau giu treis tgaus. „O, 30 jeu hai eunc quater, e vegnel segiramein a dumognar tei“, di il rabiau drac; aber enaquella crodan tuts quater tgaus sut ina frida della spada dil giuven.

Ussa era la prinzessa liberada, e cun larmas de letezia croda ella en la bratscha de siu spus. Gl' auter di han els celebrau legras nozzas. 35

Encunter sera staven ils ventireivels spus si per ina fenestra e miraven ora el liber. Cheu vesa il spus en in uaul dasperas in vegl casti e damonda … sia spusa, de tgi quei casti seigi. Ella ha rispundiu, che quei casti appartegni ad ina stria, et el deigi sepertgirar ded ir en quel, en cass, ch' el vomi en quei uaul à catscha. 40

Gia il sequent di eis el ius à catscha, mo ha bucca pudiu surventscher sia queida de intrar en il casti. Leu er' ei ina femna veglia, che pertgirava pluscheins. Quella ha griu encunter ad el: „Pren si, pren si tiu tgeun; [p. 52 modifica]quel spuenta tut mes pluscheins!“ En il moment, ch' el ha priu si il tgeun, ha la stria mess in cavester sur siu tgau giu, et el ei daventaus in cavagl.

Il frar giuven ha observau, che siu ani era vegnius nérs, e concludiu ordlunder, ch' ei meunchi enzitgei à siu frar. Senza terglinar eis el semess 5 sin via per encurir il frar. En il marcau dil retg eis el vegnius retscharts cun jubel. Tut carteva, ch' el fussi il spus della princessa, et era quella ha embratschau siu manigiau consort. Mo la notg ha il cavalier mess sia spada denter el e la princessa. Mont in di à catscha, eis el era vegnius en il casti della stria; mo el ha enconuschiu ella, e vulent ella metter il 10 cavester sur siu tgau, ha el alzau sia spada, e ha detg: „Ti stria veglia, dai neunavon miu frar, schiglioc tagliel jeu à Ti giu il tgau!“ La veglia haveva piars sia pussonza; ella ha mussau al cavalier il nuegl de cavals, e quel ha bein dabot priu giu il cavester als numerus cavals, e pren mira, ina roscha signurs staven avon el. Era siu frar fuva liberaus et ei sefiers 15 entuorn culiez ad el. Lura ein els tratgs cun leghermen en il palast dil retg e viviu ventireivels dis. La princessa pudeva bucca engraziar avunda al liberatur de siu spus. Il frar vegl ha aber manau siu car frar ora en igl uaul e surdau ad el per spusa la biala matta, ch' el haveva liberau dals morders. 20

41. Ilg um cun la valischa.

Ei era ina gada in pauper giuven, che mava sin viadi per encurir in survètsch, et entupava in signur, ch' empiara, nua el mondi. El hagi nagins danèrs, e perquei stopi el encurir in survètsch, ha il giuven respondiu. Il signur ha detg, per quei sapi el schon giedar, sch' el fetschi, sco el ditgi. 25 El stopi siat onns adina ir sin viadi, aber bucca selavar, sescultrir, tigliar giu unglas ne cavègls, e bucca scumiar vestgiadira, lura vegli el dar ina valischa, ch' el sapi prender ora tons danèrs sco el vegli, sche seigi quella adina pleina; aschi gleiti aber sco el surpassi en quels siat onns quei ual comondau, sche seigi la valischa vita per adina. Il giuven ei staus contens 30 de quei, ha priu la valischa plein danèrs et ei ius vinavon pil mund entuorn. … Arivai ils sis onns de siu viadi, vezeva el ora, sco in thier. Ina gada vegn el en ina ustria, nua ch' el ha domondau de star sur notg. La glieut dell' ustria han detg, che giun stalla veglien ei schar star, en casa seigi el memia tschuffs. De quei eis el era staus contens; ha aber fatg 35 portar la pli buna tscheina, ch' ei han giu ell' ustria, giun stalla per el. La dameun ha el aschi ditg suplicau igl ustier de schar vignir empau sin stiva el denter ils signurs, ch' igl ustier ha detg alla survienta de schar vegnir si quel; pertgei el paghi aschi bein, sco il pli grond signur. Sin stiva eis el staus en in cantun e ha tadlau, tgei quels signurs, ch' eran leu, raschunaven. 40 Denter auter ha el udiu, ch' ei schevan, quei seigi don per las feglias de tal signur, che laschi ir bancarot. Il viandont ha spert domondau … igl ustier, tgei signur quei seigi. Igl ustier ha detg il num, et il [p. 53 modifica]giuven ei ius tier il casti de quei signur. Cheu levan ei bucca schar vegnir en el igl emprem; aber el ha detg, el hagi ina caussa de gronda empurtonza … de tschintschar cul signur. Manaus avon il signur, ha el seoferiu de pagar giu tuts ses deivets e liberar siu casti dils crediturs, sch' el detti ina de sias feglias per spusa ad el. Il signur ha igl emprem senuspiu de dar 5 ina feglia ad' in aschi tschuff e terladiu; aber vegnir gliauter di ora sin gassa el cun sias figlias, che eran bucca disai de luvrar, mava era bucca tgiunsch. Cheu ha el tutina detg, el seigi contents de dar ina feglia ad el, sch' ellas prendien el; els veglien domondar, sche ina vegli. Il signur ha schau clomar sias treis feglias, e dumondau, quala vegli prender il 10 mitgiert per spus, ina ne lautra, aschiglioc seigien els dameun sin gassa. Las duos veglias han 14 detg, quel possien ellas bucca, quel seigi memia terladius. … La giuvna vezeva, che siu bab havess bugien liberau il casti, et ha perquei detg, ella vegli pia prender quel per um; in fetg emperneivel seigi el schon buc; aber sch' ella possi bucca mirar sin el; semeini ella 15 sin in auter meun; ir à rugar mondi era vess. Il viandont ha dau in ani alla giuvna e priu il siu et ha detg, en in onn et in di tuorni el, e lura veglien ei far nozas. Ils deivets dil signur ha el pagau giu entochen sil davos bluzger, et ei jus vinavon. Cura ch' igl onn ei staus vargaus e cun quel ils siat onns de siu pac, ha il giuven selavau, schau tigliar giu cavègls 20 e barba, cumprau in stupent vestgiu, et era ussa in dils pli bials giuvens, ch' ei sedeva. El ei puspei jus en l' ustria, nua ch' el haveva durmiu en stalla tschei onn, avon ch' ir tier sia spusa. Quella gada han ei fatg tutta cortesia e manau el cuninaga en sala. Udent, che la fumitgasa scheva, ch' ella hagi mai viu in aschi bi giuven, sco quei, ha el detg, sch' ella 25 seregordi bucca de haver viu el avon in onn cheu. La fumitgasa ha detg, mo na, cheu seigi el mai staus. Udent, ch' el seigi quel, che hagi dormiu avon in onn giun stalla, han ei sesmervegliau, e levan bucca crer. Cura che las treis dunschallas el casti han viu a vegnient quei giuven, emparaven ei ina lautra: „Sa tgei bi giuven quei ei?“ — e las duos veglias rievan 30 ora la giuvna e schevan: „Quei fuss in empau pli bi, che tiu butschignius!“ Il giuven ha sadau d' encanuscher à las feglias; volent aber sia spusa bucca crer, ha el mussau igl ani à quella. Las duos veglias han giu talla scuidonza, … ch' ellas ein il di de nozas idas sisum la casa e sependidas. Il signur, che haveva dau la valischa, ei vegnius il di de nozas et ha emprau 35 il spus, co ei seigi ju cun el. Tut contents ha quel respondiu, ch' ei seigi ju fetg bein, et el hagi ussa ina biala spusa. Sinquei ha il signur detg: „Ti has ina; aber jeu hai survegniu duos; schiglioc mira si sur combras!“

42. Il cavrè.

In cavrè haveva la moda de metter la taschtga sin ina platta, cura 40 ch' el era siado cun las cauras. Lura mava el pli lunsch, e cura ch' el turnava, era la taschtga adina vita. Ina gada ha el era tartgau mirar, tgi [p. 54 modifica]mondi culla marenda. Cheu ha el viu in meun, ch' ei vegnius orasi et ha priu naven la taschtga. Vesent quei, ei il cavrè ius enagiu, danunder ch' il meun era vegnius, et ha enflau ina teuna, nua ch' ei era mo ina femna, e cun quella ha el migliau ensemen la marenda. Finida la marenda, 5 ha la femna detg, che cheu seigi la moda de suenter tschavera trer plugls in lauter, entochen ch' in sedurmenti en. Il mat ha stuiu schar trer la femna igl emprem plugls. El ha cuninagada fatg, sco sch' el fuss sedurmentaus … en, e cheu ha el viu, che la femna veva pinau in fintschel sut il tschos en, per mazar el. Cura ch' el ha giu viu quei, ha el fatg sco de 10 sedestadar, et ha detg: „Ussa stos ti era schar trer plugls, entochen che ti eis sedurmentada!“ La femna ei gleiti sedurmentada, et ha schau dar giun pleun il fintschèl. Alluscha ha il cavrè priu il fintschèl, tigliau giu il tgau a la femna a mess quel en gaglinè; las combas sut letg en, et il tgierp en letg. Suenter ha el ragudau ora las trucas della veglia, et anflau 15 scazis, ch' el ei staus da leu daven rechs avunda. Cun ils scazis eis el ius en tiarras jastras, e cura ch' ei han viu, che las cauras vegnevan buc à casa, et il cavrè era bucca per peis, han ei stuiu metter in auter cavrè; tschel han ei mai viu pli.

43. L' uolp et il polisch.

20 Ina gada era ei in um et ina dunna, che vevan nagins affons. Vesent quels dus, che tutt lur vischins vevan affons bials e frestgs, sche stevan els fetg mal et eran trists. Els havevan ditg rogau Diu per in affon; mo adumbatten.

Ussa rogan els Dieus de po dar ad els in affon, e sch' ei fussi er' in 25 mo sco in polisch. Bein gleiti han els survigniu in sco in polisch. In di haveva il bab ded' ir per lenna, e la mumma de vegnir cun merenda. Il bab voleva aber ir ordavon e far ensemen la lenna, mo saveva bucca, tgi schar vegnir cun il cavagl. Udent il polisch il discuors de bab e mumma, di el: „Jeu sai, co far; vus mumma metteis mei en in' ureglia dil cavagl, 30 e lu sai jeu schon manar quel.“ La mumma ha fatg quei, et il polisch saveva tras siu plidar menar il cavagl traso sin la dretga via.

Cur ch' els ein stai ent' il liug tier il bab, eis ei vegniu dus viandonts per quella via. Udent quels dus … ina vusch tut aparti, e vesent nuot, empiaren … els il bab, tgi quei sei, che plaidi traso. Il bab ha lu mussau ad 35 els il polisch en l' ureglia dil cavagl, et els han sesmervegliau bucca pauc e domondau il bab, sch' el vegli bucca vender ad els quei pign. — Mo il bab ha bucca voliu vender el. Il popètt di à siu bab: „Aulza mei sin tiu schui!“; e lura ha el detg en in' ureglia à siu bab: „Mo venda mei! Jeu tuornel puspei anavos.“ — Ussa venda il bab siu fegliett per enzacontas 40 tschient renschs, et ils viandonts han priu el et ein ii naven.

Els ein viagiai in grond toc et arrivai en in stgir uaul; mo ussa vesen els, ch' els havevan bucca pli il polisch. Els tuornan anavos clamont il [p. 55 modifica]polisch cun aulta vusch. Quel rispundeva: „Cheu sun jeu!“, e mirond suenter, anflan els el en ina carcalogna.

Els prenden el e van vinavon, e vegnan tier in casti. Cheu laien els ir il polisch d' ina rusna enasi e dien, ch' el duei fierer oragiu ad els dil tut. El fa quei, aber cun tala canera, che la glieut dil casti vegn alerta 5 els ston fugir.

Il polisch ei fugius ora en clavau en il fein. Gliauter di ei la fumitgasa … dil casti id' ora en clavau et ha priu fein de pervér ina vacca. En quei fein era il polisch zuppaus, et ella ha era mess quel en il pursepen, et il pauper pign ei vegnius lagutius tut entirs dalla vacca. Mont la fumitgasa 10 … lautra ga en nuégl per pervér la vacca, ha ella udiu ina vusch, che clomava: „Bucca dai pli fein a mi; jeu hai fein avunda!“ La fumitgasa carteva, ch' ei fuss la vacca, che plidass, et ha pegliau gronda temma. Tut en furtina eis ella currida si en il casti et ha raquintau al patrun, tgei ch' ella hagi udiu. 15

Il patrun vegn ora e mazza la vacca, et il magun cun il pop lien fiera el en curtgin. Mo la notg sisu eis ei vegniu leu in' uolp et ha magliau magun e pop e tut ensemen. L' uolp vuleva lura ir ad engolar, et il polisch en siu magun entruidava ella traso tscheu e leu. In di ha el detg ded' ir en tala e tala casa. L' uolp ha suondau et ei ida en la casa dil 20 bab dil polisch, Cheu ha ella voliu engolar de tuttas sorts caussas; mo il pop ha entschiet a far canera, ton che ses geniturs ein vegni neunavon. La mumma ei eunc ida et ha clomau in auter um, et alura han els voliu mazzar l' uolp. Il pop udeva, tgei ch' els schevan in à lauter, e cloma cun aulta vusch: „Bab, bucca mazza mei!“ Il bab ha enconuschiu la vusch de 25 siu polisch, ha lu mazzau l' uolp cun tut adatg e priu ord il magun de quella siu polisch.

Bab e mumma eran ussa lèds e cuntents de puspei haver anflau lur polisch.

44. La mala dunna.

30 In pur, che era ellas miserias tochen culiez, ha detg ina gada, sche el savessi vegnir ora sut quellas, sche senuspessi el bucca de magari far in pac cul giavel. Tut en ina gada ei quel cun peis caura rechtiamein staus avon el et ha emparau, tgei ei meunchi; sch' el vegli far in pac cun el, sche seigi el da quei parigiaus; el vegli gidar el ord las miserias e dar 35 danèrs detgauonda, aschi ditg sco il pur sapi dar ad el de lavur. Il pur ei staus cuntents, e ha tertgau: „O, per de lavur hai jeu de dar toch' ils égls!“ Aschia ha el fatg il pac cun il nausch, sco quel haveva proponiu. Il giavel havev' aber cuninaga vintschiu la lavur, ch' il pur deva de far ad el, e quel saveva bucca capir, tgei riet il giavel vessi, e schon temev' el, 40 de bucca saver, tgei dar pli de lavur. Cheu ha la dunna dil pur studigiau de dar al giavel leuna néra de lavar, entochen che quella seigi alva. Vi [p. 56 modifica]de quella ha il giavel ditg seduvrau, aber ha il davos tutina stoviu zeder, vesent, che nagin remiedi possi far vegnir alva leuna néra. El ha viu, ch' el era quella gada pigliaus, et ha saviu far nuot auter, che dar vinavon danèrs senza spargn al pur. 5

45. L' ampla d' aur.

In mulinèr haveva treis feglias. Las duos veglias eran loschas e nauschas, … la giuvna encuntercomi buna e carina.

Mont il mulinèr in di alla fiera, han las duos veglias comondau de cumprar per ellas in bi vistgiu niev, e la giuvna ha suplicau, ch' el porti 10 ad ella in matg verd.

Il bab ei ius alla fiera et ha cumprau ils vistgius; mo in matg verd ha el bucca survigniu, essent ch' ei era grad il pli criu unviern. Mont encunter … casa, eis el vegnius tier in casti. Las portas de quel ein saviartas tut de sezzas. El ei ius en, e lu ein las portas se serradas. Mo dapertut 15 regiev' ei leu ina gronda tgeuadat; ei pareva, ch' il casti fussi nun habitaus. Mont d' ina scala si, eis el vegnius tier la cuschina, nua ch' ei ardeva in grond fiug. Sin la platta de fiug stava in grond gatt, che mulava caffee e mirava tuttavia bucca mitgiert sin el. Havent preparau il caffee, ha il gatt entschiet a far siu viers, sin il qual igl ei vegniu neutier ina entira 20 roscha da gatts. Era il mulinèr ha stoviu semetter en lur compagnia. Il caffee vegneva presentaus en finas tassas, e surviu si leutier dellas pli bunas caussas.

Suenter tscheina ha il gatt grond manau igl um en ina bellissima combra, nua ch' el ha dormiu l' entira notg ruaseivlamein.

25 La dameun eis el ius ora en jert, sche fuva ei leu in stupent bi rosèr sper la fontauna. Sisum quel paradava ina rosa. Tut leds, ch' ei reusseschi … uss' ad el de purtar à sia feglia il desiderau matg, rumpa el giu la rosa, mo auda en quei moment ina vusch, che di: „Lai star quei!“; et ina sgarscheivla … siarp seruschna si ad ord la fontauna, e sevolvend encunter el, di 30 ella: „Demai che ti has privau mei de quella rosa, stos ti dar à mi tia feglia; fas ti quei bucc, sche dueies ti morir!“

Tut trests ei il mulinèr arrivaus a casa. Surdont la rosa alla giuvna, ha el detg: „Cara feglia, quei ei stau ina cara rosa; jeu hai stuiu empermetter … persuenter Tei ad ina sgarscheivla siarp; mo pli bugien vi jeu 35 morir, che buca tener mia empermischun!“ … Las duos soras veglias sevilaven sin la giuvna e schevan, ei seigi endretg, ch' ella vegni castigiada; ella hagi adina da vuler enzitgei aparti; havessi ella giavischau, sco ellas, in vistgiu, sche havessi ella spargniau la tristezia al bab. La giuvna consolava il bab e scheva, ch' ella vomi fetg bugien en il casti; la macorta siarp vegni sigiramein 40 … a far nuot dil mal ad ella. Ell' ei ida e vegnida retscharta en il casti curtaseivlamein dils gatts, ils quals han manau ella suenter tscheina en ina combra d' extraordinaria bellezia. La notg ha ella sentiu, ch' igl [p. 57 modifica]ei vegniu neutier siu letg enzitgei; mo ella ha bucca ughiau de far cazzola e mirar, tgei ei sei; aschia eis ei er' iu la secunda notg. La tiarza notg ha ella fatg cazzola, sch' èra in bi giuven sper ella. Ei era in prinzi, il qual ina nauscha stria haveva giu midau en ina siarp; ussa er' el liberaus. Mo la giuvna haveva, envidont la cazzola, schau curdar in daguot grass 5 sin il tgau dil prinzi, et entras quei era la pussonza della stria bucca prida totalmein naven dad el. El ha tscherniu ora la giuvna per sia spusa, mo ha lura detg, ussa stoppi el ir pil mund entuorn, e tochen ch' ella hagi bucca rut ora in per calzèrs fier, vegni ella bucca à ver el. El ei stulius, et en il plaz dil casti sesanflav'15 ei nuot auter, ch' in spinatsch et in per 10 calzèrs fier.

Ella ha tratg en quels, e mont trestamein vinavon entaupa ella ina femna veglia, che ha voliu saver, pertgei ella porti calzèrs de fier, et ha dau il cussegl alla matta de metter ils calzèrs en in buatsch cauld, lu seigien els gleiti ruts ora. La matta ha fatg aschia et ha rut ora ils calzèrs 15 en entgins meins.

Arrivada en in marcau eis ell' ida en il palast dil retg et ha rugau de schar star ella sur notg. La regina, ch' era ina fetg bunna signura, ha bugien concediu quei.

Quella notg ha la giuvna parturiu in matt, et el madem moment ha 20 ina vusch seschau udir cun ils plaids: „L' ampla d' aur et il stapin d' argien! Sche tia tatta quei savess, en faschas d' aur la tei fischass. Sch' ils cots cantassen buc, et ils zenns tucassen buc, sche stess jeu tochen dis!“ — L' autra sera ha la regina fatg star duos servientas per mirar tier alla giuvna mumma et agl affon. 25

Entuorn mesanotg han ellas udiu la vusch et ils medems plaids; et essent la regina en grondas merveglias, tgi quei pudessi esser, ha ella schau mazzar tuts ils cots dil marcau e ligiar ils zenns, et ha sezza vegliau, e cura che la vusch ha detg: „Sch' ils cots cantassen buc, ils zenns tuccassen buc, sche stess jeu tochen dis!“ — ha ella detg: „Ils cots conten bucc, 30 et ils zenns tuccan bucc; sche stai entochen dis!“ — et en vegn siu agien figl. El era quel, che fuva staus vegnius midaus en ina siarp e liberaus entras la matta, la quala el ha lura spusau.

46. Il Schnider, che haveva mazau siat e blassau siat.

In schnider ha voliu ir ina gada empau pil mund entuorn per mirar 35 giu quel. El ha aber tertgau, el munglassi studiar enzatgei de far crér, el seigi in um renomau, e lura vigniessi el bucca bess aschi fetg videneu, mont denter la glieut, sco de schar saver, el seigi mo in toc schnider. Entochen … ch' il schnider studiava si per ina fanestra suenter in mettel, murdergiaven … enzacontas mustgas traso el e schavan bucca ruaus. Tut de fèl 40 ha el dau cun sia topa sin la fanestra ina gada, che las mustgas eran [p. 58 modifica]setschentadas, et ha mazau siat e blassau siat de quellas. Uss' eis ei dau el tgau al schnider, co vegnir renomaus, et el ha scret sin sia capetscha cun palla davontier en gronds bustaps: „Siat mazau e siat blassau en ina gada.“ — , aber bucca mess vitier, ch' ei seigi stau mo mustgas. — Tut 5 legramein eis el cun quella incripziun semess sin viadi. Aber schi gleiti, sco il schnider ei arivaus en in marcau, eis el vegnius clomaus tier il retg e domondaus, pertgei el hagi scret quei sin la capetscha, e sch' el astgi dir, ch' el hagi fatg ina aschi gronda bravura. Per bucca schar vegnir ora, ch' ei seigi stau mo mustgas, ha il schnider detg, che vi ded el survesi ins 10 la fermezia: aber sche gie el seigi pigns, sche detti ei d' enflar in aschi ferm, sco el. Il retg ha voliu empruar la fermezia et ha detg, ch' ei seigi cheu maneivel, en in uaul, in thier cun in tgiern amiez il tgau, e quel fori atras, tgei che vegni encunter. Sch' el seigi el cas, de mazar quei thier e purtar ad el il tgiern, sche vegli el dar sia feglia ad el per dunna; possi 15 el aber bucca quei, sche vegli el schon mussar ad el de scriver si talas proclamas sin la capetscha, e quella ensemen cun siu tgau vegni siglientada … pli lunsch. Tut tremblont ha il schnider domondau guottas et in marti et ha tertgau semetter sin via per schar ira, sco ei mundi, cun el seigi ei tutina vintschiu. Entochen ch' el mava a studiont, ei in utschi, metz schelaus, 20 daus sper ses peis giu. Il schnider ha giu compassiun cun quei thieret, ha priu si e mess el en sac. Jus in toc digl uaul en ha il schnider entupau in hazer ris. Quei ris ha domondau il schnider, nua el mondi. Cura ch' el ha giu detg, ha il ris maniau, el possi turnar anavos, e schar far giu il tgau plaunsiu, pertgei quei thier domogniassi el sez bucc, e seigi auter um, 25 ch' il schnider. Il schnider ha maniau, per mirar, qual seigi pli ferms, veglien ei pia empruar, qual possi better il pli ad aul in crap; et el ha priu siu utschi ord sac e bess quel egl ault, ch' el ei sgulaus en las neblas. Il ris ha bess siu crap schnueivel fetg, aber pleunsiu ei il crap tutina turnaus … giu; quel dil schnider aber buc, et aschia ha quel giu tratg siu crap 30 il pli ad aul. — „Forsa de portar lenna, ha il ris tertgau, ei il schnider bucca aschi ferms, sco de better crapa.“ — el steva bucca bugien sut a quei fudétg, et ha voliu, ch' il schnider fetschi de portar lenna cun el. Entochen ch' il ris ha mess ensemen in buordi, che havess sfracau il schnider, ha quel studiau de puspei cuglienar lez, ma ch' ei era iu aschi bein tschella 35 gada, aschiglioc seigi el piars. Sco in stgiarat va el sin in pégn; il ris ha domondau, tgei el fetschi si leu; il schnidar ha dau risposta, ch' el strubegi giu quei pégn per far il ligiom de metter en il buordi lenna. Lura ha il ris detg de vegnir engiu, el vegli star anavos, sch' il schnider drovi mo per ligiom in entir pégn. Eunc bucca contents, … ha il ris voliu, 40 ch' il schnider fetschi de magliar pulenta cun el. Il ris ha podiu magliar aschi biara, ch' il schnider fuss schlupaus treis gadas. Il schnider ha aber schau ira tut della fandialla camischa giuaden, et aschia magliava el eunc traso, cura ch' il ris ha stoviu callar. Ussa han ei voliu ira el liug, nua [p. 59 modifica]che quei thier seteneva si. Il schnider ha priu sias guottas e marti ei semess davos in pégn, cura ch' il thier ha voliu vegnir encunter el. Cun tutta forsa ha il thier furau cun siu tgiern atras il pégn, nua ch' il schnider era sezupaus; il schnider ha16 spèrt chitschau sias guottas liungas atras il pègn et aschia enguttau il tgiern dil thier vid il pegn, che quel saveva 5 bucca semuentar. Plein scuidonza vegn il ris, ch' era fugius in toc, neutier, et ha, suenter ch' ei havevan giu mazau il thier salvadi, fatg vegnir il schnider cun el en sia casa à manér per quella notg. Sminont aber bucca bien, ha il schnider fatg si in um de strom e mess quel enta létg, et el ei sezupaus sut létg en. De mesa notg ein enzaconts ris vegni cun pals 10 et han bastunau igl um de strom, che quel ei vegnius tut plats. Bein marvègl … vegn il schnider neunavon per ir anavos cun il tgiern al retg; ils ris ein surstai e savevan bucca capir, ch' el fussi bucca morts, et han domondau, … sch' el hagi bucca udiu ne sentiu enzitgei questa notg. El ha detg, mo enzatgei hagi el schon sentiu, che enzatgi hagi fatg sguezia cun in 15 strom; aber el hagi nuotta fatg stém da quei e durmiu vinavon. Ussa ha il ris viu, ch' el domigniava bucca quel, et ha schau ir el. Cura ch' il schnider ha purtau il tgiern tiel retg, ei quel staus fetg cuntents et ha dau sia feglia ad el, et il schnider ei pli tard vegnius retg. La capetscha cun l' inscripziun ha il schnider aber adina teniu en gronda honur. 20

47. Il miez tgeun.

Ei era ina gada in retg; quel fuva fetg strentgs cun far pagar il tribut e da paupra glieut, che havevan bucca de pagar, prendeva el daven tut, tgei ch' ei havevan. Ina gada era ei in pauper um, che haveva dabiars affons. Morts il bab e nonsavent ils affons pagar il tribut, ha il retg fatg 25 prender dad els la soleta vacca lumbarda, ch' els vevan, e fatg meter en stala tier las sias. Mo la dameun sisu fuvan tuttas las vaccas dil retg ventschidas, dano la lumbarda.

Il retg ha fatg vegnir il mezger a far giu sias vaccas. Sco ch' il mezger ha giu fatg giu in toc la pial ad ina, ha il retg priu in cunti, 30 tigliau giu in toc carn, ei ius ora avon igl esch della stala et ha bess quei toc carn sin il cruzifix, che fuva sur igl esch, cun dir: „Cheu has, e maglia carncapiergna!“ Grad leu ei il retg aber daventaus miez tgeun e miez carstgeun et ha da leu naven adina stoviu maglier carncapiergna, entochen ch' el ei crapaus. 35

48. S. Giusep et il fravi.

Cura che S. Giusep ha muort la persecuziun de Herodes stoviu fugir en l' Egypta cun Maria et igl affon Jesus, ha el inaga schau enferrar siu asen. Nun havent danèrs de pagar il fravi, ha el empermess de conceder a quel treis grazias. 40

Il fravi ei staus bein contents et ha detg: „Bein pia! Avon mia casa stat in baun. Cheu staten la glieut dil vitg las séras de stad, patarlen, [p. 60 modifica]rien e fan canera, demaniera che jeu vegnel tut stuorns. Fai, o bien S. Giusep, che quels vischins possien bucca naven dil baun, entochen ch' jeu vi bucc!“

„Quei seigi a ti concediu, di S. Giusep; mo jeu tertgass, ch' ei dess caussas pli preciusas de giavischar“. — Il fravi ha denton bucca seschau 5 disturbar entras quella remarca e ha continuau: „Jeu hai cheu in grond e bi tscherschèr, ch' ei mintg' onn cargaus cun bunas tschereschas; mo jeu survegniel paucas. Sfarfatga matatschaglia sepatruneschan onn per onn dad ellas. Fai, o bien S. Giusep, che quels laders stoppien star sin tscherschèr, entochen ch' jeu hai mussau ad els de viver!“ — „Era quei daventi, di 10 S. Giusep; mo pertratga bein, avon che domondar la tiarza grazia!“

„O gie, rispunda il fravi; sche ti concedas ami eunc la suondonta grazia, sundel jeu ventireivels. Fai, che tut, tgi che metta ils mauns en quei truchèt de guottas véglias cheu, possi bucca trer naven quels, entochen … ch' jeu hai bucca mussau ad el creanza!“ — „Sco ti giavischas, 15 dueigi ei succeder, di S. Giusep; mo con tschocs eis ti staus, de bucca domondar … grazias supernaturalas!“ — Il fravi haveva denton autras miras cun sias domondas. Essent staus inaga en grondas miserias, haveva el fatg in contract cun il nausch et empermess à quel si' olma encunter ina summa danèrs.

20 Siat onns, il termin fixau denter il fravi et il nér, eran spiri, et in bi di compara quel avon fravia. Il fravi fa cun el tutta curtesia et envid' en el de prender plaz in moment s' il baun, el seigi prèst paregiaus de vegnir. Suenter in pêr minutas tuorn' il fravi tier il giavel e di, ch' el deigi ussa vegnir; mo quel podeva bucca naven dil baun, et il fravi ha priu siu marti 25 grond e dau sil pauper giavel, che quel ei vegnius plats sco ina pêta, et ha suplicau pruamein il fravi de calar, el vegli eunc spetgar siat onns. Lura ha il fravi dau ad el il pass liber. Suenter siat onns ei il giavel puspei comparius. Quella gada ha il fravi giavinau el sin tscherschèr, schent, essent ina tala calira, deigi el migliar enzacontas tschereschas; 30 denton fineschi el sia lavur e vegni. Il nér ei aschia staus pegliaus per la secunda gada. Sut la plievia de fridas, che curdaven sin siu tgau, ha el empermess al fravi, d' eunc spetgiar siat onns.

Era quels ein spiri; il giavel ei comparius declaront, che quella gada selaschi el bucca giavinar ord fravia.

35 „Bien, sche lein nus far de vegnir naven ton pli spèrt — di il fravi — Dumbra dabot ora diusch guotas, ch' jeu sappi eunc catschar en quella roda!“ Il giavel ha catschau en tutta prèscha ils mauns en il truchêt; mo anò ha el bucca podiu trèr quels; et il fravi ha bastunau el aschi ditg, ch' el ha rogau de po calar, el vegli ir e mai vegnir pli.

40 Suenter entgins onns ei il fravi morts et ei ius e vegnius avon las portas dil parvis, e ha leu spluntau. Domondont S. Pieder, tgi splunti, ha el griu: „Ei gliei quel, che ha enferrau igl asen de S. Giusep.“ — Mo S. Giusep ha griu anavos, ch' el hagi gie bucca giavischau il parvis, e vita [p. 61 modifica]hagi el menau ina, che mereti bucca la beadadat celestiala; el deigi mo far, ch' el vegni naven. — Lura eis el ius avon las portas digl uffiern e ha spluntau; mo il nausch, ch' era dad el aschi malamein vegnius tractaus, ha en tema e furtina catschau naven el e detg, ch' in aschi perigulus schani sappi el bucca vertir en siu reginavel. Lura eis el puspei turnaus anavos 5 avon il parvis e ha detg discus à S. Pieder, el hagi era num Pieder, e perquei duessi el tonaton far ad el la grazia et arver mo empau las portas e schar dar in' egliada en parvis. Strusch ha S. Pieder giu aviert empau las portas, sche ha nies bien fravi fiers en sia capetscha, ei lu sez seglius en sin quella e ha detg: „Ussa sundel jeu mo sin miu agien!“ 10

49. La teuna dell' uldeuna.

Ei era ina gada in pauper buob, che pertgirava pors. Duront ch' el pertgirava in di ses pors, ei ina uldeuna vegnida tier el et ha detg de vegnir cun ella. Il purtgèr sestgisa ora igl emprem, ch' el sapi bucc' ira; mo la uldeuna ha fatg tondanavon, ch' el ha buca saviu far cun meins, che 15 ded' ira cun ella. Ella ha menau il buob en ina teuna, nua ch' ei era eunc pliras uldeunas. Leu er' ei in bégl cun danèrs, e las uldeunas han mussau al buob quei bégl e detg, ch' el dueigi metter danèrs en sac, aber bucca memia biars e bucca memia paucs. Il buob ha mess en ils sacs pleins danèrs et ei ius per siu fatg. La fumitgiasa de quei patrun, nua ch' il buob era, 20 lavava e cuntschava il resti dil buob per l' amur de Diu. Suenter ch' el haveva raps, ha il buob entschiet a vegnir pli garmadis, aschia ch' el fagieva bucca pli obedienscha alla fumitgiasa. Perquei leva ella bucca lavar siu resti pli; mo il buob ha pagau la fumitgiasa per quei, ch' ella haveva lavau. Schmarvigliont ella, che quei buob hagi danèrs, ha la fumitgiasa detg si 25 per in fumègl, el dueigi mirar suenter, danuder il purtgèr hagi quels danèrs. Quei ha il fumegl fatg, et il purtgèr ha raquintau ad el, co el seigi staus en ina teuna d' uldaunas persuenter, e sapi ira leu cura ch' el vegli per danèrs. Zitgei aschia ha era plaschiu al fumègl, et el ha priu in maltersac, … et ei ius cul buob en la teuna. Las uldeunas han era menau il fumègl 30 tiel bégl, et el ha cargau en il sac plein. Turnond el della teuna ora, ha il fumegl aber stoviu schar dar giu il sac, et el medem temps ei la teuna dada en. Il buob, il qual era ius avon ord la teuna, era mitschaus; il fumegl aber era vegnius schmacaus grad sco ina pètta plata. Suenter ha il purtgè aber mai viu zitgei pli ne dellas uldeunas ne dils danèrs. 35

50. Il fav e la viaspra.

In fav et ina viaspra maven in di à spas ded in pleun ora et ein vegni tier in dutg; mo ne in ne lauter vulevan ir tras l' aua. La viaspra ei ida per in strom de far pun, ha mess quel sul dutg vi e detg al fav: „Va Ti!“ Il fav leva nuota saver de quei. La viaspra ha aber hariau, ch' el mondi; 40 [p. 62 modifica]ella savessi dar giuaden e rumper las combas. Il fav schava aber nuota perschuader et ha detg: „Va ti avon! Ti sas sgular; sche ti dates giuadèn!“ La viaspra ei finalmein ida. Cura ch' ella ei stada vi a miez la pun, eis ella dada giu en l' aua. Il fav ha lu stoviu rir ton denavon, ch' el ha giu 5 scarpau il tgil et ha stoviu schar cuser si ina scrotta, ch' ins vesa eunc oz.

51. Ils camerats.

In um haveva in asen, il qual haveva surviu ad el biars onns cun tutta premura e fideivladat. Mo ussa era el vegls, haveva piars las forzas et era nuot pli tier la lavur. Ei encrescheva perquei al patrun de stuér envarnar 10 ina bestia malnizeivla, et el vuleva far igl asen ord ils peis. Mo quel ha encorschiu quei et ei fugius. Cura ch' el ei staus in toc, ha el entupau in tgeun, che tahegiava, sco sch' el fuss currius diesch uras, e schava leutier eunc malamein pender las ureglias. „Tgei tahegias aschi zun?“ domonda igl asen. „Ach, di il tgeun, perquei che jeu sun vegls e fleivels e pos 15 bucca pli cuorrer suenter las cauras, ha miu patrun voliu sturnir mei. Denton hai jeu eunc pudiu mitschar a dretg temps. Mo ussa sai jeu bucca, co gudognar miu peun.“ — „Neu cun mei, di igl asen, nus anflein schon enzanua … in survetsch!“ Igl ei buc iu ditg, sche entaupan els in giatt, ch' era sternius ora sper la via e fagieva ina tresta tschera. „Pertgei miras aschi 20 mitgiert?" damonda igl asen. Il giatt rispunda: „Co savess ins esser leghers, cura ch' ins sa, ch' igl ei finiu cun ins sin quest mund? Essent mes denns smuttai giu, sesel jeu, ussa vegls, pli bugien davos pegnia e cupidel, che seglir suenter las miurs; perquei ha mia patruna voliu neghentar … mei.“ Cheu han igl asen et il tgeun era raquintau lur historia, han 25 confortau il giatt et envidau en el de vegnir cun els. Il giatt, che saveva bucca, tgei pegliar à meuns, ei staus bein cuntents e semess en lur compognia. … Suenter in' urialla arrivan els tier ina cuort. Cheu er' ei in tgiet, che gareva ord tutta forza. „Tgei, vegn ei oz biall' aura, che ti gareschas aschi mervègl, et en tala maniera?“ domonda igl asen. Igl tgiet mira 30 trestamein sin igl asen e di: „Ach, oz ei probabel la davosa gada, che jeu contel. Avon dus dis ei il sprèr ius cun ina gaglina, et ussa ha la patruna piars la fidonza sin mei. Grad hai jeu udiu, ch' ella ha detg alla cuschiniera: Dameun ei perdunonza, et jeu hai patertgau, che nies tgiet dess ina buna suppa sin quei di; ti sas tagliar giu il tgau ad el questa 35 séra. Jeu vi lura cumprar in pli giuven e pli vigilont.“ — „Ti pauper schani, di igl asen; neu cun nus; nus vulein schon mirar de vegnir atras!“ Il tgiet ei staus bein cuntents et ei ius cun els. Enten igl ir han els semess si, ded ir en in marcau a far ils musicants. Encunter séra ein els arivai en in uaul. Cheu han els voliu star sur notg. Igl asen et il tgeun ein 40 semess sut ina plonta. Il giatt ei ius sin in rom d' in pégn, et il tgiet ei sgulaus tochen il pli sisum ina plonta. Avon che dormir ha il tgiet eunc mirau entuorn, sch' ei seigi tutt segir, e cheu vesa el dalunsch ina glisch; [p. 63 modifica]el di quei a ses compogns; e spert eran els decidi, ded ir encunter quella glisch; forsa ch' els survegnien in meglier quartier.

Els han bucca dovrau ir ditg, sche vegneva la cazzola pli e pli gronda, e tutt en ina gada eran els avon ina teuna de laders. Igl asen ha cuchiau en de fanestra e viu, co ils laders eran davos meisa e buevan e magliaven 5 da tuttas sorts caussas. „Quei fagiess era bein à nus, scheva il giatt; sche mo nus savessan, co far de seglieutar giuadora quels migliadruns!“ Finalmein … ein els vegni perina de far pigliar ils laders ina brava temma. Igl asen ei semess cun las combas davon sin il séms della fanestra; il tgeun ei seglius si diess agl asen; il giatt sil tgeun, et il tgiet ei sgulaus sil 10 tgiau dil giat. Cur che quei ei stau fatg, ha igl asen entschiet a grir, il tgeun à giapar, il giatt à miaular et il tgiet à far „kikerikiki!“ Lura han els rut en la fanestra et ein sederschi en la teuna. Ils laders han pegliau ina tala temma, ch' els ein fugi en tutta furtina. Ils quater camerats aber ein semess davos meisa et han schau plischer ils barsaus e las tuortas. 15

Havent magliau e buiu detgavunda, ein els semess a ruaus. Il giatt ei ius sin la plata de fiug, il tgeun ei semess sper igl esch casa; igl asen ha era sesterniu ora demaneivel, et il tgiet ei ius sin tètg.

Il capitani dils laders era aber senriclaus, d' esser fugius aschi spèrt; et el comonda ad in de ses compogns, ded ir e mirar, co ei stetti enten la 20 teuna.

Quel ha gl' emprem voliu ir en cuschina per envidar cazzola; mo tenent ils égls dil giatt per burniu, catscha el in zulprin en in égl a quel. Cheu ei il giatt seglius ad el en fatscha et ha sgriflau el bucca bi. Il lader ha voliu seglir giuadora; mo cheu dat il tgeun ina brava murdida en ils ventréls, 25 … e mont sper igl asen vi, ha quel dau davos ora, ch' il lader fuss bunamein daus culs peis ensi, et il tgiet greva cun tutta forsa: „kikerikiki!“

Il lader ei currius, tgei ch' el ha pudiu, tier ils auters et ha raquintau, ch' en cuschina eri ina stria, che hagi sgriflau el, sper igl esch fuvi in um, che hagi tratg cun in cunti en las combas; in auter hagi dau cun in pal, 30 e sin tètg eri in' autra stria, che garevi: „Pigliei il schèlm cheuvi!“

Ils laders han mai astgau turnar pli en la teuna, et ils quater camerats han saviu viver ditg e bein cun las provisiuns, che fuven en la teuna.

52. Ils treis lufts.

Si en ina valetta de nossa tiarra viveva ina paupra familia, ei eran 35 bab, mumma, debia affons e pauc de ruer e de sevistgir. Tut villada steva la dunna ina sera avon esch casa e mirava cun scuidonza silla casa de lur beinstont vischin. Cheu vegn in signiur cun ina gasacca verda neu tier ella e di: „Sche vus leis dar quei, che vus veis sut vies schoos, vi jeu procurar à vus tons danes sco vus leis.“ La ureidia dunnetta maniava, 40 il signiur en verd lessi la cotgla, ch' ella veva el schoos, et ha empermess ad el quei. [p. 64 modifica]

Pli tard ha ella raschunau quei agl um; era quel stueva rir giu d' il signiur en verd. Suenter entgin temps ha la dunna parturiu in bi pop, et ei han priu per padrin in vegl eremit e per madretscha la signiura d' in chisti ella vischinonza.

La sera de quei di ei il signiur en verd vignius, ha mess ina buorsa 5 plein aur si meisa e detg al bab, en siat onns vegni el pil buob, che la mumma hagi empermess ad el. Per ussa han ils buns vegls viu en, tgi il signiur en verd seigi e tgei el havevi maniau dumendont della dunna quei, ch' ella hagi sut il schoos. Tut combriai han ei selamentau e plirau encunter lur compar, il pietus eremit. Quel ha aber teniu els si de frestg 10 e detg, ei deigien mo trer si il pop bein e sco ei audi, e cul hagi compleniu … ils tschun onns, termeter el tiel padrin. Detg e fatg en tschun ons han ils geniturs termess il figliol tiel padrin. Cun tutta breigia ha il bien eremit mussau al figliol de legier ord cudischs vegls et en lungatgs jasters, e suenter, ch' ils siat onns ein stai vargai, ha el cumendau al figliol, 15 ded ira si, nua che duos vias fetschien ina crusch, e legier leu en quei cudisch vegl, ch' el detti cun el, aber mai mirar ord il cudisch, ei possi far tgei gianter, ch' ei vegli. Lura ha el dau in cudisch vegl sco Matusala, ligieu en purgameina, e manau el en in liuc, nua che duos vias fagievan ina crusch. Leu ha il giuven semess a legier, e legiu, e legiu pruamein 20 ditg e liung. Denton udeva el aber a cantont, sunont a saltont, sco sch' il barlot mass speras vi, el ha mirau siado dil cudisch, et en quei moment ha in tsches tschafau el en sias greflas. Per ventira veva niess giuven aber eunc pudiu prender il cudisch vegl cun el, e legieva traso vinavon lien. Perquei ha igl utschi stuiu schar dar el ord il pec, et il giuven ei curdaus 25 senza saver co, giu sil quolm Gielgia. Leu sil quolm Gielgia eran treis uldeunas, che vevan in magnific chisti, quellas han enflau il pign e manau el en lur palast de cristagl. Cun quellas treis buntadeivlas uldeunas ha el giu bials dis, e survignient barba ha el s' amurau ella giuvna e pli bialla dellas treis uldeunas. Quella ha era giu plische giud il bi giuven, et en 30 quort duevan ei far nozzas. Avon leva aber il giuven eunc visitar ils buns vegls et il padrin a la madretscha. Cun larmas giu pella vesta ha el priu comiau de sia spusa, che ha dau ad el in ani cun in crap custeivel, e detg: „Cu ti volvas quei crap encunter mei, stoi jeu vegnir; aber meina pell' amur de Diu bucca senza ver basegns!“ Engraziont ha el empermess 35 de bucca surduvrar il regal, e senza, ch' el sapi co, eis el staus a casa tiels ses et el chisti de sia bunna madretscha. Quella haveva in grond plischer vid il figliol, ch' era in excellent bi giuven, et ella ha giu à mognia ad el sia fina feglia; mo el ha ris giu da quei biemaun et ha detg, el hagi ina bia pli bialla spusa; senza patertgiar vid sia empermischun, ha el viult 40 igl ani; cheu ei l' uldeuna, sia spusa, alva sco ina gielgia, vegnida; aber tut vilada e mussont det. Lura ein els dus puspei semess sin viadi per turnar à casa sil quolm Gielgia. La sera han ei priu albiert en in hospici e duront la notg ha la mala uldeuna tratg igl ani agl spus ord det, et ei [p. 65 modifica]schvanida. Tut combriaus e zachiaus ei il spus staus l' autra dameun, anflont … ni spusa ni ani.

Curaschus, sco el era, eis el denton semess sin via per encurir il quolm Gielgia. Tut la glieut, ch' el dumondava suenter il quolin Gielgia, rievan aber ad el el grugn, e schevan, ei sapien nuot de quei quolm. 5

Ina sera tard ei il giuven arrivaus en in stgir uaul e steunchels sco el era, eis el semess giu sin ina cuscha et ha bargiu. Denton vegn in um vegl sco peun e buglia, cun ina barba alva neu tier el e di. „Tgei bragias, miu giuven?“ — „O, jeu enquerel il quolm Gielgia, las treis giuvnas sco gielgias et il chisti de cristagl!“ — „Quei ei lunsch“, risponda igl um vegl, 10 „denton cheu has in scalfin, e mintga pas, che ti fas cun quel, vas ti treis uras lunsch; jeu sundel l' aura sut. Sinquei ha el suflau e l' aura sut ha purtau li giuven treis uras lunsch viaden egl uaul. Leu steva sper ina teuna in um, vegl sco la crappa, cun cavegls grischs e barba grischa: „Jeu sundel il luft sura“, ha quel detg, „e sai schon, pertgei ti eis cheu, e vi era gidar tei. Tscheu 15 has ina capiala, che fa tei nunveseivels!“ Cun cauld engraziament ha il giuven retschiert la miraculusa capiala, et il vegl ha suflau, ch' il luft sura ha purtau il giuven treis uras pli lunsch egl uaul. Avon il giuven steva cheu in um cun cavegls tut spalai e barba starschlida, schiglioc eunc de bunna possa, in stagn compogn. „Quei, che ti vul, ei cheu si sur quella preit 20 crap“, ha igl um detg, „e cheusi po ne il luft sura, ne l' aura sut beter tei; jeu sundel aber il favugn et hai tutta pussonza els quolms. Pren quei fest, e cu ti volvas quel, eis ti sur la preit crap!“ Il giuven ha dau ina smanada al fest, ch' il vegl veva schenghigiau, et enaquella ha il favugn fretg el sulla preit crap si. Ord il chisti dellas uldeunas, ch' era bucca 25 da lunsch, udeva ins musica e saltont. Spert ha il giuven mess si la capiala dil luft sura, et ei ius siaden el chisti de cristagl. Leu ha el viu sia spusa à meisa cun in auter, pinada de far nozzas. Bucca maufers ha il giuven entschiet à migliar daven tut quei, che vegnieva sigl tiglier de sia spusa. Quella ha quei tumentau zun fetg, et ella ei curida si en sia 30 combra; il giuven suenter. En combra ha el aber priu giu sia capiala, e cheu ha la spusa viu el. La veglia carezia ha victorisau, e mont els giu tiels cambrers, ha l' uldeuna dau a lezs la sequenta demonda: Sch' enzitgi hagi piars ina clav, e schau far ina nova, anfli aber puspei la veglia, tgei nina, ch' el drovi? La veglia, han ils cambrers maniau unanimamein. Sin quei 35 ha ella raquintau, co ei seigi iu cun ella, e quei di eunc enzinau en cul vegl spus. Jeu erel porta suppa, et à mi han ei dau in pei el tgil, ch' jeu sun sgulaus tochen encheu.

53. Las treis filieras.

Ina mumma sevilava ina gada silla feglia, ch' ella sapi bucca filar; in 40 signiur, che mava speras vi, ha udiu la rueida et ei ius siaden per dumendar, … tgei ch' ei detti de savilar. „O, la buoba vul filar il meschel ord [p. 66 modifica]las preits“, rispunda la mumma. Quei ha plischiu al signiur, che veva bia de filar, et el ha pladiu la matta per fumitgasa, e dau alla mumma ina bialla buorsa danes. Ils emprims dis, che la matta era tier el, ha il signiur purtau ina gronda rugliada leuna e cumendau de filar. Nun savent filar, 5 ha la matta, cura ch' il signiur era naven, entschiet a bargir, suplicar e rugar la tatta, ch' ella vegni en agit. En pign moment vegn la tatta, che era morta avon bia onns, ded esch en; ei era ina veglietta tut zopa. Mo quella fagieva ira la roda, ch' ei era in plischer, et en cuort temps era tut filau. Gliauter di ha il signiur dau eunc ina bia pli gronda massa leuna de 10 filar. Quella gada ha la pupratscha clamau en agit la basatta, e bein gleiti ei la basatta, ina veglia cun in terribel nas gron, vignida ded esch en, et ha giu filau la stuppa en in fiat. Vesent il signiur, tgei excellenta filiera sia fumitgasa sei, ha el la tiarza gada eunc dau debia pli bia leuna de filar. Plein tema et anguoscha ha la matta clamau quella gada l' uratta en agit e leza ha 15 bucca schau clomar duos gadas. Avon che la matta ha giu mirau, sco ei auda, silla uratta tschocca, veva quella finiu a filar tut. Allegraus giud la spertadad en filar, ha il signiur priu sia fumitgasa per spusa. Il di de nozzas denton dil giantar ein tut en ina gada las treis filieras mortas vegnidas: … la tatta, la basatta e l' uratta. L' emprema ha detg al spus: „Vesas, 20 mia comba ei vegnida zopa cun manar la roda!“ La basatta ha detg: „Cun prender l' aua de filar, hai jeu survigniu in schi gron nas!“ — „Cun mirar stedi sil fil sundel jeu vegnida tschocca“, ha la uratta finiu, „e perquei lei bucca filar la spusa, sti vul bucca, ch' ella vegni macorta!“ Da cheu denvi ha il signiur mai schau filar sia dunna, et ella ha bia gadas engraziau 25 … allas tattas mortas.

54. Il Miez-Maset.

Eunc da quei temps, cura ch' il giavel mava pli savens entuorn, ei schabiau, ch' el ei vignius tier ina paupra dunna, che tigliava urteis. Tut surstada ha quella mirau sil signiur en verd, e rugau el per ina almosna. 30 „O, sche vus leis dar la mesadat de quei, che vus veis sut il tschoos, vi jeu dar, tgei che vus leis!“ Nossa tupa dunna maniava, il signiur vegli ils urteis, ch' ella veva el tschoos, e di: „Ei paghi!“ Bucca ditg suenter ha ella parturiu in frestg pop. Strusch era quel naschius, ei in cavalier sin cavagl alv cavalcaus neu tiella casa et ei vignius siaden 35 tiella dunna. „Ussa vegnel jeu per mia mesadat“, ha el detg, „dai qualla part, che ti vul, il su ne sut!“ Sch' el pren il su, va el cull' olma, ha la dunna patertgau, e detg, ella vegli il su. Sin quei ha il terribel cavalier tratg ora siu spadun e fendiu il pop en duos ulivas parts, e culla part sut eis el ius, tut che suflava. Il sventirau pigniet ei carschius si e vignius in 40 bi giuven, mo el veva bucca peis e stueva seruschnar, sco in rustg. In di mava el aschia tiel muliner e quel ha per ver zitgei de rir, empermess in sac frina al giuven, sch' el porti in dratg plein aua. Il Miez-Maset, aschia [p. 67 modifica]numnava la glieut il giuven, ha priu il dratg et ei seruschnaus vi spell' aua e teniu siu dratg el dutg, targient ora, ha el enflau ina litgiva. „O, mazza buca mei“, ha quella detg, „e lai ira vinavon; lu vi jeu far à ti, tgei che ti vul!“ Sin quei ha il giuven schau ira la litgiva, schent: „Litgiva! Litgiva! fai, ch' jeu e quei dratg plein aua seigien vi el mulin!“ Tut 5 surstaus ha il muliner viu il Miez-maset cun siu dratg plein aua quei moment … vegnir ded esch en. „Pren mo quei sac frina cheu. sti pos purtar!“ … ha il muliner detg cun bucca rienta, tartgiont, ch' il giuven possi bucca ruchiar in saccun aschia. Mo il Miez-maset munglava mo dir: „Litgiva! Litgiva! siglienta mei cun cun quei sac frina ella casa de mia 10 mumma!“, et el a sac eran à casa. La mumma ha sevilau sin el, tartgiont, … ch' el hagi engulau frina. Tut vilaus ei il Miez-maset ius od casa; grad quella sera vevan ei bialla stiva el chisti dil retg; et el ei era ius siaden. Vesent la bialla feglia dil retg, eis el s' amuraus en quella e ha detg: „Litgiva! Litgiva! fai vignir la feglia dil retg purtonza da mei!“ 15 Quei ei daventau, e la feglia dil retg ha parturiu pli tard in bi pop. Udent aber il retg, tgi seigi bab de siu beadi, ha el fatg meter la feglia, il Miez-maset et igl affon en in butschin, et enguta igl uvierchel, aschia ch' ei sapien mai vignir ora pli, e lura ha el schau beter il butschin ell' aua. Nies Miez-maset ha aber detg: „Litgiva! Litgiva! lai crescher combas à mi, 20 sfracca igl uvierchel dil butschin, e betta nus tuts sin ina deletgeivla e bialla ensla!“ Quei tut ha la letgiva fatg, et els eran sin ina ensla, nua che tut era in fritgeivel curtin. Enamiez della ensla era ei in stupent bi chisti, rugelaus en tut mo per els, e leu ein els stai.

Al retg aber scheva la conzienza pauc ruaus, et el ei ius ad encurir 25 la feglia pertut la mar entuorn, era silla ensla, nua ch' il Miez-maset era, eis el arrivaus, aber havent quel ussa stupentas combas, ha el enconuschiu ne quel, ne sia feglia. La sera ei il retg vignius en casa tiel Miez-maset, e quel ha logiau el. Per schabetg scheva il retg pender in maun ord letg. „Va vi, et aulza si il meun à tiu tat morder!“ ha la dunna detg. Havent 30 il retg udiu quels plaids, e nun savent capir il sen, ha el schau pender giu siu auter bratsch, e la dunna ha turnau a dir il madem; sinquei ha el enconuschiu, … ch' ei era sia feglia, vid la vusch. El ha fatg vignir ella et il Miez-maset cun el e suenter la mort dil retg ha il Miez-maset rigiu bia dis et ons. 35

54. Ils legns.

Ei fuva ina gada in retg e quel veva ina suletta feglia, bialla, scol sulegl. Quella, ha il retg schau far enconuschent, detti el à quel, che sapi dar si in legn, che ne el, ne ses cussigliers sapien lignar. Legnien el, ne ses ministers aber, piardi quel, che hagi dau de lignar, il tgiau. … 40

En ina hetteta viveva ina mumma cun treis affons, duos perdertas mateuns … et in mat. Quei mat, ch' ei tenevan per in tapatscholi, veva era udiu [p. 68 modifica]de quella proclama dil retg, et el ha detg alla mumma, el stopi ira per mirar de dar zitgei de lignar al retg. La mumma e las soras han rugau, ch' el deigi bucca far tupadats, schon bia perderts umens hagien dau si legns, mo tuts hagien piars lur tgiau, e tgei el, in schi tup, vegli dar de 5 lignar al retg. Vesent ellas aber, ch' el scheva nuotta luc, ein ei sedecididas … de tussegar el, sinaquei ch' el vegni bucca vid la fuortgia. Perquei han ei fatg in bulzani, e mess en tissi lien quei di, ch' el leva ira tiel retg. El ha aber bucca giu fom, e ha priu e mess il bulzani en la tastgia per de gientar. Mont el in toc, ha siu tgiaun Mansel entschiet a survignir 10 fom, et el ha dau al tgiaun in toc bulzani. Spert sissu ei il tgiaun schluppaus, et il tapatscholi ha fardau l' aura. A casa veva el emprau, co in ditgi alla marenda, ch' ei hagien dau oz ad el, e las femnas vevan respondiu: „Tgisa“. Quei tgisa sto esser bucca bien, ha el patertgiau, et ei ius vinavon. Siat tgiapers, che vevan aber migliau la carn de Mansel, ein sgulai sper el ora; 15 denton ein ei in suenter l' auter dai per tiarra e crappai. Ussa, ha il tapalori tartgiau, hai jeu in legn. Mont el sper in curtin ora, ha el viu in male cun biala meila, e nun savent migliar il tgisa, ha el tratg si siu fest per far dar giu meila. El ha bucca gartiau la meila, aber curdont giu ha il fest sturniu ina lieur, che veva en pigns. Quella lieur ha il tapatscholi 20 pigliau si e barsau ils quater pigns en ina bref sur da fiuc. Quels barsaus ha el mess en sac, et ei ius el marcau. Leu eis el vignius avon il retg e ha detg, sch' enzitgi sapi ligniar quei:

„Tgisa ha mazau Mansel
Mansel ha mazau siat suenter sia mort.“

25 Nigin saveva ligniar quei, et il retg temeva de stuer schar la princessa à quei pur. Cheu ha in mal cussiglier detg, ei deigien schar la feglia dil retg ina notg cun el; quella sapi schon cavar ora ded el, tgei quei legn vegli dir. Detg e fatg. Cun buns inschins e leischens plaids ha la princessa … camerlau ora, tgei il legn leva dir, et ha detg al retg. Quel ha 30 l' autra dameun ligniau. „Per ussa vezel jeu, che femnas pon bucca stupar la bucca“, ha il tapalori detg, „aber jeu hai eunc in legn; ligniei quel:

Tratg si faliu
Dau giu sturniu,
A mi gliau carn viva,
Nunnischida
Cotga cun plaids!“

35 L' autra notg ha la princessa saviu cavigniar o nuot, e nunvignient il retg vitier de lignar ha il tapalori giu la spusa.

56. De quel che saveva il lungatg dils animals.

Avon bia, bia onns era ei in signiur, che veva in sulet fegl. Cura che quel era empau pli grons, ha il bab termess el en ina claustra à 40 scola. Vegnient il giuven alla fin digl onn à casa, ha il bab emprau, tgei el hagi empriu. Igl A, dat el per risposta. Naturalmein era il signiur bab [p. 69 modifica]fetg vilentaus, ch' il fegl vess empriu mo in bustab, et era decidius de bucca schar ira ditg il buob à scola Sin il tulenar de quel ha el tuttina eunc termess in onn à scola. „Tgei has empriu uon?“, ha il bab dumendau. … „Il B.“, ha il studen rispondiu. Quella gada ha il giuven stuiu hariar e rugar ditg il bab, tochen ch' el laschi eunc ira in onn; petgei il bab 5 scheva: „Per emprender mo in bustab ad onn, stai à casa!“ Finalmein ha il fegl eunc urbiu ora in onn. Turnont quella gada à casa, ha el detg al bab, el hagi empriu il C. Ussa era il bab tut ord da sen per spira gretta: „Tgei emprender mo treis bustabs en treis onns?“, ha el detg al fegl; „Tei laschel jeu grad ussa mazzar tras mes fumegls.“ Adumbaten ha il 10 giuven explicau, el sapi igl ABC, sco ei saudi, e quei vegli dir bia; et el sapi far, ch' il bab derschi ora ina gada l' aua sur ses meuns. Il bab ha cumendau à dus fumegls d' ira ora egl proxim uaul e mazar il giuven. Per enzena, ch' ei hagien mazzau el, ha il bab cumendau de purtar la lieunga et ils egls dil fegl. Arrivai egl uaul, ha il giuven cun larmas 15 rugau ils servients de bucca mazzar el et ha comuentau aschia ils cors dils serviturs, che quels han detg, sch' ei aflien in animal salvadi, ch' ei sapien cavar ora ils egls e tigliar ora la lieunga17, veglien ei schar viver el. En quei moment eis ei curiu neutier ina lieur, et ei curdada morta avon ils peis dil giuven. A quella han ils serviturs chitschau ora ils egls e tigliau 20 giu la lieunga e purtau quei per enzena, ch' il fegl seigi mazzaus, al signiur.

Il giuven ei aber ius pigl uaul viaden, tochen ch' el ei arivaus tier ina via gronda. Sin quella ha el entupau dus paders. Dumandont el quels, nua ch' ei vomien, han ei raquintau, ch' il papa à Roma seigi morts, e siu successur vegni gleiti ligius ora della tuba. Els mundien tiella redunonza, 25 che serimni per spitgar la vignida della tuba. Cun plischer ha il giuven priu l' invitaziun dils paders ded ira cun els, et ei viagiaus vinavon en lur societat. Vignient els sper ina fontauna, han ei semess giu per marendar. Cheu ei ina truplada reunas vignidas ord ina proxima paliu et ha entschiet a quaccar. Ils paders, che vasevan, ch' il giuven deva bia adatg sin quellas 30 reunas, han emprau el, tgei quei vegli dir. „O, ei rischunan mo à mi, co jeu sapi gidar la feglia malseuna dil retg, che regia el proxim marcau!“, ha il giuven rispondiu. Cura ch' els ein arrivai en il marcau, han ei udiu, la feglia dil retg seigi schon dapi siat onns malseuna e negin miedi sapi gidar.

Cun ses dus compogns ei il giuven ius tiel retg, et ha giu à mognia 35 de giadar la princessa. Sin quei ha il retg manau els treis ella combra, nua che la princessa era en letg; leu ha il giuven fatg cuvierer ina meisa cun ina tuaglia alva e lura cumendau als serviturs, de tuts star anschanuglias entorn la meisa e dir paternoss. Bein gleiti ei vigniu ina reuna de fenestra en, cun ina blada en bocca, ei semessa sin quella meisa et ha 40 schau dar la blada ord bucca. Cun quella blada ha in dils paders parvergiau la feglia dil retg, et en quei momen eis ella vegnida seuna. Plein plischer leva il retg dar al bien deliberatur sia feglia per spusa; aber [p. 70 modifica]quel ha engraziau, et ei ius vinavon culs paders. Ei eran bucca i luntsch, ch' in triep tgapers han circumdau els cun terribel sgarglem. „Tgei vullen quels tgapers ussa di?“, empiaren ils paders el. „Ch' il marcau de Roma mondi gleiti sutsu, sch' ils habitonts fan bucca strentga penetienza!“ dat 5 il giuven per risposta. Arrivai da tier dil marcau de Roma, pareva ei al giuven, sco sch' igl entir marcau fuss curclaus cun in vel ner. El ei ius pellas vias entuorn et ha perdagau penetienza, tochen ch' ils habitonts ein sevolvi tier Diu. Lura ei il vel ner svanius e Roma era deliberada. En … paucs dis ei il pievel serimnaus ella baselgia gronda, per mirar, tgi la 10 tuba meti papa e pren mira, ella ei seschada giu sil giuven. Quel ha chitschau ella duos gadas naven; la tiarza gada ha il pievel aber viu, sin tgi la tuba leva setschentar, et el ei vignius clamaus ora per papa. Zelebront … el la messa nujala, ha el viu siu bab giu denter ils cavaliers et el ha fatg clamar si siu bab et eunc in dils nobels per survir messa, et aschia 15 eis ei daventau, che siu bab ha derschiu ad el l' aua suls meuns. Vegnient siu bab era tiella gastria, ch' el ha dau, cul ei vegnius encoronaus papa, ha el fatg seser siu bab sissum. Quel era tut surstaus giud quella honur, e finida la perdanonza, ha el suplicau il papa, de dar penetienza ad el; en confessional ha il fegl sedau d' enconuscher, et il bab ei restaus tier 20 siu fegl, papa, duront tut sia vetta.

57. La claf.

In pauper pur veva ina gada priu per padrin tier siu buob in fravi. Quei fravi ha, cura che siu figliol ei carschius si, giu à mognia de mussar al giuven siu mistregn, et il figliol ei staus tiel padrin dus onns ad emprender. 25 Ina sera, cura ch' il padrin18 era daven, ha el enflau denter ils instruments ina clav veglia; quella ha el priu e volviu vi e neu. Sil fiat ei compariu in um ner et ha dumendau: „Tgei garegias?“ — „Mo nuot“, ha il giuven respondiu, ha aber zupau quella clav en zac et igl auter di eis el ius culla brocca tiel fravi. Arrivaus à casa ha el turnau a volver la clav, 30 et el fiat ei igl um ner vignius a dumendar, tgei ch' el vegli. „In bi chisti“, ha el respondiu, et en quei moment ei sia casa semidada el pli bi chisti, ch' ins sa gariar. Pli tard ha el maridau la feglia dil retg, et era in um zun rech e nobel. Quella bunna clav veva aber sia mumma in di senza faraut bess dentil fier veder. Il padrin fravi haveva udiu de quei, et ina 35 gada, cura ch' il figliol scheva luvrar zitgei vid il chisti, eis el setratgs en de miridur et ei ius tiella mumma dil figliol, schent, ch' il signiur hagi termess el per fier veder. La mumma ha manau el si en combra de ferredira, … e leu ha el gleiti enflau la clav, viult ella, e sil fiat ei igl um ner comparius. „Tgei garegias?“ — „Ch' jeu mez, il chisti e la dunna de miu 40 figliol seigien vi da tschei meun la mar!“ E quei ei era daventau. Tut persuls ei il figliol ristaus anavos. Udent il retg, che sia feglia et il chisti de siu schiender seigien schvani, eis el vignius terribel vilaus, e leva meter [p. 71 modifica]vi el per in striun. La sera, avon ch' el dueva vignir mess vi, ei aber vigniu tiel figliol en perschun in um vegl cun ina capialla lada, e ha detg, el vegli gidar, el deigi mo vignir cun el. Igl um vegl ei ius cun el vi da tschei meun la mar, e leu ha el detg: „Ussa vesas il tiu chisti; va vitier; tilla pil brensin, e di alla survienta, che vegn ora, ella deigi dir 5 à tia dunna, ch' ella duessi trer ord sac dil libroc al fravi, che dormi, la clav.“ Quei ha el fatg, et ei gliei reusiu alla signiura princessa de survignir … la clav. Schi gleiti sco il figliol ha giu la clav, ha el priu e vulviu ella; e vignient igl um ner, ha el garegiau, ch' el, il chisti e tut lien, priu ora il siu padrin, tuornien, nua ch' ei seigien stai; et sil moment eran ei 10 puspei a casa. Gliautra dameun, cul retg ei lavaus, era el tut surstaus de puspei ver sia feglia et il chisti de siu schiender. La clav ei aber vegnida satrada dil figliol pli tard ton funs el tratsch, che negin anfla.

58. Il cavagl alv.

Dus buns amitgs fagievan ina gada viadi tras in uaul. Ei era vi encunter 15 … sera, et els dus eran bucca perina, tgei fa. In leva ira tochen el proxim vitg, e l' auter vuleva ruasar sut in pegn egl uaul. Nun vignient perina, ei igl emprem ius ei vitg e l' auter ei samess à durmir sut in pegn. Tard vi ella notg ha el udiu a fagien ina terribla canera ella roma de quei pegn. Miront el si, ha el observau treis strias, che raquintaven, tgei 20 mintgina vess fatg. La davosa ha el eunc udiu, tschellas duos vevan schon finiu lur historias. „Jeu hai fatg il pli grond don“, raquintava la stria, „pertgei jeu hai fatg vignir la feglia dil retg mal malseuna, e quella era ina zun buntadeivla dunschala, ina mumma dils paupers. Tut haveva fetg bugien ella enten il marcau. Mo in remiedi sa gidar ella, e quel sa nagin; 25 sch' ins prendess in cavagl alv, senza menda, e mass cun quel, avon la levada dil sulegl tut à galopp, tochen ch' el suass, e rimnass quei suadetsch, e dess de beiber alla princessa, … lu fuss ella à metsch!“ Sinquei ein las strias semessas sin lur sceuas et idas ina suenter lautra à casa. Gliauter di ei il giuven, che veva udiu tut, arrivaus el marcau. Leu ha el udiu 30 nuot auter, che bargir e suspirar pella bunna feglia dil retg, che negin miedi sapi gidar. Senza tema eis el ius tiel retg e ha detg, el vegli19 giadar la feglia; sch' il retg lubeschi ad el de prender damaun, bein marvegl il pli bi cavagl, ch' el hagi en stalla. Cun plische ha il retg lubiu, et il giuven ei galoppaus cul cavagl, tochen che quel suava; ha rimnau il suadetsch 35 … en in calisch, e dau de beiber quei alla dunschala. Sil fiat eis ei vigniu meglier culla feglia dil retg, e quella ha dau siu maun sco spusa al deliberatur. Mont quel in di cun sia dunna, sco prenci, à spas, ha el entupau siu amitg, e quel ha dumendau el, co' l hagi fatg sia ventira, et el ha raquintau, co la caussa seigi schabiada, ha aber discussigliau agl amitg 40 ded ira per tadlar ora enzitgei dellas strias, quellas seigien ussa fetg attentas. [p. 72 modifica]

Nuota ton meins ei igl amitg ius gliauter onn, sin quei di, che tschel era staus igl onn vargau, egl uaul, et ei semess sut quei pegn. Vegnient las strias ensemen, ha la giuvna dellas detg: „Onn ha zitgi udiu nus, et ha saviu deliberar la feglia dil retg; avon tener cussegl lein nus encurir 5 ora empau ils cantuns!“ Las strias han enflau bein gleiti il merviglius, et han fatg el schi manedels, che las ghiglinas vessan saviu migliar si.

59. Ils treis cotglès.

Treis cotglès, che maven a fadigiar lur peun, ein ina notg arrivai en ina ustria, che steva sin treis vias en crusch, et luschont els leu, ha mintgin 10 giu in remarcabel siemi. Igl emprim ha detg, el hagi semiau, ch' el afli mintga di siat renschs sut siu plumatsch en, et encurent el sut siu plumatsch, ha el era enflau siat renschs, e quels siat renschs turnaven mintga di. „Jeu hai semiau, ch' jeu vessi ina cadeina d' aur, de meter treis ga entuorn il tgau dil retg“, ha il secund raquintau; et encurent el zitgei en sia valischa, 15 ha el era enflau la cadeina d' aur. Il tierz, quel ha detg, el hagi semiau, ch' el survegni in fegl cun ina steila d' aur sil tgau. Cheu ein ei ira cun quella bialla cadeina tiel retg et han schenghiau al retg quella. Udent il retg de lur siemis, ha el dau à quel, che dueva survignir in affon cun la steila d' aur, sia feglia. Il cotglè ha fatg legras nozas culla dunschala 20 princessa et el cun ses frars eran grons signiurs. Parturent la feglia dil retg in bi pop, cun ina steila d' aur sil frunt, ha la nauscha regina mess il pop en ina cofra, e bess quella ell' aua. Al retg ha ella aber detg, la feglia hagi parturiu in chigniel. Terribel vilaus ha il retg cumendau de mirar en vivs ils treis cotglès e quei ei era daventau. La princessa ei 25 aber morta ord displische. Quei flem, nua che la scuida tatta veva bess en il beadi, ha manau la cofra encunter la roda d' in mulin et il muliner ha enflau la cofra cugl affon. El e la mulinera eran de fetg bien cor et han tratg si il pop culls lur affons. Quel ei aber carschius si in excellent bi giuven, ina colur sco vin e latg veva el, e cavegls melens sco aur. 30 Sinaquei ch' el vegni aber bucca loschs, ha la mulinera adina ligiau entuorn … il frunt, nua ch' el haveva la steila, in fazalet alv. In di ei quei giuven ius alla catscha, e mont el suenter in camutsch, eis el sepiars e vignius si ella grepa. Tut en ina gada ei aber sestendiu ora avon ses egls ina bialla planira, e mont el giu en quei bli pleun, eis ei vigniu encunter 35 ad el ina signiura giuvna, tut en alv; quella ha detg, ch' ella seigi sia mumma, et ha raquintau, co ei seigi iu cun ella e cul bab. Sin quei ha ella priu giu il fazelet al giuven e comendau, el deigi ira tiel retg, e raquintar, sco quei, ch' ella hagi detg. Sin quei ha ella manau el tochen avon il marcau, nua ch' ella ei schvanida. Vegnient il giuven tiel chisti 40 dil retg, han las guardias schau passar el e senza tema eis el ius tiel retg, al qual el ha raquintau quei, che la mumma morta veva detg. Cun larmas de legria ha il retg embratschau siu beadi e detg, el deigi spitgar en ina [p. 73 modifica]combra, tochen ch' el clomi el. Lura ha il retg schau pinar ina stupenta gastria. Tuts ils nobels e perderts della lescha ha el schau envidar en; era la regina era presenta. Als envidai ha el suenter gientar mess la damonda, … tgei ei manegian de far cun ina mumma, che hagi bess igl affon de sia feglia en l' aua e detg, che quella hagi parturiu in chigniel. In 5 proponeva quei castitg, l' auter in auter. La regina ha aber detg, in duessi far ad ina talla femna in per pantoflas de fier, scaldar quellas, tochen ch' ei fussien tut alvas dil caul, e lura far saltar en quellas la tatta, tochen ch' ella dess vi morta. Sinquei ha il retg fatg clomar il giuven, e vegnient quel en stiva, terlischava sia steila, scol sulegl; tut en ina gada ei era la princessa 10 … morta vegnida ded esch en e quella ha raquintau l' entira historia della nauscha tatta als rimnai. Sinquei eis ella schvanida. La maligna tatta ha aber survigniu il castitg, ch' ella seza veva proponiu. Il prenci ei staus el chisti, nua ch' el ha era fatg vignir il bien muliner e sia dunna culs affons. Quels han aber ditg tschufergniau ils sessels de vali ner cun lur 15 vistgiadira alva.

60. Las farmiclas, ils aviuls e las entias.

In pauper um veva treis gronds e tafers mats. Il vegl de quels ha detg al bab, el vegli ira egl jester a fadiar enzitgei. Avon ch' ira, ha el empermess de scriver en in onn, co ei seigi iu cun el, Suenter in onn 20 eis ei aber vigniu negina bref, e dil giuven udeva ins nuot. Cheu ha il frar meseun suplicau il bab de schar ira el ad encurir de far sia ventira, el vegli schon anflar il frar vegl; aber er da quel ei mai vigniu novas; et alla fin ha il frar giuven suplicau il bab, de schar ira el. Cun mala veglia ha il bab dau lubientscha sin il tulenar e rugar del fegl. Mont il giuven 25 egl iester, ha el sper in uaul enflau dus murdius spella via. Els eran tut sterschli; aber il giuven ha spert enconoschiu, ch' ei era ses dus frars. Quels han rugau el per enzitgei de migliar. „Jeu hai nuot cun mei“, ha il giuven detg, „aber vigni tochen tiella proxima ustria; leu vi jeu dar à vus de migliar!“ Els ein ira sinquei tuts treis ensemen pigl uaul viaden. 30 Bein gleiti ein ei arivai tier in farmiclè. Ils dus bargali levan distruir quei farmiclè, pertgei ch' ei maniaven, ei fussi giu funs eunc enzitgei maglia. „Quei laschel jeu buc“, ha il giuven detg, „quei farmiclè ha bucca en maglia de vaglia, e quei, che las farmiclas han rimnau ensemen, ston ei ver pigl unviern!“ Pli lunsch egl uaul han ei observau ina hazra schaumna 35 aviuls en in pegn. Puspei levan ils dus famai prender ora il mel e la patgna de quella schaumna. „Schei star quels paupers aviuls, e crapentei bucca els!“, ha il giuven rugau. Bucca ditg suenter ein els arrivai sper in lachet, en il qual senudaven entias. Cheu levan ils dus fomai sturnir quellas entias, e far in gientar. „Tgei nezegia à vus quella carn entia“, 40 ha il giuven detg, „senza fiuc stueis vus migliar ella criua. Ussa vegn ei … gleiti ina ustria; schei viver quels utschals!“ Alla fin digl uaul ha els anflau in grond e bi chisti. Els ein ira vitier, cheu han ei viu, che tut [p. 74 modifica]era carschiu en. Tras cagliom e spinatscha ein ei arrivai tier ina porta nauscha, ch' ei han rut en. De bia scallas si ein els vegni en ina stiva gronda; cheu ei tut en ina gada vigniu neutier in um vegl; quel han ei dumendau de beiber e de migliar. El ha aber dau negina risposta, sonder 5 ha scret si meisa cun rida, tgei ch' els veglien. „De beiber e de migliar“, han ei scret suten, et el ha purtau si ad els bien e dêtg avunda de beiber e de migliar. Suenter haver bein buiu e migliau, han els voliu ira; aber igl um vegl ha scret silla meisa, el laschi buc ira els, entochen ch' ei hagien encuretg si quellas diesch curtaunas cocca, ch' el beti dameun giun pleun. 10 Gliauter di ha il vegl derschiu, cul sulegl ei levaus, diesch curtaunas cocca giun pleun, e cumandau al vegl dils frars d' encurir si quella cocca tochen la rendida dil sulegl. Il frar vegl ha entschiet ad encurir e saduvrava, ton sco el pudeva; aber quei nezigiava tut nuot. La sera s' aproximava e la coca semultiplicava traso; mont il sulegl de rendiu ei il frar vegl semidaus 15 … en ina petga crap. L' autra damaun ha il frar maseun giu d' encurir si la cocca; aber cun el eis ei iu, sco cun siu antecessur. Il tierz di pareva, era il giuven de bucca puder far la lavur; era ad el vigneva la cocca traso multiplicada. En sia anguoscha ha el patertgiau vid las farmiclas e detg: „O, vus bunnas farmiclas, allas qualas jeu hai deliberau la vetta, 20 gidai po mei!“ Ena quella ei igl entir farmiclè vignius en stiva, et en in hoi era la cocca encuretga si. Plein legria ha il giuven purtau la cocca al vegl, avon ch' il sulegl ei ius de rendiu, o quel ha giu grond plischer. Ei seigi eunc de far ina autra lavur, ha el scret si meisa. Il giuven stoppi saver dir ad el, sin tgeinina de quellas petgas crap, che seigien giu ella cuort, 25 ei audi ina schaumna aviuls. Cura, ch' il giuven ei ius giu ella cuort et ha contemplau las petgas, ha el bein viu, ch' ei en difficil d' enflar ora sin qualla, ei audi ina schaumna aviuls. Cheu lai el vignir endamen ses aviuls e di: „O, buns aviuls, emblidei bucca, ch' jeu hai schurmigiau vossa schaumna, e vigni a mussai ad à mi siu tgei petga, ch' ils aviuls auden!“ Sil fiat ei la schaumna, 30 ch' el veva liberau, vegnida ord igl uaul, ha seschau giu sin ina petga et ei sgulada daven. Ussa saveva il giuven, tgei petga audi als aviuls, et el ha mussau ella al vegl. Quel ha giu in grond tschafen e scret si la tiarza e davosa lavur pil giuven, el stopi encurir ord il lac ina clav d' aur, che meini ella combra, nua che la princessa dormi. Anfli el la clav, et arvi 35 el quella combra, survegni el la princessa per spusa. Cura ch' il giuven ha aber viu il profund lac, tut surtratgs cun glietta, ha el entschiet a desparar, ch' el sapi survignir la clav. Patertgiont tgei far, seregorda el dellas entias, las qualas el haveva liberau. Clamont quellas en agit ha el viu, co ina entia ei sgulada neutier, ei ida giu el lac e turnada siado 40 cun ina clav d' aur el pec. Quella clav d' aur ha il giuven priu, ei ius … siaden el chisti, et ha aviert la combra, ch' il vegl ha mussau; arvont el quella, ha el viu ina zun bialla princessa, che durmeva. Quella ei, vegnient el en combra, sedistadada et ha embratschau el per siu deliberatur. Al [p. 75 modifica]giuven ha igl um vegl dau ina torta e detg, el deigi dar cun quella torta sin tuttas las petgas crap, che seigien ella cuort. Il giuven ha fatg quei, e mintga petgia semidava en in carstgiaun; cheu era ei survients dil chisti, cuschanieras, sanadurs, cantadurs, insumma de tutta sort glieut. Era ses dus frars ha el puspei survigniu, et els tuts ein ira ella capluta dil chisti. 5 Leu han ils dus ventireivels fatg nozzas. La sera aber ein ei ira ora sin la prada avon il chisti, e sunau e sultau de bialla glina. Pli tard ha il giuven era fatg vignir siu bab e sia mumma tier el et els han giu bien.

61. Il mazza gigants.

Avon bia, bia onns mava ina gada ina mumma cun treis fegls à sogn 10 Giachen d' Engalizia. Arrivai en in uaul tard la sera han ei stuiu star leu la notg sut in pegn. Ils treis mats han seschau giu, che mintgin ded els deigi star in' ura guardia. Il pli giuven ha survigniu de star guardia de mesa notg. Ad el semigliava aber quei stagn liung, et el ei ius in toc viaden egl uaul. Per saver mirar giu empau la contrada eis el seruschnaus 15 sil pli ault pegn egl uaul. Leu veseva el tut en ina gada treis gigants entuorn in fiuc, che migliaven carn uors. El ei vignius giu dil pegn et ei davos noda s' aproximaus als migliaders. In bien chitschadur. sco el era, ha el sitau ad in il toc carn ord bucca. „Quei sto esser in bien chitschadur“, … han ils gigants detg in si per l' auter, et ein ira per encurir il giuven. 20 Quel ei aber de sesez vignius davos la caglia o, nua ch' el era sezupaus, et ha entschiet a tschintschar culs gigants. „Ti eis in um per nus“, ha il gigant vegl detg, „cheu vi en quei chisti ei ina bialla, bialla princessa, e quella vegn pertgirada de bia servitut e d' in terribel tgiaun. Quei tgiaun pudessas ti sitar giu. e lu vulessen nus dar miez dellas custeivladats, che 25 nus survignin, à ti; Il giuven ha acceptau la propositiun et ei ius culs gigants el chisti. Cun siu paliet ha el gartigiau il tgiaun grad el cor, et aschia fatg finis cun el, avon ch' el vess pudiu dar in uorl. La porta dil chisti era aber de fier, e de leu en pudevan ei buc; perquei han ils gigants secusigliau, tgei far; els han detg al giuven, el, scol pign, deigi seruschnar 30 de barcun en, e lura augmentar la rusna ton, ca possien era en. Cun breigia ei il giuven seruschnaus en, et ha lura cun in marti, ch' ils gigants vevan dau, fatg ora pli gronds il barcun, ton ca els pudevan en. Fagient aber quei, ha el patertgiau: „Cheu gidas ti quels gigants a mazzar glieut, e cura che ti has bein gidau, mazza quella biestgia era tei!“ En 35 quella combra, nua ch' el era seruschnaus en, ha el enflau in spadun, e cun quel eis el seresolvius, da far ord ils peis ils gigants. Agl emprem, che ha cuchiau en, ha el fatg giu il tgiau, e lura tratg en el. „Jeu sundel bein en!“, ha el griu ora als dus, ch' eran leu o; e vegnient il secund … de rusna en, eis ei iu cun el, sco cugl emprem. Il tierz, ch' ei vignius 40 en, ha partiu la sort de ses compogns, et il giuven veva fatg giu tuts treis. [p. 76 modifica]El ha tigliau ora la lieunga als treis monstrums et ei ius ord quella combra bein bufatg de scala si.

Arvont el igl esch d' ina combra, ha el enflau en quella ina fetg bialla e carina dunschala, alva sco la neiv, cun cavegls ners sco in tgaper. Sin 5 la meisa spel letg era ei in ani et in fazalet; el ha fatg permiez ani e fazalet, et ha mess miez digl ani e dil fazalet en sia valischa. Era ina dellas pantoflas d' aur, ch' eran sut letg en, ha el priu, et ei sinquei turnaus, senza distadar negin, tiels ses, ils quals durmevan eunc. El ha distadau els, et els ein i vinavon silla via de Sogn Giachen d' Engalizia. Cura che 10 la princessa el chisti ha l' autra dameun viu, che siu ani era fendius, siu fazalet, che veva surcusiu en igl uopen, era permiez et ina pantofla muncava, … era ella fetg surstada; vegnient ils serviturs neutier e raquintont els ad ella, tgei ei hagien enflau giu en la combra à bass, ha ella bein viu, ch' enzitgi veva deliberau ella. Glentir di ha ella spitgau siu deliberatur; 15 mo dis et jamnas ein passai, negin ei vignius. Sinquei ha ella schau baghigiar ina ustria spella via de Sogn Giachen d' Engalizia, e cheu survigneva … mintgin per nuot spisa e bubronda, la glieut, che survevan, eran aber instrui de far raquintar mintgin, tgei ch' el sapi de gigants; aschia veva la dunschala speronza d' endriescher enzitgei dil valarus cavalier, che 20 veva spindrau ad ella la veta. Vegnient la mumma cun quels treis mats de Sogn Giachen d' Engalizia, ein era els i en quella ustria, e l' ustiera ha saviu manar il rischieni sin gigants. Spert ha il giuven giu lignau, pertgei quell' ustiera leva saver zitgei de gigants, et el ha priu ora e mussau las treis lieungas. Ils ses frars e sia mumma eran terribel surstai, 25 e levan bucca crer, che quei fuss lieungas de gigants, ei pretendevan, ei seigi lieungas bov. Udent la dunschala dil chisti de quellas lieungas, eis ell' era vegnida bein spert ell' ustria: à quella ha lura il giuven turnau la pantofla, il miez fazalet e la mesadat digl ani. L' engrazieivla princessa ha dau ad el persuenter siu meun, sco spusa, et els han fatg legras nozzas, 30 ein ei bucca morts, vivan ei eunc.

62. Il prenci dil solegl.

Ei era ina gada in bab et ina mumma cun quater affons, ina giuvna carschida e treis buobs eunc pintgs. Il bab leva aber fa maridar sia feglia cun in, che plascheva ad el; e non vulent quei la feglia, leva el mazar 35 ella. La giuvna ha aber detg in di alla mumma, ch' ella deigi mirar, tgei ei seigi scret silla preit della combra, nua ella dormi. Vomt la mumma ella combra della feglia ha ella enflau ina inscriptiun silla preit: „Vossa feglia ei mia spusa, et jeu sun il prenci dil sulegl.“ Cura che la mumma ei turnada giu en stiva, era la feglia svanida. Il prenci dil sulegl era ius 40 cun ella. Dapi de quei era la mumma adina combriada e bargieva il bia. Quei han ils treis buobs, cura ch' els ein stai carschi si, era encorschiu et ei han tulenau e rugau la mumma de dir, pertgei ella seigi adina [p. 77 modifica]schi tresta. Suenter ch' els han giu udiu de lur mumma la sort della sora, han ei giu negin ruaus. Il fra vegl ha priu il pli bi cavagl, ch' ei vevan en nuegl, et ei ius ad encurir il prenci dil sulegl. Suenter liung, liung viadi eis el arrivaus sper ina casa gronda et aulta, nua ch' el ha ligiau siu cavagl spella porta. Cheu ei vigniu ora ina dunna, e quella ha detg, 5 el deigi ira cun siu cavagl en nuegl; cheu verteschien ei bucca cavals; suenter ch' il giuven ei ius cul cavagi en il nuegl speras, ha la dunna emprau, tgei viadi, ch' el hagi schiglioc per meuns. „O, jeu stoiel ir ad encurir20 mia sora, ch' ei maridada cul prenci dil sulegl!“ ha il giuven dau per risposta. „Lu eis ti miu fra“; ha la dunna detg sin quei, et ha embratschau 10 … el. Domisdus ein lura i tiel prenci dil sulegl. Quel ha il giuven rugau, de schar vegnir la sora in di à casa e visitar eunc ina gada la mumma. „Quei vi jeu schon schar“, ha il prenci dil sulegl rispondiu, „sche ti partgiras in di mias nuorsas. Per enzena, che ti hagies aber partgirau, sco ei auda, stos ti purtar la sera de quei, che las nuorsas 15 maglien, ad à mi!“ Il giuven ha tartgiau: „Quei ei bucca grev,“ et el ha l' autra dameun bein marvegl priu las nuorsas dil prenci dil solegl, et ei ius cun quellas. La montanera ei bein gleiti arrivada tier ina termenta val las nuorsas han saviu ira bein e senza fadigia tralla aua, che flussiava pella val giu; il giuven saveva aber bucca, co vegnir tral flim. Vesent 20 las nuorsas vi da tschei meun l' aua, ch' il pistur steva annavos, han ei termess … vi duas dellas nuorsas veglias, e quellas han dau d' entelir al giuven, el deigi sepegliar vid lur cuas; aber ei muncava la curascha al pistur, et el ha buc' ughiau de far, sco las nuorsas levan. Tocca sera ha el spitgau vi da quei meun la val, e turnont las nuorsas puspei anavos, ha el sdrapau 25 empau pastg e mess en sac, tartgiont, quei hagien las nuorsas bein magliau. Arrivai tiella casa dil prenci dil sulegl, han las nuorsas fatg ina reverenza, igl emprem al prenci, suenter à sia dunna, e per il davos al pistur. Quel ha lura mussau il pastg, ch' el veva en sac, al prenci. „Quei maglien mias nuorsas buc!“, ha aber il prenci respondiu, et il mat ei ius trests à casa. 30 Sin quei ha il frar meseun voliu empruar, co ei mundi cun el de pertgirar il rosch nuorsas dil prenci dil sulegl. Mo era el ha bucca giu la ghigliardia21 de sepigliar vid la cua dellas nuorsas, et ei restaus anavos. La sera ha el fatg enzitgei feglia, mess quella en sac e purtau al prenci dil sulegl. Il prenci dil sulegl ha, vesent la feglia, detg: „Ti has bucca partgirau las 35 nuorsas, e stos ir' à casa senza la sora!“ Turnont era quei frar senza la desiderada anavos, ei il giuven ius per encurir la sora. Suenter bia dis et onns viadi eis el vegnius avon la casa; nua ch' il prenci dil sulegl steva. Sia sora ei era vegnida ord casa, cur ch' el ha voliu rentar il cavagl; et il prenci dil solegl, udent, tgei el vegli, ha fatg ad el la madema propositiun, 40 … sco à ses frars. Cull' alva della dameun ei il giuven ius cullas nuorsas; aber vignient els tier igl ual ella val, ha el seschau trer dell' aua vi dalas nuorsas veglias, ch' ein turnadas per el, sco per ses dus frars. [p. 78 modifica]

Vida gliauter meun l' aua ha il giuven viu, che las nuorsas maven en ina caplutta, e mont de porta en, semidaven tuttas en carstgieuns, et ella caplutta han ei fatg messa. Suenter la funcziun ein ei ira en in' ustria speras, e fatg leu ina bunna perdunonza. Cheu ha il giuven viu, tgei finas 5 e gustusas spisas las nuorsas migliaven, et ha mess empau della megliera peta en sac. Turnont à casa la sera cun sia muntanera, han las duos nuorsas veglias puspei tratg el sul flum vi. Arrivai à casa ha aber la muntanera … fatg l' emprema reverenza ad el, e per lu al prenci et à sia dunna. Mussont il giuven al prenci la peta, ha quel fatg, ch' el e sia sora ein stai 10 l' autra dameun à casa; leu ei la sora restada tocca sera, cul sulegl ei ius à rendiu, eis ella svanida per adina.

63. La dunna dil giavel.

Ina fumitgasa ei ida ina gada giu en jert per prender si verd. Sut enzitgei urticlas tut en ha ella tut en ina gada viu in terribel monstrum d' ina 15 rustga. „Tei lessel jeu tuttina mira, cu ti fas pigliola!“, ha ella detg, vesent il terribel venter della rustga, si per seseza. In per meins suenter ei arrivau tard vi, la sera ina carotscha avon il chisti. Ord quella ei vigniu in signiur, e quel ei ius si tiella fumitgasa, et ha detg, ella hagi vuliu mirar, co sia dunna fetschi pigliola; ussa daigi ella vegnir cun el. 20 La fumitgasa scheva, ella sapi nuot de sia dunna, e leva bucca vegnir. „Seregordas buc de quella rustga en jert, e tgei che ti has detg“, ha il signiur remarcau; ha priu ella per in bratsch, manau giu ella crotscha et ei ius tut à galop naven. Ussa ha la fumitgasa saviu, che quella rustga seigi stada la dunna dil signiur, e vesent las combas caura de quel, ha ella 25 encorschiu, ch' el seigi il giavel. Cura ch' il nausch ei arrivaus cun ella egl ufiern, ha el mussau alla matta la combra de sia dunna, e mont la giuvna viaden, ha ella enflau la dunna dil giavel. Siat onns ha la pigliola cuzau, e durond quei temps ha la matta surviu alla pigialeunca. Lu ha il giavel pagau ora alla giuvna ina gronda e biala pagaglia e detg, ella sapi 30 turnar à casa. Tochen ch' ella seigi aber bucc' à casa, deigi ella mirar de bucca mirar anavos; schiglioc mundi ei ca bein cun ella. Turnont la giuvna ord igl ufiern ha ella udiu a fagient davos ella minuets, tgiular e grir; aber ella ha bucca mirau anavos. Arrivada puspei el chisti, han sia segniaria giu in grond plischer de ver puspei ella, et han dumendau, nua 35 ella seigi stada. Ella ha raquintau tut; cheu ha il signiur detg: „O, ti tupa, ti duevas far dar il giavel ina scartira, che ti seigias ussa libra ded el; schiglioc vegn el eunc in bi di per tei!“ Udent la fumitgasa quei, ha ella entschiet a bargir e leva sedesperar. Il signiur ha aber fatg ira ella … tier in uestg; e quel ha dau ad ella ina torta, e cumendau ded ira cun 40 quella egl ufiern; e vegli lura il giavel bucca dar ina scartira, deigi la matta mo scha suarar al giavel cun quella torta. Vegnida egl ufiern, ha il giavel dumendau la matta, tgei ch' ella vegli. „Ina scartira, ch' jeu seigi [p. 79 modifica]dil tut libra de vus!“ Quei leva aber il nausch nuota dar; el haveva melli viarclas. Cura che la giuvna ha aber entschiet a dar sin el culla torta, ha el burliu, sco in bov, et ha bein spert dau ina scartira alla fumitgasa, ella seigi dil tut libra ded el. Cun quei era la giuvna cuntenza, et ei turnada tier ses patruns. 5

64. Las siat uolps.

Ei era ina gada ina signiura, che veva siat mats et ina giuvna. Da quei temps vegnievan eunc ils affons tut, tgei ch' ils geniturs gariaven; e curent ils buobs ina gada per far il nar, pil chisti entuorn, ha lur mumma detg el fel: „Fussas uolps!“ Sil fiat ein ils siat stupens bials buobs semidai 10 en uolps grischas, ch' ein curidas ora egl uaul. La mumma steva mal e bargieva; aber ei era fatg. La sora pintga, ch' ei denton creschida si ina bialla giuvna, scheva encrescher terribel pils frars. Ina gada ha ella udiu, siat uolps vegnien mintga notg en in chisti vegl, nunhabitau spegl uaul. Culla speronza de puder forza deliberar ils frars, ei la giuvna ida ina 15 notg, tut persula en quei chisti. Tard vi, encunter mesa notg ei vegniu de porta en siat stupents bials giuvens, e vesent els lur sora han ei embratschau … ella e detg: „Dieus sei ludaus, che ti eis vegnida da quellas uras tier nus; pertgei sco uolps vessan nus stuiu sfracar tei!“ Bein dabot ha la sora lu era emprau, co ins sapi deliberar els. „Sti pos star siat 20 onns senza tschintschar, lu essen nus deliberai!“ han ils frars rispondiu. Quei ha la sora priu à pez, et ella ei la dameun bein marvegl, senza turnar à casa ida egl uaul, et ha baghiau ina hetteta sut in ruver, e leu steva ella tut solitaria, per stuer tschintschar cun nigin. En quei uaul mava22 aber era in bi e bien retg alla catscha. Il tgiaun de quel ha entschiet in 25 di a urlar avon la hetta della giuvna. Vegnient il giuven neutier, e miront en la hetta, ha el viu la stupenta biala matta. Quella ha plischiu ad el fetg bein, et el ha priu la giuvna metta per spusa. La mumma dil retg era aber fetg scuida silla bellezia della spusa de siu fegl. Tonaton ein las nozas vegnidas celebradas legramein, et ei pareva, ch' il giuven pêr 30 duessi haver ventira. Cheu ei vigniu, ch' il retg ha stuiu ira ell' ujara, e duront, ch' il prenci era tiella schuldada, ha sia dunna parturiu in fetg bi pop. Quel ha aber la stria d' ina sira bess ell' aua, e detg al retg, cura ch' el ei turnaus, sia dunna hagi parturiu in giatel. La bunna regina, ch' astgiava bucca dir in plaid, vulent deliberar ils fras, stueva bein 35 quescher. Gliauter onn, cura che la regina ha parturiu, era il retg puspei naven, e la nauscha sira ha turnau a beter il bi pop, che la regina veva parturiu, el lac, spel chisti, schent, quella hagi puspei in giatel. Tschun auters pops ha la stria veglia bess, sco ils dus emprems, o ell' aua, schent al retg, sia dunna partureschi giatels. Sil siblar e tschintschar mal della 40 mumma ha il retg cartiu, sia dunna, che partureschi adina giatels, seigi ina stria, et ha cumendau de barschar ella. Ils siat onns eran grad quella [p. 80 modifica]sera alla fin, cura che la regina dueva vignir barschada. Schon vevan ei manau ora la giuvna sil prau dils torments, ils bojers vevan pinau il caset e ligiau ella vid il pal, cura ch' ei han udiu a sunar trombeta. Siat cavaliers sin stupens cavagls alvs ein cavalcai neutier, mintgin in bi pop 5 en bratsch. Igl emprim dils cavaliers ei galoppaus tralla fuola et ei ius vi tiella sora schent: „Nus vein deliberau tuts tes siat affons ord l' aua, e purtein els à ti; ussa aber tschontscha, cara sora; nus essen deliberai!“ La giuvna regina ha lura tschintschau l' emprima gada, raschunont, co la regina veglia hagi fatg cun ella. Udent il retg quei, ha el fatg barschar 10 sia mumma, quella stria, en stagl de sia bialla e bunna dunna, culla quala el ei vivius bia dis et onns en ventira.

65. Il Tignus.

Avon debiars onns era ei in grond signiur, che veva in sulet fegl. Mont il signiur ina gada ell' ujarra, ha el schau anavos il pign sut la survighilonza 15 della mumma. Quella ha aber stuiu in di schar fugir il giuven ord casa, e quel ei ius, per ir a mirar giu il mund. Sin via ha il giuven entupau in segniur cun ina gasacca verda, e quel ha emprau el, nua ch' el mondi. „Ad emprender enzitgei“, ha il giuven respondiu. „O, lu vi jeu dar scola à ti.“, ha quel della gasacca verda dau per risposta; „mo semeta 20 si dies a mi!“ Senza bia patertgia ei il giuven semess sil dies digl jester, e quel ei ius cun el tral luft, tochen tier ina casa, nera e macorta, bucca dalunsch d' in marcau. Leu ha il signiur mess giu el e manau ella casa veglia. „Perquei, ch' jeu dundel scola à ti“, ha il signiur della gasacca verda detg, „stos ti perver quei cavagl e quei uors, che jeu hai!“ Quei 25 vegli el schon far, ha il giuven empermess, et ei staus da bunna veglia quella sera. L' autra dameun ha il signiur della gasacca verda laventau el bein marvegl, e detg, el deigi prender in toc carn en cuschina et in minal aveina ord clavau, e dar lu l' aveina agl uors e la carn al cavagl. Quei leva aber bucca star el tgau al giuven, ch' al cavagl audi la carn, 30 et agl uors l' aveina. El ha dau al cavagl l' aveina et agl uors la carn; cura ch' el ei ius à pervè. Sin quei ha il cavagl entschiet a tschintschar e detg: „Essend che ti has dau à mi l' aveina, possel jeu turnar a tschintschar; … sapias ti, che nus essen olmas, las qualas il nausch ha midau en animals, miu compogn, igl uors, et jeu. Ti sas deliberar tei tez e nus, 35 sche ti fas, sco jeu ditgel. Metta quei guoter cun etg, ch' ei sugl esch nuegl, en sac; pren la sceua. il barschun e la streglia sut bratsch, e lura seglia sin mei!“ Quei ha il giuven fatg, et il cavagl ei ius cun el tut à galopp d' in pleun ora; igl uors seglieva suenter. Ei eran eunc buc ira ditg, ch' ei udevan ils schuls dil signiur en verd, che cureva suenter. 40 „Betta il barschun giun pleun!“, ha il cavagl detg al giuven, e quel ha fretg il barschun à tiarra. En quei mumen eis ei carschiu si in gron e spess uaul davos els, ch' il nausch ha giu ditg de sefuritgar atras. Suenter [p. 81 modifica]enzacontas uras udevan ei aber puspei il nausch ualti datier, e lura ha il cavagl comendau, de beter giun pleun la streglia. Quella gada eis ei carschiu si in eunc bia pli spess uaul, ch' il nausch ha giu uras de traversar; … aber tutina s' aproximava el puspei ded els. „Fiera giun pleun la sceua!“ ha il cavagl griu, udent ils pass dil giavel. Quella gada ei 5 vigniu denter els et il verd ina val aschi crapusa e macorta, ch' il nausch ei semenaus à casa de sesez. Sinquei ha il cavagl cumendau al giuven, el deigi ira cun els dus en in uaul; deigi mazar leu igl uors, trer giu la pial à lez, e lura satrar il cadaver. Tut ha quel fatg suenter camond dil cavagl et ei cavalcaus vinavon. Avon che vegnir el marcau proxim, ha 10 il cavagl dau il camon al giuven, de unschar ses cavegls cun igl etg, ch' el hagi en sac. L' emprima unschida ha midau la cavellada dil giuven els pli bials cavegls d' aur, ch' ins po patertgiar. „Ussa secuarcla culla pial digl uors“, ha il cavagl detg, vesent ils bials cavegls, „e pren bucca giu quella senza miu camon; lura va ei bein cun tei!“ Arrivai el marcau ha 15 il giuven mess siu cavagl en in nuegl et ei ius per camond23 dil cavagl tiel retg e dumendau, sch' ei savessien bucca duvrar el sco perveseder de gaglinas. … Essend ch' il perveseder, ch' ei vevan, era ius culla brocca et ei survignevan bucca in auter, han ei priu il giuven. Cun quei ch' el era aber adina curclaus cun sia pial, numnaven ei el il „Tignus“. Gleiti han ei 20 encorschiu el chisti dil retg, tgei excellent pervaseder de gaglinas ei vevan pladiu. Las gaglinas uaven il tschien dubel de vivon. „Ussa stos ti dumondar … de vegnir hortulant dil retg“, ha il cavagl cumendau ad el suenter enzitgei dis. Detg e fatg, il partgira gaglinas ha dumendau de hortulant, e muort ses merets pellas gaglinas ha el survigniu quei survetsch. Era ils 25 orts dil retg ein stai en in stupent uorden, schi gleiti scol Tignus ha entschiet … a luvrar vid els. Mont il giuven puspei tiel cavagl, ha quel comendau … ad el, ded in di chitschar ina roscha pors egl jert dil retg e lura, chitschont ora quels, far tals spargaments, che la pial uors detti giu; aber de spert turnar a meter si ella. Quei vegnien las treis feglias dil retg a 30 ver et ina de quellas vegni a prender el per mariu. Quei ha il giuven fatg; curent el suenter ils pors, ha el bess giu la pial uors et ord il Tignus era ei vigniu il pli bi giuven, cun cavegls d' aur. Las feglias dil retg vevan quei di survigniu mintgina in meil d' aur dil bab; e quel duevan ellas dar à quei signiur, ch' ellas veglien per spus. Mont ord la combra 35 dil retg han ei udiu la canera en jert e la feglia giuvna, ch' ei ida il pli spert vi tiella fenestra, ha eunc pudiu ver il Tignus en sia bellezia; cura che las autras ein vegnidas, vevel schon puspei si la pial uors. Gliauter di ein tuts ils prencis, baruns, grovis e cavaliers i si ella stiva dil retg, per mirar, à tgi las princessas dettien ils meils. Era il Tignus ei per 40 camon dil cavagl, sefultschaus siaden. La princessa giuvna era ton inamurada … … dapi gliauter di, ch' ella veva viu il giuven senza la pial, che ella ha dau siu meil al Tignus. Sur de quei eran aber il retg e las duos soras [p. 82 modifica]pli veglias fetg malcuntenzas e plein gretta han ei chitschau la princessa giu ella stiva dil hortulant, leu stopi ella star cul spus. En zaconts dis ha il retg envidau en ses schienders ded ira en siu uaul à catscha. Era il Tignus ei per camon dil cavagl ius culs dus auters sin quella 5 catscha. Mo ad el veva il retg dau il ménder cavagl, ch' el veva giu en nuegl et ils auters levan gnanc ira cun el. Quei ha il Tignus fatg, sco sch' ei fussi ad el tuttina et ei, enstagl ira suenter als auters, ius en nuegl tiel siu cavagl. Quel ha cumendau ad el, de beter giu sia pial uors, e dau ad el la pli bialla vistgadira de prenci. Lura ha il cavagl detg al 10 giuven, el deigi semeter sin el et el ei galoppaus ora egl uaul. Cun pauca breigia ha il Tignus giu mazau ina roscha salvischina, et ei bein gleiti vignius tier ils dus quinaus; quels vevan eunc bucca toc e seturpiaven terribel, d' ir à casa. Perquei han ei suplicau il Tignus, ch' ei enconoschevan buc, de dar empau de sia salvischina ad els. „Jeu vi dar tut quei, ch' jeu 15 hai sitau“, ha il giuven detg, „sche vus deis ils meils, che vus veis retschiert … de vossas dunneuns!“ Ditg han ils prencis sedustau; aber finalmein, … vesent, ch' ei stuessen schiglioc ira cun nuot à casa, han ei dau ils dus meils d' aur. Per tard la sera, cura ch' ei era stgir, ei il Tignus turnaus el marcau, ha priu il cavagl ziep ord nuegl et ha mess en il siu. 20 La vistgadira da prenci ha el tratg ora et ha turnau a sezugliar ella pial d' uors; aschia eis el turnaus à casa. Sia dunna ha giu in grond displischer de ver, co ses quinaus turnaven cun reha catscha à casa, duront che siu um stueva vignir cun nuot. Tiella secunda catscha, ch' il retg ha envidau en ses schienders, ei il Tignus puspei ius, nunditgont il rugar de sia dunna, 25 che leva bucca puspei stuer seturpiar avon igl entir marcau. Era quella gada ha il cavagl turnau a dar ad el la vistgadira de prenci e cavalcont el ora egl uaul, vess negin detg, ch' el fussi il Tignus. Tras agid dil cavagl ha el gleiti giu in bi diember salvischinas. Vi encunter sera ein ses dus quinaus puspei vigni tier el, ch' ei tenevan per in cavalier jester e 30 han suplicau, de dar ad els entgins tocs salvischina, essend ch' ei hagien sitau nuot. „Mo sut ina condiziun dundel jeu quella gada puspei mias salvischinas … à vus e schiglioc buc!“ ha il Tignus respondiu, „Sche vus scheis giu caultschas e miu cavagl sa dar à mintgin in pei el tgil!“ Per bucca stuer ir cun meuns vits à casa, han ils cavaliers fatg, scol Tignus dumondava 35 et il cavagl, che veva cumondau al Tignus de far quei, ha dau à mintgin ina el tgil, che las nodas dil fier eran per perpeten ella pial de ver. Turnaus el marcau ha il Tignus puspei midau cavagl e vistgadira et ei ius tard la sera cun siu tgoli ziep à casa. Bucca ditg suenter ei rut ora ujarra et il retg cun ses dus schienders prencis ein i tiella schuldada, il 40 hortulant ha el gnanc clamau sut las armas. Cura ch' il Tignus ei ius in di tier siu cavagl, ha quel fatg trer en el puspei la vistgadira de prenci, e detg: „Oz dat ei ina battaglia denter il retg e ses inimitgs et ils nos piarden. Semetta ussa si mei, e tras miu agid vegnies ti a bater ils inimitgs; [p. 83 modifica]aber schi gleiti, sco ils sezs han priu la fuigia, sche cavalchein nus puspei à casa. Il Tignus ei semess sin cavagl, ha priu enta meun il spadun, che era pinaus per el, et en in hoi era el à miez la battaglia. Il retg cun sias roschas vegneva batius digl inimitg et ei pareva, ch' el piardi la battaglia. … Culla vignida dil Tignus ei dau ina midada. Quel ei galoppaus 5 viaden à miez denter ils inimitgs et ha cun terribla spada mazau giu ina massa schuldada hostila. Cura ch' el ha aber viu a victorisar il retg, ha el dau à siu cavagl culs sparuns et en in segl ei quel ius sur la schuldada … ora; cavagl e cavalier ein stai schvani. Suenter la battaglia ha il retg fatg encurir il valerus cavalier en tut las zeltas; mo el era nigliu d' enflar. 10 Bein gleiti ei igl inimitg aber turnaus en pli grond diember et ei ha dau ina secunda battaglia. Puspei ha il cavagl purtau il Tignus ord il marcau ella battaglia et era quella gada ha el dicidiu la victoria pil retg. Mo il retg veva pudiu s' approximar ded el, e veva dau per tener anavos el cun siu spadun ina tagliada ad el sil bratsch. Schi gleiti scol retg ei aber 15 vignius pli datier, ha il cavagl fatg in turnighel et el e cavalier ein stai schvani. Turnaus à casa ha il retg dau ina stupenta gastaria et ha envidau … en tut ils prencis e signiurs. Era il Tignus ei per camond dil cavagl ius tiella perdanonza e leu ha il retg cumondau à mintgin de raschunar sia veta. Cura ch' ei gliei vigniu tiel Tignus, ha quel raquintau tut las 20 sias lavurs et ha era mussau als gasts ils dus meils, ch' el veva acquistau dils dus prencis, ils quals per camond dil retg han lu era stuiu mussar las nodas dils fiars. Finalmein ha el fretg, raquintont sur siu agid ellas davosas … battaglias, la pial d' uors giu d' esch et avon ils prencis steva el cheu, sco in retg. Il siu sir ha era numnau el sin quei sco retg et tschellas 25 duos soras stevan mal de bucca ver maridau il Tignus.

66. La engrazieivla reuna.

Avon tschiens onns viveva in pusent retg, che haveva treis fegls; quel ei vignius ina gada mal malseuns. Il miedi ha daclarau, nuot possi madagar … il malseun auter ch' il cant d' in utschi, che seigi ella tiarra dils Mors. 30 Sinquei ha il retg dau à siu fegl vegl ina bialla buorsa danes e cumendau ad el, ded ira pigl utschi. Pleins curascha ei il prenci ius; aber bucca turnaus pli. En in pêr onns ei il fra meseun ius; aber era sin el han ei spitgau adumbatten. Cheu ha il giuven priu ina buorsa plein ducatas et in bien spadun, et ei ius per encurir igl utschi. 35

Suenter enzaconts dis ei il prenci arrivaus en in marcau, nua ch' el ha viu la glieut a trer in miert per las vias entuorn. Arrivaus ell' ustria, ha il fegl dil retg emprau, pertgei ei tillien quei miert pellas vias entuorn. Tgi che sapi bucca pagar ses deivets, vegni cheu, cura ch' el mieri, tratgs aschia pellas vias, ha igl ustier dau per risposta. Il prenci, che vev' in 40 cor, sco in aur, ei sinquei ius tiel retg de quei marcau, ha pagau leu ils deivets dil miert e fatg satrar el, sco ei s' auda. Mont l' autra dameun tras [p. 84 modifica]in uaul, ha il prenci udiu davos el a grent: Spetga empau! Spetga!“ Cul ha mirau anavos, eis ei vigniu ina reuna neutier, ei seglida sin cavagl et ha detg: „Jeu sundel l' olma de quei miert, che ti has schau satrar e sundel vignida per gidar tei. Fai mo sco jeu comondel; lu stoi ei ira bein 5 cun tei!“ Arrivai ella tiarra dils Mors, ha la reuna cumendau ad el ded ira la notg tier la tuor, nua ch' il retg dils Mors veva en igl utschi e ch' ei era bia, bia guardias. El deigi lura sesgraflar dil mir si, prender igl utschi ord caset e turnar engiu; aber mirar de prender nuot auter, che mo igl utschi. La sera ei il prenci se fatgs vid la tuor e duront la notg eis 10 el sesgraflaus siado, tochen ch' el ei vignius si ella combra, nua ch' il caset era circumdaus de guardias. Mo la schuldada della guardia durmevan et il giuven ha saviu prender ora igl utschi ord caset senza breigia. Contemplont … el aber il bi caset d' aur, steva el mal, de stuer schar leu quella bialla caussa et el ha encunter il camon della reuna empruau de prender 15 giu il caset. Quei ha destadau la schuldada e quella ha priu e manau el en perschun sco lader. Ella perschun ha aber la bunna reuna visitau el. „Mira, co ei va cun far siu tgiau et esser enguords!“ ha ella detg. Cheu ha il giuven bargiu e plirau; mo la reuna ha trustiau el e detg: „Lei mo; jeu vi schon gidar tei! Il retg vegn dameun a schenghigiar à ti 20 la vetta, sche ti empermetas, de purtar ad el il cavagl d' in de ses vischins retgs. E quei mo empermetta! Fas ti, sco jeu ditgel, vein nus en quort temps il desiderau animal!“ Lautra dameun ha il retg fatg vignir il giuven avon el et empermess à quel, sch' el porti ad el il cavagl alv de siu vischin, la libertat et igl utschi. Il prenci ei sinquei cavalcaus naven 25 et el e sia reuna ein gleiti arrivai el marcau dil retg, che veva igl excellent … cavagl alv. Puspei ha la reuna instruiu il giuven, co el hagi duront la notg de far, per prender il cavagl; aber era admoniu, de bucca tuccar en enzitgei auter. Senza che las guardias encorschien, eis ei reusiu al giuven de vegnir el nuegl, nua ch' il cavagl alv era. Schon veva el senza 30 laventar schau lartg il cavagl, cul ha viu ina fetg bialla cozza en in encarden. … „Quei fuss ina cozza sin miu cavagl“, ha el tartgiau et emblidont la reuna, tucava el en la cozza. Enaquella ei ina guardia sedestadada, ha dau larma et il prenci era puspei prischunier. La reuna ha era quella gada visitau el en parschun e fatg reproschas. Mo vesent ella, col prenci 35 temeva la spada dil bojer, ha ella detg: „Quei retg dat à ti libertat, sche ti empermetas de purtar ad el la bialla princessa, che vegn pertgirada el proxim marcau de diesch dracs.“ L' autra dameun ha il prenci, cura ch' el ei vignius manaus avon il retg, stuiu raquintar tut, per co e pertgei el levi prender il cavagl. Udent il retg la historia, ha el detg: „Sche ti portas 40 a mi la bialla princessa, che diesch dracs pertgiran el proxim marcau, deis ti ver il cavagl.“ „Quei vi jeu empruar de far“, ha il prenci respondiu, et ei han dau el sinquei libers. Culla reuna eis el eunc quella sera vignius sper in vegl, vegl chisti; en quel era la bialla princessa. Cun agid della [p. 85 modifica]bunna reuna ei il prenci vignius vitier, d' arrivar la notg ella combra della princessa e suondont il cussegl della bunna compogna, ha el priu nuot auter, che la princessa et ei arrivaus cun quella ventireivlamein ord il chisti. La reuna veva pinau bialla vistgadira pella princessa e cura che quella ei stada tratga en, ein ei galoppai naven. Sin via ha aber il fegl 5 dil retg survigniu ina gronda amur tiella deliberada princessa et era à quella ha il bi giuven plischiu e la princessa ha empermess ad el fideivladat, … dent la mesadat de siu ani per memoria, Cura ch' ei ein arrivai el marcau dil retg, che veva il cavagl alv, ha quel, vesent la princessa, bein spert dau il cavagl al giuven. Quel ha aber dumondau eunc ina gracia, 10 ch' el sin cavagl astgi bitschar la princessa deliberada. Quei ha il retg senza malart schau; ma bitschont la princessa, ha il giuven embratschau ella, tratg sin cavagl e dau ina culs spruns, ch' els culla princessa ein i tut el luft. Bein gleit eran ei el marcau, nua ch' il retg cugl utschi era. Pleins plischer giud il bi cavagl alv, ha quel dau al prenci il caset cugl 15 utschi. Mo il prenci ha sin cussegl della reuna eunc dumondau de puder cavalcar ina gada tral marcau cul bi cavagl alv et enstagl turnar tiel retg eis el galoppaus encunter casa. Suenter ch' el haveva aschia acquistau igl utschi, ha la reuna priu adies ded el. Sin viadi ha ella aber eunc dau il cussegl: „Cumpra bucca carn giud la fuortga!“ Turnont il prenci à 20 casa tras in marcau, ha el viu ina roscha glieut entuorn la fuortgia e mont per mirar, tgei ch' ei seigi, ha el viu ses dus frars cul sughet entuorn … culiez. El ha cumendau als bojers de spitgar e dumendont el, pertgei quels vegnien pendi, han ei dau ad el per risposta, quei seigi glieutetta, che hagien engulau e cuglianau. Cun ina gronda summa daners 25 ha el finalmein cumprau libers ses dus frars. Cun els ensemen eis el viagiaus … vinavon encunter casa. En in stgir e grond uaul ein ils dus frars ristai empau annavos et essent persuls, ha il giavel entschiet a tentar els. „Tgei di il bab, cu nus vignin à casa et il frar giuven rischuna, co el hagi enflau nus?“, ha in entschiet a dir. „Nus perdein la cruna e la honur!“ 30 igl auter. Aschia ha in plaid tratg in auter et ils dus ein seschai giu de far lur bien frar ord ils peis. En cuort han ei enflau ina bunna chischun. … Spella via era ei ina terribla cistiarna e tier quella han ei camerlau il prenci e cura ch' el ha mirau giu ella profunditat, han ei dau ad el in stausch, ch' el ei curdaus ella stgira cistiarna. La princessa, che haveva 35 viu quei, greva e bargieva; mo ils dus tirans han smanatschau ad ella culla mort, sche ella staupi buc bucca et ein ira tiel bab retg. Schi gleiti sco quel ha udiu igl emprim schul digl utschi, eis el staus seuns et ha dau ina perdanonza, che dueva era grad esser en honur della princessa, culla quala il prenci vegl leva gleiti maridar. 40

Nies paupratsch ella cistiarna era senza confiert e saveva bucc auter, che grir e plirar. Tut en ina gada ei la reuna vignida tier el. „Vevel jeu bucca detg: cumpra bucca carn giud la fuortga!“, ha ella clamau tier ad [p. 86 modifica]el. Mo la reuna ha era purtau al sventirau giuven in per calzes, cun ils quals el saveva far siat uras alla gada. Cun quels calzes eis el gleiti staus à casa. Leu eis el ius en cuschina et ha dumendau sut vusch enzitgei de luvrar; il coch, che enconuscheva nuot el pli muort la loza e maulta, che 5 cuvreva cavegls e vistgadira, ha lubiu ad el, de purtar si lena. Denton ch' il cuschanier era aber naven, ha il giuven mess il miez ani della princessa … en in cocca, la quala era pinada pella meisa dil retg. Quella cocca ha grad la princessa survigniu, e vesent il miez ani, eis ella curida en cuschina, et ella ha gleiti enconuschiu il siu spus. La reuna ei sinquei 10 ida cun els dus en stiva et ha raquintau avon il retg, ils pres e signiurs la historia dil giuven prenci, e co ei hagien fatg cun el. Sinquei ha il retg vegl dau al giuven la cruna e quella sera ei stau las nozzas culla princessa. Ils dus nauschs frars24 han quater cavals scarpau.

67. Il tgiau piertg.

15 Avon bia, bia onns era ei in bab et ina mumma, che vevan negins affons. Ei stevan fetg mal sur de quei et eran nuota cuntens; cheu han ei survigniu in pop, che veva in tgiau piertg. Ils geniturs seturpiaven ora la glisch dils egls de ver in tal affon; e schi gleiti, sco il buob ei staus carschius empau, han ei termess el culs pors ora en in uaul. Leu stueva 20 el pertgirar la muntanera Ina gada ei in signiur, che mava tras quei uaul, sepiars et el saveva ne en ne o; cul ei vignius tiel pistur cun quei tgiau piertg. Quel ha il signiur dumondau sch' el mussassi ad el la via. „Sche ti datas ina de tias treis feglias, mussel jeu, schiglioc buc“, risponda quel. Nunsavent il signiur far auter, ha el empermess, de vignir en treis dis cun ina de sias feglias egl uaul al tgiau piertg. Sin quei 25 ha quel mussau al signiur la via el marcau, nua ch' el steva. Arrivaus à casa, ha il signiur tartgiau, el seigi a metsch, et ha sefutrau nuot pli dil tgiau piertg. Cura ch' ils treis dis ein aber stai passai, senza ch' il signiur vegni, ei il tgiau piertg semess sin in tgiet e quel ei sgulaus cun el tochen avon la casa dil signiur. Vesent il signiur il monstrum avon sia 30 casa, ha el viu, con tard ch' ei seigi et ha raquintau allas sias feglias, tgei el hagi empermess. Las duos feglias veglias levan saver nuot d' in monstrum … aschia, la giuvna aber, che teneva fetg car il bab, ha declarau, ella vegli schon prender il tgiau piertg. Il bab ha dau sinquei sia feglia giuvna al monstrum per spusa. Il pleivont, che veva aber dubi, ch' il 35 tgiau piertg fuss battiaus, ha battiau il spus. Schi gleiti sco l' aua dil sontg baten haveva aber giu tucau il tgiau dil spus, ei il tgiau de piertg svanius et il spus era il pli bi giuven, ch' ins po patertgar. Las duos soras veglias ein vegnidas aschi scuidas silla giuvna pil bi spus, ch' ellas ein quei di eunc sependidas. [p. 87 modifica]

68. Las siat dunschallas.

Ina gada suenter ina gronda ujarra maven siat schuldaus pil mund entuorn. Els vevan paucs danes en buorsa e fom el venter; perquei ein ei ira en in chisti vegl e mitgiert à rugar. Arrivai el zulè dil chisti, han ei udiu nagin ad ira entuorn, e mont els ghigliardamein en stiva 5 gronda, era ei cheu puspei nagin. Per tuttas las combras entuorn ein els ira; aber han enflau nigliu in carstgieun. Finalmein vegnent en ina combra, … han ei catau ad agur ina meisa, emplenida cun da tuttas sorts bunnas spisas e fins vins; els han buiu e migliau et ein stai si legher. Cura ch' els han giu sien, ein ei semess en siat letgs, ch' eran en in' autra combra, 10 pinai sco per els. Tard vi ella notg han ei aber udiu ina canera e sedestadont … els, ha mintgin enflau sper el ina dunschalla. Quellas dunschallas han detg, ei deigien mo mei mirar, ne tucar en ellas duront la notg; lu sapien ei star el chisti et ei deigien ver de migliar bien e detg' avunda. Possien ei star aschia in onn e dus dis senza tucar en ne mirar sin ellas 15 duront la notg, seigien ellas deliberadas dil striegn, che murdregi ellas duront il di e veglien remunerar. Ils schuldaus han empermess de far tut, sco ellas comondien, et ein stai in entir onn el chisti senza mirar ellas. Duront il di fuvan ellas daven e per la notg turnaven ei. Cheu ha il nausch striegn fatg, ch' ils schuldaus ein suenter in onn et in di ira alla 20 catscha. Amiez igl uaul han aber ils catschadurs viu sper in lac siat pors cun peis alvs, ch' ein, vesent els, fugi el lac. „Quei ei cert nossas dunschallas!“, … han la schuldada detg in si per l' auter et ei han fatg il complot, … de la proxima sera mirar, co las dunschallas vezien o. Detg e fatg! La notg sissu ha in tut en ina pitgiau fiuc et ils schuldaus han viu, 25 che las dunschallas vevan peis piertg, tut alvs. Las giuvnas ein aber levadas, han smaladiu la mervigliusa schuldada et ein idas ded esch ora. Gliauter di ein la schuldada lura per tard sedistadai, tut en in auter liuc et els han mai enflau pli il chisti culla bunna meisa. In auter schuldau ei in onn pli tard aber era vignius el chisti dellas siat giuvnas. La notg eis ei 30 era vigniu ina tier el et ha raquintau, co ins possi deliberar ellas siat. Quei schuldau ha teniu ora, senza mirar ne tucar las giuvnas et en in onn e dus dis ein tuttas siat vegnidas de di tier el, han engraziau ad el, perquei ch' el hagi deliberau ellas, et han dau il chisti, cun tut lien per regal. Era han ei declarau, el sapi prender ina ded ellas per spusa. 35 Quei ha el fatg bugien, et ha priu quella, che era vignida igl emprem tier el. Ein quels dus bucca morts, viven ei eunc!

69. Ils treis dracs.

Ei viveva avon bia onns en in gron e bi marcau in retg, che haveva treis zun biallas feglias. Per bucca schar vegnir en schliatas societats aber, 40 [p. 88 modifica]schava el mai mirar las giuvnas ord casa. In bi di de stat han aber las feglias rugau e suplicau il bab ton, ch' el ha lubiu ad ellas, de far ina spasiada ora egl jert. Per aber mirar sillas dunschallas, ha il retg termess cun ellas in vegl e fideivel servitur. Denton era ei in di cauld et il bien 5 servitur ha survigniu ina terribla seit. Perquei ha el emprau las feglias dil retg, sch' el astgiassi bucca ir in mument en ina ustria e prender enzitgei … de bletsch. Quei han las giuvnas lubiu ad el et empermess de spitgiar sin el avon la porta dell' ustria. Cura ch' il servitur ei turnaus ord l' ustria, eran aber las giuvnas daven e bucca pli d' enflar. Bein spert 10 ha il servitur fatg raport al bab retg; quel ha dau camond als ses cavaliers … d' encurir las feglias depertut; mo adumbaten. Sin quei ha il bab, vesent che tut gidava nuot, schau far enconuschent, ch' el detti las feglias a quels, che aflien ellas. Quei han treis paupers, aber frestgs giuvens udiu et ein semess si d' ira tiel retg a seporscher ad el d' encurir las 15 feglias. Arrivai tiel retg, ha quel sin lur empermischun de far tutta stenta per enflar las princessas, dau ad els in grond spiendi et els ein semess sin via ad encurir las feglias dil retg. Ei ein ira, entochen ch' els ein arrivai en ina salvatgia montogna, plein uaul e cagliom. Tard la sera ein els vigni tier in chisti gron e vegl. Curaschusamein ein els i de la porta 20 gronda en, de scala si et ein arrivai ellas stivas e combras sura. Ei han aber viu negliu in carstgieun et era udiu negin a mon entuorn. La sera han ei priu la marenda ord lur valischa et ein semess en treis letgs seida, ch' eran leu en ina sala. L' autra dameun han ei eunc mirau giu il chisti pli bein e lu seschai giu, ch' il vegl deigi star à casa e far tscheina et 25 ils dus auters deigien ira ad encurir las feglias dil retg. Quei ei era daventau25. Duront ch' il vegl cuschanava aber, vi encunter sera, ei vegniu in um vegl cun cavegls alvs e barba alva ded' esch en, empront el: „Tgei fas cheu?“ Il giuven, che saveva bucca tgei risponder, ha pigliau in terribla … tema et ei curdaus en mauls. Cura ch' ils dus auters ein turnai la 30 sera, era nuot cuschanau et ei han stuiu migliar paun e chischiel. Il cuschanier ha sexcusau, el hagi giu mal il cor et saviu far nuot tscheina. Gliauter di ei tucau al meseun, de star en cuschina; aber era tier el ei igl um vegl culs cavegls alvs vegnius e ha dumondau bucca grad tschec: „Tgei fas cheu?“ El ei vignius tumentaus, ch' el ha survigniu stgir avon 35 ils egls et ei daus spella platta giu. La sera, culs auters ein turnai, era ei puspei bucca fatg tscheina; il meseun vev' era survigniu mal. Il tierz di ei il giuven staus, sco cuschanier. Suenter ch' ils dus auters ein stai daven, eis el ius pigl entir chisti entuorn. Sisum sut tetg ha el enflau en in camarlet ina spaduna, pendida si, che mava aber traso vi e neu scol 40 cametg. „Quei ei in' arma per mei!“, ha il giuven patertgiau, ha priu giu la spada e ligiau entuorn tschenta. Pli tard eis el lu ius en cuschina per far enzitgei de cauld als amitgs. Bucca ditg era el vid la platta, sche vegn igl um vegl e grescha: „Tgei fas ti cheu?“ „A! ussa sai jeu, tgi [p. 89 modifica]fagieva mal il cor à mes amitgs“, di il giuven, „fai che ti vegnies giuadora, sche ti vul bucca sentir mia spada!“ Il vegl ha nuota fatg macorta tschera et ei ius. Turnont ils dus amitgs la sera, era pinau ina bunna tscheina et els ein stai si legher. Quei di vevan ils dus viu ina terribla rusna, che mava giu el tratsch e che pareva de bucca ver fin. Perquei ein ei gliauter 5 di ira tuts ensemen e han priu tretschas en diember cun els. Ussa era ei aber la damonda, tgi mondi giuaden igl emprem ella teuna. Il giuven, sefidont … sin sia bunna spada ha giu à mognia ded ir giuaden et ils dus auters han empermess de trer si el, cul detti in' enzena. Sinquei ei il giuven seligiaus en et ils auters han schau ira giuaden el. Suenter ina gronda 10 uriala ha il giuven sentiu tratsch sut las combas et el ei sefatgs libers della tretscha. Mont empau entuorn eis el arrivaus ord in zulè tier ina gronda, gronda planira, nua ch' el ha viu in magnific chisti. Tut clar era ei buc giuaden cheu, aber era bucca stgir.

Mont el entuorn il chisti, ha ina giuvna mirau o e detg: „Hagies 15 adatg, miu bien giuven; il drac cun treis tgiaus vegn gleiti e ti eis vintschius, … sch' el po tier tei!“ Sin la damonda dil giuven, tgi ella seigi, ha la giuvna detg, ella seigi ina feglia dil retg, che treis dracs hagien engulau cun eunc duos soras. Ussa era il giuven segirs de ver enflau las treis dunschallas. „Lai vignir en mei tier tei“, ha el rugau la giuvna e quella 20 ha sinquei aviert la porta. Bucca ditg era el si ella combra della princessa, … sche vegn il drac cun treis tgiaus desch en. Mo il giuven ha nuota tremblau, cun duos fridas de sia bunna spada ha el tigliau giu ils tgiaus dil drac. Plein legria ha la giuvna embratschau el, et engraziau ad el. „Mias duos soras ein era en quei chisti; la meseuna pertgira in drac 25 cun tschun, la giuvna in cun siat tgiaus!“ Udent quei ha il giuven priu comiau della princessa et ei ius d' in auter meun tiel chisti. Bein gleiti ha in' autra princessa mirau or da fanestra et udent dil giuven, pertgei el seigi cheu, schau en el. Quella vegnieva pertgirada dil drac cun tschun tgiaus, il qual ei gleiti sgulaus neutier. Il giuven ha giu de sbater, aber 30 mintga frida culla spada custava in tgiau al drac e finalmein vev' el piars tuts. Cun larmas giu pella vesta ha la princessa engraziau al liberatur et ha raquintau, la sora giuvna vegni pertgirada en ina stiva speras d' in drac cun siat tgiaus. Senza terglinar ditg ei il giuven ius grad vi en la stiva, che la princessa ha mussau. Strusch ha el aber giu aviert la porta, 35 eis ei vigniu encunter el in monstrum d' in drac. Siat tgiaus veva il biestg. Il giuven ha giu tschereschas; aber la bunna spada ha gidau e finalmein ei il drac staus vintschius. La princessa giuvna, bialla scol sulegl et alva sco la neiv, ha embratschau el e dau in ani silla letg. Sinquei ei il giuven ius cun las treis feglias dil retg tiellas tretschas, ha ligiau en ellas e da 40 l' enzena de trer si. Vesent ils sura las biallas dunschallas, cunzun la giuvna, han ei survigniu ina terribla scuidonza sin lur compogn et ei han fatg engirar las giuvnas, che ellas ditgien al retg, els hagien deliberau [p. 90 modifica]ellas; sinquei ein ei ira tiel retg cun las princessas; il ver deliberatur aber han ei schau giu ella teuna.

Vesent quel leu giu tut en ina gada, ch' ei han schau dar giu las tretschas ella teuna, ha el bein viu lur intenziun et el ei ius annavos tiel 5 chisti dils dracs. Tut trests ha el leu tigliau ora las lieungas als tgiaus dils monstrums e mess quellas en sia valischa. Duront ch' el fagieva cheu calenders, … ei igl um vegl digl emprem chisti vignius tier el e dumendau, co ei mondi. Surstaus giu de quelle viseta, ha il giuven raquintau la historia. „Perquei pren si lev“, ha il vegl detg, et ha manau il giuven d' ina scala 10 bialla e lada si tiel emprim chisti. Arrivai leu ha el mussau al tut surstau giuven la via d' ira el marcau dil retg. En quei marcau era quei di tut, che sunava e saltava. Dumondont il giuven, tgei quei vegli dir, han ei dau per risposta: „Las feglias dil retg fan oz nozzas cun lur deliberaturs!“ Schi gleiti sco il giuven ha udiu quei, eis el ius tiel cuschanier dil retg e 15 ha detg, el seigi in famus cuschanier, e gidassi bugien a far la perdunonza. Quei di veva il coch dil retg bia de far et ha bugien lubiu al giuven de gidar el, tenent quel per in cuschanier. Ei era de far ina cocca per la spusa giuvna e quella al il giuven dumondau de cuschanar. Er ha el saviu gartier ina cocca melna e bialla, ch' ei dat nuot pli bi. Duront ch' il coch 20 era aber en stiva, ha il giuven mess ella cocca igl ani della feglia giuvna e cumondau al servitur, che purtava si, de tigliar la cocca permiez. Vulent il servitur far quei de gientar, ha el sentiu enzitgei dir sut il tigliom, e miront suenter enflau igl ani. Cura che la feglia dil retg ha viu quel, eis ella stada tut orda sen muort legria, ella ei curida en cuschina et ha embratschau 25 il giuven. Pli tard ha ella raquintau al retg, alla regina et à tuts ils cambrers la historia, co ella seigi vegnida deliberada e co ils dus fauls compogns hagien fatg. Quei di ha la princessa giuvna fatg nozzas cul deliberatur et ils dus fauls amitgs han piars lur tgiaus.

70. Il schuldau et il giavel.

30 Dil temps dils survetschs jasters era en ina compagnia schvizzera in schuldau, che era adina mal perina cul siu capitani. Il malvugliu comandant … murdergiava e persequitava el sin ina miserabla moda. Tut vilaus era il schuldau in di ius per star guardia avon il marcau. Mont si e giu spella porta ha el detg encunter sesez: „Pli bugien survir siat onns al 35 giavel, ch' in onn cheu!“ Strusch vev' el detg quei, sche vesa el in signiur en verd a vignient neu tier el. Quel ha emprau il schuldau, sch' el vegli vignir e survir siat onns al giavel. „Per bunna pagaglia, pertgei bucc!“, risponda il schuldau. Il signiur en verd ha sinquei priu il schuldau et ei ius cun el en paucas minutas lunsch daven dil marcau. Sper ina ustria 40 ha il nausch fatg halt et els dus ein i siaden; il signiur en verd ha pagau al schuldau ina excellenta marenda et ha schau beiber el vin e vinars, schi ditg sco el ha pudiu. Lura ein ei ira vinavon e vigni egl ufiern. [p. 91 modifica]Cheu ha il schuldau viu nuot auter, che rietschas calderas, curcladas cun ujarchels fier e fiuc suten. Sper mintga fiuc era ei in um; mo ina caldera veva nigin, che mirava sisu. Tier quella ha il nausch manau il schuldau e detg: „Ussa cheu suten fas ti fiuc, adina uliv, aber ch' ei cogi bein. Igl ujerchel aber della vaneun buca tucca!“ Il schuldau ha fatg per camon 5 al nausch e quel vegnieva mintg' onn ina gada a mirar, co ei mass. Duront il siatavel onn ha aber il schuldau giu strias marveglias e mirau, co sia carn cogi. Miront el ella caldera, ha el viu, che siu capitani buglieva lien. Ussa ha el tartgiau, far fiuc, che quel senti et ha bess en lena, ch' ei era ina calira de bucca puder subsister. Cheu ei il giavel vignius 10 neutier e ha detg: „Neve, ti has mirau en la caldera?“ Il schuldau ha raquintau sinquei al giavel, tgei marveglias el hagi giu e tgei plische de far empau cauld al capitani. „Ussa ein ils siat onns aber alla fin!“, di il nausch e dat ad el ina bialla valischa plein aur per pagaglia. „In cussegl dundel jeu eunc à ti sin viadi“, di il nausch, „va mai en ustrias persulas, sonder 15 stai adina surnotg en marcaus!“ Quei ha il schuldau empermess de far, et ei ius encunter casa. Ina sera tard ha ei schabiau, ch' el ha bucca pudiu vignir tier in vitg, et el ei encunter il cussegl dil verd ius en ina ustria persula. Igl ustier e sia dunna han dau ad el ina excellenta tscheina; el ha mess sia valischa sin baun pegna et ei ius à letg. Igl ustier a detg 20 à sia dunna: „Quel para de ver bia danes; lein far el ord ils peis e prender la valischa culs scazis!“ La dunna aber ha dau il cussegl, de dumbrar ils danes, ch' igl jester hagi ella valischa a pli la dameun, cura ch' el seigi ius, tgisar el alla suprastonza, de ver engulau ina valischa cun danes. Quei malign cussegl ha igl ustier suondau e dumbrau ils danes, diesch meli 25 renschs. L' autra dameun han ei dau al schuldau in bien solver et el ei ius vinavon. Strusch fuva el aber ina ura naven dell' ustria, ha el udiu gendarms a vegnir suenter el e spitgont el sin els, han ei pigliau el, priu la valischa giu da dies et han turnentau el el proxim marcau. Leu ha igl ustier saviu far, ch' il dicasteri ha truau il schuldau tiella fuortgia. La 30 sera, avon vegnir pendius bargieva il schuldau en perschun. Cheu ei il verd vignius tier el et ha detg: „Vesas, co ei va, cun bucca tadlar miu cusegl! Denton quella gada vi jeu eunc gidar tei. Dameun vegnel jeu sin in cavagl alv, vistgius tut en grisch, neu spella fuortgia; leu vesas ti mei e per davosa … grazia damonda, che ti astgias ver mei per musadur!“ Gliauter di, 35 cura ch' il schuldau ei vignius manaus dil bojer tiella fuortgia, ha el viu in cavalier tut en grisch sin in cavagl alv. El ha dumondau ils derschaders, sch' ei schessien far quei cavalier cheu sper el, sco siu musadur, enzitgei damondas agl ustier e sia dunna. Quei han ils derschaders lubiu et il cavalier … ha dumondau igl ustier e sia dunna, sch' els astgiassien engirar, ch' il 40 schuldau hagi engulau ils danes; schiglioc deigi il giavel ir cun els. Ils dus, che valevan buc ils fiars dil nausch, han engirau, et alla fin de lur engiramen ei il cavalier siglius giud cavagl et ei ius cun els en fiuc e [p. 92 modifica]grad giu egl ufiern. Quei era clar avunda, il schuldau ha survigniu … la libertat et ils danes puspei et ei ius ventireivlamein à casa.

71. Il giat alv.

Avon bia, bia onns era ei in retg, e quel haveva treis fegls. Cura 5 ch' el ei staus vegls, ha el detg, el detti la cruna a quel, che porti ad el il pli bi fazolet. Tuts treis prencis ein sinquei i ora el mund, per survignir … in bi bategl. Il fegl giuven, ch' ins teneva per in tapagnac, ei ius persuls egl uaul. Ammiez dil stgir uaul eis el vignius tier in gron e bi chisti. Ord da barcun mirava in giat alv, e quel ha emprau il cavalier: 10 „Neua vas?“ „O, jeu mondel ad encurir in survetsch26“, ha il giuven prenci rispondiu. Il giat alv ha sinquei envidau en el de prender survetsch tier el; pertgei el sapi dar bunna pagaglia. Quei ha plischiu al giuven et el ei passaus en survetsch tier il giat alv. De far veva el nuot auter, che de parver duos aucas. Alla fin digl onn ha il giuven dumondau il giat per 15 pagaglia in bi fazolet. Sin quei ha il giat dau ad el in pachet sigelau et ha detg: „Ussa va à casa; aber arva bucc' il pachet, avon che ti eis tiel bab!“ Tschels dus frars eran schon arrivai in temps avon quel tscheu à casa, et il bab leva dar la cruna ad in dils sezs, cura ch' il giuven ei vignius et ha purtau al bab il pachet sigilau. Plein marveglias ha il bab 20 retg rut si ils sigils, et ei gliei dau o in fazolet, che veva surcusiu si il sulegl e la glina, in bategl, ch' ei dat bucca pli de quels. Fuss ei iu en regla, udeva il reginavel al fegl giuven; aber ils frars vegls han saviu rugar il bab schi ditg e liung, ch' el ha empermess la cruna à quel, che porti la pli bialla dunna. Quella gada, tartgiaven ei, hagien els gartiau la 25 noda, et il frar spundiu la broda. Tut trests ei il giuven turnaus egl uaul, et ha raquintau al giat la historia. Quel ha detg: „Fai mo, sco jeu ditgel, lu va ei tut bein; pren mei dameun giud beun pegna; legia à mi peis e meuns e satiarra lu mei sut las stellas dil chisti! Suenter va si en stiva e mira, tgei ch' ei leu!“ Il giuven leva igl emprem bucca capir quei; per 30 camond dil giat ha el il davos tuttina empermess de far et ei ius à letg. L' autra dameun dracava ei schnueivel, cu' l giuven ei lavaus. Mont el giu en stiva, ha el enflau il giat miez morts. Senza tema ha el aber ligiau las topas duos a duos ensemen, ei ius giu sut las stellas, ha fatg si ina fossa e cun larmas bess giuaden il giat e stratsch sissu. Suenter eis el 35 ius siaden sala. Leu ha el enflau la pli biala giuvna, ch' ins po patertgiar. Quella ha embratschau el e dau ad el in stupen bi ani silla letg, schent: „Ti has deliberau mei, ch' erel strianada en in giat alv.“

Sin quei eis ei vigniu ina stupenta biall aura; els dus han priu in cavagl per in ord stala dil chisti et ein cavalchai tiel retg. Tschels dus frars 40 vevan sterschlidas e macortas enconter il giuven, il qual ei vignius retg e sia spusa regina. [p. 93 modifica]

72. Quels che enconoschevan la glieut, la carn et il vin.

Ei era ina gada in umm et ina dunna, che havevan treis mats. Il bab e la mumma eran vegls e han detg als affons, ch' ei pudessan ir a gudogniar. Il fegl vegl ha detg, ch' el vegli ir et ei ius in toc e pli ha el entupau in umm vegl, che ha emparau, nua el mondi. Il giuven ha 5 respondiu, el mondi a gudogniar. Igl umm vegl ha detg: „Tgei vul ir a gudogniar? Ti va à casa; e di, che ti enconuschias la glieut!“ Il bab ha maniau, che per enconuscher la glieut, gidi buca bia els. Alura ha il secund fegl detg, ch' el vegli ir a mirar, sch' el seigi el cas de gudogniar enzatgei. El ei ius in toc, e ha entupau igl umm vegl, che ha emparau, 10 nua el mondi. Quel ha respondiu, ch' el mondi a gudogniar. Il vegl ha detg, ch' el deigi ir à casa e dir, ch' el enconuschi la carn. El ha fatg, sco il vegl ha giu cussigliau. Il bab ha tuntigniau, ch' ei gidi buca bia enconuscher la carn, cura ch' ei hagien buca de magliar ella. Il davos ha il fegl giuven detg, ch' el vegli ir a mirar, sch' el savessi gudogniar enzatgei; 15 … et el ei ius in toc, lu ha el entupau igl umm vegl, che ha emparau, nua el mondi. „A gudogniar,“ ha il giuven respondiu. Il vegl di: „Ti, va à casa, e di, che ti enconuschies il vin!“ El ei era ius à casa et ha detg, ch' el enconuschi il vin. Il bab ha remarcau, che quei gidi buca bia, essent ch' ei hagien buc il vin de beiber. Alura ein ils treis fegls vegni 20 perina, ded ir tuts treis a mirar, sch' ei sapien gudognar enzatgei et els ein ii in bien toc e vegni en in ustria à tscheina. Els fuvan ual vid la tscheina, cura ch' igl ustier ei vegnius en stiva. Dus ein levai sin peis e han priu giu la capiala honseliamein; lauter aber ha fatg, sco sch' el gnianc vesess igl ustier buc. Els han lu tschanau vinavon; in ha buca magliau 25 la carn, lauter ha buca buiu il vin e suenter ein els ii à letg tuts treis en ina combra. Igl ustier ha giu marveglias, tgei quels treis curios camerads hagien endamen; el ei ius si tier igl esch e ha tadlau, tgei raschieni ei hagien. Il frar meseun ha detg al vegl: „Pertgei has ti buca tratg capiala, cura ch' igl ustier ei vegnius en stiva, Quei, ch' ei tanient Signiur?“ Il 30 frar vegl ha rispondiu: „Quel ei nuot meglier, che jeu; pertgei el ei in bistard, et jeu buc! Pertgei has ti aber bucca magliau la carn; ch' ei era aschi buna carn?“ Il frar meseun ha respondiu: „Jeu magliavel buca la carn ded ina cognia crapada.“ Uss' han ils dus frars vegls emprau il giuven: „Pertgei has ti buca buiu il vin?“ Il frar giuven ha detg: „Jeu buevel 35 buca il vin della buot, nua che la fumetgiasa ha giu mess en in affon!“ Udent quei, ei igl ustier ius tier sia mumma e ha emparau, sch' ei seigi la verdat, ch' el seigi in bistard et ella ha sin siu tulenar dau tier quei. Alura ei igl ustier ius tier la fumetgiasa e ha examinau quella, tgei carn ella hagi cuschinau à quels treis giuvens e quella ha tementada detg, ch' ella 40 hagi cuschinau la carn della cognia crapada Suenter eis el ius giun tschaler, ha visitau la buot et enflau en la buot in affon miert. Perschuadius, ch' ils [p. 94 modifica]frars stopien saver far mandel, ha igl ustier catau tuts treis et ha dau bunna pagaglia. Il di suenter ha il Signiur fatg vegnir sin ina fiasta il frar, ch' enconoscheva la glieut, ad encurir ora ina spusa per el. Quel ha ditg schau ira speras vi da quellas, che havessen plaschiu a Signiur. Plaunsiu 5 eis ei vegniu ina, che ha plaschiu al survient et el ha detg al Signiur: „Quei ei ina buna femna per vus!“ Il Signiur ha priu la spusa à casa cun el; els han fatg stupentas nozas et ein vivi biars onns en buna paisch. Ils treis frars han aber giu bien tier igl ustier.

73. Igl umm che fagieva gientar.

10 Ei vegn raquintau, ch' ei seigi stau ina dunna et in umm, che havevan bia de luvrar e ch' igl umm selamentavi adina, che sia dunna hagi tondanavon … ditg de far gientar. In di ha quei umm detg: „Oz vi jeu ir a far gientar e mirar, sch' jeu hai aschi ditg de far gientar, sco la dunna!“ El ei ius en cuschina, ha fatg fiuc e mess si de far caffè e de buglir 15 latg. Sinquei eis el ius giun tschaler, per beiber vin. Uss' eis ei vegniu endamen, ch' il latg mondi sur' ora. Dala tema surprius ha el schau largia la spina, ei ius si e ha viu, ch' il latg fuva schon ius surora. Denton ch' el derscheva giu il latg, eis ei vegniu endamen, ch' el hagi aunc de sgarmar e trer panaglia. Cura ch' el ha giu sgarmau, ha el mess la groma 20 en la panaglia; mo denton ch' el fagieva quei, eis ei ad el vegniu endamen, … ch' el hagi buca serrau la spina giun tschaler. Pleins tema ha el buca priu peda, de metter il bantun sin la panaglia et ei curius giun tschaler, laschont aviert tut l' escha. Uss eis ei vegniu en in piertg, che ha tut bess la groma per la stiva entuorn. Arivaus igl umm giun tschaler, 25 ha el viu il vin tut per il tschaler entuorn. Vegnient ussa si de tschaler, ves' el quei piertg en stiva, il qual haveva bess la groma per il palintschiu vi. El ei vegnius vilaus e ha sturniu il piertg. Sin quei eis el ius e ha sgarmau dus auters curtes latg e danovamein mess la gromma en la panaglia; alura eis el turnaus en cuschina per turschar en la pul. Duront, ch' el 30 fuva cheu fitschentaus, vegn ei ad el endamen, ch' el hagi aunc de buentar la vacca. El lai la pul lau sura fiuc, pren per sigierezia la panaglia si dies e va en prescha si nuelg, pren la vacca en in tarschiel e meina la vacca vi begl. Mo havent puspei emblidau de meter il bantun sin la panaglia … e stent empau davon giu, ei la gromma tut ida giu en il begl. Pleins 35 fel ha nies umm tratg la panaglia giun plaun, che quella ei ida tut en paglia. Ussa ha el priu la vacca e manau quella en siu tarschiel retur à casa. Lau vez' el sin tetg in bi pastg e pertratga, ch' el pudessi schar ir si la vacca e magliar giu quei pastg. Perquei eis el ius sin tetg e ha tratg si la vacca cun el. In' uriala suenter ei la vacca dada giud tetg; 40 grad ei la dunna vegnida e ha viu, che la vacca fuva bunamein sestrunglada; bein spert ha ella tagliau il tarschiel per liberar la vacca; mo igl umm haveva rentau quei tarschiel vid sia agna comba et enaquella [p. 95 modifica]ei il pauper umm daus da tgiamin enagiu cun il tgau en la pul; sinquei vegn la dunna ual dad esch en; ella ha aunc podiu vegnir en agid et alzar siu umm ord la cazetta. La dunna selamentava, che siu umm hagi giu ton ditg de far gientar; mo quel ha engirau, ch' el fetschi buca pli gientar. 5

74. La madretscha.

Ina gada er' ei ina paupra femna, che mava a gudognar. Ell' ei vegnida en in uaul; leu fuv' ei in vegl casti. Ei era la sera tard et ell' ei ida si en il casti e domondau de star sur notg; ei era el chisti solet ina signura e quella ha detg de schar star. Duront la notg ha la paupra parturiu 10 … ina feglia e la signura ei stada madretscha. La madretscha ha schau star leu quella femna enzaconts dis e suenter detg à leza ussa sapi ella ir, nua ch' ella vegli, mo la popa vegli ella salvar. De quei ei la paupra femna stada bein cuntenza et ei ida. La madretscha ha tratg si et instruiu la figliola, entochen che quella ha giu diesch onns. Ina gada il di mava 15 quella madretscha adina giuadora e steva ina grond' uriala. In di ha ella mess en stiva ina scatla et in spieghel sin meisa, cun il commond alla figliola, de buc tuccar en quei, schiglioc mondi ei mal cun ella. Essent la madretscha stada giuadora, sche ha la figliola tartgau: „Jeu vi tonaton mirar, tgei gliei en quella scatla, che la madretscha ha scommondau aschi 20 fetg de tuccar en!“ Ell' ei ida vi et ha aviert si la scatla. Cheu fuv' ei en ina fontauna; en quella ha la pintga chitschau en in det e quel ei vegnius tut ners. Cun gronda tema ha ella ligiau si siu det. Gleiti suenter ha ella er' eunc voliu mirar en il spieghel. Cheu ha ella viu, che la madretscha … fuva leu en e saltava cun il nausch. Sinquei eis ell' ida e ha fatg 25 la lavur prescreta da sia madretscha. Returnada ha la madretscha domondau: … „Maria Margretta! tgei has fatg en quei det?“ La figliola ha buc' astgau dir; mo la madretscha ha detg: „Sche ti dias buca tgei, sche sas: nua che ti eis vegnida en, sas ti ir ano!“ et ha lura fatg trer ora la figliola la custeivla vestgadira, e chitschau ella ord casa. La paupra matta bargieva 30 … e seturpegiava, nun savent, nua ir. Cheu ha ella viu in pegn cun romma panderlida tochen giun plaun; et ei fugida si sut quei pegn. Leu stev' ella, bargieva e rogava Niessegner, ch' el duessi po dar in vestgiu ad ella, ch' ella sapi trer en; pertgei aschia astgi ella ir von nagin carstgaun. Tut anetgamein uorla in tgaun sper il pegn. Quei fuva il tgaun ded' in 35 catschadur, che mava ual lau sperasvi. Quei catschadur vegn neutier et observa cheu in carstgaun; alura ha' l detg: „Tgi, ch' ei en cheu, duei vegnir ora!“ Sinquei ha la matta respondiu: „Jeu astgel buca vegnir ora; pertgei jeu sun niua.“ Cheu ha il catschadur fiers en siu manti, per schar zugliar entuorn, ch' ella astgi e sapi vegnir ora. Vegnid' ora, ha ella 40 raschunau al catschadur, pertgei ella fuvi en cheu niua. Alura ha il catschadur … respondiu: „Mo sche mo nau ti cun mei en miu casti!“ La figliola ei [p. 96 modifica]ida cun il catschadur en i chisti e quel ha silsuenter maridau ella. El fuv' in rech signur e mava alla catscha solet per divertiment. Ella ha alura parturiu in fegl e cun quel fuvan il signur e la signura tut nars. Ina damaun, cura ch' els ein vegni à strada, fuva quei feglet morts. In 5 onn suenter ha la signura puspei parturiu in auter fegl. Quella gada han ei mess treis femnas, de far vegliar igl affon. Cura ch' ei gliei stau talas uras, han quellas femnas survegniu ina sien, ch' ellas pudevan buca pli scatschar e han stoviu ir a dormir in moment. Puspei vegnidas neunavon, fuv' igl affon morts. Ussa han ellas clomau il Signur; lez ha detg, ch' enzatgi 10 mazzi ils affons davontier. Mo las femnas han respondiu cun „Na!“, sinceront, ch' ei seigi stau nagin en combra. Suenter in onn ha la dunna puspei parturiu in fegl e quella gada ei il Signur sez staus speras e vegliau. Talas uras ha er' el survegniu in ferm sien, ual sco las femnas e ha stoviu dormir in moment. Cur' el ei destadaus, fuva il tierz affon morts. Il 15 signur ei vegnius vilaus e ha detg à sia dunna: „Ussa cregiel jeu, che ti seigies quella, che has27 mazzau ils affons e negin' autra.“ La dunna ha engirau, … ch' ella hagi guess buca fatg enzatgei cun els; mo el ha nuotta tadlau; ha fatg trer ora la vestgadira, ch' ella havev' en, fatg trer en mo lumpa et alura fatg fierer ella en ina zistiarna, nua ch' ei fuva buc en aua. 20 Cheu bargiev' e plirav' ella petramein. In di vegn in' uolp sper la zistiarna et empiara: „Maria Margretta, figliola! tgei has fatg en quei det?“ Ussa ha la Signura requintau tut; alura ha l' uolp detg: Peglia en per mia cua, sche vi jeu trer orasi tei!“ Ella ha pegliau en per la cua e l' uolp ha alura tratg orasi ella. Cura ch' ella ei stada orasi, sch' enstagl l' uolp, fuva lau 25 sia madretscha, cun treis bials buobs speras. La madretscha ha detg: „Depia che ti has confessau quella gada la verdat, sche sun jeu liberada d' il nausch; cheu has ti tes treis fegls, ils quals jeu ha giu priu naveu à ti; ussa mo va tier tiu Signur; lez vegn guess a prender si tei l' autra gada!“ La Signura ei ida cun ils treis affons en il casti; pleins legria ha 30 il signur priu si ella e rogau per perdun, perquei ch' el haveva fatg aschi matgiert cun ella. Ei han alura fatg ina sgarscheivla gastaria et a mi han ei tratg in caz suppa el tgau e catschau giuadora.

75. La Praula della tiarra della Cuccagnia.

Jeu fuss bugien vegnius mistral; mo hai buca saviu dumbrar tschunc; 35 perquei sundel jeu vegnius speras giu. Alura sundel jeu ius, per ira en la tiarra della Cuccagnia. Jeu mavel a mavel e gnievel en ina schnueivla planira, dad in bratsch liunga et in bratsch lada. Cheu fuv' ei in umm, che segava. Jeu scheval à quel: „Ti sas buca segar endretg. Dai à mi la faulsch!“ Ussa prendevel jeu la faulsch e deval ina faltschada agl umm 40 en las combas, ch' il tgiau dat giu. Jeu prendevel il tgiau e metevel puspei … si el sin il tgil Alura scheva igl umm: „Stai, stai! Ti metas si il tgiau davon davos!“ sinquei hai mess il tgiau sin il culiez. Lura mavel [p. 97 modifica]jeu vinavon e vegnevel tier in schnueivel uaulun, liungs e lads, che haveva duos plontas. En ina da quellas vezel jeu in igniv d' utschals. Jeu mavel si, mo pudevel buc en cun in maun. Cheu mavel jeu en cun il tgiau; aber pudevel buca anora. Ussa stuevel jeu dabot cuorer giu per ina sagir; sinaquei ch' jeu sapi far la ruosna pli gronda, ch' jeu possi ora cun miu 5 tgiau. En quei igniv fuv' ei en siat utschals tut bluts. Jeu pegliavel in da quels; alura vegnevan las plemas à mi enta maun. Cheu schavel jeu dar giu la sagir; lu mavel jeu giu et anflavel bucca la sagir. Jeu deval feuc allas plemas, per anflar la sagir; alura barschava la sagir et jeu anflavel mo il monni. Sinquei hai jeu semnau en la tschendra della sagir panetscha, 10 sinaquei ch' jeu sapi magliar, cura che jeu tuorni anavos. Suenter sun jeu uss' ius vinavon e gnievel en in schnueivel marcauun, nua ch' ei era duos casas. Jeu havevel ina gronda fom. Cheu mavel jeu en ina de quellas casas e vulevel far dar de magliar. En quella fuv' ei ina femna, che filava latg giud la rucca. Jeu tertgiavel: „Na! en quella casa fetschel 15 jeu buca dar de magliar!“ Ussa sun jeu ius en tschela casa et en leza fuv' ei ina femna, che scavava gromma giu dal spiel. Jeu hai tartgiau: „Ti vul buca far dar de magliar cheu! Ti vul ir anavos e mirar, sche la panetscha fuss carschida si!“ Sun pia ius anavos et hai anflau, che la panetscha28 fuva carschida si. Jeu magliavel la panetscha cun bien gust e 20 sch' jeu hai buca calau, sche sundel jeu aunc lau e magliel da quella vinavon.

76. Nossadunna cun il chiltschiel tgietschen.

Ded in temps er' ei in affon, che haveva miert bab e mumma e ses parens han tratg si el. Cura el ei staus carschius si empau, sche ha el 25 stoviu pertgirar la stat las cauras e mava sin in quolm, nua ch' ei era in vut de Nossadunna. El marendava mintga di sper quei vut e fagieva era marendar cun el Nossadunna e cura ch' ei gliei stau igl atun, sch' eis el ius vi tier il vut, ha priu pietigott de quei et ha detg: „Ti paupra Nossadunna! jeu stun mal per tei; ch' igl unviern vegn e ti stos star cheu 30 e schelar et jeu sai buca gidar tei; aber jeu vi silmeins trer en in chiltschiel … à ti sur tgiau, che Ti stoppias bucca schelar aschi fetg!“ El ha tratg à Nossadunna in chiltschiel tgietschen sur il tgiau et allura eis el ius à casa. Ils parens, cura ch' el ei staus carschius si empau, sche han ei detg ad el: Ussa stos ti tez ir à mirar de fadigiar tiu paun; nus podein 35 buca trer vi tei pli; nus essen era paupra glieut.“ Il matatsch ei ius ora sin gassa et era lau tut trests. In Signur, che mava speraso, empiara il matatsch, tgei el fetschi. Il matatsch risponda: „Jeu enquerel de fadigiar; aber jeu sai bucca, nua ira.“ Il Signur damonda, tgei el sappi luvrar; el risponda: „Jeu sai portar lena e scuar!“ Il Signur tratga e di: „Sche sas 40 ti vegnir cun mei e sas gidar il coch en cuschina!“ Il matatsch ei ius cun il signur et ha fatg il survetsch en uorden. Denton schabegia ei, ch' il [p. 98 modifica]coch ha ina gada stoviu ira giuado et ha dau sia lavur al buob. Enaquella ei vigniu in buob en cuschina et ha emparau, nua il Signur seigi; el vulessi tschintschar cun el. Il buob jester vuleva ira tier il Signur; mo nies giuven coch di: „Spetga empau! lai lavar giu tei! Ins sto buc esser aschi 5 tschufs, cura ch' ins vul ira avon il Signur!“ Per cura ch' el ha giu lavau el, lai el ira el tier il Signur. Denton vegn il coch; ei ferdava aber ton mal en cuschina, ch' il coch empiara il buob, tgei el hagi fatg cheu, ch' ei fredi aschi mal. Il buob di, ch' ei seigi stau cheu in jester, che hagi voliu tschintschar cun il Signur, quel fuvi aschi tschufs, ch' el hagi lavau giu el, 10 avon che schar ira tier il signur e suenter hagi ei ferdau aschi mal. Denton vegn il Signur era en cuschina, ch' ei ferdava aunc aschi mal, era el empiara, … tgei ei hagien fatg et il buob raquenta al Signur, co ei seigi iu. Sin quei tratga il Signur, quei savessi esser in pulit buob et empiara il coch pign, sch' el volessi bucc' ira à scola. Il buob risponda: „Mo bein 15 gliez; sch' ei laien, mondel jeu bein bugien!“ Il buob va, ha era buns talents et el ei ius aschi ditg, entochen ch' el ei vegnius benedius ora per spiritual. Cura ch' el ha legiu la messa nuviala et ei semanaus tiel Nobiscum … entuorn, … sche ha el stoviu rir ded aul ora et ils lau presents, che miraven tier, han buca saviu, tgei tertgar. Cura ch' el ei vegnius en 20 taschamber, han els emparau el, pertgei el hagi stoviu rir et el ha respondiu, … ch' el hagi viu quella Nossadunna, ch' el havevi tratg giu sul tgiau en siu caltschiel tgetschen e perquei hagi el stoviu rir. Cura ch' el ha giu tratg ora il resti della emprema messa, sch' eis el morts; la Nossadunna ei vegnida per el et ha compognau el enten parvis. 25.

77. Il scazi el cusch.

Dus schuldaus, Pieder e Gion, eren ii ord survetsch e vegnevan à casa. Ei steva cun els era sco cun la biara schuldada, che vegneva à casa, els havevan ne daners ne calzers. In di ein els arivai en in grond uaul. Essent els stai ii pliras uras tras quel, di Pieder à Gion: „Jeu hai fom e 30 seit, sun staunchels e schuachs e poss buc ir pli; jeu stoi semeter giu e dormir empau!“ Pieder semeta giu e gleiti dormev' el cauldamein. Gion seseva sper el e vegliava. Cheu veza el tut en ina gada, ch' ei vegn ina glisch ord bucca de Pieder; quella va in toc digl uaul vi e setschenta sin in grond cusch marsch. Gion peglia tema e dedesta si Pieder, aber en 35 quei moment, che Pieder ei sedestadaus, ei la glisch turnada anavos et ei ida per bucca en à Pieder. Cheu di Pieder à Gion: „O, ti duevas schar dormir mei; jeu havevel gie in aschi dulsch siemi!“ „Sche tgei has ti pia semiau?“ „Jeu hai semiau, di el, che cheu vi en in cusch sesanfli in grond scazzi, jeu sai aber buc en tgeinin.“ Mo Gion di: „Jeu sai schon tgeinin!“ 40 Els van vitier il cusch, sin il qual la glisch era setschentada e caven entuorn … el. Cheu han els enflau in grond scazzi, tont ch' els han strusch podiu portar à casa e suenter ein ei stai omisdus dus rechs umens. [p. 99 modifica]

78. La pagaglia.

In giuven, che mava ad encurir de fadiar, ha entupau ina gada sin via in umm, al qual ei era grad avon in mument vegniu tagliau giu in' ureglia. Il saung mava aunc dalla vesta giu, aschia ch' ilg umm fagieva si ina tresta tschera. Il giuven empiara quei disgraziau tut commuentaus, 5 co el seigi vegnius privaus da si' ureglia e pertgei raschun. Quel di: „Ach!“ Jeu fuvel sepledius tier in pur fumegl e zvar aschia, che quel che savilava igl emprem, stueva schar tagliar giu in ureglia. Vegnent jeu aber malamein tractaus, podevel jeu buca seretener de savilar et jeu hai aschia obteniu perquei mia pagaglia.“ Il giuven di sin quei: „Schon bien! Jeu vi pia 10 mirar, sch' jeu sun bucca el cass, de far savilar quel!“ El va e sepladescha tier il pur. Igl emprem di ha il pur schau ir el à scuder tut persuls cun in miseravel solver. Vegnent aber miez di e nagin voleva vegnir neunavon cun gientar, pren il giuven in sac, emplanescha quel cun graun, va en la vischinonta ustria e dat quel lau per in gientar. Il pur, il qual haveva 15 schon observau quei, ha tartgau tier sesez: „Aha! Quei tscheu ei in auter kerli! Tgei duei jeu era dar de luvrar à quel? Scuder sai jeu buca schar pli el, schiglioc fetsch' jeu pintga racolta; jeu vi termetter el egl uaul per lena, cheu sa el pauc far il davon davos.“ Il fumegl pren pia quater cavals e va en igl uaul. Havent el lau fatg carga, semetta el sin via per turnar 20 à casa. Sin via entaupa el in viturin cun quater miserabels asens. Grad gartiau! El empiara il viturin, sch' el vegli buca dar ses asens per quels cavals. Il viturin rispunda: „Bein, bugien gliez!“ Sinquei scomian els cavals et el vegn plaunsiu a casa. Vesent il pur cheu quater miserabels asens enstagl ses quater stupents cavals, empiar' el il fumegl: „Mo, nua 25 has ils cavals?“ Il fumegl di: „Lezs hai jeu vendiu, savileis forza?“ Il pur rispunda: „Na; na!“ Ussa savev' el buca pli, tgei dar de luvrar à siu fumegl, denton ch' en sesez ardeva la gretta. Avon sia casa havev' el in sgarscheivel toc plonta, la quala el havess bugien pinau entuorn e perquei comond' el in di al fumegl, de prender ina sagir e pinar entuorn quella 30 plonta. Il fumegl ha obediu promptamein. La sagir tagliav' aber à siu sen buca grad bein et el di: „Jeu stoi mular si empau la segir“ e tila; pliras gadas cun il taglion encunter in crap, aschia ch' el ha totalmein giu lavagau la sagir. Vezent il pur quei, vegn el neutier e di: „Tgei fas cheu? Aschia mol' ins buca si sagirs!“ Il fumegl empiara: „Savileis forsa?“ 35 Il pur ha detg sforzadamein: „Na!“ Ussa vesa il pur, ch' ei nezegiava buc auter, che dar in' autra sagir e di al fumegl: „Va cheu si, sut letg en eis ei aunc duos sagirs.“ El va. Cura ch' el ei staus en stiva, gresch' el aunc anavos e domonda: „Omisduos?“ Il pur respunda: „Gie; gie!“ El pren las sagirs e bastuna si la patruna e la fumitgasa bunamein sin la 40 mort. Finalmein vegn el giuadora e tuorna ha dar pir, che mai cun quellas sagirs encunter il crap. Vesent il pur quei, eis el vegnius malidis. [p. 100 modifica]Quei observa il fumegl, et empiara cuninagada: „ Savileis forsa?“ — „Gie! Tgi stuess buca savilar cun in scroc, sco ti!“, ei stada la risposta. Udent quei il fumegl, di el tut de furtina: „Tscha cun l' ureglia!“ E cun quels plaids pren el la sagir e taglia giu l' ureglia agli pur. 5

79. La mort sco padrin.

Ina gada era ei en in vitg in umm, che haveva fetg biars affons. El saveva bucca pli, nua ir per padrin. Quels dil vitg haveva el tutts priu. Ina ga eis el ius en in auter vitg per padrin. Cheu entaupa el in umm vegl; quel damonda, nua el vomi. „O, jeu sto ir et encurir padrin per miu 10 pop.“ — „Jeu vi schon star padrin,“ gi igl um vegl. Mo il bab ha detg, ch' el sei memia vegls, et ei ius per siu fatg.

Suenter in moment ha el entupau in signur, vestgius tutt en verd; ei era il giavel. Era quel ha se offeriu de star padrin; mo igl um ha nuota voliu saver ded' el et ei ius vinavon.

15 Cheu entaupa el la mort. Quella ha dumondau, nua ch' el vomi. E cura ch' el ha giu rispundiu, ha la mort detg, ch' ella vegli schon star padrin. Igl um ei staus cuntents.

Suenter il batten ha la mort clomau d' ina vart seu cumpar et ha detg: „Schenghetg sai jeu dar pauc; mo in cussegl vi jeu dar à ti: Il figliol 20 sto daventar miedi e cura che enzitgi ei malseuns, sche deigi el ira ora sin ils praus et encurir ensemen jarvas de far thee.“

„Aschi gleiti, che el va lu en combra tier in malseun, vegn el a ver la mort. Eis ella si da tgau al malseun, sche miera el; eis ella giu da peis, sche vegn ei meglier. Mo el sto tonaton dar empau thee per cuntentar.“

25 Igl um ha suondau il cussegl et ha schau vegnir il fegl miedi. La mort ha teniu sia empermischun et il figliol saveva mintga gada, tgi stopi morir e tgi bucc. El era in docter fetg encuretg.

Mo suenter entgins onns eis el sez vegnius malseuns e la mort era si da tgau. El tumeva, ch' el stovessi murir. Cheu cloma el sia dunna e di, 30 ch' ella dueigi volver il letg. Alura era la mort giu da peis. Igl ei puspei vegniu meglier cun el et el ha pudiu far il miedi eung biars dis et onns. Mo lura eis el puspei vegnius malseuns e la mort era si da tgau. Era quella ga ha el fatg volver il letg; mo ei ha neziau nuot. La mort ha detg: „O ha! quella ga stos ti murir!“ et el ha lu stoviu murir. 35

80. Il Miert e las duos Sclavas.

In rech marcadont mava savens en tiarras dalunsch, da lauter maun della mar, cumprava si entirs bastiments rauba e vegneva cun quella à casa. El haveva aunc in frar, ch' era mademamein29 fetg rechs et haveva in fegl cul num Pieder. Quei Pieder haveva sper in' ureglia ina gronda vricla. 40 Essent il giuven staus carschius, di il marcadont à siu frar: „Ti pudessas schar vegnir il Pieder cun mei en tiarras jastras; sinaquei ch' el savess era [p. 101 modifica]emprender de vegnir in bien marcadont.“ Il bab dil giuven era da quei contents. El dat à quel biars daners et il giuven semetta cun siu aug sin viadi. Essent stai passai la mar, vegnen els ina sera en ina gronda ustria sur notg. Durond l' entira notg ha il Pieder udiu in um a bargient, pliront e schement et ha nuota saviu dormir. Lautra damaun damonda igl 5 ustier Pieder, co el hagi dormiu. El rispunda: „Jeu hai dormiu fetg mal. L' entira notg hai jeu udiu a bargient e pliront sgarscheivel. Jeu sai bucca capir, tgei quei ei stau.“ Igl ustier di sin quei: „Quei ei in um, ch' ei morts avon pauc temps e che ha per sia atgna quolpa schau spiarder ils deivets.“ Cheu di Pieder: „Con custass quei, per pagar giu il deivet de 10 quel?“ „O, quei quosta tons e tons melis.“ El paga ils deivets de quel, ch' era morts et ins ha mai pli udiu canera. Udent igl aug quei ha el sevilau sgarscheivel sin el, che el mondi e detti ora tons daners malnizeivel. Arivai à casa ha el raquintau il cas al bab de Pieder, il qual ha era puplau sgarscheivel e detg, che sch' el fetschi aung inaga semegliontas 15 caussas, sche deigi el bucca comparer pli en sia casa. Denton han els concludiu … d' empruar aung inaga e prender il giuven cun el. Gleiti suenter ei igl aug puspei ius en tiarras jastras et ha priu il Pieder cun el. Da lauter maun della mar ein els vegni en ina ustria isolada sur notg. Cheu ha Pieder puspei l' entira notg nuota saviu dormir. L' entira notg ha el 20 udiu duos femnas a fagient canera. Baul cantaven quellas e baul rievan ellas e baul bargievan30 e pliraven ellas. La damaun damonda igl ustier el, co el hagi dormiu. Pieder ha detg: „Jeu hai tutta notg nuota saviu dormir. Trasora hai jeu udiu duos femnas a cantont ne bargient. Tgei ei po mai quei; tgei ha quei de muntar?“ Igl ustier rispunda: „Quei ei duos 25 giuvnas feglias dil retg de tala e tala tiarra, ch' ein tras ujaras vegnidas engoladas e sesanflen cheu sco sclavas.“ „Savess ins bucca cumprar liber quellas?“ domonda Pieder igl ustier. „Mo bein;“ rispunda quel; „mo quei vegn a custar ualti bia.“ Pieder va tier il retg de quella tiarra et ha giest tons daners, ch' el ha saviu cumprar liber las giuvnas. Quellas giuvnas ein 30 selegradas zun fetg, han engraziau ad el et engirau de mai pli vuler bandunar … el. Vegnent aber igl aug sisu quei, eis el ius à casa persuls et ha schau il giuven anavos. Quel astgava bucca pli turnar à casa tier il bab. El ei ius cun las duos giuvnas en in' autra tiarra. Quellas savevan bein surcuser e fadigiaven debia; el mava mintgadi à dis et aschia setergievan 35 ei atras. Suenter in onn circa di la feglia gronda dil retg à Pieder: „Tscheu, pren quella scatla e va en talla tiarra e domonda suenter, sch' ins enconuschi buc il maletg, ch' ei sin quella scatla!“ Pli bia ha ella nuota detg. El ha priu la scatla et ei ius et ei vegnius en quei marcau, ch' il retg habitava e staus sur notg en ina ustria. L' autra damaun muossa 40 Pieder la scatla agl ustier e domonda, sch' el enconoschi il maletg, che seigi sin quella scatla. Quel sesmerveglia e di: „Mo gie; quei ei il maletg de nies retg.“ Pieder domonda sin quei in' audienza tier il retg et ei vegn [p. 102 modifica]fixau ad el l' ura, nua ch' el haveva de comparer avon quel. Presentaus avon il retg muoss' el al retg quella scatla e domonda, sch' el enconuschi il maletg, che seigi sin quella. Il retg vegn alvs, sco in spert e croda à tiarra senza schientscha. La guardia, ch' era lau da maneivel, ha tartgau, 5 ch' el hagi fatg enzatgei de laid al retg, ei vegnida neutier et ha encadanau e bess el en perschun. Essent il retg revegnius damond' el sia guardia: „Nua haveiss mess quei um?“ „Quei schani, che ha fatg à Lur majestad de laid, havein nus bess en perschun.“ — „Spert manei el tier mei; schiglioc … vegnis vus en perschun! E vus pudeis ira giuadora! Jeu hai bucca 10 basegns della guardia!“ Essend Pieder lau, domonda il retg: „Nua has ti survegniu quella scatla?“ Pieder raquinta ad el tut, co ei era passau daven dall' entschatta entochen la fin. Sinquei di il retg: „Quellas duos giuvnas, che ti has liberau, ein mias duos sulettas feglias, ch' ein vegnidas engoladas à mi tras ujaras.“ Sinquei lai il retg trer en à Pieder vestgadira 15 de prenzi, dat vestgadira per sias duos feglias, biars daners e siu emprem minister per compognar el e di à Pieder: „Va per mias duos feglias e neu aschi spert, sco pusseivel cun quellas! Jeu drumbel las uras entochen tier lur vegnida.“ El ei ius, accompognaus digl emprem minister dil retg. Arivaus tier las duos feglias ha el raquintau à quellas, co ei era 20 iu. Quellas engrazien ad el e la feglia gronda empermetta danovamein ded en perpeten udir tier suletammein ad el, siu liberatur. Els semetten ensemblamein … sin viadi per ira tier il retg, mo stuevan far in grond toc viadi sin mar. Igl emprem minister havess giu sez pli bugien la feglia gronda dil retg; pertgei cheutras fuss el sez daventaus retg pli tard et el era perquei 25 scuius sin Pieder e pleins gretta. Sia gretta ei carschida aschi fetg, ch' el encureva silla mar mintga caschun de better Pieder giu ella mar Ditg ha el encuretg tala caschun adumbaten. Inagada aber serenda Pieder egl abtrit senza fermar la porta de quel. Quei ha il minister observau. El va en suenter e dat in stausch, che Pieder dat oragiu ella mar. Il 30 bastiment ei ius vinavon et avon che las feglias observien, che Pieder meunchi, eran els schon lunsch daven da quel. Ussa encueran ellas il Pieder pertut, mo anflan nuot. Era il minister fagieva, sco sch' el encuress quel e semussava fetg trests. Ellas aber bargievan e pliraven per lur Pieder e la legria, ch' ellas han giu, arivont a casa de ver lur bab, ei 35 stada mo mesa legria. Era il retg sez era fetg contristaus. E co er' ei iu cun il Pieder ella mar? Quel haveva survegniu in' aisa e saviu setener vid quella. Essend ch' el sesanflava de maneivel d' in' insla, sch' eis el gleiti vegnius bess à riva, staunchels e mezmorts dalla fom e seit. Sin quell' insla er' ei per ventira in vitg e bunna glieut; quels han ad el dau 40 de beiber e de magliar. Gliauter di ha el encuretg suenter lavur. En quei vitg havev' ins bia cauras et ils habitonts han giu amogna ad el, de schar far cavrer. El ei aschia daventaus cavrer de quell' insla et ha fatg quei mistregn in grond temps. Cura ch' el era sin la pezza e mirava giu [p. 103 modifica]sin la mar, plirav' el e scheva: „Ah, ussa pudess jeu esser in grond signiur et habitar en in grond casti!“ „Nagina nav vegn cheu per liberar mei giud quell' insla!“

Ina damaun, ch' el era sisum la pezza, ves' el in toc davon dad el in' uolp, che mussav' ad el de vegnir cun ina toppa. Igl emprem pegl' el 5 tema e sa bucca, tgei quei hagi de muntar. Finalmein tratg' el encunter sesez: „Tgei emporta la vetta à mi? Ei gliei tonaton iu tut contrari.“ El va vitier quella uolp. Quella tschontscha cun el e di: „Jeu sun l' olma, che ti has spindrau entras pagar giu ils deivets, per ils quals jeu stuevel pitir. Oz vi jeu à ti remunerar quei survetsch. Oz enzina tiu inimitg, il 10 minister, en cun la feglia gronda dil retg, che dueva daventar tia spusa. Jeu vi aber portar tei entochen avon il casti dil retg e zvar aunc oz. Perquei sepeglia ti cun confidonza vid mia cua e setegn ferm et jeu portel tei avon il casti!“ El ha fatg quei, et en paucas minutas sesanflav' el ella residenza avon il casti dil retg. L' uolp pren ussa commiau dad' el schend: 15 „Hagies mo curascha! Ei sa à ti bucca fallir!“ Suenter ditg haver patertgiau, … va el si en cuschina dil casti et empiara, sch' ins havessi bucca lavur de schar lavar giu silmeins. Bugien ha ins dau ad el lavur; pertgei ei era bia de far. Ualti alla fin dil gientar eis ei vegniu fatg coccas. Cheu va ei si à Pieder ina glisch. El haveva cun el in ani, ch' el haveva survegniu 20 … schangetg dalla feglia dil retg. El roga, ch' in duessi schar cuschinar el ina cocca, il qual ins ha ad el bugien concediu. En quella cocca ha el mess en igl ani della feglia dil retg e quella ei vegnida pli grossa e pli bialla, che las autras. Vegnent las coccas survidas, tucca giest quella alla spusa. Ella anfla igl ani, enconuscha quel e vegn tut cotschna. Ella termetta 25 … ina survienta en cuschina per mirar, sch' ei seigi bucca cheu in umm jester e quella vegn en e di ad ella, ch' en cuschina seigi in bi giuven, che gidi a cuschinar e che quel eri mai leu aschiglioc. Alura di la spusa ad ella: „Va ora e mira, sche quei giuven ha bucc enzanua vi dad el ina vricla!“ La survienta vegn en e di, che quel hagi ina vricla sper in' ureglia. 30 Ussa saveva la spusa, che quei seigi siu Pieder, siu liberatur. Ella cloma il retg d' in maun e raquenta tut à quel. Els van en cuschina, anflen Pieder, selegran e beneventeschen el. Sin quei sto Pieder raquintar tut, co ei seigi iu. Il retg vegn sinquei vilaus et engira, ch' il minister stoppi pagar siu malfatg cun la vetta. Els meinan Pieder en ina sala, nua ch' el vegn 35 vestgius en cun la vestgadira et ils ornaments de prenzi de quella tiarra. Sinquei serenda il retg cun sia feglia en la sala tier ils gasts e continuescha vinavon cun il gientar. Durond il gientar domonda il retg ses gasts, tgei in umm meritassi, il qual havessi bess il liberatur de sias feglias en la mar. In responda, ch' in tal deigi vegnir scavazaus; in 40 auter maniava, ch' in duessi sitar giu quel e puspei in tierz scheva, ch' in deigi pender in tal! Finalmein di il spus: „Na, in tal duei ins scarpar en tocs cun quater cavals!“ Cheu leva il il retg sin peis e di: „Ti has dau à [p. 104 modifica]tetez la sentenzia de mort. Scarpaus en tocs dueis ti vegnir; pertgei ti eis quel, che has bess en la mar il liberatur de mias feglias.“ Pieder vegn ussa en stiva e semetta ella plaza dil spus. Il minister aber vegn manaus ora sin ina publica plazza e lau scarpaus en tocs da quater cavals. 5 Pieder ha enzinau en cun la feglia gronda dil retg; jeu hai surviu à meisa et à mi han ei dau in pei el tgil, ch' jeu sundel vignius entochen en cheu.

81. Il giavel, che scudeva.

Ina gada fuv' ei in pauper um, che veva ina banda affons e veva 10 buca de dar da migliar e saveva buca, tgei pigliar a mauns. Leu damaneivel … fuv' ei in grovi en in casti; quei grovi veva bia de scuder et il pauper um ha tertgau ded ira tier il grovi e damondar, sch' el lessi schar scuder ora el siu graun. Sin via, ch' el mava tiel grovi, entaupa el in signur cun ina casacca verda e lez damonda il pauper um, nua ch' el mondi. Il 15 pauper um di, ch' el mondi tier il grovi a damondar de schar scuder ora siu graun, per ch' el sapi gudognar enzitgei. Il signur di, ch' el deigi far quei; el vegli lu sez gidar el à scuder e per pagaglia deigi el damondar dil grovi in buordi graun, sco in um possi purtar. Gl' um ei ius tier il grovi e quel ei staus cuntents de schar scuder il pauper um il graun per 20 in buordi, sco in um possi purtar. Tut leds ei gl' um turnaus a casa e ha raquintau, co ei seigi ju, à sia dunna. La sera sisu ha ei entschiet a scuder e vanar il graun tut de sesez egl clavau dil grovi L' autra damaun … era il graun tut scudius ora, vanaus e mess en sacs, et il signur della casaca verda ei vegnius tiel pur et ha detg, el deigi damondar il grovi, 25 nua ch' el vegli schar metter il graun. Bein spert ei gl' um jus tiel grovi et ha damondau, nua ins deigi metter il graun. Il grovi ha comondau de metter ella truaisch e quella ei vegnida pleina. Finida la lavur, ha il grovi detg al pauper um, de prender ina brava purtadira, ton sco el possi purtar, per pagaglia. El hagi in um, che porti per el, ha il pauper rispondiu. Enaquella 30 … vegn il signur della casacca verda e dammonda dil grovi in tarschiel. Quei tarschiel ha el ligiau entuorn la truaisch e perquei ch' el tonscheva buc, ha el aunc fatg dar in auter tarschiel, ch' el sapi ligiar entuorn l' entira truaisch. Lura ha el strinschiu il tarschiel, priu la truaisch, entira et entratgia si dies, e purtau la truaisch o von la casa dil pauper um.

35 Vesent il grovi quei spetachel, eis el vegnius schi vilaus, ch' el ei ius si sur combras e sependius. Il pauper um, che veva aunc mai giu ina truaisch plein graun, ha engraziau fetg al signur della casacca verda e damondau, tgei el vegli per pagaglia. Quei signur, che era il giavel, di, el hagi schon vi sia pagaglia; el hagi il grovi, che seigi sependius. 40

82. La dunna, che ha dau de lignar.

Ei era inagada ina dunna, che veva in umm, il qual dueva vegnir pil tgau. La dunna ei ida tiel derschader et ha rugau quel de schingiar la [p. 105 modifica]veta à siu um. Mo il derschader ha detg, per lu schinghegi el la veta agl umm, sch' ella sapi dar si in legn, ch' el legni buc. La dunna ei ida à casa e patertgava di e notg, tgei dar de lignar al derschader; pertgei ei cuzava mo eunc treis dis e lu vigneva siu umm mess vi. Inagada ch' ella mava a studiont, eis ella vegnida tiel carnè. Cheu ha ella viu, che dus 5 tgapers havevan fatg cun tschun pings igniv en ina cavaza. Ils vegls ein sgulai o et ils tschun giuvens restai anavos. Vesent quei ha la dunna tergau: „Ussa hai jeu il legn per il derschader.“ Ell' ei ida tiel derschader … et ha detg à quel: „Ussa sei jeu dar in legn: Ei gliei stau siat en ina casa de morts, dus ein sgulei o e tschun ein stai lien.“ Il derschader 10 … ha ditg studiau; mo el saveva buca lignar. Sinquei ha la dunna explicau e detg: „En ina cavaza eran siat utschals; ils dus vegls ein sgulai ora et ils tschun giuvens ein stai anavos“. Perquei ch' el veva buca saviu legnar, ha il derschader stoviu schingiar la veta agl umm. Quel ei jus legramein cun la perderta dunna a casa e sch' ei ein buca morts, 15 vivan ei eunc.

83. La princessa, che haveva bugien siu bab, sco il sal.

Ei era inaga in retg e quel veva treis matauns. In di ha el damondau … quellas, con bugien ellas hagien il bab. La veglia dellas feglias ha detg, ella hagi bugien el sco la popa dils egls; la feglia meseuna ha detg, 20 ella hagi bugien el grad sco seseza et la giuvna ha detg, ella hagi bugien el, sco il sal, che detti il gust allas spisas. Dellas duos grondas ei il bab staus consolaus e fetg cuntents, mo silla feglia giuvna ha el giu nuidis, de ver bugien el mo sco il sal e ha chitschau ella giuado. Tut tresta ei la feglia giuvna ida d' ina via ora e vegnida tier in lac. Leu ha ella ruasau 25 empau sper il lac e tut en inagada eis ei vegniu siedora in pesch, che ha tschintschau cun ella e damondau, nua ch' ella mundi. La feglia ha raquintau, … co ella seigi vegnida catschada ord casa, perquei ch' ella hagi detg, ella hagi bugien il bab, sco il sal. Alura ha ella entschiet a bargir; mo il pesch ha consolau ella e detg, ei vegni aunc ad ir bein cun ella; 30 ella deigi ir tier tal e tal retg e leu damondar survetsch. Alla fin ha il pesch dau alla giuvna treis bialas scatlas e recomondau, ch' ella deigi mo arver quellas, cura ch' ella vegli ir à messa. Empau pli de bunna veglia, che avon, ei la giuvna puspei semessa sin via et ei plaunsiu arivada … tiel retg, nua ch' il pesch haveva detg, ch' ella dei encurir survetsch. 35 Il retg ha pladiu ella sco fumitgasa per lavar giu la vischalla e perver las gaglinas. La domengia, cura ch' ella dueva ir à messa, ha la giuvna aviert si l' emprema scatala et anflau lien in stupent bi vistgiu seida; ella ha lu spert selavau e fatg si cavels, ha tratg en quei bi vistgiu et ei ida à messa. Il fegl dil retg, ch' era si ella trucca, ha gleiti viu quella bialla 40 matta en quei bi vistgiu seida e pudeva buca tschuncar giu egl ded ella. [p. 106 modifica]Mo strusch era la messa finida, ei la giuvna fugida à casa et il fegl dil retg ei vegnius memia tard per puder ver, nua ella seigi ida.

L' autra dumengia ha la giuvna turnau ad arver si la secunda scatla; leu er' ei en aunc in bia pli bi vestgiu seida; e quella gada eis ella ida 5 cun lez à messa. Mo quella gada ha il prenzi teniu ella en egl; strusch era la messa finida et ella ida giuadora, eis el curius suenter et ha pudiu tier ella, cura che ella leva grad ira en la casa dil retg. El ha fatg dir ella, tgi ch' ella seigi et ha allura priu ella per sia spusa. Ei han fatg stupentas nozas. Il di de nozas, avon ch' ira à messa, ha la giuvna aviert 10 si la tiarza scatla e leu er' ei en in vistgiu tut ded' aur, ch' ins ha mai viu in schi bi. Quel ha la spusa tratg en e dau l' auter bi de seida à quella, che manava il spus. Tier il gentar de nozas han ei era envidau en il retg, bab della giuvna, cun auters biars cambrers. Sin camond della spusa havevan ei aber salau naginas spisas della gasteria e quellas eran 15 tribel fatas. Ils cambrers murmignavan perquei, denter auter ha il retg-bab, ch' enconuscheva buca sia feglia, dumandau la spusa egl vistgiu d' aur, pertgei las spisas hagien nagina mur. La spusa ha respondiu: „Ei maunca il sal, il qual dat il dretg gust à tutta spisa e sco il qual jeu hai bugien vus!“ Ussa ha il retg enconuschiu sia feglia et ha viu en, 20 ch' el veva fatg entiert ad ella. El ha pigliau ad ella entuorn culiez e rugau ella per pardun. Suenter, cura che siu um ei vegnius retg, eis ella vegnida regina e siu bab ei staus tier ella, pertgei ella haveva il pli bugien el da tuttas feglias.

84. Niessegner et ils affons ded Adam et Eva.

25 Adam et Eva havevan, suenter esser stai catschai ord il Paradis, survegniu … bia affons es ei havevan detgavunda de trer vi els. In di ei Niessegner jus tier Eva per mirar, co ella tegni casa. Eva fuva grad vid il lavar e scultrir ils affons, cu Niessegner vegneva encunter la casa. Vesent Eva a vegnent Niessegner31, ha ella zupau ils affons, ch' eran bucca 30 lavai e scultri, sut il strom e fein e sut las stialas et in sut la platta de fiuc. Cu Niessegner ei vegnius en casa, ha ella presentau ad el mo ils affons, ch' eran lavai e scultri. Niessegner ha giu in tschaffen giu da quels frestgs e bein regulai affons e di ad in: „Ti stos far mistral!“ — al secund: „Ti stos far Bannaher!“ al tierz: „Ti stos far gierau!“ —

35 Cura che Eva ha viu, co Niessegener partev' ora uffecis, ha ella detg: „Segner, jeu hai aunc plirs affons; jeu vi era far vegnir neunavon ils sezs.“ Quels, ch' eran sut il fein e strom ein vegni neunavon; mo ei eran tut starschli et ils cavels plein fein e strom. Niessegner ha mirau sin els e detg: „Vus stueis far il pur!“ Cura che quels, ch' ein stai sut las stiallas 40 ein vegni tier il Segner, tschufs sco els eran, ha el detg: „Vus stueis luvrar dil mistregn!“ Il davos ei aunc quel sut la platta de fiuc vegnius [p. 107 modifica]ora, ners sco in cotgel, ch' ins veseva nuot auter, ch' igl alv dils egls. Niessegner ha detg ad el: „Ti stos far il parlè!“ —

Da cheu darivan ils stands


85. La feglia-jastra.

Ina femna maridada haveva setigliau in det igl unviern. Ell' ei ida 5 giu en il curtin e schau dar giu il saun silla neiv e detg: „Jeu less, ch' jeu survegness ina mattatscha, aschi cotschna sco il saun, alva sco la neiv et ils cavels aschi ners sco il cotgel!“ In temps suenter ha ella survegniu ina mattatscha, sco quei ch' ella haveva giavischau, che haveva ina calur alva sco la neiv, cotschna sco il saun et ils cavels ners sco il 10 cotgel. Mo la mumma ei morta et igl umm puspei maridaus. La madregna pudeva buca ver la mattatscha et ha camondau ad in catschadur de manar ella en in uaul e mazar ella. La lieunga duei el purtar ad ella; sinaquei … ch' ella seigi sigira, ch' el hagi mazzau sia feglia jastra. Obedeivels alg camond, ha il catschadur priu la mattatscha e manau quella ora en in 15 uaul. Cura che la mattatscha ha viu, ch' il catschadur voleva mazzar ella, ha ella rugau il catschadur de buca far quei. En quei moment che la mattatscha rugava, eis ei iu sper els vi ina uolp e quella ha detg al catschadur: … „Mazza mei enstagl la mattascha!“ Il catschadur ha mazzau l' uolp, ha tagliau ora ad ella la lieunga e purtau leza enstagl quella della 20 matta alla madregna. La mattatscha ha el schau liber. Ella ei ida ditg per gl' uaul entuorn et alla fin eis ella arivada tier ina tegia oradem quel. Ell' ei ida en e cheu eran siat cups cun latg e siat tigliors cun in toc paun sin meisa. Ella ha ruis ina buca pleina giu da mintga paun e buiu in sitg latg or' da mintga cup. Sper la meisa er' ei dudisch letgs. Ella ha 25 fatg giu tuts quels in suenter l' auter e va lu en egl davos de quels. En cunter sera eis ei vegniu dudisch schumalins en32 quella tegia. In suenter l' auter han ei entschiet a dir: „Ei gliei ruis in toc giud miu paun; ei gliei buiu in sitg ord miu cup.“ Cura ch' els ein ii à letg, han ei puspei detg tuts: „Miu letg ei fatgs giu!“ En il davos letg han ei anflau la 30 mata, che durmeva33. Quel, che maneva en lez letg, voleva buca schar star la mattatscha cun el. Mo ella ha detg, ei drovien buca temer ella; ella fetschi nuot de laid e sapi far ad els per casa. Sinquei han ei schau star ella. La damaun, cura che la mattatscha ei lavada, han ils schumalins … detg ad ella, ella deigi far per casa e lu veglian ei salvar ella. 35 La matta era cuntenza de quei, et ei stada tiels schumalins. Avon ch' ira guiado han ei detg alla mattascha, ella deigi mirar de schar vegnir en nagin, toc' els seigien daven. Cura ch' ils schumalins ein aber stai daven, eis ei vegniu ina femna et ha spluntau ditg vid igl egl. Quei era la madregna, che veva sevistgiu de femna veglia. La mattatscha voleva 40 buca schar vegnir en la veglia; mo quella ha fatg ton ditg e ton not, ch' ella ha schau vegnir en ella. Cura che la madregna ei stad' en sco [p. 108 modifica]femna34 veglia, ha ella schengiau alla mattatscha in ligiom et ha seza ligiau entuorn quel ad ella. Quei ligiom era aber tussegaus e schi gleiti che la mattatscha ha giu si el, eis ella dada vi. La madregna ei bein spert fugida à casa. Cura ch' ils schumalins ein turnai, han ei anflau la 5 mattatscha giun plaun e mess quella à letg. Vegnida neunavon han ils schumalins damondau la mattatscha, pertgei ella hagi schau passar enzatgi en casa. La mattatscha ha raquintau, co la femna hagi fatg ton not, ch' ella seigi buca vegnida su e co ei seigi ju cun ilg ligiom. Cun quei eran ils schumalins fetg malcuntents et han cumandau alla mattatscha de mirar 10 de schar vegnir en nagin, cura ch' els seigien ord casa; laschi la mattatscha vegnir en enzatgi, sche brassien els ella en ina cazetta. Ils schumalins ein allura ii daven. Strusch eran ils schumalins daven, sche vegn la madregna puspei sco femna veglia avon porta. La mattatscha ha mirau o da barcun e detg, ella laschi vegnir en nagin. Mo la veglia ha saviu 15 tschagular si e far bel bel; che la matatscha ha il davos schau en ella. Inaga en tegia, ha la madregna saviu parschuader la mattatscha de migliar in meil, ch' ella ha porschiu ad ella. L' emprema buccadina dil meil, che la mattatscha ha miglia, eis ella puspei dada vi e la madregna ei fugida digl esch tegia ora. Cura ch' ils schumalins ein turnai et han anflau la 20 mattatscha giun plaun, han ei saviu, ch' ella hagi schau vegnir en tegia la veglia. Els eran fetg vilai et han fatg cugl pli et il meins, sch' ei veglian barsar la mattatscha ella cazetta, ner buc. Mo ils biars ein stai per schar viver ella et els han mess ella enta letg e mirau tier ella, tochen ch' ella ei revegnida. Lura han ils schumalins detg in encunter lauter: „Diesch 25 de nus lein ira ord casa e dus statan cheu zupai enta letg!“ Detg e fatg. Dus ded els ein35 sezupai enta letg et ils diesch auters ein ii ord casa. Avon ch' ira giuedora han ei cummandau alla matta de schar vegnir en la veglia, cura ch' ella vegni e splunti. Strusch eran ils diesch schumalins giuedora, sche vegn la madregna puspei, vestgida da femna veglia e 30 splunta vid igl esch tegia. La mattatscha va ora e lei vegnir en ella. Cura ch' ella ei stada en stiva, han ils dus schumalins mazzau la madregna. … Ussa ha la matta saviu star cun ils schumalins entochen la mort.

86. Il paster et il ress.

Inagada podevan ei buca mantaner paster en in' alp. Tuts ils pasters, 35 che mavan en quell' alp, vegnevan mazzai ded in res. Mo suenter ditg encurir, han ei alla fin anflau in giuven, che ha encunter buna pagaglia sepladiu ell' alp sco paster. Quei giuven ei jus tier in fravi et ha fatg far in fest cun tut il fier, ch' el veva. Cun quei fest eis el lu jus ad alp. Oragiu sut l' alp er' ei treis curtins et en mintgin de quels er' ei in casti 40 cun in res lien. L' emprema sera, ch' il paster era ell' alp, ha il signun detg ad el: „Mira de buca schar ira ils thiers giu egl curtin dils ress, schiglioc ein ils thiers e ti piars!“ „Na, na, risponda il paster; „Mo pinai [p. 109 modifica]gromma marvegl ensolver!“ L' autra damaun bein marvegl ha il paster sulviu bravamein gromma et ei allura jus cun ils thiers. El ha viu, che las vaccas sefitgavan ded ira giu egl emprem curtin; mo el ha nuota teniu anavos et ei jus giu cun siu fest fier suenter. Strusch eran las vaccas et el en curtin, sche vegn in res, cun ina plonta cun ragisch e tut entameun 5 e di ad el: „Tgi ha commondau à Ti de vegnir oragiu cheu!“ „Nagin!“ rispunda il paster et dat cun siu fest giu pil tgau al res, che quel era bunamein vintschius. Il res ha rugau, ch' el deigi bucca sturnir el dil tut; el vegli dar ad el in cavagl, che mundi aschi dabot sco il luft. Il paster ha priu il cavagl, che mava aschi dabot sco il luft, ha aber tuttina sturniu 10 … ontra il res. Il cavagl ha el mess à stalaz, e las vacas ha el catschau … la sera en stavel. La sera han las vaccas dau stupen latg, et ils signun ha detg: „Ti eis franc staus giu en quels curtins.“ Il paster schav' aber buca valer quei.

Gliauter di volevan las vaccas ir giu en tschei curtin il paster ha nuota 15 dustau et ei jus sez giuaden cun ellas. Quella gada vegn in res cun duas plontas cun ragisch e tut sin maun e di: „Pertgei vegns oragiu cheu? Jeu vi mussar à ti da viver!“ Mo il paster dat cugl fest de fier giu pil tgau, ch' il res era bunamein sturnius. Il res ha detg: „Lai viver mei, sche dundel jeu à Ti in cavagl, sche va schi dabot sco il cametg!“ 20 Cur ch' il res ha giu dau il cavagl, sche ha il paster era sturniu quel dil tut. Il cavagl ha ei puspei mess à stalaz e las vaccas turnentau ell' alp. Il tierz di ei il paster jus giu egl tierz curtin. Cheu eis ei vegniu in termen res cun treis plontas cun ragisch e tut entameun et empiara: „Tgi ha cummandau à ti de vegnir enagiu cheu?“ Il paster rispunda: 25 „Nagin ha cummandau. Jeu sai schon vegnir giu cheu, senza ch' enzatgi cammondi:“ e dat enaquella cun siu fest giu pil tgau al res, che quel era bunamein sturnius. Il res di: „Buca sturnescha mei dil tut; lai viver mei, sche dun jeu à ti in cavagl, che va chi spert sco il partratg!“ Il paster ha priu il cavagl dil res e lura sturniu era quel ontras. Era il 30 tierz cavagl ha il paster mess el medem liug à stalaz et ei allura turnaus cun las vaccas en l' alp.

Buca ditg suenter ha il retg schau ir ora il cammond, che tgi, che vegni gl' emprem à cavagl, daven da tal liug entochen in auter liug fixau, gl' emprem dils cavaliers, sapi maridar sia feglia. Il di destinau ha il 35 paster priu il cavagl, che mava schi dabot sco il luft, et ei cavalcaus silla plaza, nua ch' ils cavaliers dovevan seredunar per far ded ir à cavagl. Schegie ch' ils auters havevan era fetg buns cavals, ei il paster arivaus gl' emprem de tuts cun siu cavagl egl liug fixau.

Mo ils auters cavaliers han saviu rugar aschi ditg et aschi liung il 40 retg, che quel ha aunc lubiu ina secunda emprova, tgi arivi cun siu cavagl gl' emprem el liug destinau. Quella gada ei il paster cun siu cavagl sco il cametg vegnius empau pli tard; ils auters eran schon cavalchei daven. [p. 110 modifica]Mo el ei daus suenter cun siu cavagl sco il cametg et ei puspei staus gl' emprem tier il retg.

Essent ch' ei era mo in paster, che veva gudognau, han ils cavaliers saviu perschuader il retg, d' aunc schar far ina tiarza e davosa emprova. 5 Quella gada er' ei vegniu ensemen ina massa cavaliers, che havevan stupents … bials cavals. Il paster ha priu siu cavagl, che cureva sco il pertratg … e dada l' enzenna, ch' ils cavaliers sapien cavalcar daven, es el scurentaus … cun siu cavagl e staus en in hui tier il retg. Ils auters ein vegni tuts debia pli tard e quella gada ha il retg stoviu dar la feglia al paster. 10 Quel er' ussa in prenzi et ei ius culla brocca ella alp.

87. Igl iev de saun.

Inaga fuv' ei in muline, che veva treis fetg biallas feglias. Suenter entgin temps eis ei vegniu tier el in signur, che ha rugau el, de dar ad el ina de sias feglias per dunna. Il muline ha dau ad el la veglia dellas 15 feglias et il signur ei jus cun quella en siu casti. In di, ch' il signur ei jus daven, ha el dau à sia dunna la clav de tut las combras e detg, ella sapi ir en quala, ch' ella vegli, priu ora en tala e tala.

Cura ch' el ei staus daven, sche ha la signura aviert e mirau tut las combras, deno quella, ch' el haveva scumandau ad ella. Mo stend il signur 20 pli liung temps daven, ha ella survignui pli e pli grondas marveglias, tgei ei seigi en quella combra. Ella arva la combra e vesa, ch' ei era en cheu carn glieut. Ella peglia ina tribla tema, lai dar giu gl' jev e quel vegn tschufs de saun. Ella pudeva lavar quel, ton sco ella leva, el vegneva bucca schubers. Gleiti suenter tuorna gl' um à casa e vesa, ch' igl jev era 25 tschufs et ha mazzau la dunna.

Suenter va el puspei tier il muline e damonda la feglia meseuna per dunna et il muline ha dau la secunda feglia. Il Signur meina quella el casti. Suenter entgin temps pren el comiau de sia dunna, dat ad ella in bi jev e las clavs de tut las combras cun dir, ella sapi ir en tut las combras, 30 … priu ora en tala e tala, leu dei ella buc ir en.

La dunna ha aviert tut las combras mo las marveglias han alla fin surpriu ella, ch' ella ha era aviert la combra scumandada. Miront en, ha ella viu il tgierp e la vestgadira de sia sora e pigliau ina tala tema, ch' ella ha schau dar giu igl jev el saun. Era ella ha bucca savia lavar 35 giu ils tacs de saun digl jev e cura ch' igl umm ei turnaus, ha el, vesent gl' jev, mazzau ella, sco sia sia sora.

Il signur ei jus la tiarza gada tier il il muline et ha damondau la feglia giuvna per dunna. Sin ditg rugar ha il muline dau quella ad el. Era cun quella eis el jus en siu casti e suenter in temps, avon ch' ir 40 naven, ha el era dau ad ella in jev e las clavs de tut las combras cun dir, ella sapi arver tut las combras deno ina. Cura ch' igl umm turnava buc ils emprems dis, ha ella mess igl jev en ina truca et allura aviert [p. 111 modifica]tut las combras, era la scumandada. En quella ha ella anflau36 sias duas soras mazzadas e viu, che siu umm fuva in morder. Igl umm ei lu turnaus, et ella ha mussau ad el igl jev schubers. Quel ha ludau ella, ch' ella sei stada aschi prusa; mo l' autra damaun, ch' igl umm durmeva, ha ella tigliau … giu ad el il tgau cun in spadun ad el et ei turnada el mulin tier il 5 bab, al qual ella ha raquintau tut.

87. Las caultschas cotschnas.

Inaga er' ei in giuven, che stuev' ir à gudognar. El ei jus d' ina via ora et ha entupau in um en vestgadira verda. Il signur della casacca verda ha damondau il giuven, nua, ch' el mundi. Il giuven ha respondiu, el 10 mundi a gudognar. Sinquei di il signur en verd, sche vegli el catar el, sch' el vegli passar en siu survetsch. Tgei el hagi de far, ha il giuven dumandau. El hagi nuot auter, che de manar cuschs cun ses asens. Mo el astgi mai tucar en quels thiers. Quei ha pariu al giuven bucca grad ina heftia lavur et el ei sepladius tier quel della casacca verda. Bunamein 15 siat onns ha el prusamein manau cuschs e mai tucau en ils asens. Mo in di eis el vegnius malidis et ha dau ina buntganada ad in dils asens. Enaquella ha quel entschiet a tschintschar e dumandau el, sch' el sapi bucca, tgei cuschs el meini entuorn, ne nua el seigi. El meini olmas e seigi giu egl uffiern. Ella seigi sia madretscha. Il giuven ha survegniu 20 ina tribla tema, mo ei jus cugls asens entochen la sera. Lura ha il patrun sevilau sin el e detg, ch' el seigi buca staus fideivels, el hagi tucau en ils asens. Il giuven ha dau per risposta, ils asens mavien buc et el hagi stoviu buntganar els; da cheudenvi tuchi el buc en in.

Cura ch' ils siat onns ein stai entuorn, ha il giuven puspei tucau en 25 gl' asen e damondau quel per cussegl, tgei el deigi far. Gl' asen ha respondiu, … el deigi calar de far quei survetsch. El duei damondar dil nausch sia pagaglia e sch' il giavel empiari, tgei ch' el vegli, deigi el dir, las caultschas cotschnas. Sch' il giavel ditgi, el sapi bucca dar quellas, sche deigi el dir, el vegli nuot et allura detti il giavel ad el las caultschas. La 30 sera ha il giuven detg al signur della casacca verda, el lessi ir à casa e rugassi per la pagaglia. „Mo tgei vul lu per pagaglia?“ ha il signur dumandau … el. „Las caultschas cotschnas,“ rispunda il giuven. Mo il signur scheva, quellas sappi el bucca dar ad el et il giuven ha detg: „Lu vi jeu nuot!“ Cheu ha il signur priu ord ina gronda truca fier las caultschas 35 cotschnas e dau al giuven, il qual ha tratg en ellas. Turnaus à casa ei il giuven jus culs mauns en sac dellas caultschas cotschnas et ha anflau en mintga sac ina scheltradubla. Mintga gada, ch' el mava culs mauns en sac, anflav' el duas scheltradublas. Quei er' aura pil giuven et el ha biagadas … engraziau alla madretscha per miert. [p. 112 modifica]

89. Il viandont.

Inaga mav' in viandont sper ina baselgia vi, nua ch' ei satravan ina femna veglia e tut che bargeva, mo quei viandont mava tut a rient. El entaupa in pauper umm e quel empiara il viandont, pertgei ch' el rigi aschi 5 fetg. Il viandont risponda: „Cheu enasi satiaran ei ina femna veglia et ei era tut, che bargeva; quei ei bein de rir!“ Il pauper ha detg: „Ins sto bucca rir; sonder ins sto dir: Dieus fetschi grazia cun sia olma!“ Il viandont ei jus in toc e vegnius sper in clavau. Cheu er' ei in metzger, che fageva giu in cavagl. A quel ha il viandont detg: „Dieus fetschi 10 grazia cun sia olma!“ Il metzger empiara: „Tgei dias ti?“ … Il viandont risponda: „O, jeu hai bein detg endretg aschia!“ „Na!“ rispunda il metzger, „Ins sto dir: il cutsch culla cogna!“ Puspei va il viandont vinavon et entaupa in signur cun ina signura, che mavan en crotscha. A quels ha il viandont detg: „Il cutsch culla cogna.“ „Ti stos buca dir aschia!“, ha il 15 signur admoniu el, „sonder ti stos dir: „Quei fuss era per mei!“ In tschancun pli lunsch ei il viandont vegnius tier dus ummens, che sedevan sil pli ault grad. Vesent quei, ha il viandont griu: „Quei fuss era per mei!“

Vilaus ei in dils umens, che sedevan, curius neu tier el, ha dau al 20 viandont ina tribla entuorn las ureglias, e detg: „Quei fuss per tei!“

90. L' uolp et il stgirat.

In' uolp et in stgirat mavan inaga tras in uaul. Sin via ha l' uolp emparau il stgirat: „Cons lests has ti?“ Il stgirat ha respondiu: „Jeu hai mo in.“ Vilada ha l' uolp detg: „Jeu maglel en tei, sche ti dias buc, ti 25 hagies pli biars lests. Jeu hai siat lests.“

Pli tard ein ei vegni tier ina tegia; ei van en quella et han lu mirau, co ei possien della tegia en tschaler. Il stgirat ei sefuritgiaus ded ina rusna sut igl esch dil tschaler en; mo l' uolp haveva de schuffa de vegnir suenter. Il stgirat ha clamau ora ad ella: „Mo stai! Jeu stoi igl emprem suflar 30 surora il tschuff!“ Bein spert ha el migliau surora la gromma e per lura ha el clamau en l' uolp, de vegnir a beiber. L' uolp ha buiu enguordamein il latg sgarmau, ch' ella ei sescuflada et ha bucca pudiu della rusna ora pli. Levamein ei il stgirat vegnius ord tschaler e ha lura griu da rusna en alla uolp: „Nau ora, ti uolp de siat lests!“ Cura ch' il pur ei vignius ha 35 el sturniu l' uolp.

91. Igl eremit.

Inaga er' ei in um et ina dunna, che vevan mo ina mattatscha. In di ha la mattatscha dumandau, d' ir à spass e metter la cadeina d' aur enta culiez et il bab ha lubiu ad ella quei. Lura ha la matta mess la 40 stupenta cadeina d' aur enta culiez et ei ida tudi à spass e cur ch' ei gliei [p. 113 modifica]stau la sera, sch' eis ella vegnida tier in grond uaul. Ei vegneva stgir et ils thiers selvadis burlevan tribel, che la mattatscha saveva buca tgei far et ha entschiet a bargir. Pleins tema eis ella revida si per in pegn et ina gada ch' ella ei stada sisum, sche ha ella viu ina glisch blaua. Cura ch' ella ha viu quela, eis ella vegnida giu dil pegn et ei jda suenter la 5 glisch, entochen ch' ella ha anflau la hetta, nua ch' ei era la glisch blaua. La mattatscha ha spluntau vid gl' esch della hetta; cheu eis ei vegniu ora gl' eremit, che habitava quella e la mattatscha ha rugau de schar star ella sur notg. Igl eremit ha respondiu, che giuvnas sapi el bucca schar star, mo sin il rugar della matta, ha gl' eremit alla fin dau albiert ad ella. 10

Duront che la mattatscha durmeva, ha gl' eremit, tentaus della ranveria, encuretg de schar lartg la cadeina d' aur et engular ella; mo el temeva, che la giuvna sedestadassi et tgisassi el tier ses gieniturs; perquei ha el mazzau la mattatscha, engulau la cadeina e satrau la bara en sia hetta. Aber schon glauter di ha gl' eremit survegniu profunda ricla et ha entschiet a 15 far penetienza enschanuglias; per penetienza eis el staus siat onns sur fossa, ch' ei era carschiu si mescal sin el et ins veseva mo gl' alv dils egls.

Cura ch' ei gliei stau vargau quels siat onns, sche ha la mumma de quella mattatscha survegniu in pop et ei han fatg ira catschadurs a sitar selvaschinas per las vischdonsas. Ils catschadurs ein ii en quei uaul, che 20 la mattatscha fuv' ida a piarder. Tschun de quels ein vegni cun nuot; in er' aunc per tard la ser' egl uaul. Quel ha el tut en inaga viu in tac alv sur via et ha alzau la buis per sitar. Mo quella figura ha mussau de schar star ella et il catschadur ha ligiau quella creatira en ina suga et ei jus à casa cun quella. Cura ch' il catschadur ei staus à casa, sche ha el 25 detg, el vegni cun in, mo sapi buc, tgei thier, che quei seigi et ha manau si il monstrum à mesa-stiva. Cheu ei il pop vegnius ord tgina et ha detg: „Leva si, Giahannes! Dieus ha perdunau ils pucaus à ti!“ Igl eremit ei levaus si et ha detg: „Sche Dieus ha perdunau, … sche has ti bein era perdunau.“ Sinquei ha il pop detg: „Gie, seigi tgei pucau, ch' ei vegli, 30 sche hai jeu era perdunau.“ Et alura ei il pop turnaus en tgina.

La glieut han emparau il Giahannes, tgei el hagi pia fatg; et el ha confessau tut, co el hagi engulau la cadeina d' aur e mazzau la mattatscha. Gliauter di ein ei ii cun S. Crusch ora en la zella, nua che la mattatscha era viva e tafra sur la fossa vi. Igl eremit ei jus si tier ella et hat detg: 35 „Leva si e va giu en bratsch à tes gieniturs!“ La mattatscha ei levada si et ei ida giu en bratsch à ses gieniturs e tuts ein ii legers à casa cun ella.

92. Ils morders e la matta cun tschos alv.

En in casti viveva in retg et ina regina; quels vevan ina fumitgasa. 40 In di ei il retg e la regina ii naven e la fumitgasa fuva leu mo ella. La sera ha ei spluntau vid la porta. La fumitgasa ha mirau ord in barcun [p. 114 modifica]si ad ault et ha emparau, tgi ei seigi. Aber quels, ch' eran giu sut, han nuota voliu dir, tgi els seigien. Sinquei ha la fumitgasa serau il barcun e tertgiau aschia: „Las portasfier hai jeu serau dapertut, ei pon buc en et hai aschia nuota tema.“ Allura eis ella ida en stiva, ha priu in 5 cudisch e fatg oraziun. Aber ella haveva tuttina nagin ruaus et ella ei ida giu sper la porta, per tadlar, sche quels dado seigien eunc leu. Cheu ha ella pigliau ina gronda tema, udent, ch' ei fuvan ordadora la porta e secussegliavan … de cavar ina rusna ord il mir et ira da leu en. La fumitgasa … ha tartgau: „Gie, ussa sch' ei vegnian en, sch' eis ei tutina vintschiu 10 cun tei; sche quei, che ti pos, vul ti era far!“ Ella ei ida si per il spadun … dil retg e sepostada sper la rusna, ch' ils morders cavavan ora. Quels eran seschai giu, che mintga gada, ch' in seigi en, deigi lez dir: „En!“ Quei ha la fumitgasa udiu tut. Ussa eis ella stada sper la rusna e mintga gada, ch' in cuchigiava en cun il tgau, sche tagliava ella 15 giu quel, runava pleunsiu en il tgierp e clamava allura sut vusch: „En!“ Aschia ha la fumitgasa fatg cun quater. Il Capitani dils morders ha aber ferdau l' aura. El haveva cumandau à ses compogns, che cura che tuts quater seigien en, deigien ei dir ensemen: „En!“ Quei ha la fumitgasa buca saviu far, il capitani ha encorschiu, ch' ei seigi buca tut rechti, et ei jus daven.

20 Gl' auter di ei il retg e sia dunna turnai, la fumitgasa ha raschunau quei tut al retg e quel ha detg, demai ch' ella sei stada aschi brava, sche vegli el tener ella per sia atgna feglia. Da quei ei la fumitgasa stada fetg bein cuntenza.

In per dis suenter vegn in giuven stupen bein vestgius e damonda 25 il retg, sch' el vegli buca dar sia feglia ad el. Il retg di: „O bein, gliez vegli el schon dar.“ Il giuven di sin quei, che sin tal e tal di deigi ella vegnir en siu casti.

La matta haveva buca ton tschaffen de quei; aber tonaton eis ell' ida sin il di, ch' era fixaus. Gliei stau ina liunga via tras igl uaul, entochen 30 ch' ella ei vegnida en il casti. Gl' emprem eis ella vegnida en cuschina, lau fuv' ei ina veglia macorta, che cuschanava. Allura eis ell' ida en stiva, e lau fuv' ei nagin auter, ch' in papagagl. Quel ha detg ad ella: „Bialla matta cun tschos alv, va si sut letg; pertgei tei han ei fatg vegnir cheu, per tei mazzar!“ Ella ha fatg, sco il papagagl ha detg et ei ida si sut 35 letg. Cur ch' ei gliei stau vi empau, sche vegnan cheu treis umens cun ina femna. A l' entschata han ei surviu à quella cun de tuttas sorts e silsuenter han ei mazzau ella. Gl' emprem han ei tigliau giu il det cun igl ani e quel ei seglius enasi sut letg. Sinquei ha in dils morders voliu ira enasi per el; mo il papagagl ha detg: „Na, buca va enasi! Leu hai 40 jeu fatg tschuff. Jeu vi schon ir enasi per el“; Il papagagl ei jus enasi per il det cun igl ani. Cura ch' ei han giu mazzau crudeivlamein quella femna, han ei detg: „Cun tschella, che vegn oz, va ei aunc bia mender et ein ira giu et ora. Ussa ha il papagagl clamau: „Bialla matta [p. 115 modifica]cun tschos alv! Neu ora sut letg, e va dabot à casa!“ Il papagagl ha lura aunc dau dus tocs paun et ha detg, ch' ella dei dar quei al tgaun et agl uors, ch' ella entaupi; aschiglioc sch' ella dessi nuot, sche fagiessien quels ina canera, ch' ils morders fussien cuninaga sils colcogns ad ella. Ella ha mess il paun en sac, ha engraziau al papagagl et ei ida à casa. Sin 5 via ha ella entupau il tgaun; ella ha priu ord sac ina talgia paun e dau a quel et il tgaun ha buca urlau. Gleiti entaupa ella igl uors; … à quel dat ella l' autra talgia paun, ch' ella veva en sac et igl uors ha schau passar ella; et ell' ei arivada ventireivlamein el casti dil retg.

Cheu ha ella raquintau, co ei seigi ju cun ella. Il retg ha lura 10 detg: „Sche mo stai pia ruasseivla!“ In di ei il giuven allura puspei vegnius et ha emparau la matta tut da vilau, pertgei ella seigi bucca vegnida … en siu casti, sco ella vevi giu empermess. Sinquei ha la matta buca voliu ora cugl lungatg et ha mess la stgisa, ch' ella hagi giu mal. Il giuven haveva cun el in camarad; el ei ussa seviults encunter quel et ha 15 domondau lez, tgei ina, che cugliuni siu spus, meritassi. Il camerat ha detg: „Ina tala meritassi de vegnir strunglada.“ Allura ha il retg dumandau … il giuven sez: „Tgei meritass in de quels, che voless maridar, per mazzar la dunna?“ — El ha detg, quel duess ins pender! Et il retg ha schau pender il capitani e siu camerat. 20

93. Ils dus compogns, che maven a Nossadunneun.

Inaga er' ei in pussent signur e quel vegneva adina clamaus, cura ch' ei era fitschentas. Quel tenevan ei generalmein fetg ault, pertgei el era adina ton sco pusseivel per trer ora cun la paisch. Quei signur ei ina gada vegnius malsauns et ha empermess ded ir à Nossadunnaun, sche 25 Niessegner turnenti ad el la sanadat. Cura ch' el ei puspei vegnius sauns, sche clamavan la gliaut el pir che mai baul tschau e baul lau, ch' el era adina fitschentaus. Bein tertgav' el traso: „Ussa vi tuttina ir à Nossadunnaun“, … denton pervia de sias fitschentas figieva el quei oz buc e damaun buc et el ei puspei vegnius malsauns senza esser staus à Nossadunnaun. 30 Tut il pievel plirava e tertgava, ch' el muressi quella gada per franc. El ha turnau ad empermetter pli ferm che mai ded ir à Nossadunnaun e Niessegner ha puspei dau ad el la sanadat. Aber strusch eis el staus sauns, vegnevan ei puspei da tuttas varts per cussegl et el haveva mintga di de turschar ora fitschentas. Perquei ha el bess igl ir à Nossadunnaun 35 d' in di sin lauter, entochen ch' el ei vegnius malsauns per la tiarza gada. Leza gada eis el morts. Ei era ina carschadegna de dut il pievel e fetg bia gliaut era ida la sera a dir rosari sper la bara. Duront il rosari ei il fegl jus giuedora et en la clarezia, che deva ord dad esch dellas cazolas, ha il fegl viu, ch' il bab permiert era sin scala combra. El ha pigliau 40 ina tribla tema et ei turnaus grad anavos en stiva. Essent el tut smidaus, ha la mumma dumandau, tgei el hagi. „Il bab ei ora sin scala combra“, [p. 116 modifica]rispunda il fegl. „Lura tuorn' ora sin miu plaid; per entzitgei eis el cheu!“ cammonda la mumma. „Jeu astgel buc ir ora mumma!“ „Bein, ti mo va ora; el fa nuot à ti; franc buc! Gl' emprem che ti vas ora, dias ti: „Tuts buns sperts laudan Diu.“ Il fegl ha suondau la mumma et ei jus ora. 5 Cur' ch' el ha viu il bab, ha el detg: „Tuts buns sperts laudan Diu.“ Il bab ha respondiu: „Amen.“ Sinquei ha il fegl dumandau, tgei ei maunchi, ch' el seigi cheu. Il bab ha respondiu, el sapi bein, ch' el havevi empermess duas gadas ded ir à Nossadunnaun. Ma ch' el seigi buca staus en dil vut, sche stopi el endirar perquei peinas egl purgatieri. Udent quei 10 empiara il fegl, sch' ei savessi bucca vegnir gidau ad el. Allura di il bab, bein, sch' el mundi en siu stagl à Nossadunnaun, vegni el liberaus ord il purgatieri. Il fegl rispunda, o gliez vegli el ira silzuc; pertgei el era in bien, sco il bab. Aschia sedi ei: „La stiala vegn dil len.“ Allura di il bab: „Ussa vas ti en e dis alla mumma de mirar per treis meils cotschens; e quels metas ti en sac et il fazolet de nas sisu e semettas sin via à Nossadunnaun! Alluscha vegns ti sil viadi a setiuer in compogn e ti vegns a dar il biendi, sco gliei usit e lauter il bienonn. Quei campogn … vegn lura ad emparar tei, nua il viadi mundi; e ti vegns a dir: à Nossadunnaun. Il campogn vegn probablamein a rispunder, quei seigi 20 era grad siu viadi e perquei veglias vus far compagnia et ir ensemen. Cura che ti eis in toc, sche pren ord il sac in de quels meils e lai dar quel giun plaun. Sch' il compogn fa, sco sch' el sapi nuot e va vinavon, sche cun quel senschigna de buc ir pli! Enquera el si il meil, che ti has schau dar giu, lu sas ti sefidar ded el, tigliar il meil per miez e migliar il 25 meil cun el e prender el sco compogn ded ir à Nossadunnaun!“ Sinquei ei il bab svanius. Il fegl ei jus en tier la mumma et ha raquintau tut. La mumma ha dau ad el ils treis meils, ina buorsa plein zechins et il fegl ei aunc quella notg semess sin viadi encunter Nossadunnaun. Gl' auter di ha el entupau sin via in grond e bi signur, stupent bein vistgius. El ha 30 agurau à quel il biendi e lauter ha agurau ad el il bienonn. Il signur ha damondau, nua ch' el seigi sin viadi et udent, ch' el mundi a Nossadunnaun, … ha el detg, lu veglian els far compagnia. Cura ch' igl ein stai ira in toc, ha il giuven priu in meil tschietschen ord sac e schau dar giun plaun. Il signur ei ius vinavon et ha fatg, sco sch' el vess viu nuot. 35 Sinquei ha il giuven37 fatg ina viarcala et ha schau ir il signiur per sias vias. Bein gleiti ha el entupau in secund signur, al qual el ha dau il biendi et il qual ha, cura ch' el ha udiu, ch' il giuven mundi a Nossadunnaun, … fatg compagnia cun el. Suenter ch' ei eran ii in toc ha il giuven priu ord sac e schau dar giu il secund meil tgietschen. Vesent ch' il 40 signur ha nuota ditgau il meil, ei il giuven staus anavos et ha schau ira il signiur per siu fatg. Ussa haveva el mo in meil pli et ei fageva schon sera. El ei aber tonaton jus vinavon e cura ch' el ei staus jus in guot, ha el viu in umm vegl, miserabel cun barba e cavegls grischs, giu spegl [p. 117 modifica]landstross, che schemeva e plirava petramein. Il giuven ha giu erbarm dil pauper umm, ei jus giu tier el cun tutta curtesia et ha emparau: „Tgei veis, miu bien umm?“ Igl umm vegl, che era plein plagas, ha raquintau, ch' el hagi survegniu fetg mal e seigi daus sper la via giu. Gl' umm vegl ha emparau il giuven, nua el mundi e cura ch' il giuven ha detg, à Nossadunaun, 5 … ha il vegl detg, el seigi era sin viadi per ira leu; aber fleivels e malseuns, sco el seigi, hagi el strusch speronza de vegnir à Nossadunnaun. Udent quei, ha il giuven detg, els veglien far compagnia ensemen. „O, gliez astg' jeu bucca gariar. Vus esses giuvens e taffers e pudeis ir dabot, et jeu sun malsauns!“ ha gl' umm vegl respundiu. Mo il giuven ha priu el 10 per in bratsch, ha manau si el egl landstros et els ein ii per la via ensemen. … Lura ha el priu ora il davos meil e schau dar giun plaun. Igl umm vegl ei sestendius giu, ha priu si il meil e detg: „O, Vus, bien amitg! Cheu veis vus runau ora in meil ord sac e schau dar quel giun plaun.“ Il giuven ha fatg il meil en duas parts et els han allura megliau ina 15 mesadat per in. Sin quei ha gl' umm vegl dau il maun al giuven e detg: „Sco nus mein giu da quei plaz, lein nus turnar cheu sin quei plaz e giadar in l' auter da di e da notg, schabegi, tgei ch' ei vegli! Cura ch' ei serava notg, ein ei vegni tier in' ustria; ei han spluntau e gl' ustier ha mirau ord da barcun. „Tgi sei cheu o?“ ha gl' ustier damondau. „Dus viandonts, 20 … ch' enqueran albiert.“ han ei dau per risposta. Il giuven sapi vegnir siaden, ha gl' ustier detg; il vegl deigi ir, nua ch' el vegli. Els sespartien buc in da lauter, ha il giuven respondiu, et ils daners dil vegl seigien aschi buns, sco ils ses. Ils daners fagevan bein agl ustier et el ha lu lubiu de vegnir si et en à tscheina. Suenter tscheina ha gl' ustier fatg ir 25 gl' umm vegl en nuegl a dormir en in pursepen, al giuven ha el dau ina stupenta combra et in stupen letg. La damaun, schi gleiti, sco ei ha pariu l' alva, ei il vegl lavaus e vegnius neu avon l' ustria, nua che gl' ustier haveva schon cazola. Igl umm vegl ha stoviu spluntar ditg et alla fin ei gl' ustier gnanc vegnius ora buc, sunder ha mo aviert il barcun e damondau, 30 … tgi ei seigi. El vegni per clamar il giuven, ha il vegl respondiu. Lez seigi schon lavaus et jus atut, ha gl' ustier detg. Quella gada hagi el giu bunna caschun de mitschar ded in compogn vegl e mitgiert sco el. Mo gl' umm vegl ha detg, el deigi arver; el sapi, ch' il giuven seigi buc jus senza el; et arvi el buc, laschi el vegnir enzatgi auter ad encurir ora 35 la casa. Cheu ei gl' ustier vegnius ora, ha arviert la porta e schau vegnir el en casa. Il vegl ha damondau, ch' igl ustier mussi il zimmer, nua ch' il giuven era e bucca bugien ha gl' ustier fatg quei Entrai en combra, ha il vegl anflau il bien giuven enta letg cun giu il tgau. Igl umm vegl ha priu il tgierp si dies et il tgau sut bratsch et ei jus aschia à Nossadunneun. 40 … Cura ch' el ei staus ella baselgia, ha el tschentau il tgierp sigl altar de Nossadunna e mess il tgau sisu. Allura ha el fatg ditg, ditg oraziun e tut en ina gada ei il tgau puspei sebuglius vid il tgierp et il [p. 118 modifica]giuven ei levaus si sauns e taffers sco avon. Suenter ch' ei han giu fatg oraziun à Nossadunneun, ein domisdus turnai anavos. Arivai en il liug, nua ch' ei vevan fatg empermischun, ded ir e star ensemen, ha gl' umm vegl detg, Ussa stopien ei sesparter in da l' auter. Il giuven38 ha mess giu cheu 5 in cauld engraziament et empermess de gidar il vegl en tuts graus, sch' el hagi basegns ded el, seigi cun saun ni cun rauba.

Il giuven ei serabitschaus bein à casa e pli tard semess en stand de letg e Dieus ha benediu el cun dus taffers mats. In di ei gl' umm vegl, ch' era jus cun el à Nossadunneun, vegnius en sia casa et ha damondau in 10 almosna. La dunna ha dau quella et igl umm vegl ei jus giuedora. Cura ch' igl umm ei turnaus, ha la dunna raquintau, tgei pauper sei staus lau et ord il dir della dunna ha el enconuschiu, che quei sei siu compogn de Nossadunneun. El ei curius suenter al vegl, et ha bein gleiti giu suatiu quel. „O, Vus, bien amitg, turnei anavos cun mei!“ ha el detg al vegl et ha 15 zunghiau quel de turnar en casa sia. Ei han surviu si quei di al vegl dil meglier, ch' ei han saviu; l' autra damaun, suenter, ch' el ha giu siult, leva gl' umm semetter sin viadi; mo ei han absolutamein buca schau ira daven el. Il tierz di, avon ch' ir, ha il vegl engraziau e detg, ei hagien fatg bien e pli che bien; el hagi aber aunc ina greva damonda, che 20 mundi vess ad el, de far ad els. Ei vesian, ch' el seigi cheu tut en ina plaga; ei detti per el mo in remiedi; quei seigi, de far bogn el saun d' affons inozents. Perquei39 rugassi el, sch' els prendessien quels dus affons, bials e cotschens e schessian ira lur saun en in vaschi de far bogn. Cun sgarschur ha il bab e la mumma udiu quella suplica. Mo il bab haveva 25 empermess de gidar il vegl cun rauba e saun et ei han priu ils dus buobs et han schau ora lur saun en in vaschi de far bogn. Cura ch' il saun ei staus ora, eran ils dus buobs morts. Igl umm vegl ha detg alla dunna, ella deigi metter las duos barettas si enta letg. Mo leza ha detg: Ah, quei san ins schon, tgei gliei de far; quels ein morts e statten morts!“ Il vegl ha 30 turnau a repetter siu cammond e sinquei ha la mumma mess las barettas si enta letg. Denton ha gl' umm fatg il bogn et ei vegnius40 or da quel sauns e taffers, senza naginas plagas. Allura ha el detg alla mumma, ella deigi ira sin combra per ils buobs. Turnada sin combra, ha ella anflau ils dus buobs sauns e taffers sco avon, che fagevan tarmagls enta letg e magliaven 35 mintga in in miez meil tgietschen.

94. La rauna.

Ei era inaga in grov et ina grova, quels havevan mo in mattatscha. Quella mattatscha era aunc mai stada giuedora dil casti. In di ha ella rugau il bab, ch' el laschi ir ella à spass. Il bab ha lubiu quei e la 40 matta ha tratg en la pli bialla vestgadira e mess en tut la detta anials d' aur. Allura eis ell' ida d' in plaun ora et ha emparau in umm, che segava, … nua ch' ei detti bun' aua. Igl umm ha mussau si encunter in crest, [p. 119 modifica]e detg: „Cheu ora dat ei bun' aua.“ La giuvna ei ida si tier la fantauna; … mo saveva buca, co far de beiber. Ella ha priu ora ils anials d' aur e mess quels sper ella sin ina platta. Allura ha la mattatscha buiu aua e cura ch' ella ha mirau anavos, sche ha ella bucca viu pli ils anials. Ella ha detg: „Nu' ein mess anials?“ Ina vusch ha respondiu: 5 „Jeu hai els.“ La mattatscha ha rugau: „Tuorna à mi ils anials!“ Cheu ei ina rauna vegnida siadora dell' aua e di: „Sche ti laias migliar e durmir mei cun tei, sche tuornel jeu ils anials.“ La giuvna ha empermess de far quei e sinquei ha la rauna turnau ils anials. La mattatscha ha puspei mess quels en la detta et ei turnada à casa. Cura che la mattatscha 10 ha mirau anavos, era la rauna suenter e quella ha lu detg ad ella, ella duei mo ira vinavon, ella vegni lu era. La mattatscha ei arivada tiel casti e la rauna era ad ella sils calcongs. La mattatscha ha grad podiu serar la porta, avon che la rauna vegni en. Il bab ha dumandau, tgi seigi o avon porta et ad el ha lu la mattatscha raquintau tut. Par camond 15 … dil bab ha ella stoviu schar vegnir la rauna el casti e da tscheina ha la mattatscha stoviu schar migliar la rauna sper ella.

Cura che la mattatscha ei ida à letg, ei la rauna seglida suenter et ida enta letg cun ella.

La damaun, cura ch' il bab ei aber jus en combra della feglia, era 20 in stupent bi giuven cun la mattatscha e cun quel ha ella fetg legras nozas41.

95. L' olma dil res.

In bab haveva empermess siu buob ad in umm, ch' el haveva entupau sin via et il qual haveva dau daners ad el. Schegie buca bugien, ha il bab manau sin il di fixau il mattatsch sper la mar, nua ch' igl umm ei 25 vegnius per il buob. Igl umm ha manau il buob en ina sala stgira, nua ch' el veseva nagin cartgaun. Mo la notg parev' ei ad el, sco sch' enzatgi vegness en combra; aber el veseva buca, tgi ch' ei era. Suenter in temps sesarvan tut en inagada ils barcuns della sala et el ha viu il clar dil di. Cura ch' el ha mirau or da finiastra, ha el viu in grond curtin et en quel 30 treis biallas matauns, che purtavan mintgina in matg sin maun. Las treis mattauns damondan el, co el seigi vegnius cheu; et il buob ha raquintau tut, co ei era ju cun el et era co ei vegni mintga notg enzatgi, ch' el sapi buc enconuscher, en la sala. El roga ellas per agid, sch' ei savessien gidar el; mo ellas raquintan, ch' era ellas seigien vegnidas enguladas daven da 35 casa. En quei moment sesiaran ils barcuns et il buob resta egl stgir, sco vidavon. Suenter in pign temps sesarvan ils barcuns per la secunda gada e cura ch' el ha mirau or da fenestra, ha el puspei viu las treis matteuns cun ils matgs egl curtin. Quellaga porschan ellas ad el ina bucada candeila … et entgins sulprins e cammondan de mirar, tgi vegni en combra. Ils 40 barcuns seclaudan et il mat era puspei persuls ella sala stgira. Gleiti aud' el puspei vegnir enzatgi en sala et el sezupa en in cantun. Lau [p. 120 modifica]envid' el spert la candeila, che las mattauns havevan dau ad el e vesa, ch' igl umm, il qual haveva serau el en la sala, durmeva en quella sala. Bufatg stez' el la candeila e stat murtgiu. Paucs dis suenter sesarvan ils barcuns per la tiarza gada; el vesa las treis mattauns cun ils matgs en curtin e 5 raquinta à quellas, tgi dormi la notg en la sala et empiara ellas, sch' ins savessi buca mazzar quei umm e sefar libers. Las matauns dian aber, quei umm possi ins buca mazzar, senza smacar igl jev d' ina hazla sin siu tgau. Vesent ch' il mir era buca grad aults, ei il buob seglius or da fenestra et jus sur la seiv dil curtin ora. Las treis matteuns han eunc clamau suenter, 10 ch' el dei buca emblidar ellas.

Il buob sepiarda sin via en in grond uaul. En quel catt' el ad agur in liun. Fugir astgav' el buc, schiglioc vigneva il liun suenter et el peglia curascha e va vitier el. Cheu ves' el sper il liun aunc in tgaun, ina lieur, ina hazla et ina farmicla. Quellas creatiras sedispetavan, qual fussi il pli 15 beinvugliu per il carstgeun. Ils thiers han damondau, chel dezidi lur dispetta. Il giuven era cheu pleins tema; pertgei sch' el teneva cun in, sch' er' ei buc endretg als auters e perquei ha el dau rischun empau à tutts, la plemma aber al liun. Da quei ein ils thiers stai cuntents et han detg, sch' el drovi, sapi el prender lur figura cun dir, ord in umm et il num 20 dil thier. Mont vinavon, ariva il buob en in marcau e lau anfl' el survetsch tier in signur. Quel ha schau pertgirar el sias nuorsas; ha aber dau ad el il scharf cammond de mo pascular las nuorsas sin la spunda dil quolm e buca schar dar quellas si suren. Mo las nuorsas ein idas si suren et el ei jus suenter. Si suren era ei in bi plaun e leu ha el viu sut ina caglia 25 ina matta. Il giuven va vitier quella et empiara, tgei ch' ella fetschi cheu. La matta ha detg, ella seigi la feglia d' in retg, ch' il drac hagi engulau et ha rogau' el ded ir naven, pertgei il drac vegni e magli, tgi ch' el anfli; e sil moment vegn in sgarscheivel drac cun tutta furia dil grond plaun ora. Mo il giuven lai vegnir endamen la pussonza, ch' il liun haveva dau ad 30 el e di: „Ord in umm in liun!“, e sinquei eis el daventaus in liun. Il liun va encunter al drac e damogna quel. Finida per quei di la battaglia, ha il liun cummandau al drac, de schar la feglia dil retg eri entochen damaun. Il liun ha lura detg: „Jeu less“, ch' jeu vess paun e vin;“, et il drac ha detg; „Jeu less, ch' jeu vess paun et aua!“ Sinquei ei mintgin jus per siu 35 fatg. Cura ch' il drac ei staus daven, di il liun: „Ord in liun in umm!“, il liun ei semidaus en il giuven et el ha lu priu las nuorsas et ei jus à casa tiel patrun, il qual saveva, che siu pastur fuss stauss suren el plaun, ha fatg plums cun el et admoniu il giuven de mai pli ir si suren. Il giuven empermetta quei; mo gl' auter di catsch' el sias nuorsas puspei si egl plaun. Quella 40 ga vesa el cheu duas matteuns sut la caglia. El domonda l' autra matta, tgi la seigi. L' autra fegla dil retg, ch' il drac hagi engulau cun sia sora, ha la matta respondiu. Il drac ariva, sco il di avon, et il giuven di: Ord in umm, in liun!“ Midaus en in liun, eis el jus encunter al drac et [p. 121 modifica]els han puspei batiu furiusamein. Quei di eran els pauca letga e suenter in liung combat han els schau esser e calau si senza saver, qual damogni. Per la secunda gada ha il liun visau il drac, de schar eri las duas matteuns per quei di. Il liun ha detg, ch' el lessi paun e vin et il drac ha detg, ch' el lessi paun et aua et allura ein ei ii in ord l' auter. Inaga 5 ch' il drac ei staus daven, ha il liun detg: „Ord in liun in umm!“ et ei puspei semidaus in en carstgaun. La sera ha il giuven priu sias nuorsas e chitschau quellas egl marcau. Puspei ha il signur sevilau, ded esser jus si en quella planira et il giuven ha empermess, de buca far quei pli. Mo l' autra damaun, bein marvegl ha el chitschau si las nuorsas en il plaun; 10 e quellagada ha el viu treis mattauns sut la caglia. La tiarza dellas matteuns ha il giuven dumendau, tgi ella seigi. La matta ha rispondiu: „La tiarza feglia dil retg, ch' il drac ha engolau. Vegnent il drac, ha el detg: „Ord in umm in liun“ e semidaus en il liun, ha el entschiet la battaglia cun il drac. Ei han batiu gl' entir avon miezdi; mo ni l' in ni l' auter ei vegnius meister. 15 Il liun va allura e genta carn e vin, il drac paun et aua. Suenter miezdi han ei entschiet la battaglia danovamein et il liun ha scarpau il drac tut en tocs. Allura di il liun: „Ord in liun in umm!“ Et havent il giuven puspei sia figura de carstgaun, ha el fess si il butatsch dil drac. Ord quel seglia ina lieur e fui della planira en. Cheu lai el vegnir endamen la 20 pussonza, ch' il tgaun haveva dau ad el e di: „Ord in umm, in tgaun!“ Semidaus en in tgaun, cuor' el suenter la lieur e sfracca quella. Il tgaun di lura: „Ord in tgaun in umm!“ Puspei daventaus carstgaun, fend' el si la lieur. Ord quella ei segliu ora in hazla. Ei vegn endamen al giuven la pussonza, che la hazla haveva dau ad el et el di: „Ord in umm, ina hazla!“ 25 Midaus en ina hazla, sgol' el suenter tschella hazla e maza quella. Ussa di la hazla puspei: „Ord la hazla in umm!“, et il giuven ha survegniu sia figura. El fenda si la hazla et anfla el dadens in jev. Tutt leds eis el sefatgs si per ira tier il casti, nua ch' igl umm haveva giu serau en el e las treis mattauns; pertgei ussa haveva el igl jev per mazzar igl umm. Mo arivaus 30 tier il casti sper la mar, era tutt l' escha et ils barcuns serai. Cheu ha el patertgau vid la farmicla e la pussonza, che lezza haveva dau ad el. Spert ha el detg: „Ord in umm ina farmicla!“ Midaus en ina farmicla eis el seruschnaus della rusna della clav en, ha aviert la porta dil casti et ei sezupaus el gang tochen mesa notg. Lura ha el priu igl jev della hazla, 35 ei jus bufatg ella sala stgira, ha tratg lau in sulprin e smacau igl jev … della hazla sil tgau digl umm. Quel ei sil zug staus vintschius.

Cura ch' ei gliei vegniu dis, eis el jus en curtin e lau ha el anflau las treis matteuns et enconoschiu, ch' ei era las medemas, ch' el haveva viu ella planira sut la caglia. Liberadas tras sia curascha, han las princessas 40 detg al giuven, el sapi maridar qualla, ch' el vegli. El ha priu la giuvna, el ei han giu stupentas nozas. Jeu hai purtau si la supa et à mi han ei dau in pei el tgil, ch' jeu sundel sgulaus tochen encheu. [p. 122 modifica]

96. Il schnec et il pulein.

In schnec et in pulein han inaga mess in grond pag, qual sei sin in cuolm avon. Il pulein ha gl' emprem dormiu ditg e liung, allura eis el curius in toc, ha turnau a semetter giu e dormiu. Quei ha el repetiu in 5 per gadas. Il schnec ha entschiet ad ir cuninagada et ei jus ad in ira, senza star eri, et el ei staus sil cuolm ditg avon il pulein. Cura ch' il pulein ei vegnius sil quolm, era il schnec schon sin tetg tegia et ha clamau: „Jeu sun chischer e chischut!“

97. La truaisch dil retg.

10 Ei era ina gada in retg, che haveva daners, ch' el saveva bucca, nua metter. Quei retg ei jus tier in meister et ha fatg far il meister ina truaisch cun in esch zupau, che nagin saveva, dano el et il meister e cura ch' il retg haveva de basegns de daners, mav' el en lau per quels. Ina gada ha il retg encorschiu, ch' enzatgi era staus en quella truaisch; pertgei 15 il mantun de daners era scrasaus; aber el enconuscheva buc il lader. Per puder tier quel, ha el fatg star sia feglia en la truaisch e schau saver, che tgi, che mogni ina notg cun sia feglia, survegni quella, apli aunc la truaisch. Il meister ei vegnius ina notg en la truaisch et ei manius cun la feglia. Quella ha la notg fatg el da ditgira cotschna sil frunt; mo il 20 meister ei levaus la damaun bein marvegl, cura che la feglia dil retg durmev' aunc, ha anflau il vaschi da ditgira et ha fatg si in strech da ditgira … sil frunt à tut, tgi ch' el entupava. Gl' auter di ha il retg lu viu, che fetg biars havevan si il strech da ditgira et el saveva buc, qual fuss il lader. Il retg ha voliu far ina secunda emprova et ha turnau a schar 25 ir ora il medem mandat. Quella notg ei il meister puspei jus et ha voliu ira digl esch zupau en. Mo cura, ch' el ei staus avon esch, eis el daus en ina rusna, ch' il retg haveva schau cavar. Giudem quella rusna er' ei empau strom et el ha dau fiuc à quel, ch' igl ei vegni si in tribel fem, et ch' ils auters, che vegnien tier la truaisch, dettien era giuden. L' autra 30 damaun, cura ch' il retg ei vegnius per mirar, tgi ch' ei seigi, er' ei in tal migliac, ch' el ha saviu far nuot et ha stoviu schar ir els. Il retg ha lu turnau a schar ir ora la proclamma, che tgi, che vegni en la truaisch e mogni cun la feglia, survegni la feglia e la truaisch cun ils daners. Ina notg ei il meister jus cun siu frar en la truaisch; mo il retg haveva tendiu 35 ina falla avon la porta truaisch et il frar dil meister ei vegnius en quella, e pudeva buc ora. Cura ch' il meister ha viu, ch' el pudeva buc ora, ha el tigliau giu il tgau al frar e tratg ora il resti à quel. Il tgau et il resti ha el bess ell' aua. L' autra damaun ha il retg anflau il tgierp ella falla, ch' era senza tgau e senza resti e nagin enconuscheva el. Cheu ha il retg 40 mess il tgierp sin in car e schau manar quei tgierp per il vitg entuorn. A quels, che manavan il car, ha el cummandau, de tigliar giu il tgau à tut, tgi che bragi, cura ch' el vesi il tgierp. El moment ch' ei ein ii sper la casa dil [p. 123 modifica]meister o cun il tgierp, sche ha il meister survegniu igls egls plein larmas. Mo per buca schar encorscher, pertgei el bragi, ha il meister tigliau giu à sesez in bratsch. Cura che quels, che mavan cul car, ein vegni en et han dumandau, pertgei el hagi ils egls plein larmas, ha il meister mussau, ch' el hagi piars in bratsch42. Lu han ei capiu, pertgei ch' el bragi e cun quei 5 ch' ei han anflau nagin auter, che bargeva, han ei saviu far nuot e stoviu better il tgierp pli lunsch.

98. La meila smaladida.

In bab veva treis fegls43. De sogn Martin havev' el cumprau in bi pomeret … de meila e quella meila vegneva adina madira per S. Martin. Mo 10 mintg' onn per la notg avon S. Martin vegneva quella meila adina engulada. La sera avon S. Martin ha il fegl vegl detg, ch' el vegli star e mirar, tgi fetschi giu la meila la notg. El ha priu la buis cun el et ei jus ora per il curtin entuorn. Suenter in' uriala eis el aber sedurmentaus en et ha durmiu … stagn e bein. La damaun era la meila engulada. Tut trests eis el jus 15 tiel bab; pertgei ch' el seturpiava de bucca esser staus um per pertgirar la meila.

Gl' auter onn per la vigielgia de S. Martin ha il secund felg detg, ch' el vegli pertgirar la meila. Er' el ha priu ina buis cargada cun el et ei jus per il curtin entuorn. Aber er' el ei suenter in' urialla sedurmentaus en et 20 ha durmiu entochen la damaun. Cura ch' el ei lavaus, er' ei bi di e la meila engulada. Era el ei jus cun schliet cor tier il bab, de haver pertgirau … aschi malamein la meila.

Il tierz onn, la sera avon S. Martin, ha il fegl giuven detg, quella gada vegli el ir ora a pertgirar la meila. Il fegl giuven ha priu cun el 25 ina buis et ina guila, ei jus sin il meler e staus lau. Cura che la sien vegneva, sche furava el ils mauns culla guila per scatschar il sien.

Vi da mesa notg sgola ina tuba neu sin il meler et entscheiva a prender … giu la meila. „Mo pleun!“, rispunda il giuven e voleva sittar silla tuba. La tuba ha detg: „Setta buca sin mei! Quei meler ha viess bab cumprau 30 d' in cert striun, che ha engulau quella plonta de sia mumma. Quella meila ei aber lubida à mi de far giu mintg' onn. Treis vi jeu denton schar à Ti, che Ti sapies dar in al bab et in perin à tes dus frars.“ Suenter haver detg quei, ei la tuba semidada en ina bialla dunschalla et els han discuriu ditg e bein ensemen e sepriu in l' auter. La dunschalla ha dau 35 ad el in stupent bi ani sin la letg e detg: „Cheu dun jeu in ani à ti e cu ti vul vegnir tier mei en miu casti, sche mira mo traso sigl ani; aschi ditg sco el tarlischa, mo va vinavon e ti arivas tier miu casti!“ La dunschalla ha allura priu pietigott et ei ida naven.

L' autra damaun ha el dau ils treis meils al bab et als frars per mussament, 40 … ch' el hagi pertgirau il meler et ei allura semess sin via per ir tiel casti de sia dunschalla spusa. Spert eis el jus vinavon aschi ditg, sco ilg [p. 124 modifica]ani terlischava et ariva finalmein tier in stermentus uaul, en il qual ei era de tuttas sorts thiers selvadis. All' entschatta digl uaul ha el entupau in umm vegl e quel ha emparau el, nua ch' el vegli ira. Il giuven ha raquintau tut. Mo il vegl ha maniau, ch' ei seigi ei nunpuseivel ded ir tras quei uaul; el vegni 5 scarpaus dals thiers selvadis. Pleins tema ha il giuven dumandau il vegl, sch' el savessi buc in cussegl, co el savessi vegnir atras gl' uaul, senza ch' ils thiers selvadis scarpien el. „Auter che quei cussegl,“ dat il vegl per risposta „sai jeu buca dar, che sche ti vul prender e sitar giu ina selvaschina, manizar la carn de quella tut en scalgias e cura ch' ils thiers selvadis vegnen 10 suenter, better vi ad els las bucadinas“. Il giuven suonda il cussegl, seta ina selvaschina e fa quella tut en scalgias. Cura ch' el ei staus enamiez gl' uaul, vegnev' ei de tutas sorts thiers selvadis suenter el. El betteva mintgaga anavos in per tocs carn; ils thiers selvadis siglevan suenter la carn e sescarpavan per quella. Cura ch' ei havevan migliau si la carn, 15 vignevan ei puspei suenter el. Lura turnav' el puspei a better anavos in per bucadas et el ha aschia pudiu fugir e mitschar ord gl' uaul. Ussa vegnevan … ils thiers selvadis buca pli suenter et el saveva ir plaun siu vinavon. El va lura in grond toc d' in grond plaun ora e vesa alla fin de quel in casti, che tarlischava grad sco siu ani. Ussa fa el combas et ariva bein 20 gleiti tier il casti. Sia spusa ei vegnida encunter ad el, ha tucau maun, fatg beinvegni e manau el egl casti. Suenter paucs dis han ei lu enzinau en et ein vivi legramein egl casti, nua che tut terlischava d' aur, argient e pedras custeivlas.

99. Il tapagnac cun il marti.

25 Inaga er' ei in muline, che haveva in fegl et ina feglia. Il fegl er' in tapagnac, che saveva nuot auter, che far catavegnas. In di ei quel jus sin fiera cun in piertg. Mont el tras in uaul per ir el vitg sin fiera eis ei vegniu in tirann, ha priu il piertg et ei jus cun quel. Il tapagnac ei jus suenter à quei tirann tochen tier ina rusna. Il tirann ei jus cugl piertg 30 da quella giueden et il tapagnac astgava buc ir suenter.

Aschia ha el stoviu turnar à casa senza ni piertg, ne daners. Cura ch' ils ses han sevilau, ha el detg: „Jeu vi schon survegnir quel, ch' ei jus cun nies piertg. L' autra damaun eis el lavaus beinmarvegel, ei setratgs en da dunschalla et ei jus egl uaul, nua ch' ei eran ii ad el cugl piertg. 35 Cura ch' el ei staus in toc egl uaul, ha el entupau in survient dil tirann, ch' era jus cugl piertg. Quel ha emparau el: „Nua vas?“ Et il tapagnac ha respondiu: „Jeu mundel ad encurir de maridar.“ Sinquei ha il servitur detg: „Miu signiur maridass bugien e ti neu grad cun mei!“ Il tapagnac ei jus en la tauna tier il tirann; ei han fatg legras nozas e la sera, cura 40 ch' il tirann ei staus enta letg, sche ha il tapagnac priu ora in marti ch' el haveva zupau sut il vestgiu, ha detg: „Jeu sun quel dil piertg!“ et ha marclau cun il marti il tirann, entochen che quel era bunamein ventschius. [p. 125 modifica]Allura ha il tirann detg: „Pren ord quella truca de daners cheu, tgei che ti vul; mo la veta lai po à mi!“ Il tapagnac ha priu ora ina rugliada daners et ei jus cun quels à casa.

L' autra damaun eis el setratgs en de Docter et ei puspei jus cun ina canna cun nuv d' aur egl uaul. Leu ha el per la secunda gada entupau 5 il servient dil tirann, quel ha, tertgont ch' ei seigi in Docter, emparau el: „Nua van ei, Signiur Docter?“ La risposta ei stada, el mundi cheuvi en in vitg tier in malmalsaun. Allura ha il servient detg, el deigi po vegnir cun el tier siu signiur; lez seigi era malmasauns. Il Docter ei jus cul servitur en la tauna e cura ch' el ei vegnius vitier il letg dil tirann, ha el 10 priu ora l' autra ga il marti, ch' el haveva el sac della casacca, ha detg: „Jeu sun quel dil piertg!“, et ha entschiet a dar, sco de scuder, sil tiran. Il tirann ha turnau a dir: „Va vi lau e pren tons daners, sco ti vul ord la truca; mo lai viver mei!“ Il tapagnac ha priu tons daners, sco el ha podiu, egl sac dellas caultschas e della casacca et ei jus a casa. 15

L' autra damaun eis el setratgs en de pader et ei turnaus egl uaul. Cura ch' el ei staus in toc egl uaul, ha el puspei entupau il servient dil tirann e quel ha dumandau: „Nua van ei, Segner Pader?“ „El vitg tier in malsaun“ ha il tapagnac respondiu. Il survient ha sinquei rugau el de vegnir tier siu patrun; lez seigi sin murir. Cura ch' el ei staus en tier il 20 patrun, ha el puspei priu ora il marti, ch' el haveva zupau sut la rassa, ha detg: „Jeu sun quel dil piertg!“, et ha dau cul marti sil tirann pir che mai. Il tirann ha puspei rugau: Va vi leu e pren, tgei che ti vul; mo la vetta lai à mi!“ Il giuven ha aber vintschiu ora il tirann dil tut. Allura ha el priu ils daners, ch' eran aunc ella truca et ei jus à casa. Da laudenvi 25 … ei il tapagnac staus rechs avunda.

100. La schenderletga sut il von.

Ei era inaga ina mumma, e quella veva treis feglias. Duas eran duas maltschecas e nauschas; mo la mumma haveva fetg bugien ellas. La giuvna er' ina perderta e buna; aber la mumma pudeva buca ver ella e fagieva 30 mo star ella en cuschina; la notg durmeva la giuvna sut in von. Perquei numnavan ei ella: La schenderletga sut il von. Il di ha la schenderletga cavau ella tschendra dil furnel et ha anflau ina rusna, che mava lunsch giu el tratsch. Ella ei ida de duas scalas giu et ei vegnida tier ina femna veglia, che ha fatg beinvegni ad ella, ha consolau ella et ha dau ad ella 35 in vestgiu blau de seida, che haveva si las steilas, cun dir, sch' ei hagien bialla stiva tier il retg, duei ella turnar giu tier ella e trer en il vestgiu blau cun steilas, ch' ella vegli tener si per la schenderletga. Cura ch' ei han giu bialla stiva tiel retg ein las duas soras seluschardadas si tribel et allura idas a saltar. La giuvna ha aber turnau a cavar si la tschendra egl 40 furnel et ei ida giueden tiela veglia. Quella ha lavau ella, fatg si stupen bein cavegls e tratg en il vestgiu blau cun las steilas. Allura ha la veglia [p. 126 modifica]manau si la giuvna en cuschina et ella ei egl stgir seschluitada vi en la stiva tiel retg. Tut admirava la bialla giuvna et il prenzi ha saltau treis cun ella. Mo la veglia haveva cummandau, de bucca saltar pli che treis e la giuvna ei, suenter haver saltau treis fugida à casa, ha cavau si 5 la tschendra dil furnel et ei ida giueden tier la veglia. „L' autra gada, cura ch' ei han bialla stiva tiel retg, tuorna giu tier mei!“ ha la veglia cummandau. La giuvna ha engraziau et ei turnada si en cuschina. L' autra damaun raquintavan las soras traso della bialla matta cugl vestgiu blau cun las steilas.

10 Puspei han ei giu bialla stiva tiel retg e la schenderletga ei, cura che las soras ein inaga stadas daven, puspei ida giu tier la veglia. Quellagada … ha lezza dau ad ella in vestgiu blau cun en la glina et ell' ei ida cun quel a saltar tiel retg. Era quella ga ha il prenzi saltau treis cun ella e bugien havess el reteniu ella anavos. Mo, sco la veglia haveva 15 cummandau, ha ella sefatg libra ded' el et ei spert turnada en cuschina, ha cavau si la tschendra dil furnel et ei ida giueden tier la veglia. La veglia ha detg: „Cura ch' ei han puspei bialla stiva tiel retg, tuorna giu tier mei!“ La giuvna ha engraziau fetg et ei turnada sin cuschina, nua ch' ella ha dormiu sut il von.

20 La tiarza gada, ch' ei han giu bialla stiva tiel retg, ein las soras puspei … idas de bun' ura. La schenderletga ha aber cavau ella tschendra dil furnel et ei turnada giu tier la veglia. Lezza ha dau ad ella quella gada in vestgiu blau cun si il sulegl et ha tratg en in per pantofflas d' aur; aschia che la schenderletga vesev' o, sco ina regina. Cun quei vestgiu en 25 quellas pantofflas ei lu la schenderletga ida a saltar tier il retg. Suenter haver saltau treis cun il prenzi, ha la schenderletga voliu fugir da scala giu; mo il prenzi ei curius suenter e sestergient cun el sin scala, ha la schenderletga piars ina pantoffla d' aur. Cun breigia ha ella podiu mitschar dil prenzi e vegnir à casa. Turnada giu tier la veglia, ha leza detg ad 30 ella, ella vegni en cuort a vegnir regina. Tut tementada ei la giuvna turnada … si en cuschina et ha dormiu sut il von.

Il prenzi ha aber schau ir ora in mandat, ch' el vegli maridar quella, che hagi in pei schi pign, che vegni en ella pantoffla d' aur. Sanunziont nagin, ha il prenzi fatg ira dus serviturs per gl' entir marcau entuorn e fatg 35 empruar, tgeinina dellas giuvnas pudessi en ella pantoffla. Ils dus serviturs ein era arivai tier las duas soras della schenderletga; mo quellas podevan ninstagl ella pantoffla.

Cheu han ils serviturs damondau, sch' ellas hagien buc aunc ina sora. „Bein gliez; mo quella ei schi tschuffa, ch' ins sa far nuot cun ella,“ han 40 las soras respondiu. „Nus havein il cammond, d' empruar en à tut las giuvnas dil marcau“, han ils serviturs detg; „e vus stoveis vegnir cun ella!“ Cheu han las soras clamau la schenderletga en stiva et à lezza mava la pantoffla sco culada. Ussa havevan ils serviturs gartiau la noda et els han detg [p. 127 modifica]alla schenderletga, de vegnir cun els tiel prenzi. Mo ella ha dumandau, de avon astgar selavar e far si cavegls. Bein spert eis ella ida ora tiel furnel, ha cavau si la tschendra et ei ida giu tier la veglia. Lezza ha quellaga fatg si ad ella stupen cavegls, tschuarau las gniallas e tratg en il vestgiu cun il solegl. Turnada si en stiva, han ils serviturs manau la 5 bialla schenderletga tier il prenzi e quel ha pli tard fatg cun ella legras nozas. Cura ch' il bab ei morts, ei il prenzi vegnius retg et ella regina. Sch' els ein bucca morts, sche vivan ei eunc.

101. Il servitur et il striun.

Inaga er' ei in bab, che veva treis fegls. Dus eran dus perderts et in 10 era in tup. Il bab ha dau à tuts treis treis treis bazs et in paun perin et ha detg ad els, ch' ei stopien ira a gudognar. Tuts treis ein ii per ina via; mo cu els ein stai in toc, sche mava quella ora en treis vias. Il tup ei jus per la via sisum e tschels ein ii mintgin per ina dellas autras. Il tup ei jus tras in uaul et ha entupau in signur; quel ha dumandau, 15 nu' el mundi. Il giuven ha respondiu, ch' el mundi ad encurir survetsch. Sinquei ha il signiur detg, el sapi schon dar ad' el survetsch; mo el stoppi star siat onns tier el. De luvrar hagi el nuot auter, che de schubergiar mintga di ina scaffa pleina cudischs e mirar, che quels vegnien mai da purla. Il giuven ei sepladius et il signur ha manau el en siu casti, nua 20 ch' el haveva mintga di de schubergiar ils cudischs. Il signur ei staus daven siat onns e cu el ei turnaus, ha el dau ina buna pagaglia et il servitur … ei puspei sepladius per siat onns. Mo quella gada ha el entschiet a legier sez ils cudischs e cun quei ch' ei era cudischs de striegn e siu patrun … in striun, ha el empriu, de far striegn. Cura ch' ils siat onns ein stai 25 entuorn, er' el in perfetg striun et ei jus à casa. Suenter haver duvrau si à casa ils daners fadiai, ha el detg à siu bab, el sefetschi de cavagl e siu bab deigi manar el sin fiera e damondar per quei cavagl tschien melli renschs. Mo il cavester deigi el mirar de buca vender, hagien lu à mogna, tgei ch' ei veglian. Sinquei eis el semidaus en in cavagl et il bab ei jus 30 cun el à fiera. Cheu eis ei vegniu in signur et ha giu à mogna el bab tschien melli rensch per il cavagl et ei han fatg marcau. Mo il signur ha era voliu il cavester e giu à mogna per quel ton, sco el haveva pagau per il cavagl et il bab ha dau il cavester. Quei signur, ch' era il striun, ha priu il cavagl, ei jus cun quel à casa et ha mess quel leu en nuegl. 35 Gl' auter di ei il signur vegnius en nuegl cun ina biela per mazzar il cavagl. Mo il cavagl ei semidaus en ina tuba, la quala ei sgolada ord nuegl. Il signiur ei aber semidaus en in spre et ei sgolaus suenter la tuba. Il spre vess bunamein pudiu tier ella, sinquei ei la tuba semidada en in ani, ch' ei daus giu egl tschos della feglia dil retg, ch' era en curtin. Quella ha priu 40 quei ani; et igl ani ha detg ad ella; ella deigi zacuder giu el sin meisa e schar ira el sco el mundi. Gl' auter di, tochen che la feglia dil retg [p. 128 modifica]gientava, … ha ella schau dar gl' ani sin meisa et igl ani ei semidaus en in panetsch, il qual ei ruclaus giun plaun e semidaus en in sem glin. Lez ei jus tras in sdrem dil plintschiu e daus giun tschaler e leu semidaus en ina uolp.

5 La feglia dil retg ha survigniu in pop. Il retg ha dumendau sinquei tuts quels el chisti, tgei strof el dueigi dar à sia feglia persuenter. Tuts han detg, ch' el sapi far tgei, ch' el vegli cun ella. Il retg ha fatg baghiar si in chisti sin ina ensla, ha mess en cheu la feglia et il pop e fatg mirar si la porta. Mo l' uolp purtava mintga di à la feglia dil retg et à lur 10 fegl la maglia de fenestra en. Suenter siat ons ha il retg giu ricla e voliu mirar, sch' el anfli l' ossa della feglia, el ei ius sin l' ensla et ha fatg rumper en il mir. Cura, ch' el ei vegnius si en stiva, ha il retg enflau la feglia seuna e frestga et in bi buob de siat onns cun ella. El ha giu grond plischer et ha emparau, tgi hagi manteniu ella. La feglia ha raquintau 15 tut et ha detg à l' uolp, che era sut pegna en, de levar si. L' uolp ei levada si et ei en quei moment daventada in grond e bi umm. Il retg ha priu els dus cun el en il chisti, nua che tuts han giu bien avunda.

102. Igl umm en la glina.

En la glina ei in umm, che mulscha ina vacca; quel mava adina la 20 notg e mulscheva las vaccas dils auters, che maven per bual. Ina notg era ei clara, bialla glina; per el memia clar; el vegn vilaus e smaladescha sin la glina. Per strof ha la glina tratg si el tier ella e lau sto el star adina.

103. Il salep e la farmicla.

25 Il salep e la farmicla vuleven maridar ensemen. Cura ch' ei ein ira tiegl altar ei il salep daus anavos et ha rut l' ossa. La farmicla ei ida per etg de madagar el. Ella ei ida de pastgias e turnada de nadal. Cura ch' ella ei turnada, era il salep morts. Ella ei ida sur fossa et ha bargiu, entochen ch' ella ei morta.

  1. ed. haveve
  2. ed. le
  3. ed. prnr
  4. ed. Niesseguer
  5. ed. siu
  6. ed. stuen
  7. ed. vegna nen
  8. ed. Sehia
  9. ed. catscha,
  10. ed. ha
  11. ed. sin
  12. ed. eiu
  13. ed. contard
  14. ed. hau
  15. ed. sesan flav'
  16. ed. la
  17. ed. lieuga
  18. ed. padriu
  19. ed. vgli
  20. ed. eucurir
  21. ed. ghigliar dia
  22. ed. maua
  23. ed. camoud
  24. ed. fars
  25. ed. dadentau
  26. ed. vurvetsch
  27. ed. las
  28. ed. pa netscha
  29. ed. mademameiu
  30. ed. bargievau
  31. ed. Niesseguer
  32. ed. eu
  33. ed. durmevea
  34. ed. femua
  35. ed. eiu
  36. ed. auflau
  37. ed. guiven
  38. ed. giuveu
  39. ed. Perpuei
  40. ed. vegius
  41. ed. mozas
  42. ed. brastch
  43. ed. fgls