Il Cudisch da Priedis

romancio

Indice:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, IV.djvu Il Cudisch da Priedis Intestazione 27 giugno 2020 75% Da definire

Dils uaults a tschitgias en quels Cudisch de Canzuns (surselvisch)
Questo testo fa parte della raccolta Rätoromanische chrestomathie
Vol. IV
[p. 145 modifica]

IL CUDISCH DA PRIEDIS.

(Ineditum nach Ms. Gbrl.)


(f. 1a) [Textus] II Regs: 2. VII. 12.

En quei ch’els mavan ansemmel, ad Elias plidava, mire quau vangitt ün carr d’fieug cun cavals d’fieug, à sparchünen, quels dus ün da lg’iauter. Ad Elias ma aschia en ün virbel à tschiel. Mò Elisa vasett à garre mieu bab, mieu bab, carr d’Israël à ses Rüthers. Ad ilg vasett bucca pli. Ad el parnet sia vaschcadira à scarpa quella en dus frusts.

Naginna causa, chars en Christo ei sin quest mund à lgi carstiaun pli sagira ca la mortt, à naginna causa ei er pli mal sagira à lgi carstiaun sin quest mund ca l’hura da la mortt. Ca naginna causa seig à lgi carstiaun pli sagir, à guissa ca la mortt mussa Davitt nua ch’ell gi, ò senger nu ei anchün ca vivig, à vezzig bucca la mortt: ilg qual spindrig l’olma or da maun da la fossa. Ca naginna causa seig à lgi carstiaun pli mal (f. 1b) sagira ca l’hura da la mortt, muss ilg plaid da Deus, mussan exempels, mussa l’experienzia sez.

Aude ilg plaid da Deus! Chei gi quell? Ilg sabi Salomon gi, ilg carstiaun ha bucca pussanza sur ilg gi da la mortt. Antallis ussa or da quei, ô carstiaun, ca l’hura da la mortt ei malguissa. Teidle exempels! Sas bucca cô 14 700 Israeliters, en vangi antuorn en ün gi ent ilg dasiertt. Manegias ca quells hagian savieu l’hura vivant, ner manegias ca ti seigias pli buns, ca els. Na tutta via bucc, els murmingiaven savens ancunter Mossen ad Aran. Mò ti marmungias savents ancunter Deus, cuntutt eis er ti bucca sagirs da l’hura da la mortt. Sas bucca ca la dunna da Loth, mai enten quei ch’ella ha sa vieult antuorn, ha prïeu finn. Creis ca quella hagig savieu si hura vivant, ner ta tens pli ault, à par meins puccants ca ella: na tutta via buc: ancanuschïas pia or da quei ti carstiaun, ca l’hura da la mortt ei malsagira. Mire sin l’experientia! Ta ragordas da (f. 2a) nagin ca seig morts nechiameng? Ta ragordas da nagin ca seig curdaus à la [p. 146 modifica] mortt? Ta ragordas da nagin ca seig schaschieus ün gi ner dus, ün hura ner duos, à seig morts? Ta ragordas da nagin, ca seig lg’ün gi staus sauns à frecgs, lg’iauter gi en bara? Ta ragordas da nagin ca seig morts enten sia iuvantengia? Ta ragordas da nagin ca seig morts en sieu melger esser? Scha mire sin nossa chara sora barmiera. Scha vens ti tez à gir, quella ei mortta en ses giuven gis, en sieu melger esser. Ussa maneg iau ca ti antalligias ca la ti hura seig malguissa. Ils plaids ca en ligi giu à vus mussan era ca l’hura seig malguissa. Ca scha gie ilg soing spirtt hagig ad Elias scuviertt ilg gi, sin ilg qual ell deig vangir prieus navent da quest mund (ilg qual ei cun nagin autter carstiaun, ch’ei naschieus da bab à muma davantau) scha haigig ell aungalura bucca savieu, sin ch’ei hura dilg gi, parchei ch’enten quei ch’els seigian y plidant ansemmel scha seigig ei vangieu ün carr d’fieug cun cavals d’fieug (tras ilg qual ei ven antalleg ils aungels) (f. 2b) ad hagian sparchieu els dus. Quels numnaus plaids hai iau prieu avant mei da declarar à vossa charezia, sin la bara da nossa chara sora barmiera, cuntut lein nus cuorttameng mirar, ch’ei nus veigian or da quels ad amprender.

Part. I. Schi amparnein nus pilg amprim.

Ca Deus d. seig tuttpussents, à dovrig buc adinna adual miets, parchei ca nus lig[i](n)n bucc tschau ch’Elias seig morts (scha gie ei statt scritt Heb: cap. 9. ca nus stueian tuts morir) mò ch’ell seig vangieus prieus navend da cavals à carr d’fieug da la terra, à seig vangieus traigs sin tschiel, ò quont pitschna, ò quant malstateivla, ò quant fleivla ei la pussanza dilg carstiaun. Ò quant granda ò quant ferma, ò quant marvilgiusa ei la pussanza da Deus. Wa en tatez ti carstiaun, spigia, amperre tia conscienzia, scha ti seigias buc ün fleivel vaschi, faigs or d’terra, ad or d’arschilla. Ach ti vens à confessar ch’ei seig aschia, ca ti seigias pli fleivels, ca ti (f. 3a) na possias metter ora. Ampearre pli anavant tatez scha ti possias far anzachei senza ils mittels ca nies senger chi ha urdanau, scha ti possias viver dus, treis, oic gis senza vivanda? Scha ti possias far purtar tes beins, à tes êrs à praus fein à frig zenza luvrar: Ach ti vens sagirameng bucca ta partarchiar gig, ti vens à gir gailgiardameng: Ò na iau pos quei bucca far, iau sunt mema fleivels latiers. Iau sto duvrar ils mittels. Cuntutt carstiaun confesse tia fleivezia, dai la hanur à ta volve tiers quei pussent Deus, ilg qual pô far chei ch’ell vult senza nagins mittels. Mi gi pô carstiaun, pos ti metter tiers à la tia vitta mai ün gi, ün hura, ünna ninnutta. Ach ti vens à dar rasposta, ti vens à confessar à gir: Iau pauper carstiaun ca hai manigiau, ch’iau seig anzachei, pos quei bucca far. Cur l’hura ei quau schi stò iau morir, iau fatschig quei gugient ner nuvidas. Quau pò nagutt gidar: cuntutt ò carstiaun confesse tia fleivezia, à ta volve tiers quei ferm à pussent Deus, [p. 147 modifica]

ilg qual pò far ancunter ils mittels da la natira, à chi po lunganir la (f. 3b) vitta tia sco ell ha faig à lgi reg Ezechias ent ilg. 2 Re: cap. 6 v. 20. Ils pagauns cunfessaven lur fleivezia, à ch’ei seig nagutta d’els. Cuntutt scheva Mesolanuns, cur ell vangit anvidaus dad ün ammig, sin lg’iauter gi à past, ô mieu char ammig, parchei mi anvidas sin damaun à past, sas buc ch’iau sunt dilg gi da mia naschienscha annau bucca staus sagirs da viver lg’iauter gi. Ilg pardert philosophus Aristottelles confessaven er lur granda fleivezia, ch’els schevan, ch’ilg carstiaun seig ünn raub dilg temps, ün giug da la vanttira ünna sumelgia da la malstatteivladad, ün exempel da la fleivezia. Meitt vus carstiauns à scola tiers ils pagauns, scha vangits vus ad amprender or dad els, ca vus seigias nagut, ca vus seigias fleivels à ca vossa pussanza seig sc’ün veider, ilg qual ven ruts dad ünna pitschna frida. Tadleit chei Davit gi da vus! Pilgver ils carstiauns en tutts spir vanitad. Tadleit chei ilg sabi Sallamon gi, à co ell mallegia giu ilg carstiaun, cun tutt las caussas dilg mund, ilg ei vanitad, da vanitad (f. 4a) à tutt vanitad. Cuntutt ta partrachie ô carstiaun ca tia pussanza seig sc’ün fœlg, ilg qual minchia suffelet muenta vi à nau, à bucca taner, bucca bagiar tant sin tatez, dai laud, dai l’hanur à quei pussent Deus senz ilg qual agitt, ti pos nagutta pilgiar ent, à senza ils mittels dilg qual ti pos nagutta far. Ei sa legia ca sa ludava tuttavia fig Canattum ilg reg dad Engelland, ch’el seig à schi pussents, ch’ei daventig tutt suenter sia velgia, à ca ell possig far pli ca ün autter carstiaun, je ca el sa ludava, pli ca ell na duveva. Quau haigig Canatus par mussar la sia fleivezia, cummondau ca sieu sessel deig vangir porttaus tiers la riva da la mar, à cur las vellas seigian idas par la mar ent, schi haigig ell commondau, da metter sieu sessel pli tiers, à seig lur sasieus lient, ad haigig standieu ora ses peis, ad haigig gig à la mar, ti eis en mieu raginavel, à la terra sin la quala iau stunt ei er mia, cuntutt comond iau à chi fermameng ca ti deigias bucca schar vangir or las tias vellas sin (f. 4b) la terra, schi lunsch sco ellas en vangidas antracan uss à ca las tias vellas deigian bucca bungiar la nembra ad ils peis da tieu reg.

Quau seigian las vellas vangidas schi lunsch ora sco vivant, ad haigian bungiau ils peis d’ilg reg. Ell seig salgieus si ad haigig cun aulta vusch clumau, ad ha gig gig, ei dei saver scadin, ca avda a casa en questa terra, ca naginna caussa ei pli fleivla ca ilg carstiaun, à ca nagin carstiaun, ie er ils regs, deigian vangir numnai pussents, auter ca quel ailg qual stò ubadir tschiel à terra, à la mar, ilg qual po far ch’ei ch’ell vult, cun mittels à senza mittels. Cuntutt meit vus l(a)[o]schs tiers Canatum, sgigeit ell chei vus seigias. Ell ven à gir, ô ti narr carstiaun, sas bucca ca ti eis ün frust d’arschilla, ca ti eis nagutt, lai ir tia loschezia à mire sin tia fleivezia. Meitt vus gittigs tiers Canatum, spigeit chei vus seigias. Ell ven [p. 148 modifica] a gir, ô ti pauper carstiaun, sas bucca ca ti eis mai ampaug pulvra chei statt buc en tia pussanza da muntaner la rauba, ca ti (f. 5a) fas, cunttutt lai ir la gittiganza, ancanusche la tia fleivezia. Meit vus scuvieus, vus malgists vus ranvers, vus ca essas enten hanur ad ufficis, spigeit Canatum, chei vus seigias. Ell ven à gir, ô vus schleats carstiauns saveits bucca ca vus essas vanitad, ca vus essas mai terra, ca vus essas fleivels, ca vus pudeits da vusez nagutta, cuntutt deit comngiau à la scuvidanza, malgistia, ranvaria, loschezia, confasseit ca vus seigias paupras creatiras, à vus volveit tiers quei ferm Deus, rogeit ch’ell vus stettig tiers cun sia granda pussanza à vus velgig parchürar, cunsalvar à muntaner. Denter ils aungels ad ils carstiauns ei granda lechia, els ean spirts, quests carn, denter ün grand reg, ad ün pauper ei er granda lechia. Tschel ha bear da regier, ei en grand hanur partutt, quest à da far cun sia paupira, ad ei aschi da gir schbittaus partutt: mo denter la pussanza da Deus à la pussanza dils carstiauns ei aung bear pli granda lechia. Tschell ei marvilgiusa quest ei vanitad. Tschella ei granda statteivla (f. 5b) quest ei pitschna à fleivla. Tschella pò far senza mittels, questa stò ver far à duvrar mittels. Beaus ad en perpetten beaus, ean quels ca ancanuschen questa lechia, à sa bassen avant la pussanza da Deus. Beaus à semper beaus eis ti reg Davit ca has bassau tatez ad has ancunnaschieu la pussanza da Deus. Nies Deus ei enten tschiel, ell ei quell tuttpussent, ca pò far chei ch’ell vult. Beaus aung ünna gada beaus ei ti ca has ludau la pussanza da Deus, schent, ilg tuttpussent Deus fa tutt suenter sia velgia en tschiel, en terra, enten la maar ad enten las altezias. Cuntutt ludeit vus da la casa dad Israël ilg senger, vus da la casa da Levi ludeit ilg senger, vus ca tumeits ilg senger ludeit ilg senger à scheit, ludaus seigig ilg senger or da Zion, ca casa à Jerusalem haleluia. Beaus à semper beaus eis ti apostel Paulus, ca ti has confessau la tia fleivezia, ad has ludau la pussanza da Deus ad has gig, ô carstiaun ch’ei eis ti ca vol darchiar cun Deus. Beaus à semper beaus ei[s] ti patriarch Abraham, ti bab da tuts cartents (f. 6a) ca ti has bassau tatez, has ancunnaschieu la granda pussanza da Deus ad has gig, bucca ta villar senger ca iau plaid cun tei, iau ca sunt mai terra à tschendra. Beaus ad en perpetten beaus essas er vus, scha vus basseits vusez, confasseits vossa fleivezia, à ludeits la pussanza da Deus. Mireit vus carstiauns sin ilg tschiel, sin ilg solelg, sin la lg’ünna, sin las steilas scha vangits vus sa bassar, vangits ancanuscher à ludar la pussanza da Deus à gir. Ell ha quei tutt scaffieu or da nagutt. Mireit nunder ad or da chei la tempeasta, la neif, la plievgia vengig ad or da chei quest mund seig scaffieus. Scha vus partarcheits à mireits cun flis tutt questas caussas, scha vangits pilgiar granda temma, vangits tremblar à gir, mo parchei essan nus pò schi schleats, parchei tanein nus anzachei [p. 149 modifica] sin nus ez, à sin nossa pussanza, à mirein buc sin quella granda pussanza da Deus, ca ha scaffieu tutt quellas caussas or da nagutt. Mireit vus ca veits quittau par vossa vivanda sin la pussanza da Deus, co ell ha muntanieu Mosen ad Eliam: 40. gis à (f. 6b) quranta noigs zenza naginna spisa da quest mund, scha vangits bargir, à gir, Ò pauper mei, ò pauper mei carstiaū ca hai zviffel vi da la pussanza da Deus, ad hai mai quittau, chi mi vengig dar mia spisa, à mi partraich bucca ca ell haigig muntanieu aschi marvilgiusameng questas duos parsunnas, senza mittels natirals: mireitt vus ca veits beara crusch, va ca vangits hassigiai da bears à la mortt. Vus ca saveits buc chei antscheiver, à nu pilgiar vi, mireit sin la pussanza da Deus, co ell ha ancunter la natira sparchieu la mar cotschna, ca sieu pievel dad Israël ha pudieu ir tras, co l’ha ancunter la natira faig ir ilg solelg annavos? l’ha ancunter la natira faig nudar ünna sagir sur l’auva vi, co la prieu à lgi fieug sia natira ch’ell ha bucca pudieu brischar quels treis iuvnals. Mireitt (gig iau) sün quellas ovras ad autras bearas pli, scha vangits garrir à gir, Mo chei essan nus carstiauns ca bollakein par minchia pitschna causa, ca manigein, cur nus vasein buc angual ils mittels, ca nus stuveian fundar, ussa seig ei (f. 7a) faig par nus à nus partarchein buc sin quell ferm Deus, ca pò far senza mittels, ad ancunter tuts mittels da la natira. Cuntutt ô vus, ca essas sauns, à gaillgiarts bucca taneias anzachei sin vus ez, à sin vossa farmezia. Mò partarcheit ca Deus seig pli pussents, ell vus possig prender quella. Ò vus ca essas malzauns, bucca zagieias da vossa mallsoingia, ramatteit tut à lgi senger, ell po schi lgei sia velgia, vus turnantar vossa sanadad ancunter tutta spranza, à granda furttinna.

Par lg’iauter amparnein nus.

Chei seig buc da saschmarvilgiar scha gie ei muenta malacurrada à lgi carstiaun, cur ei ven prieu navend dad ell, sieu char amig. Tschau vasein nus ca Eliseus ha purtau malacurrada par Ellias, ha clomau à lgi suenter, mieu bab, mieu bab, ad ha scarpau la sia vaschcadira en dus frusts. Soing Paul gi, vus lagreit cun ils legers, à purteitt malla currada bargit cun ils trurigs (f. 7b) à cun quels ca braigien. Cuntutt lein nus er oz purtar mala currada cun quels ca bragian tschau, par nossa chara sora barmiera. Plinius scriva ch’ün pesc (ca veva num Delphin) haigig purttau tala charezia ancunter ün iuvnal ca casava sper la riva da la mar, ca ell haigig savents prieu quei iuvnal ad ilg purtau sin sieu diess da Baie antracan Putteolis sur la mar vi, quau seigig davanttau ca quei iuvnal seig mortts. Ilg pesc, damai ca quei iuvnal seig bucca vangieus pli tiers ell vi da la riva da la mar, schi seigig ell staus à sa mussau trists, à da mala currada. A damai ca quei iuvnal haigig mai vollieu vangir pli, schi sa haigig ell mess ora silg schig, à seig er morts. Ach mes chars sch’ün lgimari zenz antalleg ha tal [p. 150 modifica]malacurrada par ün carstiaun, ch’ell tanneva char, schi eis ei bein bucca da sa schmarvilgiar scha gie ei muenta malacurrada kumber à tristezia ad ün bab ad ünna muma, cur ei mier ad els ün char uffant, ad ün uffant cur ei miera à lgi sieu char bab ner sia chara mumma, ad ün frar cur el miera à lgi sia chara sora, ad ünna sora, cur ei miera à (f. 8a) lgi sieu char frar. Ei sa legia ca ent ilg leger dad Allexander - Magni haigig ün schuldau murdigiau ün autter schuldau, ca veva ün cangielet, quau cur ilg cangiel haigig vieu sieu pattrun morts schi haigig ell chiullau, à seig staus trists. Allexander - Magnus schi bault sco ell seig vangieus da quei partschearts, schi haigig ell laschau sutterar ilg schuldau, ad haigig ilg cangiel prieu tiers ell, quei cangiel mainan haigig vollieu callar da chiullar, à da plirar par sieu pattrun. Allexander - Magnus haigig sin quei faig la mostra ad ilg cangiel seig staus tiers ils peis da Allexander - Magni. Quau cur ilg morder, ca veva murdigiau quei schuldau, seig ieus tras la mostra, schi seigig quest cangiel salgieus à lgi en las combas, ad lgi haigig vollieu far à dalaid à morder. Allexander - Magnus haigig cun quei prieu suspett silg schuldau, ilg haigig pilgiau. Ilg schuldau haigig ladinameng confessau sieu fall, à seig vangieus derts.

Ach mes chars sch’ün cangiel portta ünna tal charezia ancunter ilg carstiaun, cha lgi ei staus chars, ch’ell chiula ad ei da mala velgia, schi eis ei bein buc da sa schmarvilgiar (f. 8b) sch’ün carstiaun portta mala currada ei kumbriaus, à trists par ün amig, ch’ell tanneva char, cunzunt aber cur ei ven prieu navent dad ell sia chara mulgier, sia massera ch’ell tanneva da cormeng char, sco nus vassein ca tschau ei davantau. Cur ei ven ad ün carstiaun tillgiau giu ün bratsch sch’ei l’autra nembra tutta cumbriada par quei bratsch, cur ei ven ad ün carstiaun catschau or ün œlg, schi ei l’autra nembra cumbriada par quei œlg. Aschi chei nember chei ven prieu navend dilg chierp, sch’eis l’autra nembra schfracada trurriga à da malacurrada. Mes chars ünna mulgier ei ün nember dilg hum, els ean amadus mai ün chierp. Ach schi eis ei bein buc da sa schmarvilgiar sch’ei muenta kumber à tristezia ad ün hum, cur eir ven a lgi prieu navent quei nember sia costa, sia mulgier. Mò aungalura schi duvein nus bucca survargar, nus duvein bucca stridar Deus, ilg qual ha vollieu aschia cun purtar mengia granda mallacurada, nus duvein bucca gi soing Paul, bargir à plirar pils morts, sco quels ca ha naginna spranza. Ei sa legia dad ün reg, ca veva dus (f. 9a) filgs, a veva testamentau en sieu testament, ca qual da quels dus filgs, vangis suenter sia mortt à bitschar lg’amprim la sia mumma duvess esser reg, à quel lgi udiss ilg raginavel. Cur ilg bab fo morts à sutterraus scha curret lg ün filg bein gleiti par bitschar la sia mumma, lg’iauter filg curda giu sin terra, bitscha la terra, à schett, tearra ti eis [p. 151 modifica] mia drechia mumma. Ad ell daventta reg. Aschi duvein nus partarchiar enten nies kumber, la terra ei nossa muma, nus stuvein tuts morir, ei gida nagin bargir, nagin plirar, nagi[n] kumber, par muntanner ner turnantar, à lgi carstiaun la sia vitta. Chei ha Davit faig cur sieu filg ei staus mortts. Ell ha gig iau veng ad ir tiers ell. Aschi duvein er nus partarchiar cur ei mier anchün bein conforttaus enten Christum, sco questa nossa chara sora barmiera, nus vangin ad ir tiers ella, ella tuorna bucca pli tiers nus. Sch’ün pauper da pitschen esser vangiss prieus or da la pupira si enten la cuortt d’ün reg da Frantscha, à ch’ell vess lau bien. Chi ilg less quei scuvir? Ils ver cartents cur els mieran, schi vengian els prei or da la (f. 9b) granda paupïra, or da quella granda breigia da quest mund, si ent ilg raginavel da tschiel, enten perpettna beadienscha, nua ca ell ha tutt bien. Chi less pi esser quell ca less scuvir à lgi carstiaun quella beadienscha, à less cun sieu plirar, garrir, ca quei carstiaun fuss aung sin quest mund. Amasis veva vieu ün bargint par ün sieu filg ca fova morts. Quau schett ell, ont ca ti vessas giu quei filg schi bargivas ti bucca par ell; schi parchei bragias ti ussa, ca ti ilg has puschpei buc. Iau vi er gi à vus oz quei. Ont ca vus vessas survangieu quella massera, a vus auters ancunaschieu ella, schi bargivas bucca par ella, parchei la fova bucca vossa; schi parchei bargits ussa par ella, ch’ella ei puschpei bucca vossa. Mò ilg senger ha prieu ella enten ses mauns. Cur ei fò vangieu purttau la nova ad Archileonida, ca sieu filg fuss mortts enten la guerra, schi spia ella, co eis ell mortts? ha ell vurrigiau galliardameng ancunter ilg annamig, ha ell sa deporttau bein. Quau schenan els ca schi. Sin quei schett ella, mo parchei duvess iau pia esser da malacurrada, à lgi voller scuvir quell hanur ch’ell (f. 10a) ei morts par sia patria. Mireitt mes chars, co questa dunna pagauna saveva trustigiau, ad ancurriva mai ilg laud dilg filg. Cuntutt ô vus cartents, cur ei miera üna parsunna bein confortada ent ilg senger, ca va enten la vitta perpettna, scha duveis er vus ez bucca laschar surprender la mala currada, mò gir parchei duvessan nus vuller scuvir à lgi quella beadienscha, quell hanur, ch’ella seza ei denter ils soings, ad ei daventada hartavla da la vitta perpettna. Bears tutta via bears falleschan en questa causa ünna partt han naginna malacurrada pils lur: mai ch’els possian survangir la rauba, quels van grevameng anner à fan ün grand puccau. Bears survargen cun lur bargir à plirar, fan sco els vessen pers tutt lur confiert, sa partrachian buc vid la veglia ordinatiun da Deus; quels fan er puccau. Mes chars vus flissigeit adinna da ver ün miez lient, da prender giu dilg maun dilg senger, da rametter à lgi, ad adinna ludar ell par quei ch’ell vus tarmetta tiers. Quei ei aschia cuorttameng, quei ca nus vein giu dad amprender or da noss plaids. [p. 152 modifica]

(f. 10b.) Usa lein nus vangir vi da la parsunna da nossa chara sora barmiera?

Da treis caussas pò ilg carstiaun vangir ludaus, sch’ell nascha bein, viva bein, miera bein. Da questas treis caussas pò er vangir ludada nossa chara sora barmiera. Quella ei naschida à Lgeant ent ilg onn 1623. dils 27. da July, ad ils 28. vangida battiada, dilg reverend studigiau à sabi s: decano Stephano Gabriele, minister dilg lieug à vangida messa num Trinna. Sieu bab ei staus Gav. Jañ. Pfister da Wuorz, à burgeis da Lgeant, il qual ei staus dus ons cavalier à Sonders sutt ilg Landshauptma Christoffel vō Mundtalta. Sia mumma ei stada dunna Sallome de Florin de Lgeant, sieu tatt à tatta davartt ilg bab en stai Risch pitschen Pfister da Wuorz à Trinna da calchiera er da Wuorz. Sieu tatt à tatta davartt la muma en stai Seckelmeister Jañ Paul de Florin, ilg qual ei bears ons enten uffici dilg Oberkeit à Lgeant.

Ella ha vivieu enten sia iuvantschelladad cun granda (f. 11a) castitad à temma da Deus. Ent ilg onn 1644 s’ha ella compingiada cun ilg singiur Risch da Cadunau da Wuorz, ad ilg 3. da Marz enten quei oñ lur ligiam vangieus confermaus avant la hundreivla baselgiada da Lgeant, dilg reverend bein studigiau sing: decano Lucio Gabriele, cun quell sieu marrieu ha la vivieu er cun granda tema da Deus, ha sa prieu puccau dils paupers, ei stada amigeivla cun scadin. Mò chei davent ei? dils 10. dad Avrill, ven la mortt, ent ilg onn 1646 sent ella stain la malsoingia. Ei aber enten quella adinna stada comparteivla, bein trostigiada, à rastiada dad ir à casa, ad ils 30. dad Avrill ven la mortt, catsch ella maun, à prend à lgi la vitta, mò ella surven pir lur la vera vitta à va à casa tiers ilg senger. O vus mes chars uss ei ilg temps da la stad, vus sageits giu ilg fein, madeits las meass. Parchei figeits quei. Parchei ch’ella ei madira. La mortt fa cun ils carstiauns er aschia, la prend ad els vitta, l’ha nagin adaig sin iuvens ner velgs. Parchei fa ella quei. Parchei ch’els en er madirs, cur la mortt ven (f. 11b) vi dils uffants, scha gie els en giuvens schi en els madirs, cur la ven vi da quels da cummina velgiadengia, sch’an els er madirs, cur la ven vi dils velgs, schi en ei er madirs. O ti pussent Deus, damai ca nus savein buc cur nus essan madirs, cur l’hura ei quau, cur la mortt ven schi nus ampreste po la grazia da tieu soing spirtt, ca nus pudeian, à chi survir ad ubadir, nus sin quella rastigiar à davantar hartavels da la perpettna beadienscha, ca ti has samchiau à tes cartents da semper annau tras Jesum Christum Amen Amen. [p. 153 modifica]

(f. 11a) La nossa rauba ei Christus:

Quei ei ün carstiauneivel plaid, faigs sin la bara da la fich - niebla dunschella dun. Margaritha da Salis, la quala ei tillada navent da quest mund, ad ei ida tiers ilg dreg ver spus Jesum Christum, ent ilg ver ruvaus enten la gliergia perpettna, dils 21 gis d’Avrill, ent ilg oñ 1658.

(f. 12a) Memento Mori:
Hagias grand flis da survangir ün bien num, parchei ca quell eis à chi pli nizeivels ca milli scazzis d’aur. La bunna vitta ha finn mo in bien nun statt à semper.

Ilg ei ilg text.

Enten ils faigs dils apostels. Ent ilg 4. cap: v. 12. Ad ilg ei enten nagin auter sallit, parchei ch’ilg ei nagin auter num sutt ilg tschiel, dau als carstiauns, tras ilg qual nus stuveian vangir salfs, auter cô ilg num da Jesus.

(f. 12b) Exordium.

Chars fideivels enten Christo Jesu. Ilg beau apostel Paulus gi enten sia epistla ch’ell ha scritt als Hebreers, ent ils 9. Capittel vers 17, à lg’ei urdanau als carstiauns da morir ünna gada. À suenter quei ilg truvament. À ilg beau hum Syrach gi cap. 14. v. 18. quei eis la velgia ligia, carstiaun ti stos morir. Parchei eis quei la velgia ligia carstiaun ti stos morir. Damai ca Deus sagir ha urdanau, à lgi carstiaun ünna gada da morir. Deus ha gieu à lgi carstiaun urdanau ünna gada da morir ent ilg paradys avant ilg fall. Suenter quei ca Deus ha scommondau da mangiar dilg pumer da la vitta, ner cunaschienscha dilg bien ad mal. Lur ha Deus scommondau à schmanatchau à lgi carstiaun cun la mortt ad ha gig, Ilg qual gi ti vens à mangiar da quest frigch dilg pumer scommondau, deis ti morir da la mortt. Suenter ilg fall ha Deus sin ilg carstiaun tant sco par (f. 13a) ünna peina dilg puccau mess la mortt ad ha gig, terra eis ti ad enten terra deis ti turnar. Cuntutt er Paulus gi tiers ils Rumauns cap. 6 v. 12, sco ilg puccau ei tras ilg carstiaun vangieus ent ilg mund, à tras ilg puccau la mortt, aschi ei la mortt vangida sin tuts carstiauns, tras Adam ent ilg qual els han tuts faig puccau. La schieulda dilg puccau ei la mortt, a damai ca nus tuts vein faig puccau, schi ha Deus urdanau à tuts da morir d’antscheata dilg mund antraqua sin quest gi numnadameng, à lgei urdanau ad ils carstiauns ünna gada da morir resalvant Enoch ad Elias. Parchei gual sco ilg solelg d’antscheatta annau, mai duos gadas ei staus eri, ner ieus anavos vi dilg firmament dilg tschiel: Numnadameng dilg temps dilg tapfer helld Josua, ad ilg temps dilg prus reg Ecceschias. Es. 38. v. 8. Aschi er della schafficiun dilg mund annau’ autraquan sin quest gi, [p. 154 modifica] ha sulettameng quests dus bucca santieu la mortt, mo ean vangi prei si cun chierp ad olma enten tschiel. Dad Enoch sa leg ei: dad Ellias. 2. re: cap. 2. v. 11. Morir quei eis cummin, la mortt schanegia à nagin. La mortt (f. 13b) schanegia à nagin, ne velgs ne giuvens, ne richs ne paupers, ne prus ne gottlos. La mortt mira ne sin hummens ne sin dunauns, ne sin bealtezia ne sin nieblezia, la mira ne sin daners ne sin richezia. Nus tuts stuvein morir. Ünna ansenna à muster da nossa cummina morttalitad vein nus oz tschau enten nossa dunschella beada, la quala ruvaussa uss ent ilg senger; la mortt ha bucca mirrau sin sia bealtezia, à juvantengia, la bucca mirrau sin sias herrlias qualitats, la bucca mirrau sin sias grandas à herrlias vartids, la bucca mirrau sin sia aulta niebla schlatta, la bucca mirrau sin sia granda pietad à temma da Deus. Parchei? parchei ca l’hura da morir ei stada à lgi urdanada. Lein cuntutt passar pli anavant tier nies text, à considerar quels bials à trostigeivels spruchs, ilg qual qu[e]sta dunschella beada enten sia malsoingia., er enten ils davos plaids traig naunavant, à con quels confermau sia cardienscha à sa conforttau, à sin quei beadameng ent ilg senger dormantada, ad à nus cun tutt dau caschun quests plaids (f. 14a) da declarar à lgi par hanur à charezia, à vus aber par edificatiun à confiertt. Eis cun tutt ilg spruch or da la bucca da soing Pieder aschia: Ad ilg ei enten nagin auter sallit, parchei ch’ilg ei nagin num sutt ilg solelg dau als carstiauns tras ilg qual nus stuveian vangir salfs, auter ch’ilg num Jesus. Or da quei lein nus udir duos caussas.

1. La causa par saseza, da la quala s. Pieder plaidig.
2. A chei ell da quella plaidig.

Griament.

Ilg grand Deus à senger, ilg qual lai sia grazia à misericorgia minchia gi lavar cun ilg solelg à vangir nova. Quell nus velgig er questa gada quella ampr(e)star à tarmetter sin nus la grazia dilg soing spirtt, ca nus da questas caussas pudeian plidar, mussar ad udir, ch’ei surveschig à laud dilg sieu ault à soing num, à tiers sallit (f. 14b) à confiert da nossas olmas.

Explicatiun.

I. Par gl’amprim. La caussa parsasetza, da la quala soing Pieder quest spruch gi, eis ün num. Chei num quei seigig pudain nus antallir or dils plaids ligi avant. Numnadameng eis quei ilg num, dilg qual soing Pieder plaida da nies spindrader Christi. Quest eis aber bucca ün cummin num d’uffici sco ell ha num Emanuel Mittler I. Thim. 25. cap.: sallvader Luc. 2. v. 11. Mo quest eis ilg principal num, ün num sur tuts auters numbs. Ilg qual compelgia sia pussanza, sieu uffici à tutt ses beneficis, ilg num JESUS. Parchei à schi plaida soing Pieder à gi, quei seig à vus tutt ilg pievel dad Israel faig à saver, ca quest statt tschau avant vus [p. 155 modifica] sauns tras ilg num da Jesus da Nazerett: cun ilg qual ell dat d’antallir, angual sco quest seig ilg principal num da Christi, aschia velgian els da nagin auter saver (f. 15a) da nagin auter pardagar, ca sullettameng da Jesu Christo, sco er Paulus gi, iau hai prieu avant mamez da saver nagutt auter denter vus ca Jesum Christum, à quel crucifichiaus.

Par l’autra. Chei soing Pieder plaidig da quei num? Chei plaid ell da quei num? Ell scriva tiers à quell granda vartitt à pussanza, ilg salitt perpetten, schaliog vein nus da beara sortt duns da Christo, dad ell vein nus la cunaschienscha dilg sallitt, sco scriva soing Luc: cap. 11. v. 77. Enten ell vein nus la grazia da Deus, parchei ch’ell eis la supchia da la grazia. Enten ell vein nus la gistia, la quala vala avant Deus, 2. cor: cap. 5. v. 21. Enten ell vein nus pardunnament dils puccaus, las qualas caussas ein herrlichs duns da Deus. Mò Petrus quel metta tuts ansemel enten quests plaids sallit: par dar d’antallir, ch’ilg num da Jesus seigig aschi ün dulsch num, ca quell ilg qual sa rentig cun üna vera cardienscha vi da quell, quell vengig sagir salfs, quell seigig ün parsul mittel daus da Deus als carstiauns, ad orreifer (f. 15b) quell seigig nagin sallitt da spichiar. Cun tutt confessa Petrus anvant tutt la comminanza, ch’ilg pli grand bien ch’ilg carstiaun haigig, seigig ilg perpetten sallit. Quell aber possig nagin survangir, auter co enten Christo Jesu. A quest ei cuorttameng la declaratiun dilg text.

I. Doctrina. Or da quei amparnein nus; ch’ilg fundament dilg nies perpetten sallit seigig Christus, ilg magul aber da tutt cunfiertt enten la vitta ad enten la mortt seigig ilg dulsch num da Jesus. Christus ei la nossa vitta, Jesus ei ilg nies confiertt enten la mortt à tuts prigels. Petrus quell confessa tschau à gi, a lgei enten nagin auter ilg sallit, ad ei nagin auter num sutt ilg solelg, dau ad ils carstiauns, tras il qual nus duveian vangir salfs, auter ch’ilg num da Jesus, Petrus quell (Quell) scriva tutt ilg sallit à confiertt à lgi num dilg senger Jesu tiers, à searra tuts auters mittels ora. Ilg successur da Moises, ilg qual ei suenter sia mortt (f. 16a) vangieus enten sieu uffici, ha spindrau ilg pievel dad Israel manau enten la terra bannadida da Canaan parchieu ora quella, ha giu num Josua, quei eis ün spindrader. Quell ilg qual nus ha manau or dad Egypta dilg puccau, spindrau or d’sutt la tyrania à survetsch da Pharo dilg uffiern, quell ilg qual nus ha mannau or tras ilg boing da la ranaschienscha, tras sieu plaid à spirtt nus renovescha à ranascha, nus mein or dilg dasiertt da quest mund enten la perpettna à cœlestiala terra da Canan, quel ha num Jesus. Quei ha er num ün spindrader, quell eis quell dreg sallvader. Mò lg’eis ünna granda deferenzia denter quests dus. Josua fov ün spindrader mai dilg pievel dad Israël enten causas mundaunas. Ell ha mannau quels enten la terreina terra da Canan. [p. 156 modifica]

Jesus quell eis ün spindrader dilg sieu pievel rasau ora en tutt ilg mund, tuccant tiers ilg lur parpetten sallit, ad els ha ell dau la cœlestiala terra da Canan, à vult ell sez enten quella manar, à dar ad els d’ils vivents par lur hierta, à par quei eis ei vangieu dau à lgi quest num (f. 16b) Jesus cun questa declaratiun, parchei ch’ell ven ilg sieu pievel à far salfs da lur puccaus. Math: 1. v. 22. Tuts ils numbs ca vengian daus à nies senger Christo enten la soinchia scartira, datten d’antallir, ca nus tras ell duveigian vangir salfs; ell ven numnaus ilg semm da la dunna, ilg qual vengig à schmacar ilg cheau de la veglia searp, parchei ch’ell ha schmacau ilg cheau à lgi veglia searp, à nus turnantau la rauba cœlestiala. En ven numnaus ilg semm dad Abraham enten ilg qual vengian banadidas tuttas schlatteinas dilg mund. Ell ven numna(u)s ilg fürst da la pasch, mai ch’ell ha purtau à nus la pasch. Esa: cap. 9. v. 6. Ell ven nomnaus ilg solelg da la gistia, ilg qual nus sclarescha tiers la vitta perpettna. Ell ven nomnaus ilg fürst da la vitta. Act: cap. 3. v. 15, ilg qual datt à nus bucca mai la vitta terreina à spirituala, mo er la cœlestiala, à quels numba tuts varga ilg dulsch num da Jesus, quest num ei la nossa madaschinna, nies confiertt, nies sallit, nossa vitta. Ilg num da Jesus pò bein (f. 17a) vangir numnaus salutis perfugium asylum morttalium: Quei eis: ünna camanna, agit dilg sallit, ünna spranza, à marcau friettau dils carstiauns.

Mò cò fa Christus salfs sieu pievel? Enten treis guisas.

1. Cun andirar par nus: Quei eis cun sia dira passiū à mortt, quau ha ell par nus à par noss puccaus pagau à faig avunda à la gistia da Deus. Tras quei nus ha ell mess en grazia cun Deus, à faig la pasch, tras quei nus ha ell spindrau da la pussanza da sattanas, à da la mortt perpettna, tras quei nus ha ell turnantau à gudingiau tutt noss scazzis à rauba persa.

2. Effectivameng tras sieu plaid à spirtt, tras quell cassa Deus ils puccaus or da noss cors, tras quell operesch ell enten nus la vera cardienscha, 30 la quala fa salfs. Tras quell renovesch ell nus tiers ünna nova vitta suenter la sumelgia da Deus.

(f. 17b). 3. Compleinameng: Sin ilg gi adessa, cur ell ven à vangir à derscher, à lura ven ell nus schubriar da tuts puccaus, spindrar da las peinas dilg puccau, da la mortt perpettna, d’ilg uffiern, da la pussanza da 35 satannas à da tuttas malas ovras perfechiameng à compleinameng, à nus ven à dar la vitta perpettna cun ansemel tutta rauba turnantada, à tuts scazzis.

Or da quest fundament scriva Petrus tutt ilg sallit tiers sullettameng à lgi senger Jesu Christi, à gi, ilg ei nagin auter ilg sallit ad ei dau nagin auter num sutt ilg tschiel als carstiauns, tras ilg qual nus stuveian [p. 157 modifica] vangir salfs auter ca ilg num Jesus, da quell plaida Deus sez. Iau cass tes fallaments paramur da mei, à mi partraich bucca dils tes puccaus. Esa: cap. 53. v. 5. paramur dils noss puccaus ei ell plagaus, à pils noss fallaments pichiaus, la peina statt sin ell, sin quei ca nus vessan pasch, à tras las sias plagas essan nus vangi madagai. Soing Jann ilg battiader mussa cun ün dett sin nies senger Christum, à gi, mire quest ei quell tschutt da (f. 18a) Deus, ca prenda navent ilg puccau dilg mund. Ad ilg beau apostel Paulus gi, els vengian justificai tras ilg spindrament faigs enten Christo Jesu, à Ru: cap. 5. v. 10. Nus essan vangi gists tras ilg sieu saung, nus essan turnantai en grazia cun Deus tras la mortt da sieu soing filg. Petrus plaida plinavant à gi, vus saveits, ca vus essas bucca spindrai cun caussas ca vargan vi, cun argient ner aur, la vossa sauna damanonza mò cun ilg custeivel saung da Christi, sco ilg tschutt senza menda à senza mackla. Enten la pallentada da soing Jañ statt ei, Christus Jesus quella fideivla pardichia ilg amparmer naschieu dils morts, ad ilg fürst dilgs regs da la terra, à quell ca nus ha tanieu char, à nus ha bassau da noss puccaus, cun sieu saung à capit: 5. v. 9. Ti ei vangieus mazaus, à cun tieu saung nus has ti comprau. Cuntutt ha Petrus bein tutt serrau enten Jesu Christo ad ha gig, ilg ei enten nagin auter ilg sallit ca enten Christo Jesu. Questa doctrina dei à nus pilg amprim survir quau tiers, ca nus nagin auter salvader, spindrader oder (f. 18b) mittler anqurrian ca quest Jesum, nagin auter pagament ca enten Christo, parchei ca orreifer ell ei nagin spindrader, naginna grazia, nagin pagament, nagin sallit naginna vitta.

Ils noss vaschins da messa confessan bein cun la bucca, ca quest Jesus seigig ilg sallvader à spindrader dilg mund. Mò cun ils faigs sez statten ei bucca latiers, parchei ch’els mettan vi tiers à lgi spindrader Christo aung bears auters mittlers à spindraders, cun ilg qual els ilg merritar da Christi startschen (tant sco vi d’els statt) ie tutta via schbittan à schnegan.

Els mettan vi tiers à nies senger Christo ilg merritar dils soings, cunzunt Maria la soinchia mumma da nies senger, la quala els numnan la scala da Jacob, sin la quala ün vengig enten tschiel. Els la numnan ün pumer da la vitta, la portta dilg paradys. Els mettan à Christo à sieu meritar vi tiers ilg papa da Ruma cun sias brefs da pardun, ils prers cun lur unfrendas da la messa, la quala els numnan ün unfrenda pils puccaus, dils vifs à dils morts (f. 19a). Els mettan à Christo à sieu meritar vi tiers ilg burgatieri; mussan ca las olmas dils cartents stovian enten quel compleinnameng vangir schubriadas da lur puccaus (pils quals Christus haigig bucca pagau) ont ca ellas vommian enten tschiel. Quests mi san bein esser blugiaders da las olmas, conforttaders à spindraders. [p. 158 modifica]

Mò la soinchia scartira mussa da nagins spindraders, auter ca da Jesu Christo. Ella sa da nagin auter sallit à confiert cò da quell ch’eis en Christo Jesu. La sa da nagin unfrenda dils puccaus, auter ca dilg saung da Jesu Christo. Petrus lauda tschau era tuts auters mittels, à mittlers, scriva tutt ilg sallit tiers à Christo, à gi, lgei enten nagin auter ilg sallit, ca enten Christo Jesu. Ilg senger plaida sez da quella vartt, iau sunt ilg senger, ad orreifer mei ei nagin sprindrader, ad Esa: 63. v. 3. Iau hai squitschau ilg torkel parsuls, ad ei nagin or dils pievels stau tiers à mi. Christus gi sez, iau, iau sunt la via, la vardat à la vitta, à nagin ven tiers ilg bab auter ca tras mei, a soing Paul gi, Lgei mai ün Deus ad ün mittler denter Deus ad ils carstiauns (f. 19b) numnadameng ilg carstiaun Christus Jesus, sco ei stat.

Soing Augustinus ün velg mussader da la baselgia gi, scha ti manegias da survangir da Deus la vitta perpettna tras auter ca tras Christ, tras ilg qual sullettameng la vitta perpettna ven dada, schi eis ti ün gottlos carstiaun, tiers ilg qual nus rumanein. Ner duvein nus ancurir agit à confiert enten noss basengs, ilg sallit dilgs soings ch’en morts; tutta via bucca. Petrus clamma tschau, lgei enten nagin auter ilg sallitt, ca enten Christo Jesu. Nus ligin tiers ilg prophet Esaias, ch’ils soings sapian da nus nagutt. Abraham sa da nus nagutta, Israël nus ancanuscha bucca. Mò ti ò Deus eis ilg nies bab, à nies spindrader da velg annau ei quei stau tieu num. Johannes ilg beau apostel gi, melgs anavant quest scriv iau à vus, par ca vus figeias bucca puccau, à sch’anchins fan puccau, schi vein nus ün ilg qual roga par nus enten tschiel tiers ilg bab, Jesum Christum ilg gist, ad ell eis ilg schubriament da nos puccaus à bucca mai dils noss, mò er da quels da tutt ilg mund. Johannes gi bucca nus vein bears intercessurs, mo nus vein ün, (f. 20a) ilg qual ei Christus. Ell gi bucca ils soings mò Christus seigig ilg schubriament d’ils puccaus da tutt ilg mund. Ils soings sez han lur confiert à sallit anqurieu sullettameng enten Christo Jesu. Parneit mira chars fideivels, chei soing Pieder plaida da quell vartt à gi. Nus cartein tras la grazia da Jesu Christi, da vangir salfs adualmeng er sco els. Tiers tei ô senger Jesu, à bucca tier ils soings ancurrin nus er nies sallitt à confiertt. Ti has commondau sco ei stat Math: cap. 11. v. 21. vangitt nau tiers mei tuts vus ca essas graviai à veits quittau, à iau vus vi dar ruvaus.

Ner duvein nus nies confiertt à pardunament dils puccaus, nies sallit anqurir tiers ilg papa da Ruma enten sias brefs da pardun. Tutta via bucca. Petrus clamma tschau à gi, ilg ei enten nagin auter ilg sallit, ca enten Christo Jesu, far salfs à condemuar statt bucca enten pussanza dilg papa da Ruma, vee à nus scha ün tal duvess ver pussanza. [p. 159 modifica]

Ilg ei sullettameng ün, ilg qual sa à pò far salfs à condemnar, statt ei tiers soing Jacob cap. 4. v. 12 Quell ei (f. 20b) Christus, à lgi qual ei dau la pussanza, ad ilg truvament dilg bab da tschiel, ilg ei parsul ün, ilg qual pò pardunar ils puccaus, quell eis bucca ilg papa, mo Deus sullettameng sco Davit confessa, senger seigias à mi grazius suenter tia buntat, à casse mes puccaus suenter tia granda misericorgia. Gi Deus sez iau (iau) cass ils tes fals paramur da mei, à mi partraich bucca pli da tes puccaus. Ils mussans d’scartira han prieu scandel, cur Christus ilg qual els salvavan mai par ün carstiaun ha à lgi malzaun pardunau ils ses puccaus ad han gig, co plaida quest schgrischeivlas blastemmas, chi pò pardunar ils puccaus auter ca sullettameng Deus. Parneit mira, chars fideivels, bucca ilg papa mò sullettameng Deus sa à po pardunar ils puccaus, ils quals ell pardunna.

Tras Christum sco Paulus gi tiers ils Eph: parduneit ün lg’iauter, sco era Deus ha pardunau à vus tras Christum. Duvein nus forssa laschar sin ils prers à las unfrendas da lur messas, à las qualas els scrivan tiers tutta pussanza à vartitt, ch’ellas possian schubriar à pagar pilgs puccaus (f. 21a) dils vifs à dils mortts, quei seig dalunsch da nus. Parchei à schi bear sc’ün masira tiers à lgi unfrenda da la messa, aschi bear prend üns navend da l’unfrenda da Christi vi da la crusch. Nus vein ün parsul parsura saccerdott, quell ei Christus, sco ilg apostel Paulus gi. Ilg senger quell ha girrau, à ven bucca à s’anriglar, ti eis ün saccerdot enten perpetten suenter ilg uorden da Melchisadeg. Nus vein ünna parsulla unfrenda pils puccaus l’unfrenda da Christi, üna gada mess vi dilg lenn da la crusch, la quala ei l’unfrenda pilg pagament dils puccaus, ad ei lau speras nagin autra unfrenda. Christus eis ünna gada unfrieus si par prender navend ils puccaus da bears. Christus ha cun ün ùfrenda pagau pils puccaus à semper, mai cun ünna parsula unfrenda ha ell faig perfegs è semper quels ca vengian faigs soings. Suenter quest unfrenda ha Christus gig, ilg ei tutt cumplanieu. Ei l’unfrenda da noss puccaus tutt cumplanida schi munglein nus nagin unfrenda pils puccaus pli, parchei nua ch’ilg ei pardunnament dils puccaus (f. 21b) lau ei nagin unfrenda pli pils puccaus. Heb. 6: v. 18. Iau vi ussa nagutta gir da quei, ca tuttas unfrendas stan esser da saung, parchei ca senza spander saung daventa nagin pardunnament. Mò l’unfrenda da la messa ei bucca da saung, mo mai ünna praula da prers à monigs.

Christus ei tras sieu aigen saung ünna gada ieus ent ilg soing lieug, à survangieu ün spindrament perpetten. Duvei[n] nus forsa nus laschar silg burgattieri, à ver spranza da vangir spindrai à da vangir schubrai da quels suentter nossa mortt, à racommonder nossas olmas als pattruns gie als paltruns [p. 160 modifica] dilg burgattieri. Quei seig dalunsch da nus, parchei ca la soinchia scartira mussa ca tutt fideivels gual suenter la mort seigian beai. Quel ilg qual crei enten mei, quel ven bucca enten la condemnatiun, mo lei ieus da la mortt enten la vitta. Ad er beai ean ils morts, ils quals mieran enten ilg senger dad uss anvi ruvausen els da las lavurs da lur mauns. Las olmas dils gists en enten ils mauns da Deus, à nagin anguscha ven à tuccar quellas.

(f. 22a). Nus savein da nagin auter schubriament, da nagin autra lavanda pils noss puccaus ca parsulameng dilg spirtt da Deus, dilg custeivel saung da Jesu Christi sco Paulus gi, vus essas lavai, vus eszas faigs saungs, vus essas daventai gists tras ilg num dilg senger Jesu à tras ilg spirt da nies Deus. Ilg saung da Jesu Christi da sieu soing filg schubregia nus da tutt ils noss puccaus. Nus ez à nossas olmas racumandein nus enten noss basengs enten la mortt, bucca ad ils pattruns dilg burgatieri, mo cun Christo enten ils mauns da Deus, à cun soing Stiaffen à lgi segner Jesu. Parchei ca Christus ei niess sallit, nossa vitta ad ilg dulsch num da Jesus nies confiertt enten tutt basengs ad enten la mortt. Parchei ca ei lg’ei enten nagin auter ilg sallit ca enten Christo Jesu. Parchei ca nagin na pò metter ün auter fundament ca quell ca ei mess, ilg qual ei Christus Jesus. 1. cor. cap. 3. v. 11. Suenter quei survesch er questa doctrina quau tiers ca damai ca Christus Jesus ei nies parsul spindrader niess confiert, nossa vitta, nies sallit, schi duvein nus quel (f. 22b) tras vera viva cardienscha trer à nus ez applicar, parchei ch’ell ei sullettameng ün spindrader da sieu pievel, da quels ils quals train ell à sasez cun vera viva cardienscha. Ell ven ilg sieu pievel à far salfs da lur puccaus, gi ilg aungel, chi ca haig ilg filg da Deus quel haigig la vitta perpettna, quell aber ca ha bucca, quell ha bucca la vitta perpettna. 1. Joha: 5. v. 12. Cuntutt nus laschein quest Jesum Christum tras vera viva cardienscha trer à nus ez serrar enten noss cors, schi ven ell enten tutt basengs à nus prender si enten ses mauns da spindrader. A bucca amblideian quei dulsch num da Jesus, parchei tutt quei ca nus vangin à rogar ilg bab enten sieu num schi ven ell à dar à nus. Carteit ent ilg num da Jesu, rugeit ilg bab par pardunament d’ils puccaus enten quei num, schi ven ell à vus udir. Parchei ca Petrus gi, da quest Jesus datten pardichia tutt ils prophets, ca tras ilg sieu num, tuts quels ils quals vengian à crer enten ell vengian à survangir pardunament dils puccaus.

(f. 23a). Ambrosius lib: 2 de virginit. gi, nus vein tuttas caussas enten Christo, à Christus ei tutt enten nus, plinavant gï ell garegias ti da vangir madagaus da las nuscheivlas plagas dils tes puccaus, schi veng tiers Christum, ell eis ilg miedi, has famm, schi veng tiers Christum, ell eis quella manna [p. 161 modifica] cœlestiala, has seid schi veng tiers Christum ell eis la unfrenda da la vitta, ei graviaus cun malgistia schi veng tiers Christum, ell eis la gistia. Temmas ti la mortt schi veng tiers Christum, ell ei la vitta, has ti ün dalleg suenter ilg tschiel, veng tiers Christum, ell eis la via, stramentas ti de la scüradengia, vent tiers Christū ell ei la glisch. Ilg num da Jesus ei staus tant plascheivels à char à lgi apostel Paulo, ch’ell enten sia epistlas antuorn 500 gadas ha gig à repattieu. Ignatius ün velg mussader da la baselgia a martter, ilg qual ei dilg imperadur Tirano ano Christi 90 vangieus mess avant ad ils lgimaris salvadis. Cur ell ei vangieus spiaus, parchei ell enten tanta turtura à peina ilg num da Jesus aschi savents repetteschig, ha ell faig rasposta, quest (f. 28b) num eis aschi fermbs carschieus à ragischaus enten mieu cor, ch’ell tras naginna turtura à peina pò vangir or da quell ragischaus.

Ach senger Jesu, seigias era pô ilg niess Jesus, enten la vitta ad enten la mortt.

Bernhardus gi senger Jesu ilg tieu num eis ün meel enten la mia bucca, ünna canzun enten mias orelgias, ün legrament enten mieu cor, ell eis er ünna madaschinna, sch’ils tes puccaus ta gravegian à fan anguscha schi seigig Christus ilg tieu conforttader. Ilg num da Jesus seigig à tia conscienzia ün pflaster, par quei (quei) clam Lucas, cap. 18 v. 13 senger seigias à mi pauper puccant misericorgeivels. Ean anchüns malzauns enten prigel da la mortt à quell seigig Christus ilg salvader à miedi. Ilg num da Jesus seigig la sia madaschinna, quell clammig cun ils diesch da bienmal, Jesus char meister ta preng puccau da nus, eis anchün enten prigel da la vitta (f. 24a) quell vengig tiers Christum ad ilg num da Jesu seigig ilg sieu confiertt, ell clammig era cun ils apostels, senger nus gide ner ca nus pirin. Duvess anchün morir, mire tschau ei quell ilg qual prenda si ilg spirtt. Quell ca crei enten Jesus quell ven à viver scha gie ell morriss, à quell ca viva à crei enten ell, quell ven enten perpetten buca morir. Quell clomig cun soing Stephano Act. cap. 7. v. 59. Senger Jesu preng si mieu spirtt: ach gie senger Jesu, ti eis la nossa spranza, ilg nies confiertt, la nossa latezia, ilg nies sallitt, la nossa vitta enten la vitta ad enten la mortt, parchei ch’ilg ein enten nagin auter ilg sallit ad eis nagin num daus sutt ilg tschiel als carstiauns enten ilg qual nus stuveian vangir salfs ca ilg num da Jesus.

La memoria da la dunschela beada.

Nus savein la sia ner tschau er bucca pusseivlameng ver andament àn qual causa ludeivel da la dunschella da bunna memorgia? Tuccant tiers la sia schlatta (f. 24b) eis ella stada dad ünna velgia ludeivla granda fig niebla schlatta da Salis: la quala schlatta ha dau ussa da bears ons annau à nossas ludeivlas terras de la Rhetia bears grands ad aults dachiaus singiurs. [p. 162 modifica] Numnadameng gennerals, marschals, ampassadurs, obrists, herrlichs cavalliers à tapfers barruns, ils quals cun buns à fideivels cunselgs, cun tapfras ovras da barruns ean adinna da tutt temps fideivlameng tiers easters singiurs à pottentats, enten terra tudeschca, à Frantscha, Itallia, Hispania han sa faig valler, à survangieu grand num, ad han aschia ilg lur ault niebel tschuppi dad hanur, ilg qual els da lur ault numnai pardavants survangieu ad hartau, adinna cun novas vartits à tapfras ovras da barruns, à cunzunt cun vera pietad, prudienscha, realtad ancunter Deus bi fittau, ad han à sasez à lur aulta à niebla schlatta faig ün ludeivel à nunmorttal grand num. Ilg ses da granda authoritad questa gada contrublai velgs, ean ilg fig niebel ault numnaus dad hanur statteivels strengs, prudeus à sabi singiur Carollus da Salis staus bein (f. 25a) mariteivel Landtaman da las Diesch Darchüras, Landtvogt da Maiafeld, ussa aber capittani d’ünna compangia dilg velg regiment da Guardi enten survetsch da la maiestad dilg reg da Frantscha à Novara. A l’aulta niebla dad hanur à vartits fig ludada, zunt ault dechiada matrona dunna Hortensia da Salis ünna nascida da Gugelberg à Moos. Da quests ussa ault numnai fig niebels velgs eis questa dunschella enten ilg onn suenter la naschienscha da Christi 1655 dils 26. da favrër sinna quei vangida tras ilg soing battem, preida si enten la ligia da Deus à vangida numnada. Margaritta. Margaritta ha num ünna perla, ünna përla fassigiada enté aur, à cun autras custeivlas pærlas fitada eis ünna custeivla causa, à datt er ünna herrlicha splendur. Ach chei custeivla perla ei stada la nossa dunschella beada cun custeivlas pærlas fittada, las qualas eran las sias grandas à da beara sorts quallitats à vartits cun las qualas ella era da Deus bi fitada, à bannadida, questas sias dadora sorts vartits ha ella era cun granda marvelgia da tutt (f. 25b) ils gis da la sia vitta laschau tarlischar suenter ilgs plaids da Christi, ilg qual gi, lascheit tarlgischar vossas lgischs avant ils carstiauns, sinaquei ch’els vezian las vossas bunnas ovras, à laudian viess bab da tschiel.

Ella ei da ses ault nomnai velgs da pitschen ansi traichia si enten tutt zichtiadad, à temma da Deus suenter l’admonitiun da soing Paul. Sco ei lau speras enten l’uratiun, leger à scriver, enten ils catticismo, ad enten auter frusts da la vera cardienscha, cun tut flis vangida mussada ad antruidada.

Ils ses velgs han ella tanieu ault ad enten granda hanur, ella eis era ad els stada ubiedia à fideivla. Ils survients dilg plaid da Deus ha ella da cor tanieu char ad enten grand hanur. In summa ancuntter tuts grands à pitschens, richs à paupers la fova amigeivla à hoffligia à parneva puccau dils paupers. Ella era ünna dunschella verameng niebla (damai ch’ei ha num niebladad). La vera niebladad statt enten las vartits! Ella ha sia niebladad cun da tutta sorts vartits sin bears graus bi fitada. (f. 26a) Ella era à lgi ault niebla casa ünna hanur à cruña ad ils velgs ünna [p. 163 modifica] latezia, à las soras ün confiertt, à lgi niebel stand da las dunschellas ün fittament, ün muster à spiegel da las vartits, en sieu deporttament niebla: enten sia damanonza züchtigia à hofflia, enten sia vitta da temma da Deus, enten sieu far ad handliar reala, enten descurs amigeivla pardertta, la sia lieunga ha ella traig navend da tuttas malnizeivlas tschantschas à cunzunt vant quei schgrischeivel zundrar à girrar d’oz ilg gi bein sasalvada, ad ha adinna plidau da quei ch’ei stau amigeivel à nizeivel, dad udir tiers ilg milgiurment sco Paulus commonda. Paulus gi plinavant. 1 Tim. 4. v. 78 t’exercitesche enten la temma da Deus, parchei ch’ilg exerciti corporal ei paug niz, mò la temma da Deus ei nizeivla tiers tuttas caussas, ad ha amparmaschun da questa vitta, à da quella ca ven à vangir. La nossa dunschella beada, ha bein er giu ilg sieu exerciti corporal, sco entē bi cuser, stricken, à surcuser, cun argient, aur à pædras custeivlas ad autras da quella sortt. A lgi sieu (f. 26b) niebel stand deschentas caussas, sco cun tutt las sias custeivlas lavurs, ca ean avant ilg maun quei datten pardichia, da las qualas pli da gir tschau na mi bucca stat tiers. Ella ha er angual gada manau vi ilg temps cun ünna amigeivla musica à dulsch cantar er cun sunar ilg positiv, spineta ludau Deus. Cunzun aber s’ha ella s’exercitau enten ilg poings da la vera cardienscha ent pietad à vera temma da Deus, ilg sieu soing plaid ha ella tanieu char, ei flissiameng ida à priedi, cun grand flis tadlau tiers, la soinchia scartira flissiameng ligieu. Enten la uratiun êr ella tutta via yffriga à devoziusa, ha minchia gi giu las sias exterordinarias uras dad urar, scha anchin auter ha manau vi ilg temps cun ir à spas, schi eis ella fartand ida en sia combra ad ha urau (suenter l’admonitiun da s. Math: 6. v. 6) ad ha aschia sieu temps cun devotius urar à suspirar suenter Deus manau vi. Ha anchün manau vi enten casa cun sullaz schi ha ella cun flissiameng leger la soinchia scartira, ad auter beals cudischs man[a]u vi. Quei ha (f. 27a) num duvrar andreg ilg temps, quei ha num ilg num da Christus bucca par nagutta ver ratschiert. Soing Paul gi, lgei pli grand gudoing, chi ch’ei da temma da Deus, à sacontenta cuilg sieu, chei grand gudaing la temma da Deus seigig, vein nus vieu en quella dunschella beada. Eis cuntutt ilg tuttpussent Deus à lgi à schi fideivlameng staus tiers ch’ell ha ella bearas gadas or da prigulusas malsoingias spindrau: ad ella cun da tutta sorts bears duns dilg chierp à cunzunt da l’olma richameng fittau. Era enten sia davos malsoingia à mortt, lura er ella enten la cardienscha statteivla, enten cunaschienscha da Deus richa, enten malsoingia trostigeivla, enten la crusch patienta, ha anchin lgi clomau tiers, ad amparau, co ei stettig cun ella, schi ha ella dau rasposta adinna trostigeivlameng, bein Deus seig ludaus. Ella ha savents mess vi tiers à gig, ilg qual statt bein cun Deus, sa bucca star mal cun ell. Quest ei ün dreg [p. 164 modifica] ver fried da la vitta perpettna. Anzaquonts gis avant sia mortt ha ella laschau mei, ilg pastur da la si olma, clommar (f. 27b) ad ha gig suenter mia vangida zunt trostigeivlameng, iau hai mieu faig sin Deus tschenttau, iau sunt bein contenza sco ell ven à far cun mei, ei seigig da viver ner da morir. Parchei ca iau mi hai racommondau cun chierp ad olma enten ses mauns, à sai da nagin auter mittel da mieu sallit, auter ca da Christo Jesu à sieu merritar, quell ha par mei ilg sieu cietschen à custeivel saung spons, par pardunnament da mes puccaus. Ella ha gig zunt trostigeivlameng plianavant: Jeu sai ca ne puccaus ne la mortt ne giavel ne uffiern anqual causa vengian puder cattar d’sura ancunter mei, parchei ca Christus ei morts par mei ad ha mei cun sia mortt spindrau.

En questa guisa êr ella rastigiada ünna gada par à semper. Ach quant bi sa ha ella rastigiau sin sia finn. Ella ha laschau mei cun ansemmel quels ca eran presents clumar enten sia combra par urar avant ella, mò cur nus tiers quella uratiun nus rastiaven, ha ella sa gidau si ad urau avant à nus, tanent ils mauns ansemel, mirant ancunter tschiel, cun aschi lam’plaids à cun ün tal (f. 28a) yfer à devotiun ca tutt quels ils quals eran quau han stuvieu bargir à suenter quei ca nus vein era faig nossa uratiun tiers Deus sunt iau passaus vi tiers ella ad hai la exhorttau da sa render enten la velgia à volluntad da quei tutt pussent Deus ad esser con ell contenta. La sia spranza dei ella tschentar sin Deus ilg sieu confiert dei ella anqurir tiers la grazia à misericorgia da Deus, ilg sieu sallit deig ella ancurir enten Christo ad enten ilg sieu meritar, la si olma dei ella ent ils mauns da Jesum, cun soing Stiaphen racomondar, sin quei ian anzaquants spruchs da la soinchia scartira traig nau, sin ilg qual ella mi ha faig rasposta. Ach gie iau sunt bein contenza, iau sai da nagutt auter, ca da la grazia à misericorgia da Deus, ca ilg merritar da Christi, quel ha ilg sieu soing saung par mei spons à cun sia mortt ha ell mei spindrau, à lgi hai iau mieu chierp ad olma racomondau, enten ses mauns, à trai sin quei nau nies text à gi, lg’ei enten nagin auter ilg sallit ad ei nagin auter num dau ad ils carstiauns sut ilg solelg tras ilg qual nus (f. 28b) duveian vangir salfs. (auter ch’ilg num da Jesus) ha cuntutt à mi dau occasiun, quests sin sia bara da declarar sin quei ha ella claus ils œlgs, à gual sco la less dormir, quels aber da ladinnameng aviert si mirau antuorn, prieu conmgiau da ses chars controblaus velgs, â da tuts quels ca eran præsens cun amigeivels plaids ad ha gig, Deus vus parchürig, ilg mieu char singiur bab, â dunna mumma à tuts ansemel, clauda sin quei tiers ils œlgs, à gi cun ünna vusch bassa ünna gada ner duos, ach senger Jesu preng si mieu spirtt àd ei sin quei senza muvantar ne dils œlgs ne dilg chierp ne de la nembra cun ün zug amigeivlameng à beadameng sparchüda à mortta enten [p. 165 modifica] ilg senger. A la si olma, la quala ella à schi fideivlameng à lgi senger Jesu ha racommondau à lgi enten ils 23 ons da sia vegliadengia dils 21. d’Avril enten ses mauns surdau. Quest ei cunzunt enten sieu exempel da prender à cor, à taner andament quei ch’ilg beau Augustinus gi.

(f. 29a) Quell sa bucca morir mal, ilg qual ha vivieu bein. Mò quell ca ha vivieu mal savess morir bein. Damai cuntutt ca questa nossa dunschella beada ha vivieu bein, eis ella er mortta beadameng pieteivlameng vivieu, à beadameng mortta. Ach quant bi ei quei. Garrigeits bucca tuts ca essas quau da morir aschia. Soing Paul gi, Iau hai faig ünna bunna guerra, iau hai complanieu mia cuorsa, iau hai sallvau la cardienscha dad ussanvi eis ei à mi parrigiau la crunna da la gistia, la quala à mi ilg mieu senger, sin quell gi ilg gist derschader ven à dar, mò bucca mai à mi, mò era à tuts quels ils quals tengian char sia vangida.

La nossa dunschella beada ha faig ünna bunna guerra sallvau la cardienscha, ha ussa cumplanieu la sia cuorsa cuntutt eis ei à lgi era parrigiau à dau quella nuncurrupteivla currunna da la gistia suenter l’olma: ilg chierp aber ilg tempel dilg soing spirtt racommondein nus à lgi wacht à guvern da Deus, à lgi qual Deus silg gi adessar velgig comparchür, ünna la greivla [[lagreivla]] lavada (f. 29b) à cun l’olma alzar enten tschiel sia gliergia à maiestad. Si eilten quella nus velgig gidar tutts cun sieu temps la divina soinchia trinitad, Deus bab, filg à soing spirtt, ault ludai enten ün perpetten amen.

Duos uratiuns, las qualas la dunschella beada ha urau angual ont sia finn, avant bears: sco gig ei.

Lamprima uratiun.

Ô sēger ilg mes Deus iau ancanusch la vaunadad à vanitad da las caussas da quest mund, à da questa temporala vitta, lgei gie spira miseria, puccau à fleivezia, prigels, contribulatiuns, quittau, temma, spranza, à sin la finn la mortt. Gie breigia à stenta à fadigia, nua ch’ilg ei ilg pli bien. Ach quant bein statt ei cun quell, ca ha quei survantschieu, ad ei beadameng morts. Gie iau hai quei antraquan (f. 30a) uss buc ancunaschieu, sco iau vess duvieu. Pardune à mi mieu Deus ad hagias cun mei pazienzia. A chi mi racomond iau ô senger da tutt mieu cor, ti has mei scaffieu, ti has mei spindrau, ti mi has sanctificau, à traig tiers la beada spranza à cumminonza da la vitta perpettna. Iau vess bein bear quittau ilg qual mi pudess fig combriar, aber iau carg quell à spand ora enten tieu ravoilg à schos. Iau spand ora mieu cor avant tei, parchei ca ti eis mia spranza, à chi racommond iau mia vitta, mieu chierp à mi olma, scha iau hai mai tei, schi spig iau nagutt suentter ilg tschiel ne la terra, scha gie mieu chierp ad olma vargassen vi, schi eis ti angalura mes Deus, ilg confiertt [p. 166 modifica] da mieu cor à la mia partt. Chei eis ilg andirar da questa vitta, lgei nagutta da raschunar ad ei bucca vangants da la gliergia, la quala dei vangir scuvearta vi da nus. Ach cur veng iau à vangir tiers, ch’iau possig ver la vista da nies Deus, nua ca iau possig vangir sadulada da la tia gistia, nua ca iau veng ad esser sagirs enten tia avdanza, à ver ruvaus, nua ca tuttas larmas (f. 30b) vengian à vangir furschadas giu da mes œlgs, nua ca tutta dalur à tristezia dilg cor ven ad esser navent, à latezia à legrament vengian ad esser sur ilg meu cheau, nua ca ilg mieu chierp ven à vangir declaraus, à faigs sumlgiants à lgi herrlich à glorius chierp da Jesu Christi. Nua ca iau veng ad esser sumlgiants als aungels à tarlgischar, sco ilg solelg enten tieu raginavel. Parchei ca iau tei ilg mieu spindrader veng à ver da vist en vista à mi lagrar cun nun raschuneivla à perpettna latezia, nua ca iau veng ad esser tiers tei mieu Deus à semper, tiers ils chars aungels, tiers la cumminonza dils amprim naschieus ils quals ean scrits enten tschiel, tiers ils spirts da la compleina gistia. Ach quant bein ven ei ad esser quau dad afdar enten tia tant sco enten la casa dilg mieu bab, la quala ei ünna casa pleina da lgisch à claritad, ünna casa pleina da latezia à legrament, gie üna casa da bunna vitta à perpettna beadienscha. Ach bab mi preng tiers tei. Ach senger Jesu veng prest, à mi trai tiers tei, sinna quei, ca iau seigig nua ca ti eis à (f. 31a) vezig tia gliergia, la quala ilg bab ha dau à chi. Ach Deus soing spirtt mi lai enten quei antraqua sin ünna beada finn adinna ver ün tal arsantim da la perpettna latezia à gliergia. Iau sai bein ca iau sunt spindrada dilg oberkeit da la scüradengia, à cun ansemmel Christo tschantada enten la casa cœlestiala. Iau sai ca iau sunt ün uffant da Deus, aber ei lgei aung bucca scuviertt chei iau veng ad esser, mo ei ven à vangir scuviertt cur mieu senger ven à vangir à mi prender tiers ell enten sieu raginavel. Ach veng po vantzei senger Jesu. Ilg gi da tia vangida ven ad esser à mi ün gi da tutt confiert, ün gi da tutt legrament, ün gi da tutta latezia, à bunna vitta. Co pos iau esser pli beada, ca cur iau veng à udir Deus, ludar Deus, ver Deus sper mei cun mei, ie iau veng ad esser cun Deus enten ün perpetten. Lura ven Deus ad esser la mia lgisch, ilg mieu sallit, ilg mieu confiert, la mia vitta, mi gide meu Deus, sinna quei ch’iau enten la cardienscha à temma da Deus possig star statteivla à rumaner fideivla autraquan (f. 31b) enten la mortt, sinaquei ca iau possig eser cun tei, cun tei viver, à tei enten quella latezia cœlestiala possig ludar enten ün perpetten amen senger Jesu amen.

Lautra uratiun.

Ô bunttadeivel senger Jesu Christi, iau ta rag tras tia granda nunmissereivla charezia, cun la quala ti has tanieu char ils carstiauns. Cur ti [p. 167 modifica] ô reg cœlestial pandlavas vi dilg lenn de la crusch cun divina charezia, ruvaseivla olma, trurria damananza, contrublau spirtt, cor punschieus, chierp plagaus, plagas da saung, cun bratscha standida, las aveinas aveartas, cun bucca ca plirava, vusch trurria à rucha, blaicha callur morttala, œlgs da larmas, cun granda seid, cun schigiar fæl ad uschieu, cun cheau pandlant, cun sparchür ilg divin chierp da l’olma. O ti ilg pli char senger Jesu paramur da quella charezia, tras la quala tieu devotius cor ei vangieus furraus rag iau tei ca ti velgias à mi esser grazius (f. 32a) paramur da mes grands à grefs puccaus, à comparchür à mi ünna bunna à beada finn da la mia vitta, ünna lagreivla lavada dilg mieu chierp or da la mia fossa tras tia granda misericorgia, ilg qual cun ansemel Deus bab, à soing spirtt vivas à regias adinna à da semper a semper amen amen.

Plaid sur fossa

dilg singiur coronel Hans Petter Guler da Weineck.

Ilg text ei sco ei sa legia Numeri ent ils 27. cap. v. 12: à 17. Suenter quei schett ilg senger à Moses, va sin quest cuolm Aberim à guarde la terra, ca iau hai dau ad ils uffants dad Israël, à cura ti has vieu quella, schi vens er ti à (f. 32b) vangir rimnaus tiers tieu pievel, sco Aran tieu frar ei vangieus rimnaus, parchei ca vus vus veits mess ancunter à mes commandaments enten ilg dasiert da Ziñ cura la cumminanza puplava, ca vus mi sanctificasses tras las auvas avant lur œlgs. Quau plidava Moses avant ilg senger à sett, ilg senger ilg Deus dils spirts da tutta carn velgig tschantar ün hum sur quest pievel, ilg qual vommig ora ad ent avant els par ca la cuminonza dilg senger seigig bucca sco nuorsas pardidas, las qualas han nagin pastur.

Declaratiun.

Oz vein nus la ragordanza da la convertida dilg soing apostel Pauli, par la quala caschun las baselgias s’han fig lagrau à las qualas ell da vist en vista fova anconaschents à ludaven Deus paramur dad ell. Ancuntercommi ei la baselgia da Deus fig vangida combriada paramur da quest lur fideivel apostel, cura ca ella era (f. 33a) privada d’ün tal fideivel vurriader, sin quest gi da soing Paul ha Deus à nossa cara patria dau üna greva plaga enten quei ch’ell nus ha quest fideivel hum, ie bab da la patria, prieu navent tras la mortt ad ilg manau tiers ell enten la perpettna latezia à lgi qual vossa charezia pusseivlameng cun grand cuncurs enten quest hura præsenta mussa à porscha la pli suentra hanur à nus par ün varneg a confiertt lein nus or dils plaids ligi avant à vossa charezia considerar duos parts. [p. 168 modifica]

1. Pilg amprim   Cô à parchei Deus ha faig à saver à Moses la mortt.
Cô Moses ha antalleg questa nova ner bottenbrott, a
co el haigig sa tanieu ancunter.
2. Par lg’iauter

Davart l’amprima part.

1. Part. Moses ilg hum da Deus à fideivel bab d’casa ei vangieus duvraus da Deus tiers grandas caussas da vist (f. 33b) en vista amigeivlameng plidau cun ell ad ilg ha tscharnieu ora par ün fürst à spindrader da sieu pievel, ha quell marvilgiusameng à tras vartid da Deus spindrau or da la casa dilg survetsch dad Egypta, à manau tras la maar cotschna, tras sieu survetsch ha ell dau ilg tschentament cun tal claritad surtraig, ca ils uffants dad Israël, ilg pudevan bucca guardar enten sia vista. Ad aungalura sto ell ussa udir, ti stos morir ta parregi, tieu temps ei vargau. Questa nova ei vangida à lgi angual da quei temps ca ell veva vantschieu ilg viadi dils 40 ons tras ilg dasiert à veva manau ilg pievel vi tiers ils confins da la terra amparmessa da Canan, veva minchia gi spranza, da manar ent quell cun granda victoria à triumph. Quau stò ell udir questa canzun ti stos morir, ti vens bucca manar ent ilg pievel enten la terra amparmessa, ün auter ven quei à cunderscher. Aungalura lgi fa Deus quella grazia gual aunga morir, ca ell possig ir sin ilg cuolm Abarim, à mirrar tutt la terra da Canan, ün pudess sa schmarvilgiar chei ei seig stau la caschun, ca Deus ha bucca dau quella (f. 34a) grazia à sieu fideivel survient, ca ell possig corporalmeng ir enten la terra da Canan, ad en parschienscha mirar quella. Par quella caschun vev ell andirau tanta fadigia, tant prigel ad anguscha, tant temps faig viadi, ad ilg pievel ilg veva savents vallieu ancrapar à la mortt. Quau tras fuss ell fig vangieus lagraus, à vess amblidau la tristezia à kumber dilg passau, fuss era pli ledameng morts, principalmeng ca ell era aung aschi sauns à fermbs, sco ell vess giu mai 30 ons. Cunbein ca ell veva 120 ons. Ell vess aung gig cun grand yttel à trost pudieu star avant à lgi pievel. Mò la caschun veva Deus sez mess vi tiers enten ilg text ligieu avant, sco era ent ils 20 capittels passaus. Vangin nus era à purtar nau navant aua à vus or da quei grip avant lur œlgs, ca ell ven à dar er auva.

Moses ad Aran plidaven cun zvifel à partarchiaven enten lur cors, eisi pusseivel ca quest daventig. Parquei schett ilg senger à Moses ad Aran, parquei ca vus veits bucca cartieu enten mei, à mi faig soing avant ilg pievel enten la terra ca ia veng à dar à lgi pievel.

(f. 34b) Moses aber vess pudieu prender mal ampasch à far quests partrachiaments, scha mes puccaus à nun cardienscha mi sclauden ora, à priveschan da la terra da Canan, scha ven ei er à dar donn à mi vi dilg [p. 169 modifica] perpetten sallit. Parquei ilg confortta nies senger. Ti vens à vangir rimnaus tiers tieu pievel. Angual sco ell less gir, mieu char survient Moses, scha gie ti tschau enten questa vitta, stos santir questa tortteta, par amur da tes puccaus, aungalura scha ven quei à portar nagin dann vi dilg tieu sallit, damai ca ti has bucca zuppau tieu puccau, ad has rigla à laid sur da quell, à garregias da mia grazia, à ta rendas sutt mia velgia, ad eis bein contents da mes truvaments, mire scha deis ti enten perpetten esser beaus tiers tieu pievel à tes pardavants. Iau hai à chi purdanau tuts ils tes puccaus paramur dilg Messias, par quella caschun seigias bein conforttaus.

1. Or da quei amparnein nus pilg amprim questa doctrina. Ca la mortt seigig la via da tutta carn. Tearra eis ti ad enten tearra deis ti puschpei turnar, sco (f. 35a) er soing Paul gï, ilg ei tschentau à tuts carstiaun ünna gada da morir, à lura ilg truvament, parchei ca la pagalgia dilg puccau ei la mortt, la quala ven sin tuts carstiauns, damai ca nus tuts vein faig puccau. Par quella caschun nus zupein nus tuts enten la terra, angual sco la pliegia. Ils soings patriarchs prophets ad apostels ie Christus sez, cuntutt scha ta rende cun bunna velgia sut quest tschenttament. Deus ven à chi far nagutta da parsei, ilg prus Moises ha er stuvieu morir.

Par lgiauter surveschei à nus tiers ün grand trost à cunfiertt ca nus udin ca la mortt temporala portta ad ils cartents nagin dann ad ils sparchia bucca da Deus, mò ils meina verameng tiers Deus. Parquei gi Christus, nies amig Lacerus dierma. Ite. La filgia ei bucca mortta mo ella dierma. Els ruvausen da lur lavurs. Soing Stiaphen gi, senger Jesu enten tes mauns racommond iau mi olma. Christu gi, à lgi schocher, questa sera vens ti ad esser tiers mei enten ilg paradüs. L’olma da Lazerus ei vangida preida dils aungels ent ilg schos dad Abraham. Paulus garriava da vangir largs (f. 35b) à dad esser cun Christo parquei gi nies senger à spindrader, bab iau vi ca tuts quels, ca ti has dau à mi, seigian nua ca iau sunt, par ca els vezian la mia gliergia. Aschia ven Moises tras la mortt rimnaus tiers sieu pievel, s’antalli enten la gliergia perpettna, sco ilgs iuvnals ilg ha[n] vieu sin ilg cuolm, cun Ellias enten granda claritad ad hanur, cur els plidaven cun Christo davartt sieu andirar, à scha gie els ean puccants, schi ei Christus angual parquei ca ell figess salfs ils puccants, vangieus sin quest mund, ad ha par els faig ün grand pagament, parquei eis ei naginna condemnatiun, enten quels ca en enten Christo Jesu, tras la cardienscha à vera pœnitenzia, Deus sa contenta cun la mortt temporala. L’autra mort ha vi dils cartents nagin guault à forza, da mai ca Christus ei morts par noss puccaus, à par nossa gistia lavaus si. Parquei statt ei scritt tiers ilg prophet, o mortt nua ei tieu uvelg, ô uffiern nua ei tia vantschida. Christus ha faig ir quels en pulvra, mò nagutta tand meins [p. 170 modifica] lai Deus er ils puccaus dils ses bucca senza struffiar, sco ei statt, iau ta vi struffiar cun masira, iau vi tei (f. 36a) bucca laschar senza struffigiar, par ca ti ta schazegias bucca schubers à senza puccau. A Davit scheva (à) lgi senger, teas puccaus ean à chi pardunai, mo la spada ven aungalura bucca giunchir da tia casa, da quei datt soing Pieder pardichia. Ils strafs antscheiven en la casa dilg senger, cuntutt stuvein nus nus parchürar dilgs puccaus. Ta partrachie! Deus ven tei à far vangir avant dreg, la noig ven buc à curclar mes puccaus, ne la scüradengia ven à zuppar quels. Moises stò dar quint par ils partrachiament[s] da sieu cor. Cain leva angonnar Deus, mò ell stueva udir, ilg saung da tieu frar clama par vandetten enten tschiel. Janas sazupava enten funds da la naf à quittava ca Deus ilg duvess bucca anflar, mo ell ilg trai naunavant. Ils pli sabis falleschen savents sco Davit datt pardichia ent ilg psalm. Pilgver er parderta lgeut han fallieu, cur els en vangi mess sin la stadera dilg senger, schi en els pli lefs ca la vanitad seza. Cuntut ô senger buc ir à dreg cun tieu fumelg, par chei ca nagin carstiaun vif pò star avant tei.

3. Par ilg tierz amparnein nus, ca angual sco Deus ha faig (f. 36b) quella grazia à Mosi à lgi ha marvilgiusameng faig scharpf sia vassida ch’ell ha dalunsch pudieu mirar enten la terra amparmessa, à guardar giu da lieug à lieug la commoditad, parquei eis ell tand pli gugient à ledameng morts. Aschia confortta Deus aung silg gi d’oz ses ligieus uffants, ad ils lai ver enten questa vitta tras grazia dilg soing spirtt en la cardienscha, ilg tschiel aviertt, ca els pan guardar ent ilg buntadeivel à perpetten cor da Deus, ca els claman Abba char bab. Els en scrits si cun ilg saung da Jesu, à cun ilg spirtt soing sagillai. Aschia fovan avearts ilgs œlgs da soing Stiaffen, ca ell vaseva Jesum stent da la vart drechia da Deus, par ilg gidar, à quell racommondav ell si olma. L’olma da Lazeri parchüren ils soings aungels ad han purttau quella ent ilg schos dad Abraham. Sper ilg lêg dilg reg Alphonsus cantaven ilgs soings aungels, sic perit iustus et nemo intelligit. Quei ei? Aschia miera ilg gist à nagin antalli. La cardienscha ei nossa victoria, la cardienscha ei ün pei, cun ilg qual ün va tiers Deus, ün maun, (f. 37a) cun ilg qual ün tucca ilg cor da Deus, l’urelgia, cun la quala ün verameng auda nies senger. La cardienscha eis ilg œlg, cun ilg qual ün veza Deus dacormeng. Ell lai Mosen mai ampaug tant sco enten ün fürgang mirar la terra da Canan, bucca da afdar à da sa taner si, quau enten ilg dalleg da quest mund, mò ell stò navent. Ei paga, Canan iau sto tei dar si, iau sto ir par la mia strada enten la perpettna patria. Aschia vult Deus ca nus duvreian quest mund à bucca surduvreian, parchei ca la fuorma da quest mund va à frusta. Cura ca ün carstiaun ei morts, schi eis ei angual 40 sco nus ilg veian vieu ünna gada. Rauba à daners ei dilg mund à resta [p. 171 modifica] à lgi mund. {Ei ha num dar si casa nossa, ad ün lanziel en la fossa.} {Ilg mund amblida nus bault, er nossa hanur à guault.} Ilg pussent reg Davit cura ca ell fova da 70 ons, scha sanu . na ell ün gast sin terra, sco er ilg patriarch Jacob. Cuntutt gi la soinchia scartira ca nossa vitta seig sco l’earva, flurs, fim. Sco l’aura, ie sco ilg spiegel enten laua, cuntutt stuvein nus anqurir (f. 37b) ün statteivel marcau enten tschiel sco ei statt scritt. Ilg ei avunda schi nus vein vieu ünna gada ilg mund ad essan vangi battigiai, da lau anvia eis ei pli bien bault morir. Cuntut nus laschein bault faschcünar vinavant nua ca nossa cœlestiala clommada nus clama, à bucca mirar anavos cun la dunna da Loth ancunter Sodoma par ca nus davanteian bucca sco ella ünna pichia d’sal.

Davart lautra partt.

Pa. 2. Cô sha quest fideivel survient Moises salvau enten quest faig? Pelg ell temma oder ven ell trurigs giu da la nava da la mortt sco carn à saung da natira, sa schnuesch ell giu da la mortt, ner antscheif ell à bargir ner rag ell da sur trer sco ilg reg Hiskias, ner salament ell giu da la strengadad da Deus, à scüsa sieu puccau, à gi. Ilgs partrachiaments ean libers, ell haigig pò nagutta malhundreivel plidau ancunter Deus, à scha gie ün partrachiament fuss ad ell vangieu enten senn. Ei schi seigig aungalura (f. 38a) adinna fideivlameng vandligiaus avant Deus. Ell haigig bear andirau, avant Pharo, en granda anguscha seigig ell staus avant la maar cotschna, en bears schlachts haigig ell aschi tapframeng vurrigiau â triumphau, à savents schliett grau survangieu dilg mal racunaschent pievel. Deus duvess pusseivlameng mi laschar guder quei (da plidar da noss temps) quittass ün, ch’ell vess merittau quei. Ne rog ell Deus ca ell velgig dar à lgi pievel ün Türan par ca els suenter sia mortt ancanuschian sia fideivladad. Els seigian bucca vangants dad ün prus regenter, ei vangissan pò à far cun ell sco els vessian faig cun ell. Mò la carstiauneivla charezia mussa ell lunsch ün autra. Ell sa renda ubiedigs enten la velgia da Deus, senza nagin dispittar, ell ei bein contents da quei. Parsullameng ünna causa garreg ell da Deus, allura vult ell gugient morir. Ch’ei rog ell? Ca ell velgig ordinar ün auter en sieu num ilg qual meinig quest pievel, ca ell seigig bucca sco las nuorsas senza pastur, ô marvilgiusa à fideivla uratiun. Aschia ha Christus rogau par quels, ch’ilg han crucifichiau.

(f. 38b) 2. L’autra doctrina, cura la nossa hura da la mortt ei avant maun, schi duvein nus era nus render en la velgia da Deus, sco Moises ha faig, parchei ca ell sullet sa ilg dreg temps da viver à da morir. Ell ha tschenttau ün tearm à nossa vitta, ad ha nossa mortt en sieu maun sco ei statt scrit Psal. 90. Ilg senger gi, vus filgs dils carstiauns turnei puschpei tiers mei. [p. 172 modifica] Nies grazius spindrader spechia sin nus cun grand arsantim. Ô bab iau vi ca tuts quels ca ti has dau à mi seian er els nua ca iau sunt, par ca els vezian mia gliergia. Ilg soin spirtt meina nus enten à tras la mortt. Ils soings aungels garregian da mirar enten nies sallit. Tutt la baselgia ca triumpha enten tschiel sa legra sin nossa vangida, cuntutt duvein nus bucca nus metter ancunter la velgia da Deus. Syrach gi enten sieu cudisch à nus metter lau à Deus par ünna antalgianteivla, à Deus bein plischeivla unfrenda. Cuntutt ô carstiaun cur ti vezas ca ti stos morir, schi ta legre à conte.

(f. 39a) Mieu temps ei quau nies senger schett,

Cour ell morir par nus duvett.
Mieu temps ei quau gi ò cartent,
La mort ei nau iau stò navent.
Mi olma à cor ta legre ti,
Gugient quest mund deis ti dar si.
Bandunne casa à chei ca ti has,
En vera patria sagir ti vas.


Par lautra amparnein nus, ca prus à fideivels regienters haigian quittau par lur patria, regian bucca mai enten lur vitta, mo er enten lur mortt, cur els ston dar si quella, scha gie els han survangieu schliet grau, ad angraziament par amur da lur fideivel survetsch, sco quei ei davantau à Mosi, à Samuel ad à bers auters pli, schi comporta la charezia tutt considerant chei ad els tant sco christiauneivla lgeut descha da far à bucca quei ca la patria savents vess vingiau, à (f. 39b) meritau. Cuntutt gi Samuel, quei puccau seig dalunsch navend da mei, ca iau callig da rogar Deus par vus. Davit gi chei han faic ner fallieu quellas inocentes nuorsetes. Tieu maun seig ancunter mei à la casa da mieu bab. Sin ilg gi d’oz en tals regenters darar samnai. Mò bears da quels leider, ils quals cun Judas venden Christum à la patria. p. 30 da:

3. La tearza doctrina. Ilg cummin hum auda tschau chei grand dunn da Deus ei seigig ün prus à fideivel regent ner oberkeit, ilg qual seig yfferigs par la religiun à gistia, las nuorsas ean buc aschi basngiusas da pastur, sco ils carstiauns da fideivels regenters. Parquei numa Deus, Cyrum sieu pastur char. Ils pagauns han numnau ils fideivels regenters, pasturs dilg pievel. Quant savents s’ha Mosi mussau à sa mess enta miez ilg scarp sco ün mür, rataneva la gritta da Deus, cur ell leva cassar à ragischar ora, daventa gugient à savents, cura Deus fierra antuorn talas pichias, ca la schvantira ei avant ilg isch. (f. 40a) Ilg mund ei savents bucca vangants à marritteivels da tal lgeut, parquei ils prenda ell navent en sia gritta. Deus schmanatscha tiers ilg prophet Amos cap. 13 als malracunaschents Israeliters, [p. 173 modifica] ca ell velgig prender navend, ilg tapfer à sabi vurrigier; à velgig dar Baba quei ei cors da fœmnas tumallegs sco Roboam fova. Cuntutt urig ün à scadin flissiameng par fideivels oberkeits à fetschig ün â scadin hanur enten lur vitta, ad enten lur mortt.

Quest nies char singiur obrist ei staus à nossa baselgia, sco er à la patria, lgiauter Moises da Deus, latiers cun specials duns qualificaus, ad ha sia vitta, sieu cor, sieu antalleg, à charezia mussau vi da Deus à vi da sia chara patria antraquan enten la sia finn, cuntutt ha ell enten sia malsoingia aschi ault à fig plirau ilg puccadus stand, à prigelus temps da la patria à baselgia, amadus da cormeng en sia uratiun racommondau à Deus, à racommondau ad auters fideivels patriogs. Velgig era bugient morir, par ca ell haigig bucca da ver pli anguscha à iamer. Ell ha sumlgiantameng cun Mose (f. 40b) mirrau enten la vera terra amparmessa tras la cardienscha, parchei ca ell sin ilg nadal passau ha garriau da ver partt da la richezia da la baselgia quei eis dils soings sacraments, dilg chierp à saung da Christi. Ell ha er lau speras faig ünna lagreivla à confortteivla uratiun à confessiun. Angual cur ell leva ilg soing sacrament ratscheiver schi schett ell, ô senger Jesu iau mi confess ün pauper puccant, cu[l]pants da tia pittra mortt. Mò ils mes puccaus ean à mi dacormeng laid, aber iau creig fermameng, ca ti haigias pardunau quels paramur da tieu pitter andirar à morir. Aschi sagir à verameng ca iau ratscheiv quest soing sacrament à schi sagir hai iau partt à cuminonza vi da tieu chierp, à sunt ün uffant da Deus. Suenter quei ch’ell ha giu ratschiert ilg soing sacrament ha ell mirau ancunter tschiel pleins da cardienscha, ha pichiau sieu cor, à schett cun aulta vusch, ussa mes Deus lais ti ir à passar enten pasch navent suenter tieu plaid, parchei ca mes œlgs han verameng vieu tieu sallit, à ratschiert quel enten (f. 41a) mieu cor. Ô co ha la mi olma aschi ün ferm confiertt ancunter ilg puccau, mortt, giavel ad ilg uffiern. Ti vens sagir ussa ad enten perpetten ad esser mes Deus. Ô mi olma laude ilg senger à chei ca ei enten mei laudig ilg sieu soin num. Enten quella confessiun eis ell staus statteivels antraquan la sia finn. Ei fova antuorn las treis (da la quala hura Jesus nies spindrader si olma vi da la crusch ha racommondau à Deus sieu bab en ses mauns) quau ha ell era si olma racommondau ent ils mauns da sieu spindrader Jesu Christi, ilg chierp aber à la terra, à lgi qual Deus sco à tutts ligieus sin ilg gi adessa velgig amprestar ünna lagreivla lavada tras Jesum Christum amen. [p. 174 modifica]

Plaid sur fossa


sin la bara dilg statteivel niebel à gailgiartt singiur Jacum da Ruinellis en Baldenstein, staus obrist da sia maiestad en Frantscha.

(f. 41b) Basilius? In improbitatis certamine miserior est victor, quam victus propterea, quod ille pluribus peccatis concseptus discedit.

 las nieblas, hundreivlas dun Anna, dunschella Perpettna, dunschella Maria da Ruinell, sarrurs dilg singiur obrist barmier.

Bein nieblas ad hundreivlas dunna à dunschellas ilg ei naginna marvelgia, ca vies cor ei fig ruts à mal plagaus parchei cur ilg œlg ven plagaus ner squitschaus (gi Sürach) scha ven ei larmas, cuntutt eis ei bucca basengs, tras ün plaid da la malacurrada da carschentar vossa dallur, mô bear ant cun auva fresca or da las fantaunas dad Israël la frescentar. Job saveva tuttas malas novas cun patienzia prender si à porttar. Mò cur ell ude ca tutt ses uffants fussan vangi antuorn, schi scarpa ell la vaschcadira, à sa targett or ils cavels. Nus maina ligin ca ilg patriarch Jacob en sia crusch haigig (f. 42a) bargieu. mo cur ei lgi vangitt la nova da Joseph, ch’ell seig scarpaus dils lgimaris salvadis (ô senger) ch’ei grands uvals da larmas lgi currenen or da ses œlgs (ussa schett ell) ston mes cavels grischs ir cun dallur sutt la terra. La dunna da Tobias bargiva minchia gi par sieu filg à scheva, ò ti lgisch da noss œlgs, ti fist da nossa vegliadengia, ti confiertt da nossa vitta, ti spranza da nossa schlatta. Ach mi numneias bucca pli Naemi, mò Mara, quei eis pittra à combriada. Udin nus bucca ilg prophett Jonam plirant, paramur da quei sieu Kicaeon, ch’ün vierm veva rois, ei mi ei pli char (schett ell) er da morir, damai ca ell stuett far senza quei tandt umbriva.

Nieblas dunnauns iau garreg bucca ca vos cors, gual sc’ün dir crap deigian quei santir nagutta. Parchei tals cors ven ei avant ilg gi adessa à ver bear memgia. Bear ant garreg iau ca nossa natira daventig domestia, à ca Christus tarlgischig en noss cors, cun sieu carracter (f. 42b) ad ansenna. Vus essas rubades dilg viess parsul niebel singiur frar, sutt l’umbriva dilg qual vus ün lieung temps bein à sagir veits casau. Mò quei parsul Deus vus vult confertar quell c’ha sez purtau à madagau nossas dallurs, quell vult esser viess confiertt, à vies bab, ilg qual maina miera. Cuntutt ha ell ilg pitter bichêr da sieu filg, bucca vullieu prender, fæl ad uschieu, ie la pittra mortt ha ell schigiau, par ca nus tand pli lagreivlameng or dilg bicher da sia grazia pudeian beiver. Vus pudessas gir, quei ei ün tribel credittur ilg qual ünna causa schi gleite dumond annavos. Nies frar ha pir uss antschiet da viver, sch’ilg clamma Deus navend, à lgi tailgia giu sia vitta, sco ün tissonz ilg lanziel giu dilg tallér. Nus vevan spranza da [p. 175 modifica] ratscheiver beallas rosas, schi eis ei ussa spir spinnas à carduns mô partarcheit ca quell ca ha urdanau ilg temps, quell ha er gist à sabiameng, ilg lugau, quell ca metta à lgi solelg à firmament ilg lavar ad ir da randieu quel ha er dumbrau noss gis, à sa ilg dreg beau temps da (f. 43a) viver à da morir, ha er sias soinchias raschuns, las qualas, scha gie nus ussa buc antallgin, schi vangin nus Deus aungalura par quellas sin sieu temps ad angraziar. Parchei tuttas ovras à truvaments da Deus ean gists à pleins da grazia. Cuntutt duvein nus cun ilg soing prophet Davit esser cuntents à gir, ilg senger mi ha cun fei vissitau. Cuntutt vi iau metter silg senger mias vias, iau vi quescher à lgi senger à bucca arver la mia bucca, parchei ch’ilg senger ha faig, ell plaga à medgia, ell cumbregia à legra, ell maza à fa vif, cun quei vus confortteit ünna l’autra, ad ils ligieus uffants da Deus sto pò tutt survir enten bien. Amen.

Vies S: Gieri Saluz.

Textus.

Ei statt tiers ilg prophet Jerimias, ent ils 41. cap. v. 1.

Mò ent ilg seattavel meins vangitt Ismæl ilg filg da Nathania, da saung da reg, ad ils officials dilg (f. 43b) reg numnadameng diesch humens cun ell, tiers Godolia ilg filg dad Alkium, à Mizpa, à mangianen à Mizpa ansemel, mo Ismäel cun quels diesch humens pïchianen Godolia cun la spada, ad ilg mazannen, ilg qual ilg reg da Babel veva tschentau par ünna guida sur la tearra.

Declaratiun.

Schi savents sco nus mirein si vi dilg fürmament ner tschau giu sin terra la vanitad da tuttas caussas, ei seigig gie schi pussent sc’ün mai less 25 rich da marvelgias, sur da masira velgs, ch’ün na pò sa ragordar, tand nie[v] ch’ün na pò declarar, schi savein nus palpar à confessar ca minchia causa tenda tiers sia finn à ruvinna. Ils paupers ean stolz à pleins da lasters, ils niebels ean schlaschai, eivers tras ilg dalleg à loschezia gaillgiarts tiers la vandetta, star ancunter ad ils puccaus. Ie saung truscha saung, ad üñ altezia cloma l’autra. Cuntut (f. 44a) tarlgisclia ilg tschiel cun ansennas â schmanatschas ilg firmament trembla, la terra sa scruscha tutts ellements suspiran, à garregian da vangir spindrai da la vanitad, ilg mund ei bein adinna staus ün schliet pumer, mò mai aschi pleins da tants schleats frigs sco da quest noss davos temps, ch’ell portta nagutt auter ca fieug à sulper, ilg qual nus mussa quest trurig temps d’ussa.

Duos caussas lein nus or da quests plaids mirar:

1.   Pilg amprim
Par l’autra
  Las parsunnas.
Ilg faig cun sias circumstanzias.
2.
[p. 176 modifica]

Quest Ismael ei da sieu vangir nau er staus ün Judeu. Aschi ün listig à malliziuns hum sco la tearra haigig purttau, ün fauls malfideivel morder à lader ca tumeva ne Deus, ner deva hanur als carstiauns. Sch’ils Amonitters vantschevan, schi mav ell à cuortt ad (f. 44b) antardiva sieu aigen pievel ils Judeus, ad urgiva bear mal. Sch’ei mava bein cun ils Judeus, schi sa saveva quest cumpaing puschpei volver, sco ilg chiet sin la tuorr, fova cuntut ilg pli nauscha buob pleins da pultrengia, ch’ilg solelg mainan haigig tuccau. Vi da quei sa vez ei quant ver ilg ei quei ca Christus ha gig als ses, lur aigien pievel d’casa ven ad esser lur annamig. Ie quell fa savents bear pli donn ch’ilg annamig sez, e(i)[r] vi da particollares parsunnas parchei ca ün spechia quei bucca dad ell à la tiers sa ell tuttas commoditats à davantaigs da far dann. Aung ünna gada quei savez ei vi da particollares parsunnas. Fratrum quoque grazia rara est. Quei ei? Quant faulsameng ha Cain manau ora sieu frar Abel ad ilg ha sturnieu, ner strunglau, ch’ell mai na vess saragordau da quei. Quant malfideivlameng ean ils filgs da Jacob y antuorn cun lur frar Joseph, ha Abimalech bucca prieu la vitta à 70. frars sin ün crap. Quant fig sa lament Davit dilg malfideivel (f. 45a) Achitophel, ie Christus sez dilg sieu tradittur Judas. Tala lgeut ei stada avant temps ils Edomitters, ca vangivan nau dad Esau, à fovan frars dad Israel, mò mussaven ancunter els tuts mals lists à crauns, schevan ad ils Babiloniers, ils quals ils manaven navent, à ruvinaven, els schevan hei bucca ils schanigeias, bucca calleigias, à duveven pò esser lur parrents da la quala nauschadad Davit salamenta. Quei essen nus vangi partschearts enten noss schvurrins, à pauper stand da nossa terra, quels ch’han ilg amprim vollieu esser ils melgers patriots ean silg davos davantai ünna moria, à ruvinna da la terra. Hei nus vein ils cassau quei ei ilg gi, ca nus vein garrigiau, nus vein muntanieu, nus vein survivieu.

Par lautra fova Godolias bein ün Judeu, mò da temma da Deus, si dreg à gallgiarts, ün grand amig da la patria, à da la gistia, par la quala ell savents (sia vitta) cun ilg cor, à cun sia vitta ha vugiau (f. 45b) latiers fov ell amigeivels à liberals. Par quella sia bunna damanonza tannev ell char ilg reg Amon ad ha mess ell par vicari en la Judea, à buc Ismael. Tiers quest Godolia vangiven ils Judeus ca fovan spatatschai tils quals ell ha faig ün bi plaid ent ilg capitel si d’sura, à vess ilg pievel, b, à, bein en lur terra sut sieu ragiment pudieu cassar, sch’ell fuss rumanieus en vitta. Mò en quei ha ell fallieu da carstiaun, ca ell ad Ismael ha cartieu mema bein, ilg ha anvidau à past à schbittau fideivels varnegs, sco ei sa vei elg capitel. A questas beallas damanonzas da Godolia dein tutts christiauneivels regenters savundar, parchei ca Deus ils aulza bucca par lur gudaing, hanur ner bealla vitta, mò par ca els surveschian à Deus ad à lur patria parquei [p. 177 modifica] ils numna Deus tiers soing Paul cap. 13. Survients da Deus tiers ilg sallit dilg pievel, denter ün bab à bien regenter ei paucha lechia, soing Gregorias gi, schi bault sco ils regenters vurregian ancunter ils lasters, ils laders, anganaders, blastamaders (f. 46a) morders, pittinaders, ils fan ir or da la terra, schi muntengian els bein bault pasch à ruvaus. Ün tal regent ei staus Josua, ca mava avant ad els end ad or sc’ün pastur. Pardunne ad els lur puccaus, ner casse mei or dilg cudisch ca ti has scritt gi Moses. Udit ilg reg Davit, chei cor ell haigig giu ancunter sieu pievel. Ach senger tieu maun seigig ancunter mei, à la casa da mieu bab, ch’ei han questas nuorsetas faic. Tal amig da la patria à da sieu pievel fova denter ils pagauns Codrus ün reg dils Atheniensers, cur quell ha antalleg ca sieu pievel vangiss buc à ver vantschida ner pasch antraquan ell fuss morts, schi ha ell traig or ilg vaschcieu da reg à traig ent ün cummin vaschcieu da schuldau, sa mess ent ilg amprim glid nu ch’ell ha gallgiardameng laschau la vitta, à cun quei bein gidau à sieu pievel. Sumlgiantameng ven ei scritt da Brutto Decigs Temistocle ad auters pli, par tals superiurs dei ün flissiameng urar sco ün special dun da la grazia sco ilg psalm 120 antruida. Schiliog trai Deus navent fideivels regenters, à datt (f. 46b) en gritta tortas da sieu rugelg, par amur dils puccaus lai Deus reger glisners sur ilg pievel sco Roboam, ca fova malperderts d’ün cor tumalleg, ca pudeva bucca cunterstar. Ell prenda navend ilg sabi plidont galgiart schuldau à datt logs fallombers buobs en lur stailg. Da plirar eis ei ca nossa patria ha paugs Godolias, mò bears Ismaels, ils quals par favur da daners ilg pauper pievel, gie ilg uffant en la chünna antardissan, ils quals ha lur buorsa, â conscienzia ca dagutta da saung, lur maun à guault ven à seccar, la schvantira han els tanieu char quella ven à vangir. Cunzunt sa dei ün ratrer da la compangia cusselg à faig dils gottlos sco mussa ilg amprim psalm, ei sa dei dar à lur malas causas è ne fieug ne stür, parchei ca tiers els ei ne ligia ne vardad ne fei, cur ei datten buns plaids han ells ünna sgrischur elg cor. Tala gottlosa lgeut sa dei bucca gidar vinavant ne anvidar si lur fieug, schaliog vangiss ün à sabrischar cun els ansemel. Daventa savents ca Deus tras tals schmeichlers à gats da cuortt (f. 47a) struffegia ils carstiauns, sco quest Godolia. Cuntutt vengian tal lgeut bucca malpusseivel, mess vi dad ils scarpiuns, cur els ovan ner fan tissi schi kratsclen ells avant, sco ilg leu da Samson veva mei en bucca, mò nauscha fried à malmondeng en sieu dadents. Tals ha Davit bein ancunnaschieu cuntutt ur ell, ilg gist castigig mei cun misericorgia, mò ilg ieli dils gottlos dei buc unscher mieu cheau, da quell ca datt da beiver à sieu vaschin à svida sieu fæl lient. Heb: cap. 2.

Cicero quei sabi pagaun, ha er amproau cur Pomplenus ha giu faig [p. 178 modifica] ün todtschlag, ilg qual vess er à lgi custau ilg cheau, scha Cicero na vess à schi tapframeng defendieu, ch’ell ei ancunaschieus largs cun dreg ad ilg cusselg schett, la lieunga da Cicero ei oz stada la vitta da Lenus. Chei davent ei suenter quei ei Cicero curdaus en ünna disgrazia. Marcus Antonius anquera ün ca lgi tailgiass giu ilg cheau à Cicero, schi s’affl’ei nagin auter ca quest Lenus, quell lgi tailgia giu la sia vitta à sia gula, tras la qual ell viveva, o turpigiusa (f. 47b) malracunaschienscha da quei Lenus.

Gual aschia eis ei ieu à maun à quest prus Godolia ilg qual Deus enten tants prigels à schlachts veva graziusameng scharmigiau sutt l’umbriva da sias alas, quell ven ussa ent ilg temps da pasch cur l’annamig fô avant quatter meins traigs or da la terra da questa mala parsunna faulza tradidameng en sia casa vi da sia aigna maisa tiers la qualla ell ilg veva amigeivlameng anvidau, mazaus cun la spada, par nagin autra caschun, ca ell lgi ha scuvieu quell hanur ch’ilg reg Amon l’ha bucca tschentau ell la tier, cuntutt traich ell da lgi stizar or la lgisch, par ch’ell lgi tanness bucca si ilg solelg, ilg qual pò lgi ha lunsch fallieu à da tutta la terra causau ünna perditiun à ruvinna. Aschia ha ilg tapfer à prus Godolias vantschieu sia vitta mò sia mortt ei custeivla avant Deus, à sia memoria ludeivla ad undreivla. P[s]alm 115.

Or da quei amparnein nus, chei p turpigius à nuscheivel laster seigig l’ambiziun à scuvidanza. (f. 48a) lamparmera figlia da satanas, parchei bucca dilg mangiar dilg pum ha schmarschantau Eva, mo l’andreivla ambitiun da l’amparmess hanur. Silg qual soing Cyprianus gi, la scuvidanza eis la ragisch da tutt ils mals, la fantauna dils strafs, l’seminere dils fals, la matteria da las cuolpas, l’uvelg dilg dabatt à da la curruptsiun. La proprietad da quest laster ei ch’ilg carstiaun sacontenta bucca di sieu stand, traichia adinna pli ault, ner scuvesch ad auters ils duns da Deus. Adam fò scaffieus suenter la somelgia da Deus, tschentaus par ün singiur da tuttas creatiras, da quei ha l’buc sacontentau, ampruava tras a(r)[a]dridar dilg giavel da vangir à dual Deus, quest ambitiun ha da tal guisa tussagan sieu vangir suenter, ca tuts uffants dad Adam en mal plagai, à datt er ad ils uffants da Deus bear da far. Cain scuvescha à sieu frar Abel par amur da la richezia, à grazia da Deus. Ils filgs da Jacob, à lur frar Joseph, parquei ch’els vasevan, ch’ell era chars ad ubiedis à Deus ad à sieu bab. Saul savila sin Davit (f. 48b) scuvesch à lgi si hanur à fama. Ilg satan scuve à noss ampermers velgs la bealla sumelgia da Deus, chei ün ambitius rieug à dummandada figennen ils dus filgs da Zebedeus. Quantas gadas han ils apostels dispittau par ilg amprim lieug ner primat. Ha bucca quest laster stuschau ils aungels or dilg paradys. Ner ven bucca ilg antichrist à s’alzar sur tutt quei ca ven numnau Deus. Allexander fo aschi ambitius ch’ell [p. 179 modifica] manigiava ch’ell pudess bucca survangir hanur à mund avunda, ei veva adinna num plus ultra pli anavant. Anchins papas sco Platina scriva, han sa scritt à dau si alg nausch par quella turpiusa ambitiun, pir ca ei possian vangir papas. In summa ca tutt ilg mund nada â va par quest suptil tissi ent, sco soing Bernhardus scriva à numna l’ambitiun, gi ell ei ün tissi secrett, ünna moria zupada, ün meister dilg angannament, mumma dilg glisnereng à scuvidanza, ünna fantauna dils lasters, ünna mullaun da la soinchezia à schurvantandra dils cors.

Cur Bias vasett ün carstiaun trurig schett ell, sagir à chi (f. 49a) ei davantau anzachei da laid ner à tieu vaschin anzachei d’bien. Cun tutt dei münchia carstent à quest laster dilg giavel star ancunter cun tutt flis, ell avda buc auter ch’en ünna gottlos olma, angual sco las buccaregias han lur latezia, à lur vivanda ent ilg malmund ladim, à cur ei sentan ün bien fried à schmack mieran ei lunder giu, aschia eis ilg faig scaffieu cun ils ambitiuns scuvieus cors era. Ei salegran cur ei va mal ad ilg parmer carstiaun, mò lur prosperitad à vantira vult esser lur mortt. Chi ei mai staus pli grands ca Sallomon, mò ell ha da quei nagutta s’alzau, mò ell gi, ch’ei seigig tutt spira vanitad. Chei nizegia à chi esser undrau dilg mund, mò esser à Deus ad à ses aungels ünna sgrischur, nagin tengig pli sin sasez ca ne descha, sa massirig suenter la masira ca Deus lgi ha dau. Patrachig ils iudicis da Deus ancunter ils ambitiuns. Haman ha la sia ambitiun manau à la furchia. Ilg raginavel dad Absalon pelgia ünna schleatta finn. Nebuccadnezar cun sia loschezia fò bein bassaus sco stat Dan. 4 (f. 49b) la deitad da Herodes han ils vearmbs milgiau.

Soing Pieder clama da dault ora, Deus statt ancunter ad ils loschs, mò ad ils bass datt ell grazia. Cur ilg malfichiant dei ir si par la scala ha ell ünna sgrischur less pli bugient sa laschar brischar, ell sa ca pli ault ell va, à pli da tiers ell ei à lgi latsch, aschia duvessan nus ver ünna sgrischur giu da l’ambitiun à loschezia ca nus meinen en la perditiun.

Ner ei tieu œlg a schi mals à scuvieus parquei ca Deus ei aschi buntadeivels, ha ell bucca pussanza da far cun ilg sieu quei ca ell vult, schi parchei ilg scuveschas ti pia la grazia da Deus. Sas ti bucca ca la scuvidanza ei ünna aura secca, la quala schigenta si las fantaunas da la grazia da Deus ad ha stuschau ilg carstiaun or dilg paradys à satanas or dilg raginavel da Deus.

(f. 50a) Applicatio.

Ün tal Godolias ad amutur da la patria ei er staus questa vallenta tapfra parsunna ilg singiur currunell, ilg qual ell savents cun sias tapfras ovras à faigs tiers ad ancunter ilg annamig mess lau cun grand laud. Ei [p. 180 modifica] bein da sa laschar ancrescher, ch’ünna tal bein à qualificada parsunna, la quala Deus ha parchürau graziusameng enten tants prigels dei ventscher la sia vitta à schi scherzlich, à nus esser privai da sias beallas à grandas vartits.

Parvus erat, sed magnus erat, maximus ingens corpore doctrina, religione fide.

Quei dau ora

. Pings fo ell, mo ell fova grands, zunt fichg grands buc da carschienscha dilg chierp, mò da doctrina, religiun à cardienscha.

Parchei sco Deus en tuttas caussas lavura tras miez (f. 50b) ordinaris, aschia er en las guerras. In principal miez ei ün amproau antalgianteivel tapfer obrist da guerra, quell paga tand sco ün antür armada sco ei vangiva gig dad Epaminonda.

Allexander scheva bucca senza caschun, ch’ell less pli gugient ca ses obrists fussan leuvs ad ilg com leurs ca ilg com leuvs ad ils obrists leurs. Po scha lenn à feld sa gidan lg’ün lg’iauter schi datt ei buns ons, saveza savenz. Extra bella leo lepus in discrimine belli. Quei ei? Oreifer ilg schlacht ün leuv, mo ünna leur ent ilg prigel da la guerra.

Parchei maza Saul ses milli, à Davit ses dieschmilli. Parquei ch’ei fovan tapfers obrists ner guidas dilg pievel. Caleb à Josua devan cor à tutt Israel, Jud 5. schmaladivan Meroz senza callar parquei ca ei fovan bucca vangi nautiers en agid alg senger cun ils tapfers à niebels. Banaditt (banaditt) Jael ch’ell ha didau ilg senger. Tapfers à niebels cors garregian tutta via da morir tapframeng à hundreivlameng à da survangir ilg tschupi da la (f. 51a) immortalitad. Ussa schi eis ei naginna mortt pli hundreivla, ca quella ca daventa, paramur da Deus à da la patria tapframeng à galgiardameng. Cuntut ei la williga mortt da Jesu Christ stada à sieu bab à schi chara. Quest ha ilg nies singiur obrist adinna partarchiau, à stalliau suenter ilg tschupi da la hanur à gliergia, buc ambitiusameng, mò tras spira charezia vi da Deus à la patria à manau la guerra dilg senger redliameng.

Tals schuldaus en oz ilg gi semnai rars. Pradones iam alo quei ei? Iau traig vi, ner munteng rubadurs. Sa pò ei gir cun Bernhard, Ha buc Petrus denter ils schuldaus schnagau Christum. Ha bucca Judas surdau Christum à la schuldada. Han bucca la schuldada partarchiau ora tuts muorteris da la passiun dilg senger. A chi senger Jesu han la schuldada partarchiau ora l’amprim frieu si ils ligiambs, han tei gassligiau, sgammigiau, curclau la vista, spidau en quella, traig ora la vaschcadira, mess si la crunna d’spinas, pichiau cun poings à cun ün ror, ils schuldaus han mess si la crusch, manau or dilg (f. 51b) marcau, fichiau sin la crusch, sia costa punschieu cun ünna lanscha, buvvantau cun fæl ad uschieu. [p. 181 modifica]

Ô schgrischeivlas causas à faigs da la schuldada! Dilg temps da passiun da Christi vez iau ca las fossas s’arvinnen, la crappa sa fenda, la tearra trembla, ilg solelg perda sia chlarezia, ils ellaments planschen à tutt ilg bageg dilg mund surstatt, rasalvand mai la schuldada sisum ilg cuolm da las cavazas sut la crusch dilg senger tras spira frechadad meina vi l’urealla à ch’els parchian la vaschcadira dilg crucifichiau, sco da parchür ün raub. Ô dilg priglus zuostand, quand vess vengian ils carstiauns dilg mund ad ir ent ilg raginavel da tschiel, ancunascheit pia ilg temps, ner ilg gi da nossa visitatiun à bucca crucifichei Christum da nief ansi, à buc ilg stridei cun nossas schmaladidas schmaladischuns, blestemas raubs.

Iau pos buc annavant sto er tiers quest trurig gelegenheit plidar angual causa dils duels (dilg anvidar or ün lgiauter) ilg ei bucca cun meins, ch’ilg ei (f. 52a) da quels, ie grad ils iurists, ca defendan à datten ünna callur a quels, mò senza fondament.

1. Par ilg amprim, gi els, cun quei vengian faig or grefs handels à despittas, ca vessan schiliog naginna finn. Rasposta. Mò ha Deus schiliog urdanau nagin miez da metter giu ils spans ner despittas. Ei buc ilg oberkeit urdanau latiers, quell ha la spada da struffigiar ils stinaus à malubiedis. Tiers quei pelgia la malvullienscha ad ilg hass bucca finn cun sponder saung, mò ven anvidaus pli à pli.

2. Par lg’iauter gin els, Deus ha lubieu la sortt, ilg duel eis ün gattig da la sortt, à prova, cuntutt ei ilg duell lubieu. Rasposta. Ent ilg doell ei todtschlag à bucca sortt tiers quei perda savents ilg prus sco ün cap. Monomchiœ ven traig ent ün exempel. D’ün temps chüsa ün ün auter dad ün ladernitsch, à vanginen en guerra, quel ca ha giu ilg dreg vangitt antuorn ün (f. 52b) pitschen temps suenter s’affla ei ilg ladernitsch dilg vantschider avearttameng. Schi ha Deus dau auteres proves enten sieu plaid, numnadameng prender à mauns miez scommondaus bucca dregs da voller grundiar.

3. Cunzunt prætenden els (à train nau ilg cunbatt da Davit à Golleath). Rasposta. Davit ha faig quei muvantaus dilg soing spirtt, quell lgi ha mussau la finn sco la tanieu avant à Goliath tiers quei ei sia mortt stada ün clar Vorbildt da Christi à da sieu spindrament. Mò tei catscha sattanas la gritta ad ilg hass da mazar tieu parmer carstiaun.

4. A speciale ad generale no valet argumentū A exemplum ut immolatio Isaci testat.)

5. Pilg quart. Quants fürsts à singiurs s’anvidan or lg’ün lg’iauter, quels san er chei seig dreg ner bucca dreg? Rasposta. Ilg plaid da Deus dei esser ina regla da nossa vitta bucca ils exempels da regs à fürsts (f. 53a) els ean carstiauns puccants. Saul ha mazau Abimalech, [p. 182 modifica] Herodes ils uffants, à soing Jan Batista. Eis ei paramur da quei dreg, scha gie regs han faig. Ils Rumauns han faig tals spils da triumpf. Manlius Troquatus etc.

Pilg tschiung gi ün, iau sunt anvidaus ora compar iau buc, schi mett iau à zanur mei à tutt mia antira schlatta etc. Rasposta. Lur eis ei à chi ad à tia schlatta ün hanur, scha ti fas bucca caussas ancunter Deus à sieu plaid, mazes bucca tez ner auters. Tschei singiur ha antalleg andreg quei, cur ün ilg ha anvidau ora, figett ell rasposta, iau sunt ün redli hum, iau maungel nagin hencker ca mi mazzig, ün auter vi iau er bucca mazar. Eis ti aschi turpius, ca ti sentas en tatez da ver merrittau la mortt, schi fa bein ilg narichter, à chi quei survetsch. Quell ca quitta d’esser mes en zanur, à cuorra à la cuorsa cun ils vuaffens, anvid ora datt lient cun ilg hallumbartt ei buc ün hum tapfer mò zunt lambs à malpatients: ün cor da barrun portta (f. 58b) la gamngias à zanur ampasch à ri da las mansengias à rametta la vandetta à Deus alg qual el auda.

Fortior est quisequam qui forttissima vincit.

Quell ca ventscha sasez ei pli fermbs à tapfers ca quell ca ventscha las pli fermas caussas. Ilg ei zvar ün grand underscheitt denter ün duell ad ün gist basengs da dustament. Tschell daventa tras muottvillig parpiest. Ün basengs da dustament daventa sforzadameng, cur ven nechiameng surcurdaus, ner catschaus maun da morders, ner lgeut da nagutta, stò defender sia vitta â parsunna. Abener rogava Hasaæl ch’ell duvess star cheau salvar pasch, quei ha ell bucca lieu, cuntutt stuet Abner sa defender ner morir à catschar navent forza cun forza.

Udit ussa ampau ils auters fundaments ils quals mussan clar, ch’ils duels en bucca dregs.

(f. 54a) 1. Pilg amprim gi Deus ti deis bucca mazar, vus rachingeias bucca sez, parchei ca la vandetta auda mi, œlg par œlg, deñ par deñ, vitta par vitta. Quel ca spanda saung, ilg saung da quell dei er vangir spons (s’antalli quell ca spanda malliziusameng par queida da vandetta).

2. Par lg’iauter, tiers quei fuss ei basengs da nagin oberkeitt, gistia, raschun, schei vess quei meinig mai dad anvidar ora à far ora cun ilg tegan.

3. Pilg tierz cunferman ils tschentaments civils à canonics cap. Mommachiœ. Ilg duell ei ün puccau morttal, parchei ch’ell ei ün amproar Deus, ad ancunter ils tschenttaments da Deus, mò da satanas, ilg qual eis ün mazzader manau ent, ner quei ch’ei ilg pli ner qual ca domongia ün tal cunbatt, ner quell ch’ilg prenda si, ner quell ca datt latiers agitt quels fan tuts puccau morttalmeng, da mai ch’ilg ei ancunter ilg tschentament da Deus à dilg mund, à quels dei er buc vangir dau la cumuniun, quei ei la soinchia tscheina. [p. 183 modifica]

(f. 54b) 4. Pilg quartt, sia maiestad enten Frantscha ha scommondau sutt peinna da la vitta quei saclomar ner anvidar ora, quel ca ven antuorn ven sutteraus cun granda zanur à quel ca resta vifs ven pandieus, à schi fan er auters carstiauneivels fürsts à singiurs.

5. Pils tschiung mi scheit cur dus vengian en despitta ent ilg marcau sin la gassa ner tiers ilg vin, lg’ün lavgia ner mazza lgiauter, stò ell bucca dar fallanza suenter ils dregs divins ad imperials. Sco lgei er pusseivel, ussa spig iau nua Deus haigig dau pli libertad als Todtschlags, ca daventen oreifer ilg marcau ner cur ün anvid ora lg’iauter, zunt nilgiur. Ie cur ei vangiv anflau ün miertt aravant ilg marcau ean ils velgs à singiurs y or schent, ô Deus buc dummendar, ner ancurir quest Todtschlag vi da nus, parchei ca nus savein bucca chi haigig faig schiliog lessen nus rachingiar. Cuntutt duvessan christiauneivels oberkeits adinna tal turpigiusas issanzas senza misericorgia dustar à buc (f. 55a) laschar ragischar ent quellas en lur lgeut cavdusa da vandetta, buc ils tadlar, aung meins dar buldanza mò sco ün ovra dilg giavel hassigiar à dommingiar cun scummondament à peina.

Vult anzachi esser ün dreg duellist, quell vurregig cun si aigna carn à saung ilgs quals vurregian adinna ancunter ilg spirtt, quau nus lascheit vurrigiar da tutt nossa pussanza ch’ilg puccau regig buc enten nos cors à parsunnas. Quau nizegia nagutt la spada da Goliath, mo l’orgimenta dilg soing spirtt. Quau miran tiers Deus ad ils aungels. Nus lascheit taner Deus sco Israël, cun cartentas uratiuns à cauldas larmas, schi ven ell sagir à nus banadir à cumparchür la crunna dilg perpetten sallit amen, amen.

(f. 55b) NB. Tschau dei er vangir meldigiau.

1. Pilg amprim, da sess ufficis à survetsch ei seig silg stadi da Waniescha, Valtrina ner vilgiur auter.

2. Par lg’iauter da sias legatiuns à cumissariat en valtrina gual ont la rebelliun en num da cumminnas treis ligias cun auters.

3. Pilg tierz, la sia parschun liberatiun à cammi cun ün grâf.

4. Pilg quart, la sia Landtvogtey a Fürstenau.

5. Pils tschiung, sieu tholmetsch cun l’ampasadur da Vaniescha etc.

Priedi

sin la bara dilg singiur

Landtamen Christofel Munttalta Ano 1660.

Ilg Text ei. Romauns Cap. 8 V. 29. 30.

Parchei ca quels ch’ell ha ancunaschieu vivant ha ell er urdanau, ch’els deigian davantar sumlgiants, à la sumelgia da sieu Filg, par ch’ell seig ilg amparmer naschieu denter bears frars. Mò quels ch’ell ha urdanau vivant, quels ha ell er clomau, à quels ch’ell ha clomau quels ha ell er [p. 184 modifica] ancunaschieu par gists, mo quels ch’ell ha ancunaschieu par gists, mo quels ha ell er glorifichiau.

Or da quests plaids amparnein nus.

Quant grand la gliergia, a la beadienscha dils uffants da Deus vengig ad esser, suenter questa vitta. Els vegian ad esser sumlgiants, à la sumelgia dilg filg da Deus, gi ilg Apostel Paulus. Aschia gi ell era enten (f. 56b) sco nus vein purtau la sumelgia dilg Terrein, schi vangin nus à porttar la sumelgia dilg cœlestial sco ei stat. Ilg qual ven à midar nies chierp bass, par ch’ell daventig sumlgiants à sieu chierp glorius. Nus vangin ad esser sumlgiants à lgi, nus vangin à sumlgiar Deus, aungalura buc esser adual ell. Cò vangin nus pia ad esser sumlgiants à lgi. Deus ei sabis, ie la sabienscha seza, nus vangin er ad esser sabis. Deus ei soings, nus vangin er ad esser soings. Deus ei non morttals, ell ei la vitta seza, nus vangin er ad esser soings à nun mortals. Deus ei beals, ie la bealtezia seza, nus vangin er ad esser beals. Deus ei pleins d’gliergia à maiestad, nus vangin er ad esser fittai cun granda gliergia. Cur nies Senger Christus ei staus sin quest mund, schi ha ell prieu cun ell treis da ses apostels silg cuolm da Tabor, à lau ha ell laschau ver ampaug sia gliergia. Sia vista tarlgischava sco ilg solelg à sia vaschcadira vangitt alva sco la neif, nus vangin er à tarlgischar enten Tschiel sco las steilas, je sco il solelg. Nu ligin (f. 57a) Exodi cap. 34. Ca cur ilg Prophet Moises, ei staus silg cuolm quranta gis, a quranta noigs, ad ha lau plidau cun Deus, schi ha la vista da Moises cur ell ei vangieus giu dilg cuolm tarlgischau, ch’ils Israeliters pudevan bucca vartir da mirar sin ell. Cò vengian pia nossas vistas à tarlgischar cu nus vangin a star cun Deus, bucca sin ün cuolm, mò enten tschiel à semper. La soinchia scartira gi, ca nus vangian ad esser sumlgiants a nies senger. La soinchia scartira gi, ca nus vangian à tarlgischar sco ilg solelg, quei ei bear, mo quei ei aung pli bear, ca soing Paul gi, ca nus vangian ad esser sumlgiants à nies Senger. Nies Senger gi, ca vangian ad esser sumlgiants ad ils aungels da Deus, quei ei biar, mo sumlgiar Deus sez ei bear pli bear. Naginna lieunga sa dar d’antallir la gliergia dils uffants da Deus, cun la quala els vengian à vangir fittai enten tschiel, tschau essan nus macorts, lau vangin nus ad esser beals, tschau essan (f. 57b) malsauns, lau vangin nus ad esser sauns, tschau sumlgein nus ils lgimaris da la terra, ils salyps ils vearmbs, lau vangin nus à sumlgiar ils aungels, je nies senger Jesum Christum sez, lein nus pia bucca viver en temma da Deus, par ca nus pudeian vangir en quei lieug da tutta gliergia à beadienschia.

Par lautra amparnein nus plinavant.

2. Ca Deus fetschig salfs ils carstiauns tras miez. Parchei cha soing [p. 185 modifica] Paul gi, quels ch’ell ha urdanau vivant, quels ha ell er clomau, à quels ch’ell ha clomau quels ha ell er ancunnaschieu par gists, mò quels ch’ell ha ancunnascheu par gists, ha ell eir glorifichiau. Quei ei quella scala dad ir sin tschiel, quei ei quella cadeina d’aur, tras la quala Deus trai ses uffaunts enten tschiel. Quella cadeina ha quatter anneals. L’amprim anni ei la ligida, lg’iauter anni ei la clummada, ilg tierz anni ei la justificatiun, ilg (f. 58a) quartt anni ei la glorificatiun. Quels tengian tuts ün vid lgiauter tuts quatter, à pon bucca vangir sparchi ün or da lgiauter: ch’ei seig üna ligida mussan bear logs da la soinchia scartira. Nies segner gi, ilg ei bears clommaus, a paugs ligieus. A soing Pau gi Eph: i ca: Deus nus ha ligieu ora enten Christo, ont chei vengig mess ils fundaments dilg mund. A vi da quei anni ten lg’iauter anni, la clommada, quels ch’ell ha ligieu ora quels ha ell er clomau, la clommada ei da duos sorts, la clommada dadora quella daventa tras ilg plaid da Deus. La clommada dadents, ca daventa tras ilg soing Spirtt, bears ca vengian clommai mai dadora tras ilg plaid da Deus, van a perder. Mo ils ligieus vengian clomai bucca mai dadora tras il plaid da Deus, mo er en dadents tras ilg soing spirtt, ilg qual lavur enten els vera cunaschienscha da Deus, à vera viva cardienscha enten Jesum Christum. Vi da quei anni ten ilg tierz anni, la justificatiun, quels ch’ell ha clommau ha ell era ancunnaschieu par gists tras la cardienscha parchei (f. 58b) ca soing Pieder gi, tuts ils propbets datten pardichia, ca chi ca creigig enten Jesum Christum, survengig pardunnament dils puccaus tras sieu num. A nies segner gi, Deus ha tanieu ilg mund aschi char ch’ell ha dau sieu parsul naschieu filg, par ca scadin, ca crei enten ell, vammig buc a perder, mo haigig la vitta perpettna. Vi da quei anni ten ilg quartt anni la glorificatiun, quels ch’ell ha ancunnaschieu par gists, ha ell er glorifichau.

Bears vulten bucca saver quella doctrina, da la ligida â gin, scha Deus ha urdanau da semper nau quals ell vult far salfs, à quals ell vult laschar ir à perder scha pos iau, (scha iau sunt ligieus or tiers la vita perpettna) far chei mal ca iau vi scha veng iau salfs, a scha iau sunt bucca ligieus ora tiers la vitta perpettna, scha nizeg ei nagutta, scha [gie] ieu iau mass savents à Priedi scha gie iau cartess en Christum, scha gie iau stess giu da mes puccaus, scha gie iau manass ünna soinchia vitta. Quels ca plaiden à schia san nagutt ad antallin nagut (f. 59a) Deus ha urdannau da far salfs ils carstiauns tras ils miez.

Qui prædestinavit ad finem, prædestinavit etiam ad media.

Quei ei? Cur Deus ha urdanau ch’ün juvnal deig vangir ün perdertt hum, schi ha ell er urdanau, da lgi dar la grazia, dad esser flissigs ad amprender à studigiar. Aschia er, cur Deus ha urdanau da far salfs ün [p. 186 modifica]

carstiaun, schi ha ell era urdanau da dar a lgi la grazia, da star giu dils puccaus, a da far bunas ovras. Sch’ün scollar sches scha Deus ha urdanau ca iau deigi vangir ün pardert hum, scha veng iau scha gie iau vom buc à scola ad amprend nagut. Chei vangissas vus à gir, schessas buc ti eis ün narr, nagin na ven parderts ner studiaus bein, senz ir à scola à senz amprender, ca quitan ch’els possian vangir salfs senza duvar ils miez. Iau gig aung ünna gada, Deus ha urdanau â tuts quels ch’ell ha ligieu ora tiers la vitta perpettna da dar la grazia da duvrar ils miez.
(f. 59b) Chei partrachiamaints figeits vus ussa mes chars?

Scheits vus ussa buc enten voss cors, ach savess iau pò scha iau fuss ent ilg diember dils Ligieus, savess iau pò scha Deu ha urdanau da far salfs mei, à da dar à mi la vitta perpettna. Teidle pia co ti pos saver quei. Ilg ei bucca basengs ca ti reivias sin tschiel, à mirias ent ilg cudisch da la vitta, scha tieu num seig scrits lau ent ner bucca. Ilg ei er nupusseivel ca ti possias far quei antraquan ti eis sin quest mund. Mo scha ti vul saver scha ti seigias ligieus ora, tiers la vitta perpettna, scha mire enten la bibla. A cunzunt sin quels plaids da nies text, suenter quei deis ti mirar en tieu cor ad exeminar tatez.

La bibla mussa ch’ils ligieus audien bugient ilg plaid da Deus, mias nuorsas audan mia vusch. Examinesche (tatez) tatez, à guarde scha ti audias bugient la vusch da Deus, ilg plaid da Deus.

La bibla mussa ch’ils ligieus creigian à lgi plaid da Deus.

Meit partutt ilg mund, a pardageit ilg Evangeli à (f. 60a) tuts carstiauns, ner à tuttas creatiras, chi ca crei buc ven à vangir condemnaus. Examinesche tatez à guarde scha tieu cor crei a lgi plaid da Deus.

La bibla mussa ch’ils ligieus creigian en Jesum Christum, pilgver pilgver gig iau a vus, chi ca crei enten mei ha la vitta perpettna. Examinesche tatez, à tieu cor, a guarde scha ti creigias ca Christus seig tieu spindrader, a scha ti tschentias tutt la spranza da tieu sallit sin ell.

La bibla musa, ch’ils ligieus sa mussian racunaschents ancunter Deus sa volvian ont ca lur finn, stettian giu da lur puccaus â fetschian bunnas ovras, scha la cardienscha ha bucca las ovras, schi eis ella morta. — Chi ca ranascha bucca da nief ansi po bucca ver ilg raginavel da Deus. Examinesche tatez, à mire scha ti eis staus giu da tieu puccau, scha ti eis ranaschieus, scha ti fas bunnas ovras, scha ti suspiras, ca ti pos buc ubadir à Deus, sco Deus commonda, a ti lessas bugient, scha ti cur ti crodas tras fleivezia da la carn, t’anriglas has (f. 60b) granda malacurada, rogas Deus par grazia, à levas puschpei si, scha ti affles quellas causas enten tei, scha pos ti saver à sarar(a) or da quei fermameng, ca ti seigias ent il diember dils ligieus ad ent ilg rodel da quels ca Deus ha urdanau tiers la vitta perpettna. [p. 187 modifica]

Quest nies frar singiur Landtamen Christoffel Mundtalta, ilg qual Deus ha clomau tiers ell ha gig à mi, cur iau ilg hai visitau en sia malsoingia, iau sai ca Deus mi ha ligieu ora tiers la vitta perpettna. Cò l’ha quei pudieu saver? Ell ha pudieu saver or da quels plaids dilg apostel Paulus, quels ca Deus ha ligieu ora, ner urdanau da far salfs, ha ell er clomau etc. Ha Deus ilg clomau or da dora tras sieu plaid, ilg qual ell ha tadlau cun flis, ad ha er muvantau sieu cor ch’ell ha cartieu, à lgi plaid da Deus, à tanieu char quell, Deus ha luvarau enten ell, quella vera viva cardienscha en Jesum Christū (f. 61a) ch’ell ha tschentau tutta spranza da sieu sallit sin ell, a sin sia passiun à mortt. Deus ha luvrau enten ell tras sieu soing spirtt la ranaschienscha, ch’ell ha saratanieu da puccaus. Ell ei staus crets carrins cun scadin, ell ha bunnameng bucca savieu savillar ner vangir grits. Ell ha er mussau sia cardienscha cun bunas ovras, à cun taner sutt ilg mal. Cur ch’ell ei staus mastral da Lgeant, à da la Foppa, ad er singiur da la baselgia da Lgeant. Or da quellas causas ha ell pudieu saver ch’ell seigig ligieus ora tiers la vitta perpettna. O beau ell! vus mes chars duvreit quels miez, ca meinian tiers la vitta perpettna. Meit savents à priedi, tadleit ilg plaid da Deus cun flis, carteid à lgi plaid da Deus, ancunascheit voss puccaus, vus vollveit à steit giu da voss puccaus. Vivit ün cun lg’iauter cun charezia, à figeit las ovras ca Deus ha comondau, scha vus figeits quei, scha pudeits vus serrar fermameng, ca vus seigias ligi ora tier la vitta perpettna. Quella (f. 61b) grazia fetschig Deus à nus tuts tras Jesum Christum nies Spindrader amen.

Priedi

sin la bara da Dunna Gilgia Pfistere.

Anno 1666: ils 24. da favrer.

La gratia da nies senger Jesu Christi,

la charezia da Deus, a la cuminonza dilg soing spirtt, seig cun vus tuts amen.

Textus.

Apoc. Cap: 14 V. 13. Beai en ils mortts, ca mieren ent ilg Segner, dad uss an vi. Ie gi ilg spirtt. Parchei ch’els ruvausen da lur lavurs, à lur ovras van ad els suenter.

(f. 62a) Doctrina.

Ca la mortt dils uffants da Deus seigig ad els bucca mala mô bunna à nizeivla à sallideivla. Ilg aungel clama tschau giu da tschiel, a soing Ian scriva, beai en ils morts ca mieren ent ilg senger dad uss an vi. A [p. 188 modifica] chei ei pli custeivel ca la beadienscha. Quei ven à parer à vus, cunzunt à quels, ca renten lur cors sin caussas dilg mund, à tengian questa vitta a schi zunt char, ünna causa straunia, à vengian a gir, cô pô quei esser? Parchei ca la mortt fa bandunar, la rauba, praus ad êrs aur argient, tutt quei ca nus vein, ei quei pia bien, ei quei bucca mal.

La mortt fa bandunar honur ufficis, grandezia. Ei quei pia bien, ei quei buca mal. La mortt fa bandunar tuts dallegs, tutt legrament. Ei quei pia bien, ei quei bucca mal. La mort fa bandunar la patria, casa, cuortt, ilg mund, a tutt quei ch’ei lient. Ei quei bien, quei para à nossa carn mal. La mort fa bandunar noss chars amigs, babs à (f. 62b) mummas, marieus, mulgiers, ufants, frars, sarrurs. Ei quei bien, quei par à nossa carn mal. La mortt fa bandunar tutt, ella prenda navent tutt nossa sanadad, bealtezia à vassida, l’udida, ie la prenda la vitta. Chei ei pli niebel sutt il solelg ca la vitta, ei quei bien, quei para à nossa carn mal. Mes chars scha iau plidas quei da mamez, scha vangissan ünna partt vess à crer. Mò soing Ian scriva er bucca da sasez, mo ün Aungel clamma giu da tschiel, er bucca da sasez, mô tras dar ent dilg spirtt da Deus â gi, beai en ils mortts, ca mieran ent ilg senger. Dad uss anvia, mireit la mortt ei bucca mala mò bunna sallideivla, gi ün aungel da quei meine ei er soing Paul, ilg qual ei staus traigs antraquan ent ilg tierz tschiel, ad ha vieu la granda beadienscha dils uffants da Deus, ad ha pasau ancunter las caussas da quest mund: A chei ha ell gig? Ell ha gig, ch’ell salvig tuttas caussas, par dann à par scuvadiras ie par ladim, par ch’ell possig gudingiar Christum (f. 63a). Cun tutt searra ell giu à gi, morir ei mieu gudaing. Par ca vus antallgias andreg, scha duveits saver, ca la mortt ei par saseza mala, schnueivla, denter tuttas caussas starmantusa, parchei ca ella ei ün uvelg dilg puccau, la schieuda a straf dilg puccau, cuntutt numa Paulus la mortt nies anamig. Lau speras considerei à pasei ampaug, chei ils uffants da Deus bandunen, à chei els afflen ancunter, scha vangits ad ancanuscher, ca la mortt ei ad els bucca mala, mò bunna à sallideivla.

Enten la mortt bandunnein nus bein rauba dilg mund, ünna vanitad, mò nus ratschavein ancunter ils scazzis dilg raginavel da tschiel, ils quals vargen tutt ils scazzis da quest mund; enten la mortt bandunein nus bein honur grandezia, ufficis, ünna vanitad, mo nus ratschavein ancunter la gliergia ad hanur ca Deus ha parrigiau lau si en tschiel. Enten la mortt bandunein nus babs a mummas, mò nus vangin tiers ilg perpetten Deus, nies buntadeivel bab à scaffider. Enten la mortt bandunein nus bein marieus mulgiers (f. 63b) uffants parrents ad amigs, mò nus mein enten la compangia dils aungels, dils patriarchs, prophets, apostels, à tuts beaus, à da noss parents, ad amigs, ils quals ean y avant à nus, quei ei bucca [p. 189 modifica] mal mò zunt tutta via bein, à nizeivel. Mireit ilg aungel ha clomau andreg beai en ils morts ca mieren ent ilg senger dad uss anvi. Bein ha pudieu gir soing Paul, morir ei mieu gudaing. Enten la mortt bandunein nus nossa patria terreina, à mein enten la patria cœlestiala, enten quei cœlestial marcau da Jerusalem, ilg qual ei bagiaus da spir aur à pœdras custeivlas, ca tarlgischen sco ün cristall. Enten la mortt bandunein nus nossa casa terreina, fleivla d’arschilla, à mein enten ünna casa statteivla, ca cuoza à semper, sco Paulus plaida. Nus savein ca scha nossa casa terreina da questa camonna ven spazzada, scha vein nus ün bageg da Deus, ünna casa bucca faig cun mauns, perpettna enten tschiel. Enten la mortt bandunein nus ilg mund, ilg qual ei ünna vall da larmas, pleins d’anguscha, tristezia, breigia, stenta (f. 64a) dallur, malsaingias, à da beara sortt crusch, à mein enten tschiel, ent ilg ver ruvaus, nua ca lgei naginna tristezïa, naginna anguscha, naginna breigia à stenta, ne dallur ne malsoingias, nagina crusch, mò tanta gliergia, à beadienscha, ca nagin œlg ha vieu, nagin urelg udieu, à nagin cor da carstiaun sa partarchiar ora. quei ei bucca mal mò nizeivel à custeivel. Mireit ilg aungel ha clomau andreg, beai en ils morts, ca mieran ent ilg senger dad us anvi. A Paulus gi, morir ei mieu gudoing. Ei pia la mortt bucca sallideivla à tuts carstiauns.

Ra: Mes chars, ilg aungel plaida bucca en general da tuts carstiauns, mo mai da quels ca mieran ent ilg senger. Beai en quels gi ell ca mieran ent ilg senger.

Quals mieran pia ent ilg senger.

Ra? Quels ca vivan ent ilg senger tschau sin terra, mieran ent ilg senger, van tiers ilg senger, ad en beai à semper, sco Paulus mussa. Nagin da nus viv à sasez parchei scha nus vivin, vivin nus à lgi senger, cuntutt seigig, ca nus vivian ner morigian, scha essan nus dilg (f. 64b) senger. Quels ca vivan à lgi senger, a mieran a lgi senger ad en beai à semper, ils quals amprendan d’ancanuscher ilg perpetten Deus, à sieu filg Jesum Christum lur spindrader, sco Christus plaida, quest ei la vitta perpettna, ch’e[l]s ancanuschian tei, ca ti seigias parsuls ilg ver Deus à quell ca ti has tarmess Jesum Christum.

Quels vivan à lgi senger, mieran à lgi senger ad en beai à semper, ils quals mettan lur spranza à fidanza sin ilg senger lur perpetten Deus, crein verameng en Jesum Christum ad anqueran lur sallit enten ell, enten sia passiun à mortt. Parchei chi ca crei ent ilg filg da Deus ha la vitta perpettna. A sco ei statt Johan: cap. 2 v. 32. Quellas caussas en scrittas par ca vus carteias, ca Jesus seig Christus ilg filg da Deus, à par ca vus veigias scha vus carteits la vitta perpettna tras sieu num.

Quels ca vivan à lgi senger mieran à lgi senger ad en beai à semper, [p. 190 modifica] ils quals tengian char il plaid da Deus teidlan à savonden quell, sco Christus mussa. Pilgver, pilgver iau gig à vus, chi ch’auda mieu plaid, à crei à (f. 65a) quell ca ha tarmess mei, ha la vitta perpettna, à ven buc enten condemnatiun, mò ell ei ieus da la mortt enten la vitta, udits els van enten la vitta, ean beai. Beai en quels ca auden ilg plaid da Deus ad ilg salven.

Quels vivan à lgi senger mieran à lgi senger ad en beai à semper, ils quals ancanuschan lur puccaus, han riglalaid statten giu da quels milgiuren lur vittas, sa volven tiers Deus à surveschan ad ell fideivlameng antraquan enten la mortt, cuntutt gi la scartira savents vus milgiureit seigias fideivels antraqua la mortt, a iau chi vi dar la crunna da la vitta.

Quels vivan à lgi senger, mieran à lgi senger ean beai à semper, ils quals prendan la crusch sin sasez à porten à Christo suenter, cun compertanza, sa renden enten la velgia dilg senger, sa rastegian da morir, sa racommondan ent ilg maun dilg senger, à gin da cor cun Christo, bab en tes mauns racommond iau mieu spirtt, à tals ei la mortt bunna, nizeivla, sallideivla, da quels plaid ilg aungel, à gi, beai en ils morts, da quels gi Paulus ad (f. 65b) els cun Paulo, morir ei miu gudaing. Cun tutt statt ei, la mortt da ses soings, ei vangida salvada par custeivla avant ils œlgs dilg senger. La mortt dils ses statt ei à bucca da tuts.

Parchei en ils uffaunts da Deus beai enten la mortt, à da lur anvi. Ra: Ilg aungel clama, je ilg spirtt gi, parchei els ruvausen da lur lavurs. Quest mund ei pleins lavurs, savurs, pleins d’breigia, stentta, crusch, a cuntutt ven nossa vitta messa, vi da la vitta dils luvrers, vi d’ünna guerra, la mortt nus meina or da tutta crusch à malruvaus, à tschenta en ruvaus. Ilg carstiaun ha duos parts, ün chierp ün olma, amadus van en ruvaus. I. Ilg chierp ei morttals, cur ell miera schi va ell en la terra, pulvra ei ti, en pulvra deis ti turnar, quau nau vengian las fossas numnad combras, enten las qualas nus ruvassein, da nossas lavurs enten pasch, à spichein sin la lagreivla lavada tiers la vitta sco ilg beau Iob gi, iau sai ca mieu spindrader viva, à ch’ell ven silg suenter, à star sin la pulvra de le terra,


a ven à (f. 66a) laventar si questa
  mia
nossa
carn, surtrer quest mia pell
a iau veng à ver Deus cun quests mes œlg.

2. L’olma ei nonmorttala, cur quella sparchia or dilg chierp, schi va ella ent ilg ver ruvaus, à ruvausa da tutt sias lavurs, sco ilg spirtt gi tschau, cuntut statt ei ent ilg cudisch da la sabienscha da Salamon cap:

3. Las olmas dils gists en à ruvaussen ent ilg maun dilg senger, à nagin mal las pò tuccar, ô quant beai en quels ca mieren ent ilg senger, els ruvausen da lur lavurs, ilg chierp en la terra, l’olma ent ilg maun dilg senger, nu ca nagin mal las pô tuccar. [p. 191 modifica]

Cur gi ti? Een els beai, cura antscheiva lur beadienscha? Rasposta. Ilg aungel gi, a ladinnameng dad uss an vi, quei ei, aschi bault sco ilg chierp ad olma sparchian ün or da lgiauter, scha en els beai, à ruvaussen da lur lavurs, ilg chierp enten la terra, l’olma ent ilg maun dilg senger. Cur ilg aungel ha clomau giu da tschiel, beai en ils morts da uss anvia, scha saveva ün aung nagutt dad ün auter lieug par las olmas dils prus (f. 66b) auter ca da la beadienscha dilg tschiel, cuntut gi ell, beai en els dad uss an via, à cur nies senger Christus ei morts vi dilg lenn da la crusch, scha saveva ün aung nagutt dad ün auter lieug, dilg burgattieri, parchei ca ell ha gig, à lgi schocher ent ilg paradys, quant beai en quels ca vivan ent ilg senger, els mieran ent ilg senger. Ent ilg segner ha vivieu Abel, ad ei morts ent ilg senger scha gie ell ei vangieus mazaus de sieu frar turpiusameng ad ha(r) ruvassau da sias lavurs bunameng 6000 ons, quant beaus eis ell. Ent ilg senger ha vivieu Abraham, Isac à Jacob, ad en morts ent ilg senger ad han ruvassau da lur lavurs, anzaquantas tschient ons, cun olm à chierp ô quant beai en els. Enten ilg senger ha vivieu Sara, Rebecca, S: Anna, Elisabetha prusameng ad en mortas ent ilg senger beadameng, ad han ruvassau da lur lavurs, cun olm’à chierp anzaquanta tschient ons, quant beadas en ellas. Ent ilg senger ha vivieu ad ei mortta questa nossa sora dunna Gilgia ussa ruvaus ella era, il chierp en la fossa, l’olma ent ilg maun dilg senger, à (f. 67a) nagin mal la(s) pô tuccar pli, quant bead eis ella. Ella ha giu üna bealla cunnaschienscha da Deus, da sieu spindrader Jesu Christi, ad ilg fundament da sieu sallit, la quala ella ha dau d’antallir cun granda satisfactiun enten sia malsoingia, ella ha mess tutt sia spranza à fidanza sullettameng sin ilg perpetten Deus, sin la passiun à mortt da nies senger Jesu Christi, Ella ha bucca mai tadlau cun yfer cur iau hai tanieu avant, mo er prieu ilg plaid, à denter auter gig, iau sai bein ca Christus ei vangieus silg mund par far salfs ils puccants denter ils quals iau sunt er ünna. Item, iau sai ch’ilg saung da Jesu Christ schubregia nus da tuts puccaus. Quant yfriameng ella ha urau, à sa racommondau à Deus, cun olm’à chierp, pon dar pardichia quels ch’en stai dantuorn, quant flissiameng ella ha racommondau sias filgias avant tuttas caussas à Deus lau speras à buns amigs, san puschpei quels ch’ean stai d’antuorn, ch’ei granda compurtanza ella ha mussau en sia malsoingia, co ella ha sa racommondau à la velgia dilg senger, a gig, Senger veng (f. 67b) vantzei, senger preng si mieu spirtt, à silg suenter passada beadameng or da tutt malruvaus, ent ilg ver ruvaus lasch iau plidar auters. Quant bead eis ella ussa ruvaus ella da sias lavurs, ussa vangiss er ella sch’ella savess plidar, a gir, beai en ils morts ca mieran ent ilg senger, dad ussanvi, ie els ruvausen da lur lavurs. [p. 192 modifica]

Ach mes chars, matteit er vus flis da viver ent ilg senger ad esser beai à semper, vivi prusameng en cunnaschienscha da Deus, a da vies spindrader Jesum Christum enten spranza, enten cardienscha, tema da Deus, charezia, basseziga, à milgrament da la vitta, scha vangits à morir beadameng, à ruvassar da vossas lavurs ad esser beai à semper.

2. Doctrina.

2. Cur ilg Carstiaun miera scha prend ell nagut auter cun ell ca sias ovras.

(f. 68a) Ilg aungel gi a soing Jañ scrive, ie ilg spirtt gi lur ovras van ad ell suenter, mire las ovras savanden suenter ils carstiauns cur els mieran, quei ei marvilgius, ca las ovras las qualas, ean qualitats ca vezzan nagutt, à nus las vasein er bucca, van suenter en la mortt, ad autras caussas ca ean substantias, quei ei guissas caussas enten la natira, ch’ün vezza, palpa, à metta ansemel cun schi granda breigia, à stenta savanden bucca suenter, ilg ei marvilgius à bears crein vess mo aungalura vêr, parchei ün aungel clama giu da tschiel a gi, ie ilg spirtt gi lur ovras van ad els suenter.

Sco ils uffants suvanden suenter lur mumna, nua ch’ellas van, sa tengian vi d’ellas, statten sper ellas aschia savanden suenter lur ovras als carstiauns, en la mortt, silg gi adessa, ad en l’autra vitta, à statten cun els, bears crein buc, cunzunt ils uffants dilg mund, quels quittan da prender bear cun els, cur els mieran, mo ilg aungel gi mai las ovras.

Bears anqueran buc auter ca rauba dilg mund, aur, (f. 68b) argient. praus ad êrs, bears par metter ansemmel ampau rauba, curran, sieuan, lavuran, gi à noig, bears vugegian la vitta sin maar, en guerras par rauba, à pon els frorsa prender la rauba cun els, cur els mieran. Ach na, ilg aungel gi, las ovras van suenter ad els bucca la rauba.

Bears anqueran buc auter ca grandezia ad hanur, ufficis à da quella sortt, par vangir grands à survangir ufficis fan bears grandas caussas, a praichias, spendan daners, muenten ilg pievel, fan fauls sarraments, rumpan amparmaschuns, rumpan fei à sarament, mentan antardeschan, à pon els forsa prender cun els, lur ufficis à grandezia; ach na, ilg aungel gi, lur ovras savanden ad els suenter bucca ufficis. A bears anqueran buc auter ca grondas schlattas, nieblienscha, grandezia, à da far grandas migianzas, sch’els pon vangir quau tiers scha vengian els loschs, gramadis schbittan auters, â pon els forsa prender cun els lur grandezia, lur amigs cur els mieran: ach na. Ilg aungel gi, lur ovras (f. 69a) van suenter ad els. Ils amigs van suenter antraquan oravant porta, silg pli lunsch antraquan en santeri, statten ampau, tuornan à casa, han vantzei amblidan. Naginna caussa, [p. 193 modifica] ne rauba, ne hanur, ne grandezia, ne amigs van suenter en la mortt, mo sullettameng las ovras gi ilg aungel. Scha ti fussas à schi richs, sco Crœsus, vessas tand aur, ad argient sco Midas, ca bueva aur, fussas schi pussents sco Cyrus, scha pudessas ti aung nagutta prender cun tei cur ti mieras, auter ch’ün frust d’aisa cur ti mieras ad ün vaschieuet. Chei han prieu cun els quels grands à pussents monarchs dilg mund. Nebuccadannasor, Allexander ilg grand, Augustus imperadur da Rūma. Nagut, els han laschan davos lur monarchias lur scazzis.

Ch’ei han prieu cun els, quels prus à pussents regs da Juda Davit, Sallamon, Josaphat, nagut han els prieu cun els en la mortt, els han laschau davos lur raginavels, lur scazzis. Chei han prieu cun ellas en la mortt, da lur granda richezia, Sara, Rebecca ad autras? Nagut ellas han tutt bandunau, mo lur ovras en idas suenter ad ellas. (f. 69b) Chei ha prieu cun ella questa nossa sora dunna Gilgia, nagutt ün vaschieuet, ün frust d’aisa, lg’auter ha ella tutt laschau davos, ella ha laschau davos sia rauba, bandunau sieu marrieu, sias filgetas, frars, sarrurs, parrents, amigs, mò sias ovras en idas suenter ad ella. Chei leits vus prender cun vus, cur vus morrits, vus ca veits rantau vos cors mai vid caussas dilg mund. Forssa vossa rauba, vossa grandezia. Nagutt auter ch’ün vaschieuet, ün frust d’aisa, zunt nagut forssa. Forssa vens ti sutteraus nieus, forssa vens ti frieus enten laua, forssa schais ti ora silg feld nieus, sco ei crada en guerras, persequtiuns, mò tias ovras van suenter. Quei ha avant peda antalleg ilg beau Job. Nieus sunt iau vangieus or da la parsunna da la mia mumma nieus veng iau à tornar en quella, quei ei en la terra la quala ei ünna mumma da nus tuts. A soing Paul gi en 1. Thim. 6. cap: v. 7, nus vein cun nus purtau nagut ent il mund, à sagir eis ei, ca nus vangin er a puder cun nus partar nagut lu[n]der ora. Quei han avant peda antalleg er ils pagauns. (f. 70a) Salladinus ilg sultan ner reg dad Egypta ha faig porttar avant ell ün pon nêr, à schau clomar ora tras ün Herold aschia, Salladinus quei pussent Reg, prenda nagutta cun ell en la mortt, auter cò quest pon ner. Saverus ün imperadur da Ruma schett ont ca morir, Omnia fui, et nichil profuit. Quei ei? Iau sunt tutt staus, mo ussa vult tutt nagut gidar. Iau sto tutt bandunar. Ach chei nizeg ei metter tand flis d’ancurir mai caussas dilg mund, la qualas fan buc ün pass cur nus morin, à gidan buc tiers ilg sallit. Igl aungel gi, lur ovras savandan suenter, quellas van cun nus, statten cun nus, plaiden par nus, chüsen, ner defenden.

Chei ovras? Ilg ei da duos sort ovras.

1. Pilg amprim. Bunnas, ca daventen suenter ilg commondament da Deus, tras vera cardienscha, tiers laud ad hanur da Deus, tiers nies sallit, à bein star (f. 70b) da nies parmer carstiaun. [p. 194 modifica]

2. Par l’autra? Malas, ca daventen ancunter Deus, ancunter ses commondaments, senza cardienscha cun dann da nies sallit, cun dann da nies parmer carstiaun. Quellas savandan suenter bunnas à malas, à chüsen ner defendan. Sco dilg temps dilg sündfluss mavan cun Noe enten l’arca, bucca mai ilg prus Sem, mò er ilg gottlos Kam, bucca mai las tubas, mò er ils corfs, bucca mai ilgs lgimaris schubers, mò er ils malschubers. Aschia enten la mortt, van suenter bucca mai las bunnas, mò er las malas ovras. A questa nossa sora dunna Gilgia, en er idas suenter sias ovras, sia cunaschienscha da Deus ad autras bunnas ovras, sia cardienscha, sia charezia, bassezia, temma da Deus ad autras beallas qualitats. Ô bead ella!

Las bunas ovras claman par grazia, las malas claman par vandetta, las bunas ovras stizan ora ilg fieug da la gritta da Deus, las malas anvidan ilg fieug da la (f. 71a) gritta da Deus, à las bunas ovras datt Deus ünna marvilgiusa pagailgia. A las malas ovras datt Deus ünna schgrischeivla pagailgia, peinas perpetnas. Mò co pia? gudaingian las bunas ovras la vitta perpetna. Ra. Aschia mussan à crein bears, mò ei van anner. Nossas ovras essan nus collpants à Deus. Ell nus ha scaffieu, ell nus ha consellvau, à consalva sin quest hura, duvessà nus buc esser racunaschents à far bunnas ovras. Nossas ovras plain a Deus, parchei ch’ellas vengian nau dad ell, ilg qual lavura enten nus, tras vartid da sieu soing spirt ilg voller ad ilg far suenter sieu bien plascher. Sco ün reg surdatt ilg reginavel, à metta si sia crunna à sieu filg, ilg qual ell ha gennerau, à traig si, scha gie quell ha aung nagutta merrittau vi dad ell. Aschia curunna Deus ses uffants cun la curunna da la gliergia, tras grazia bucca paramur da las ovras, mo suenter las ovras, parchei ca quellas en pardichias da nossa cardienscha, ca nus seigian stai à veian vivieu sco uffants da Deus cuntutt gi Paulus, vus essas vangi salfs tras grazia, tras la (f. 71b) cardienscha, à quei ven bucca da vus ez, mo lgei ün dunn da Deus, bucca tras las ovras, par ca nagin sa laudig. Ils velgs han gig Deus datt la vitta perpettna tras grazia, Christus ha merritau, ilg soing spirtt ha scuviert, ilg plaid amparmetta, ils sacraments conferman, la bucca confessa, la cardienscha trai à sasez, las ovras daten pardichia. Cuntutt gi ilg aungel, las ovras van suenter, ell gi buc las ovras van avant, mò ellas savandan suenter sco pardichias. Ò carstiaun fai chei ca ti voll, bien ner mal, scha ven quei ad ir suenter a chi en la mortt, silg gi adessa à ta ven ner chüsar ner defender. Fugi ò mes chars tuttas malas ovras da la scüradengia, à figei bunnas ovras, amparnei d’ancanuscher ilg perpetten Deus, à viess spindrader Jesum Christum, mattei tutta vossa spranza sin ell, a cartei verameng enten Jesum Christum, udit ilg plaid da Deus, abadit à quell, milgureit vossas vittas, vus parrieit da morir, vivit en temma da Deus, steit giu da voss puccaus, figeit autras [p. 195 modifica] bunnas ovras, scha vengian quellas à savundar suenter en vossa mortt, sco ad auters prus uffants (f. 72a) da Deus, sco à questa nossa sora dunna Gilgia, la quala ruvausa ussa da tuttas lavurs, ent ilg ver ruvaus enten beallas rosas alvas, ad ha palmas en ses mauns. Ò bead ella. Cuntut lein nus star anschanoilgias, à ludar ilg perpetten Deus, ch’ell la ha spindrau or da tutt malruvaus à manau ent ilg ver ruvaus, nu ch’ella ruvausa da tutt sias lavurs, à rogar ch’ell velgig amprestar ad ella, ünna lagreivla lavada, à nus ünna beada finn. A lein urar in soing Bab noss &.

Priedi

sin la bara da meister Risch Loreng Pitschen da Castrisch.

Morts dils 1666 dils 17 da favrer.

Textus:

Statt tiers S. Lucas enten lg’iauter capitel: Ussa Senger, lais ti ir tieu fumelg enten pasch &.

(f. 72b) Chars ligieus, à fideivels ent ilg senger Christo or da quests plaids, dilg soing Simeon, amparnein nus chei nus seigian. Numnadameng fumelgia da Deus.

A. Fumelgia da Deus essan nus, parchei ch’ell nus ha scafieu. Ad aschia en tutts Carstiauns, gie tuttas creatiras sia fumelgia, a chei caussa eis ei pli pusseivla, ca angual quella. Ca nus survian a Deus, tras ilg qual nus vivin, à nus muvantein, ad essan sco gi ilg apostel Paulus Actor: 17. Cap.

B. Fumelgia da Deus essan nus era, parchei ch’ell nus ha spindrau, à comprau bucca cun aur ner argient, mò cun sieu custeivel saung sco scriva ilg apostel Pettrus ün vantschieu sto esser fumelg da quell ch’ilg ha vantschieu, nus fovan da sattanas vantschi, à davantai sia fumelgia en ilg puccau. Mò Christus ei vangieus ad ha prieu la pussanza da la mortt, à nus ha faig libers à fris par ca nus survian à lgi, bucca pli à Sattanas en ilg puccau, mo à Christo en la gistia.

C. Fumelgia da Deus essan er nus parchei ch’ell nus ha (f. 73a) tschentau minchün en sia clommada, à stand. Ün ent ilg stand spiritual, en sia baselgia, ün auter en ün stand pollitic, à regiment, ilg tierz ent ilg stand da sia casa. In summa, minchün en sieu stand, par ca nus seigian sia fumelgia, a survian à lgi prusameng à fideivlameng. Ün tal fumelg ei staus Moises ilg qual ei vangieus afflaus fideivels en tutt la casa da Deus. Ün tal fumelg ei staus Davit ilg qual Deus sez veva unschieu par reg sur sieu pievel dad Israel. Ün tal fumelg da Deus ei staus quest prus à soing Simeon, ilg qual ha survieu à Deus prusameng à fideivlameng.

Tschau pudessas ti gir ner spiar, cò dei iau damai à Deus survir, par ca iau surveschig à lgi andreg. [p. 196 modifica]

Quei nus mussa ün prus à fideivel fumelg cun sieu exempel, ilg qual survescha prusameng à sieu patrun enten caussas terreinas, aschia er nus à Deus en caussas spiritualas.

1. Un prus fumelg survesch à sieu patrun ner singiur cun temma. Cuntut gi ilg apostel Paulus, luvreit vies (f. 73b) sallit cun temma à tremblar sco ei stat. Sch’ün filg ei collponts da survir à sieu bab cun temma, ad ün fumelg à sieu singiur, quant pli essan nus colponts da survir à Deus nies bab à singiur cun temma. Aschia ha survieu à Deus quest prus à soing Simmeon, à lgi qual ilg evangillist Lucas dat pardichia, ch’ell seig staus ün humm da temma da Deus, ils gottlos (pudessas ti gir) temmen er Deus, en els er sia fumelgia. Ilg eis ünna granda deferenzia, denter la tema dils gottlos ad ils prus. Ils nuncartents temen Deus, mai paramur da ses strafs, hassegian ilg puccau par tema da sieu straf, ils gottlos temen Deus pir cur ca els vezen sez truvaments à strafs, sco Calicola, ün blastamader da Deus à da sieu plaid, quell cur ell mai vaseva malas auras ner udeva tunond scha tumev ell Deus, sa zupava els tschallers sutt la terra. Mo ils cartents ad uffants da Deus teman de stridar Deus lur bab, sa parchüran da stridar Deus, à sa parchüran da puccaus, hassegian ilg puccau paramur dilg arsantim suenter ilg bien, à surveschan damai à Deus (f. 74a) da bi miez gi cun temma. Cur ca ilg tschiel eis bi sarreins ad ei naginnas malas auras, nagin tunnar vant maun, quei ei nagins strafs, à naginnas persequtiuns.

2. Ün fumelg survescha mai à sieu singiur ner patrun, aschia scha nus lein esser prus à fideivels fumelgs, ner fumelgia das Deus, scha stuein nus er survir ò mai à lgi, bucca a satanas, buc à gli mund, buc à nossa carn sumlgiantameng buc pli à satanas en ilg puccau, mô à Christo en la gistia. Parchei ca nagin na pò survir à dus singiurs sco gi Christus. Ner ch’ell ven glin à taner char à gliauter à hassigiar, ner ch’ell ven lgin à taner si à lgiauter à schbittar, co vult damai ün carstiaun survir ad omadus à Deus ad à sattanas, à la gistia, ad à lgi puccau. Scha dus regs targessan or ün ancunter lg’iauter, ad ün less survir ad amadus par consalvar lur favur, vangiss ell bucc à stridar amadus, ad anvidar lur gritta ancunter ell. Aschia saveits vus bucca ca la amicitia dilg mund ei ünna annimititia cun Deus, à quel ilg qual vult esser ün amig dilg mund eis ün annamig da Deus (f. 74b). Chei comminanza ha la glisch cun la scuradengia, la vitta cun la mortt, Christus cun Bellial, ilg cartent cun ilg nuncartent. Ner chei sa lauda quell par ün fumelg da Deus, ilg qual survescha à Bellial, cuntutt survit vus à Deus, à bucca à sattanas. Porscheit nau vossa nembra par vuaffens da la gistia sco gi Paulus.

3. Ün fumelg sto survir à sieu singiur, ner patrun bucca mai dadora cun ilg survetsch dils œlgs, mò cun ün cor sidreg, cun fei à vardad, aschia [p. 197 modifica] er nus stuvein bucca voller survir mai dadora, cun la bucca, à cun glisnereng sco ilg pievel Judeu, dilg qual Deus salamenta. Quest pievel ven tiers mei mai cun lur buccas à lur cor ei dalunsch navend da mei.

Mò à Deus stuvein nus survir cun ün cor enten ilg spirtt à vardad. Ilg carstiaun mira zwar er mai sin quei dadora, mò Deus mira sin quei dadens sin ilg cor.

4. Ün fumelg cur ell vezza ca sieu singiur ner patrun andüra anqual causa, ner ch’ell eis en prigel, scha sa mett ell er en prigel, pilg spindrar, aschia scha nus lein (f. 75a) esser vera fumelgia da Deus scha stuvein nus andirar anqual causa par amur ded ell à sieu plaid, à porttar suenter à lgi la crusch, sco gi Christus. Sco Christus tras biar andirar ei ieus enten sia gliergia, aschia stuvein er nus tras bearas tribulatiuns ir ent ilg raginavel da Deus. Surfrin nus cun Christo, schi vangin nus er à regier cun ell, gi ilg apostel Paulus 2 Thim. 1. 5. Ün fumelg ilg qual ei prus, à fideivels, à handlegia andreg cun quei da sieu singiur pelgia bucca tema giu da [sia] vangida, parquei ch’ell ha tanieu casa andreg, ad ha ünna bunna conscienzia, à schia er quell ca survescha à Deus cun sia vitta prusameng, scha gie ell vantzei auda ca sieu singiur vengig à vangir, à ch’ell sto dar à lgi quint, scha gie la mortt antscheiva à spluntar vi dilg isch da sieu cor, scha pelg ell naginna temma, parchei ch’ell ha survieu à Deus prusameng.

A beaus ven ad esser quei fumelg ilg qual survescha àschia à Deus à sieu singiur, parchei ca Deus ilg ven à banadir, sin quest à sin tschei mund, sco gi ilg apostel (f. 75b) Paulus, la temma da Deus ei nizeivla tiers tutas caussas ad ha amparmaschun da questa vitta, à da quella ca ha da vangir, gie ün tal fumelg ven ad udir da Christo quella dulscha vusch, ei ti bien à fideivel fumelg, ti eis staus fideivels sur pauc, iau ta vi tschentar sur bear, va en la (t)[l]atezia da tieu senger gi Matheus. Ün tal fumelg ei er staus quest nies frar, ilg qua[l] ha survieu à Deus fideivlameng, à vandligiau avant ell prusameng. Ilg laud ca soing Lucas dat tschau à soing Simeon, ch’ell seig staus ün hum da temma da Deus, pos iau er dar à lgi oz, cun bunna conscienzia, à gir ch’ell seig staus, ün hum da tema da Deus, parchei ch’ell ha portau ünna speciala charezia vi da Deus, à sieu soing plaid, ell vess darar antardau ün priedi, ner cummin rieug. Ell ha er mussau ünna speciala charezia vi da survients dilg plaid da Deus, à quels ha ell dau tutta hanur à respect, ils quals vengian schiliog da quest temps da la pli partt schazigiai paug. Cun sieu parmer carstiaun ha ell vivieu en pasch, à cuvangienscha, ad ha cuvieu à lgi tut bien (f. 76a) à sco ell enten sia vitta ha survieu à Deus à sieu singiur fideivlameng, aschia ha ell er giu da la vangida da quell bucca pigliau temma, mo bear ant sa [p. 198 modifica] lagrau ad ha sia malsoingia (ca ei zwara stada cuortta mò ferma) cun tutta patienzia surfrieu, à sez sa conforttau, cun ilg exempel da Christo sieu spindrader, angual vant sia finn eis ell par ünna gada staus ratraigs, ca nus vevan paucca spranza, ch’ell vangiss pli à plidar cun nus. Mo vantzei schett ell denter auter, quests plaids: Iau hai vieu Deus en sia gliergia, ad aung ünna gada schett ell iau hai vieu Christum Jesum ilg spindrader enten la vitta perpettna, à ladinnameng suenter quei eis ell dormantaus en Christo, ad ei vangieus afflaus par ün bien fideivel fumelg, ilg qual ha perseverrau antraquan la finn, à la mortt, ad ussa eis ei à lgi tschentau si la curunna da la vitta perpettna. Deus ampreste er a nus la grazia da survangir à survir à lgi prusameng à fideivlameng antraqua la finn, par ca ei vengig er à nus tschentau si la crunna da la gistia, à quei tras Jesū Christum nies senger à spindrader amen.

(f. 76b) Priedi:

sin la Bara.

Textus:

Tier soing Ma[r]cus. Cap: 13. V. 33.

Guardeit vilgeit ad ureit, parchei ca vus saveits bucca cur ilg temps ven.

Chars fideivels cur iau hai partarchiau suenter ün spruch cuvingeivel, à la bara da quest nies frar, ilg qual Deus ha oz prieu navend da nus, à suenter nossa spranza tschentau en la perpettna gliergia, scha mi eis ei curdau en quei, ca nies senger schett, guardeit vilgeit &, quests plaids mussan ca la mortt seig sagira, mò l’hura seig mal sagira, vus saveits buc gi nies senger, cur ilg temps ven, vus saveits bein ca (f. 77a) vus stuveits morir, mò vus saveits buc ne cò næ cura. Ilgs velgs schevan qui amat monet. Ün ca vult bein savda. Quei ei vera? Damai ca nies senger nus vult bein, ad anquera nies sallit, scha nus savd ell chei nus duveian far tutt nossa vitta, ca nus vangian salvai en la mortt, à nus exhortescha, da far treis caussas, ca nus duveian guradar, vilgiar ad urar. Ell metta la raschun par chei ell exhartescha quei, parchei ca vus saveits bucca cur ilg temps ven.

Sallamon veva gig. Eccles: 9. V. 14. Ilg carstiaun sa bucca sieu temps, sco ils pescgs san bucca cur ei vengian piglai dilg om, ad ils utschels san buc, cur ei vengian pigliai dilg latsch. Aschia sa ilg carstiaun buc cur ell ven surcurdaus da la mortt. Quels plaids ca Sallamon veva duvrau ent ilg veder testament, conferma nies senger ent ilg nief testament à gi er ell da cò ca Sallamon, [p. 199 modifica] vus saveits bucca cur ilg temps ven. Plaida dilg temps da nossa mortt, ca nus saveian bucca cur quella vengig. Quei ha nies senger gig (f. 77b) bucca mai ünna gada, mô 5 gadas en 5 logs Math: 24. Cap: V. 25. Luc: cap: 12. v. 22. Marc: cap: 13. Vus saveits buc, vus saveits buc. Ei quei bucca marvilgius, ch’ilg carstiaun, sa tantas caussas, à l’hura da sia mortt sa ell bucca. Ils astronimi san quintar giu, qual meins gi, ad hura ilg solelg sa sperdig, à la lginna sa volvig, à qual gi els mieran san ei bucca. Marcadants san qual gi lgei fiera, mo qual gi glei da morir san ei buc. Ün fumelg sa qual gi ell ha faig onn, ün luvrer sa qual hura ell ha fürabet. Parfinn ün storck ad ünna schvalma san cur ei dein sgullar navend, ner turnar en la terra. Mò ilg carstiaun po ilg temps da sia mortt buc saver. Ancanuras ven la mortt la damaun bein marvelg, à prenda navent anqual uffant, sco tschei uffant da Davit. Ancanuras ven ella la sera tard, à prend ün velg sco Mathusalem. Ancanuras ven ella à meza noig, à prenda ün malristigiau, sco tschei rich pur. Ancanuras ven ella ent ilg cantar dilg chiet, à prenda ün ch’ün meins quitta, sco ils uffants da Job, ca figevan ün past en la (f. 78a) casa da lur frar, à la casa dett en sin els. Ancanuras ven ella er da bi miez gi, à prenda ün elg melger esser, sco ell ha faig cun quest nies frar, ilg quall ell ha prieu ent ils 25. ons da sia vitta. Chi vess partarchiau ch’ell duvess far aschi cuortt en 9. gis esser sauns à morts. Quants levan la damann, à pon buc ir à dormir. Quants van da seras à leg, à pon bucca pli lavar, qual da vus sa qual gi, ner qual hura ell sto morir, quei ei zuppau à tutta lgeut dilg mund, à parfinn ad ils aungels enten tschiel. Mo quau leva si ün frag? Parchei Deus ca nus ha laschau à saver tuttas caussas, ent ilg veder testament ad ent ilg nief, nus hagig zuppau l’hura da la mortt.

Scha duveits vus saver ch’ell ha faig quei par treis caussas.

1. Paramur da sasez, par far ver ca mai ell seig Deus, mai ell sappig tutt, à seig nagin da sieu par, ne en terra, ne en tschiel. Psalm 139.

(f. 78b) 2. Paramur dils gottlos, pils taner ampaug à mistreng, figeit vus quint, sch’els ean à schi garmadis, à rebels, de bucca saver qual hura els ston ch’ei vangissen els à far, scha els savessan da viver 20. ner 30. ons.

3. Paramur dils prus, par ca els sa rastegian tiers la mortt, à la temian bucca cur ella ven.

Prusa lgeut han en quest mund bien ner mal, sch’els han bien, ch’els han bunna sanadad, beara rauba, beallas casas, lagreivels uffants, à savessan ün auter onn stos ti morir, scha sastarmantassen els, pardessan ilg cor, luvrassen buc, urassen buc forssa, à tarchiassen ei nizegia pò nagut, [p. 200 modifica] à fus tutta via bucca par els. Sch’els han mal, ch’els vengian persequitai, hassigiai da mala lgeut, squitschai da paupradad, da malsoingias ad autra crusch, ch’els en tschocks ner schürai, à savessan, ti vens à stuer viver en tala crusch aung ver 20 ner 30 ons, scha figeit vus quint, chei vangissen ei ad (f. 79a) antscheiver. Ei vangissen malpatients, ei puplassen, desperassen, ei tarchiassen, nus lein ont curdar anzacurras, ca pender adinna. Cuntutt ha niess perpetten Deus faig er questa causa sco las autras, sabiameng à nus ha zupau l’hura da la mortt, par ca nus sa rastieian münchia gi sin quella, suenter l’exhortatiun da nies senger ilg qual gi, guardeit, vilgeit ad ureit, parchei ca saveits buc cur ilg senger ven.

Guardeit gi ell, ell vult ca nus duveian guardar sin Deus, chei ell nus commondig ner scummondig, sin sattanas ch’ell nus laguttig bucca sc’ün liun. Silg mund ca quel nus surmeinig bucca cun sieu Exempel. — Sin nus ez ca nus savundeian bucca nossa mala carn à spondeian nies sallit. Vilgeit gi ell. Ell vult ca nus vilgeian, bucca culs œlgs, mo culg cor, cun quittau(n) par niess sallit ca nus bucca durmian en puccau, sco quels dilg amparmer mund, à da Sadoma. Quest vilgiar ei basengs enten tuts stands, en baselgia, quau ston ministers vilgiar par lur auditurs, à par lur sallit. En darchüra (f. 79b) quau stòn oberkeits vilgiar, par lur pievel, struffiar à defender. En casa quau ston bab à mummas vilgiar par lur uffants, à par lur olmas.

Ureit gi nies senger, guardar, vilgiar ei buc avunda, quei san far er ils gottlos, à las bestias. Ei sto er esser vangir urau, à clommau Deus enagid, l’uratiun plai à Deus pli bein ca tutt. Quella ei la scala par la quala nus mein sin tschiel tier Deus, à la canal tras la quala ell tarmetta sieu agit giu tiers nus. Scha satanas pò volver ils œlgs dad ün sün la rauba durmantar ün ent ilg puccau, à handriar ent l’uratiun sch’eis ei faig. Schi co sa dei ün rastiar tiers la mortt. Scha quest nies frar vess buc urau, schi cò vess ell duvieu morir, mo lei morts en l’uratiun, sia uratiun eis ida avant tiers Deus, à sia olma suenter. Ò bab da tschiel schev ell, iau racommond à chi mi olma, ò beau ella. Ussa pò ella mirar sin Deus, uss velg ell enten tschiel, ussa cantt ell hossiana en stailg dad urar, urein er nus dantand ca nus pudein. Ureit ca Deus nus parchürig (f. 80a) da guerras, fumaz, morias ad auter strafs, urein pilg soing spirtt par pardunnament da noss puccaus, par ünna beada mortt, par ünna lagreivla lavada, à par la vitta perpettna. Ô Deus ti nus has zupau la mortt dai grazia ca nus sa ristigeian andreg la tiers, arve ilgs œlgs da nossas olmas, fai ti vilgiar nos cors, nus dai tutt quei, ca tiers tia gliergia, à tiers nies sallit surveschig, tras Jesum Christum amen amen. [p. 201 modifica]

Plaid sur fossa


davartt la greva crusch ca prus babs à mummas han, cur ei vengian privai da lur chars uffants tras la mortt, la quala ven en bearas giusas ad ils raffa navend dad els en lur iuvantengia.

(f. 80b) Sur la bara da la zichtigia pardertta Anna da Capaul, filgia dilg niebel prus à pardertt iunker Herckli da Capaul, la quala ei ent ilg onn 1662 dils 10. gis dad October nagada ent ilg uval da mollin da Cuera.

Textus:

Sur ils plaids dilg soing à beau prus Job en sieu cudisch, l’amprim capitel vers 18. 19. 20. 22.

Tes filgs à tias filgias mangiaven à buevan en la casa da lur frar, ch’era ilg amparmer naschieu. A mire quau vangitt ün grand suffel or dilg dasiertt à suffla ancunter ils quatter cantuns da la casa, ad ella curda ent sin els, ca ei morrinan, a iau sunt mitschaus navend parsuls ca iau fatschig à saver. Lura lava Job si scarpa sia vaschcadira, figett tilgiar giu ses cavels, curda giu silg taratsch ad ura Deus à (f. 81a) schett, ilg senger ha dau, ilg senger ha prieu, ilg num dilg senger seis banadeus.

Declaratiun.

Chars fideivels, ent ilg evangeli da soing Math. 6. cap. gi nies spindrader Christus, minchia gi ha avunda da sieu mal, scha buc ün dils pli pitschens buostabs ne pickel dilg tschentament, da tutt quei ch’ilg senger ha plidau à mess par scritt, an vargai vi mò ilg ei tutt cumplanieu, ad ont stuvess ilg tschiel à la terra vargar vi ad ir à frusta, ant ca ell muncantass anzachei, da quei ch’ell ha plidau ner mess par scritt. Aschia ven ei complaneu da gi à minchia gi à scadin da nus ven pertscherts, ca quels plaids ch’ilg senger sez ha plidau (numnadameng, ca minchia gi haigig da sieu aigen mal avunda) seigian vardeivels à pli ca vardeivels cunzunt ha ilg gi ca ei ier passaus giu avunda da sieu mal, silg qual üna (f. 81b) freschka filgetta, ca era ün legrament à sieu bab à muma ei tras ünna mortt nechia à violenta vangida clomada or da quest mund, aungalura eis ella mortta ne pli bault ne pli tard, mò da quei temps ad en quei lieug à da quella mortt sco Deus, ilg qual ha la vitta à la mortt en ses mauns, ca en sieu gist sabi à zupau cusselg ha giu serrau à determinau, par quels ca l’han survivieu ad en fig combriai ad en granda tristezia. Scha chei eis ei ussa dar far, ca ei pudess vangir tanieu avand, ca ei surviss ad els tiers lur trost à confiertt à tiers nies antruidament.

Quei mussan clarameng ils plaids tanieus avant à vossa charrezia, ils quals ein prei or dilg cudisch dilg beau Job, a par ils trer en ünna cuortta [p. 202 modifica] summa, schi lein nus parchür giu quels enten duos parts a cau suenter andrizar tutt nies plidar à tutt noss partrachiaments.

(f.82a)1.Pilg amprim   lein nus udir chei crusch à schvantira ei cradig tiers en questa vitta nechiameng ad ils prus cartents.
Cô quels deigian sasalver, ils quals ston verameng ver vangint sur ils lur greva crusch, à curdant tiers ad els granda schvantira.
2.Par lg’iauter

1. Tant sco ei tucca tiers lg’amprim, schi eis ei bucca cun meins, ca Deus suenter sia granda buntad a misericorgia fa ad ils ses en questa vitta bear dilg bein ad amplanescha lur cors cun latezia.

Aschia ha ell er faig cun Job, ell ilg ha ün temps banadeu, cun da tutta sortt benedictiuns. Ell lgi ha dau beara rauba à granda richezia. Ell lgi ha dau beals à bein scaffieus uffants, à mess en quels ilg spirtt da la pasch à cuvangienscha, ca ei s’antallgieven ün (f. 82b) lgiauter à vivevan ansemel cun charezia ad eran aschia quels à lur bab ün grand legrament.

Mò ei statt cun ilg stand à conditiun dils prus en quei, sco cun ün ca ha la fevra, scha gie ei ven cun ell pli bien ün gi, à la fevra lgi ha schau suenter scha la scrola quella, lg’iauter ner ilg tierz gi puschpei. A va quau sco Sallamon gi, sin latezia ven bugient tristezia à sin rir ven bugient bargir. Mò scha quei davantass mai cun ils gottlos à garmadis, ils quals manegian ca ei tanschian si vi dilg tschiel, à tuchian cun lur cheaus las neblas, ca mai els vangissan antuorn silg davos à stullissan sco ün siemi, gi Job ent ils 20 capittels da sieu cudisch, scha fuss quei bucca da saschmarvilgiar. A. Mò quei nus ven iester avant à sumelgia strauniig ca ei va culs prus à ligieus uffants da Deus nagutt pli bein ca cun ils gottlos à rafidaus, à Deus ils catscha mauns vid lur parsunna sco quei ei davantau cun ilg prus Job. Ad ha dau tiers à satanas dilg pichiar vid sia parsunna, ca ell veva naginna sanadad (f. 83a) da la planta d’pei antraquan sisum ilg cheau sco ei statt en sieu cudisch cap. 2. mo ell era pleins bursels. Vid lur olmas cun grefs tenttaments à granda anguscha sch’ei quei davantau puschpei gual cun ilg patient Job. Gie pudess ün gir tschau malpatient, ilg qual ha schmalladieu ilg gi da sia naschienscha à vess vollieu ch’ell fuss mai naschieus à mai vieu naginna lgisch, sco ei statt puschpei en Job 3. cap. Ell ils catscha maun vid lur rauba, ca ei perdan quella, sco quei ei puschpei davantau cun Job, ilg qual ha sin ün gi pers tutta sia rauba, bieschca, nuorsas, à kamels, sco quei statt puschpei scrit Job 2. cap. Vi dils lur ils pli cars uffants, iau creig ca ilg patient Job seig vangieus partschertts, ilg qual sur da quei ch’ell ha pers sia sanadad à sia rauba ha aung stuvieu udir quella trurigia nova ca ses chars uffants, ca eran en la casa da lur [p. 203 modifica] frar, ilg amparmer naschieu, sin ün past par salagrar ün cun lg’iauter seigian paupra à paccadusameng (f. 83b) schmackai à schmardalgai à la mortt. Ò chei pichiras ven quei pò mai ad esser ieu tras sieu cor. Lgei vangieu la nova, ca bucca mai ün ner dus ner treis da sus uffants seigian vangi antuorn en ün batter dœlg, mò tuts finnadin haigian stuvieu taner lau à la casa seig curdada en sin tuts ad ils mazau. Quau ven ell à ver gig, ach mes chars dulschs uffants, mò vus vess iau pò aung ünna gada pudieu ver, à mi lagrar cun vus à vus dar ün dulsch bitsch. Mo quella spranza lgi ei tutt schuber stada tschuncada giu.

Quei ei davantau cun Abraham, quei soing à prus patriarch, sco ei statt, quell veva mai ün sullet filg Isac, à Deus lgi commonda, ch’ell duvess prender quell, ad ilg manar silg cuolm da Moria, lgi ligiar ses mauns, ilg cannar cun ün conti ad unfrïr si a lgi. Aschia eis ei iæu cun ilg patriarch Jacob sco ei statt, chei carschadengia à tristezia (f. 84a) manigeits ca quell vengig à ver giu, cur ca ei lgi ei vangieu la nova, ca sieu char filg Joseph seig scarpaus dad ünna mala bestia, à chei pichiras ven ei ad esser iæu tras sieu cor, cur ell vaseva sia rassa lanada à patichada cun saung, lura schi ha ell gig ca ell velgig bargir q’ par quell antraqua la fossa.

Silg davos catscha Deus maun ils ses savents à nechiameng vi da lur vitta cun anqual mortt violenta ca ei ston morir à tutt dar si cur ei meins quittan. Aschia eis ei daventau cun ils uffants da Job, ò ilg dar ys, ca quau pò mai ven ad esser stau, cur la ruvinna da quella casa ei vangida nechiameng sur els, senza zvifel, vengian ünna partt gual lau à da lieuga ad esser morts à schmardailgai à frusta. Carteibel eis ei aber, ca lgün ner lgiauter da quels haigian angual gi eunc vivieu, sco ei daventa en tals cas à ruvinnas.

Ô cò vengian quels pò mai à ver garrieu à clomau par agitt, quau vengian ei à ver gig, ach nies (f. 84b) char curreivel bab, ca nus pudessan po aung mai ünna gada plidar cun tei à lamantar à chi nossa furttinna ad anguscha, mò quei nus ei ussa tschuncau giu ei sto esser sparchieu truriameng.

Quau pudess anchin partarchiar enten sasez à gir, ch’ei eis aber da sallvar sin quels ca mieran da tal mortt violentas, quau duvein nus considerar bein, par ca nus figeian bucca seneasters truvaments, ca Deus sa ilg diember dils gis da münchia carstiaun, cur münchia carstiaun dei morir, qual meins, qual gi, qual hura, à cur ilg temps ei complanieus, scha miera scadin carstiaun gual quei meins gi ad hura ca Deus veva dumbrau ad urdanau, à pò bucca vangir ner faschünau ner surtraig sco ei statt, a quei ca nies senger Christi gi Math: 10. cap. tutt ils cavels da voss cheaus en dumbrai, à buc ün da quels cradan senza la velgia dilg bab da tschiel. [p. 204 modifica] Quant meins pia pò ün carstiaun morir d’anqual mortt violenta senza la (f. 85a) velgia da Deus dilg bab da tschiel. Mò sch’ilg ei la velgia da nies char bab da tschiel scha davent ei mai quei par ilg qual ti uras minchia gi en l’uratiū dilg soing bab noss tia soinchia velgia daventig. Ge ge gi ti, scha quei davantas mai cun ils gottlos ca mai els stuessan morir da la mortt violenta scha fuss ei aung da comportar, mò ca er ils prus à ver cartents ston morir savents da tal mortt ei da schmarvilgiar, à para ch’ei seigig procedieu cun els senza misericorgia.

Rasposta. Ò carstiaun chi eis til ca vol despitar cun Deus, ean ils buns bucca schi bein ent ils mauns da Deus sco ils gottlos angulifmeng sco l’arschilla ei ent ilg maun dad ün ca fa vaschealla d’terra coichia, ner statt ei buc sin Deus da prender navend ils ses or da la schvantira ad ils manar à ruvaus, en chei guisa ner tras chei miez, ca lgi sumelgia bien. Tuttas caussas pò à quels ca tengian char ad ilg temmen survir enten bien, à duvess ell (f. 85b) bucca ver vartid, cur ell prenda navent ils tes da tei, dad ampruar tei, sco ell ha amproan ils ses ils pli chars, co ti velgias en quei ta sallvar, scha ti velgias esser fermbs en la cardienscha, statteivels en las persequtiuns à tribulatiuns, comporteivels en la crusch, à guardar scha ti ilg qual has ratschiert tand bear dilg bein dad ell, velgias er cun bunna conscienzia ner patientia prender si à comportar la crusch, ca ell chi tarmetta tiers.

Cur ch’ell castigia ils tes, ner auters d’antuorn scha fa ell quei ad ells par ün castig ad à chi par ün exempel, ca ti temmias à ta volvias tiers ell à partrachias sco ei statt scritt, scha ei va aschia cun ilg lenn vertt, scha co ven ei ad ir cun ilg lenn seck. Ach sch’ilg gist ven vess salfs, scha co vult ilg nuncartent à puccant comparer scriva soing Pieder. Chei eis ei aber da salvar sin quels, ca mieran da la mortt nechia violenta. Gual quei ca ei da salvar sin quels, ca han temps à peda da sarastigiar (f. 86a) sin la mortt à mieran en lur legs.

Parchei sco soing Augustinus gi scha trova Deus sur ilg carstiaun bucca mai sco ell afla en sia finn, mò suenter sco ell ha vivieu andreg à tumieu nies senger, sa bucca morir mal, mierig ell lura da chei mortt ca ell mai velgig, ad en ch’ei lieug ca ei mai sei gig. Parchei savda Deus aber ils ses buc vivant. Bein ell ils savda. Gi ell bucca vilgeit, ureit parchei ca vus saveits buc sin qual hura ilg senger ven sco ei statt. Matth: 24. cap.

A quei eis ünna causa.

Ussa sieu ei par l’autra, cò quels ca ston ver morrint ils lur da tal mortt violentas ad annechias deigian sa salvar cun partrachiaments, ferts, plaids, à faigs. Chei partrachiaments dein ei far sur quei? Scha nus considerein [p. 205 modifica] à pasein, cò Job haigig sasalvau en quei, schi afflein nus ch’ell ha giu nagins auters partrachiaments ca quels. Ilg senger ten char quell (f. 86b) ca ell castigia à gasslegia minchin ca ell prenda si par sieu filg. Ner qual ei quell filg ilg qual ilg bab ilg castigia buc. Scha vus purteits en pasch ilg castig scha sa mussa Deus vi da vus sco vi da ses uffants. Cò dei ün sa mussar cun ils ferts à damanonza dadora. Job ha sa contanieu sur la mortt da ses uffants zunt mal, ell scarpa sia vaschcadira, targeva ora à sasez sia vaschcadira à cavels, mò quei era naginna causa nova, parchei quella causa ner isanza duvraven ils pievels orientals, ca stevan en la terra da la damaun par mussar ca ei vessan granda tristezia à malacurrada. Cuntutt eis ei bucca maldreg à maldischent sin ilg gi d’oz, cur ün sa conten mal à sacumbregia, cur anqualchün dils ses miera da la mortt violenta anechiameng, parchei ca nus duvein bucca ver cors dirs sco lenna à crappa mò vangir muvantai à ver compassiun, cur nus vasein ner udin ca ei crada anqual schvantira tiers à nies parmer carstiaun, ner als noss, da far quei mussa la natira (f. 87a) seza. Quau nau saleg ei da ün bab, cur quell haigig sacontanieu zunt mal giu da la mortt dad ün sieu filg, schi haigig ell gig à quels ch’ilg blasmaven par quei: Sinete me hominem esse. Quei ei en rumonsch, mi lascheit pò esser ün carstiaun. Ha cun quei dau d’antallir, ca quels ca sacombregian bucca pils mortts dils lur, seigian bucca da vangir salvai par carstiauns. Aungalura stò ün guardar bein tiers, ca ün vargig buc las nodas à termbs à fetschig en quei bucca sco ils pagauns, ca han naginna spranza, ca ei seigig ünna lavada. Cau auda er quei ca ilg prus mussader Hieronimus ha scritt tiers ad ünna dunna da granda temma da Deus cun num Paula, la quala bargiva zunt fig par ünna sia filgia, ca era mortta, ver menna granda stravaganta charezia vi dils noss ei ün grand puccau ancunter Deus. Abraham ha giu mai ün filg, à nagutta tand meins, ha ell sin ilg scaffiment da Deus ilg lieu unfrir si à lgi. Ti aber ta contens aschi mal (f. 87b) ca mai ün da tes uffants ei clommaus da questa vitta, ilg qual ei spindraus da tutt mal à gauda ussa quella granda gliergia à beadienscha en tschiel ad has pò aung auters pli tiers tei. Milsanavont gi quei mussader, nus duvein buc plirar ca nus veigian pers ils noss ca mieran ont ca nus mo bear and dad angraziar nies char Deus bab da tschiel, ca ell ils ha spindrau. Ie ca nus ils vein aung, parchei quei ca ven tiers Deus duvein nus salvar gual tand sco lgez fuss tiers nus en nossa casa avant noss œlgs. A duvessan nus scuvir ad els, ca Deus ils ha faig quella grazia, da puder guder la gliergia da la vitta perpettna ont ca ad à nus. Ie nus duvein cun latezia nus rastiar da bault ir suenter ad els.

Silg pli suenter schi co dein els sasallvar cun plaids. Ilg patient Job [p. 206 modifica] dumonda bucca ca ses amigs deigian vangir tiers ell, par ca ell plirig ad els sia granda à grefa crusch à gigig, mò mirreit po mes amigs chei ünna paupra creatira à malvantireivel bab iau (f. 88a) sunt, o mai eis ei era anzanua ent ilg mund ün ca haigig tanta crusch sco iau à ca lgi cradig tiers tanta schvantira sco à mi. Na? Mo ell racommonda sieu faig tutt à sieu bab da tschiel, savolva tiers quell ilg qual fa la plaga à medgia puschpei si cun sieu soing maun. Ell sa fierra giu silg taratsch à clamma Deus en agid à gi, ilg senger hau dau, ilg senger ha puschpei prieu. Ach vult ell gir, chei mai vi iau mi contaner à sa combriar tant stain par mia rauba, par mes uffants, ca en prei navend da mei, ell ha prieu mai quei ca ei stau sieu vidavant, ilg ei pò tutt sieu. Ell ei ün sabi Deus. Ell sa bein sin chei grau ei survescha à mi ner à noss uffants, cur ell ils clamma or da questa vitta. Parchei caschun prenda ünna ca blichescha lanziel, cur ella ha mess ora quell à blachür, à veza ca las neblas ean scüras, à ca ei vult vangir à plover. Parchei faschünna ün cur ell ha frigg à terra la stad da manar ner porttar quell en clavau, cur ell vezza ca ei vult lavar si anqual stamprad’aura. Compaig par ca (f. 88b) la mal aura vengig bucca si sura, à la plievgia lavgig buc ilg frig. Gual par quella caschun prenda Deus quels uffants tiers ell, cur ell ha avant maun da tarmetter anqual stamprad aura à straf silg mund, par ca quels ilg tuggig bucca. Nus manigein bein bearas gada, ca scha Deus schas à nus noss uffants, schi fuss ei à nus pli bein survieu. Mò scha nus partarchein vi da quella stamprada aura à strafs, ca en avant maun, scha savein nus bucca ilg ludar avunda, ca ells ils prenda tiers ell. Ô less Deus en tschiel, ca nus tuts à faigs amparnessan, ie cun il Job da gir, cur ils noss vengian prei navend da nus scheian, ils senger ha dau, ilg senger ha prieu. Mò tiers quei ha Job bucca laschau rumaner, mò ell angrazia aung lau speras Deus à gi, ilg num dilg senger seig ludaus. Quant vess quant vess va quei tiers à nossa carn da far quei, dad angraziar à ludar Deus par ses castigs, ca ell tarmetta sur da nus. Aung alura dei ün quei far, ilg ei bucca avunda da gir, ilg senger fa cun mei sco ell vult, mò ün stò er gir, ilg num dilg senger (f. 89a) seig ludaus. Iau angraizg meu Deus à bab da tschiel ca ell mi anquera à casa à mi castigia. Ie senger ti eis gists à tutt tes truvaments en gists. Scha seig pia à quei gist sabi à grazius Deus da funds ilg nies cor dau laud, hanur ad angraziament dad uss anvi antraqua semper. Amen. [p. 207 modifica]

Ün christiauneivel priedi ner plaid sur fossa.

Sur la bara d’ilg niebel, ault à bein studigiau senger S: Gieri Saluz, burgeis à predicant dilg ludeivel marcau da Cuera ad er bein marriteivel decan da las baselgias dilg evangeli, da la hundreivla à ludeivla ligia Lacadi - Cuera.

Ilg qual ei dilg perpetten Deus clomaus navent (f. 89b) da quest mund dils 20 da January 1645 ons. Ad lg’iauter gi cun ünna granda quantitad da pievel vangieus compingiaus à la sia fossa.

Dedicatiun


à l’aulta niebla hundreivla à honoreivla sabia dunna Vrschla Saluzin, ünna nativa Widemanin Wieland dilg surnumnau ault à niebel senger S: Gieri da Saluz laschada davos wieua.

Hundreivla, à honoreivla sabia dunna suenter quei, ca iau hai faig ilg plaid sur fossa da vies char singiur à marrieu avant ünna granda quantitad da pievel dilg marcau à da la terra schi sunt iau da bearas principalas parsunnas vangieus domondaus à rogaus, ca iau deig quest plaid sur fossa laschar à nus par ünna memoria ad à lgi damai ch’el (f. 90a) ha la pli partt da sia vitta tschau manau via à vantschieu ora. Er tschau survangieu à traig si beals uffants à quels meridau par ün hanur schquitschar. Ilg qual rieug iau hai par naginna via savieu tschuncar giu. Ieu ancanusch à confess ca iau les quest priedi, ca iau hai faig, suenter ilg tallent ilg qual Deus mi ha amprestau pli bugient ver salvau par mia einfaltia parsunna, co ilg dar enten ün aviertt truckt. Mò damai ca ei lgei ilg griament da tanta lgieut paramur da la speciala æstimatiun ad autoritad da nies singiur barmier (ilg qual dei pagar pli ca mieu aigen meinig) sch’ilg hai iau par charezia ad amur, sco er mussar mia collpanza ubadienscha ancunter vus ad er ilg sabi singiur Staht Vogt Johannes ad auters cumbriaus filgs à filgias, tiers auters bears combriaus cors, ils quals sacombregian giu da la mortt da quest singiur barmier sparchieus ent ilg senger, laschau schquitschar enten ün aviert truckt, da plaid en plaid, sco iau ilg hai faig.

(f. 90b) Dedichesch damai quell à la ault honoreivla sabia dunna cun amigeivel rieug, ch’ella velgig questa mia lavuretta, cun bein ch’ella ei pitschna tant sco tucca tiers à mia conditiun, prender si cun ünna bunna velgia, à guardar sura pli ad ilg bien meinig da mieu cor sco er silg sieu char singiur à marieu, ca puschpei sin l’ovra seza, à mei er pli anavant laschar esser en sia favur à cuvida adinna esser par à racomondaus, statt enten bunna spranza ca questa mia lavuretta vengig paramur da vossa speciala temma da Deus, ad er dad autras hundreivlas parsunnas à luvrar temma da Deus ad ünna bunna velgia. Ilg tuttpussent Deus la velgig [p. 208 modifica] ansemel cun ses chars uffants consalvar gig enten statteivla bunna sanadad à vantira corporala à spirituala. Ils frascantar lur laid à kummer cun ilg trost da sieu soing spirtt, sadular cun perpettna latezia, à dar à nus tuts à faigs à sieu temps ün beau ir à casa en Christo Jesu nies senger Amen.

(f. 91a) Textus:

Ad el (numnadameng Davit) morre en bunna vegliadengia, pleins d’vitta, richezia ad hanur.

Exordium.

Tenter autras vanitats da quest mund salamenta ilg sabi Sallamon er quest, ca la memoria ner regordanza dils morts vengig à schi bauld amblidada, mo quest ei plidau davartt ils gottlos ad infideivels, ilg num da quels ilg qual eis ün mal fried à parquei schi deig ell vangir cassaus or da la terra, sco Deus schmanatscha ad Amaleck Exodi ent ils 17. v. 14. Iau vi cassar or la memoria d’Amaleck perpettnameng parchei tant sco tucca tiers ils prus gi Davit, la memoria dilg gist statt enten la benedictiun dilg senger, ilg qual nus (f. 91b) pudein ver or dilg exempel da quella dunna, la quala vett spons ü[n] pfund da custeivel ig sur ilg cheau da nies senger giu, paramur dilg qual anchins han puplau. Mò Christus schett ad els, la lascheit cun pasch à bucca pupleias, parchei ch’ella ha faig ünna bunn ovra vi da mei. Pilgver gig iau à vus, nua ca quest evangeli ven pardagaus en tutt ilg mund, schi ven ei er à vangir gig, quei ch’ella ha faig cun mei à lgi par ünna memoria. Ei ven er à star en freschca memmoria, ilg num da Moises, da Josua, da Job, da Josaphat Jerimias Zacherias Johannes Battista, à schi er principalmeng dilg beau reg à prophet Davit sez, ilg laud ad hanur dilg qual vus veits udieu ent ils plaids ligieus avant à voss[a] charezia, ils quals en messi parscritt à lgi par ün perpetten laud à memoria, parchei ca ei vengian dad ell ludai à numnai 4. principals poings sco lgei ca ell seig.
(f. 92a) 1. En pleina velgiadengia.

2. Par lg’iauter pleins richezia.

3. Pleins d’vitta.

4. Pleins d’anur.

Quests quatter poings lein nus à minchün considerar à dar ora en sieu lieug à cun uordan, à guardar ch’ei d’bien nus vein tiers minchün dad amprender à taner andament. Deus nus amprestig quau tiers la grazia da sieu soing spirtt. Amen.

Pilg amprim fa nies text mentiun da Davitt ch’ell seig mortts en bunna velgiadengia. Chi quest Davit seig staus quant ludeivlameng à prusameng ell haigig sasallvau en tutt sia vitta sa po ei ver or dilg cudisch [p. 209 modifica] da la chraneca, sco er da ses beals psalms par tutta navant, ils quals iau fatsch ussa bucca quint, da dar ora lg’ün suenter lgiatter mò cuorttameng en ünna summa, da plidar lunder ora. Schi (f. 92b) eis ell staus ün filg dad Isai, ilg qual era filg da Obed er da la schlatta da Juda dad ün pitschen vangir nau, mò prus da bella fuorma. Ell era brunlechts cun beals œlgs, ilg qual veva amparmaschun dilg Messias, dilg qual er ils prophets savents saragordan à fan mentiun. Ell ei staus ubiedis à sieu bab, s’ha turpigiau, ne ancarschieu da naginna hundreivla lavur scha gie quell era schdichiada à pitschna da tal guisa, ch’ell ha era parchürau las nuorsas, nunder ch’ell ei dilg prophet Samuel vangieus clomaus ad unschieus par reg sur Israel, en stailg dilg reg Saul tras commondament da Deus ad ei aschia vangieus alzaus tiers tutta granda hanur par ün reg à prophet ent ilg qual stand ell ei er staus fideivels à flissigs. Mò nagutta tand meins, schi eis ei à lgi curdau tiers bearas persequtiuns, schvantiras à tribulatiuns, pò adinna marvilgiusameng dilg perpetten Deus scharmigiaus à consalvaus antraquan ell silg suenter ha vantscheu ora sia cuorsa (f. 93a) ad ei ieus la via da tutta carn ad ei morts d’ünna natirala à cheua mortt.

Ell ei aber morts buc en sia melgra ætad sco Absalō sieu malubiedi filg, mò en ün aulta bunna velgiadengia cun cueida dad ir à ruvaus ad ha dau si ilg regiment da sieu raginavel à sieu filg Sallamon, numnadameng ent ils 70, ons da sia velgiadengia ad ei à schia rivaus tilg tearm da sia vitta, dilg qual Moises gi, ca la nossa vitta cuozzig 70 ons sco l’experienzia da münchia [di] mussa ca bears pli pauc pon rivar sin quella velgiadengia, ca na seigian da quels ca vargian, sco Moises gi pli anavant, cur la vitta dilg carstiaun ven aulta, schi ven ella fin 80 ons ad ei fig da sa schmarvilgiar ca Davit enten tanttas tribulatiuns, grevas guerras ad er schkarschantus taner casa ei vangieus ad ünna schi aulta velgiadengia. Mò lgi ha Deus lunganeu la vitta, ch’ell ha rigeu sur Israel 40 ons ad à Hebron 7 ons ad à Jerusalem 33 ons. Ad han aschia suenter ilg türan Saul ils (f. 93b) Iseraeliters giu vid dad ell ün bien, fideivel bab da la patria, à bucca mai quei mò er ün bien pastur da lur olmas, ilg qual ils ha scharmigiau t’ilg ver survetsch da Deus à sez mussau à paschantau quell. Òr da quei amparnein nus, ca denter ils temporals duns da Deus, seig buc ilg mender, mò ün dils pli grands à principals, ca Deus datt à lgi carstiaun lieunga vitta cun hanur ner ünna bunna vegliadengia, ilg qual Deus ten tand ault ch’ell vult ca nus steian si avant ün cheau grisch à figeian hanur à quell, sco quei ven amparmess ad ils ubiedis uffants ad er tuts quels ca saflissegian da la temma da Deus à salven ses commondaments, sco vus da quella vartt pudeits leger en lg’iauter cudisch da Moises ent ils 2 Mos. 20, aschia ent ilg 5. codisch ent ils 5. cap: à proverbiorū ent ilg 3. cap: Eph. 6. cap: [p. 210 modifica]

Mò lau speras schi schmanatscha Deus ad ils malubiedis à gottlos schdichiaders da ses commondaments ch’ell ils velgig scursanir lur vitta ch’els possian cun (f. 94a) quella bucca vangir sin tala bealla velgiadengia, sco vus da quei pudeits leger Job 36. cap. psal. 55, ilg qual nus vein er exempels Hersachsonan filgs da Juda, Hofni à pinchas filgs da Heli dilg parsura saccerdott. Item enten Amon ad Absalon à bears auters pli, cun bein ca Deus datt er ad ils gottlos granda vegliadengia, sco Davit gi, ilg qual nus vein er exempels enten Jeroboam à Herodes. A da l’autra vartt prenda ell savents ils prus, enten lur iuvantengia, sco Abiam ilg prus filg da Jeroboam, da la quala causa Deus ha sias bearas nundumbreivlas caschuns.

Mò Deus handlegia cun ils ses sco ell vult, seigig ca ell ils laschig viver gig à vangir tiers ünna bunna velgiadengia, ner ch’ell ils laschig bault morir en lur iuvantengia, schi eis ei aungalura sagir, ca à da quels ca tengian Deus char sto tuttas caussas survir enten bien. Ilg qual nus dei survir à tuts quau tiers, ca scha la velgiadengia eis ün dunn da Deus, schi pò scadin rogar par quei dunn da Deus, ilg qual ei er lubieu da Deus (f. 94b) à ven dau ad ils cartents ünna lieunga vitta par rasar ora la gliergia ad hanur da Deus, par carschentar sia baselgia, sco er ad ils ses ad à sasez enten bien, sco ün ilg qual fuss enten ün grand à principal uffici ad antallgis, ca sia mortt sches ch’ell stuvess bault morir, less esser dan à la baselgia ad er à lgi regiment temporal, à suenter sia mortt pudessan sieuver grevas priglusas caussas à strafs, ils quals, ell stent enten vitta tras ilg agitt da Deus less bein dustar, volver navent ad esser lavand à la[s] baselgias. à sacorsch à schia ca sieu regiment fuss nizeivels à las baselgias ad ilg regiment, scha pò ün da temma da Deus bein urar par ünna lieunga vitta, bucca par amur da sasez à par dalleg da questa vitta, mò par fardriar l’hanur da Deus, la vantira à beinstar da la baselgia sco er dilg regiment, sco nus ven da quella vartt mess avant ludeivels exempels en la soinchia scartira.

Ilg reg à prophet Davit ha sez urau Deus, ca ell ilg velgig bucca far morir enta miez sia vegliadengia, quei ei (f. 95a) en sieu melger esser, ont ca ell na vezig ad haigig guardau antuorn ad urdanau à la baselgia ad à lgi regiment ün buntadeivel à varttideivel regenter ad enten ün auter psalm gi ell, mi bandunne buc ò Deus, en la vegliadengia, cur ca iau veng grischs, antraqua ca iau hai faig ad aviertt tieu bratsch ad uffants dad uffants, à la tia vartid à tuts quels, ca dein vangir suenter à puschpei, iau veng buc à morir, mo viver à plantar l’ovra dilg senger.

Ezechias cur ell vett udieu dilg prophet Esaias tras commondament da Deus, ch’ell stuvess morir, ch’ell duvess damai dar uordan à sia casa [p. 211 modifica] schi bargitt ell pittrameng à roga Deus, ch’ell duvess po longanir sia vitta. Mò parchei quei? Lgi era ei forssa silg mund ieu schi bein, ch’ell ilg bandunava par quella caschun schi nuvidas? Tutta via bucca. Mò la considerau à manau à cor, cò ell ha aung bucca mess elg dreg uordan ilg regiment, à survetsch da Deus, co scha ell duvess ussa morir, schi fuss ei prigel à da tumer ca la disciplina (f. 95b) da la baselgia ad ilg survetsch da Deus, sco er auters buns uordens a tsche[n]ttaments ngissan ad ir giu à pudess sin sia mortt vangir ün gottlos reg ilg qual pudess manar ent la idolatria à superstitiuns. Paulus garriava da vangir schligiaus. d. quei ei da sa sparchür dad esser cun Christo, mò vangint à lgi enten senn las baselgias, las qualas vevan basengs ca Paulus fuss enten vitta, garriav ell par quella caschun da viver, à quei par lur firdriament à vantira.

Aschia ei er à prus babs à mummas bucca scummondau da rogar Deus par ünna lieunga vitta, par amur da lur uffants, à quei sutt spranza ch’ell bugient pli bein ils less trer si ad ils drizar lur vivanda ad er cun ils mussar la dregga temma da Deus. Mò da tal guisa, ch’els haigian nagin zvifel, ca Deus ilg qual eis ün bab da tuts combriaus, ils sappig bunttadeivlameng consalvar ad aschia masirian bucca tiers à sasez pli ca na seig dreg à pusseivel, ch’els partrachian adinna da quei ca statt ent ilg soing bab noss, tia velgia daventig. (f. 96a) Paramur da nus ez pudein nus rogar par lieunga vitta ad urar ca Deus nus velgig bucca clummar navent nunrastiaus, ont ca nus vangian tras vera riglienscha à pœnitenzia (tani si tras quella schmaladida spranza da lieunga vitta) en grazia à pasch cun Deus. Gual questa caschun ha muvantau Ezachias ilg reg da rogar Deus par lieunga vitta, damai ca ses puccaus squitschaven sieu cor, ch’ell vaseva ca ell fova bucca parriaus da morir tiers ilg qual auda rigla à laid dils puccaus, cardienscha en Christ à milgdrament da la vitta. IN SUMMA nus pudein da vera urar par ünna lieunga vitta, mò adinna à minchia gi ad à minch hura duvein nus esser rastigiai cun las 5 iuvantschellas sabias, ca nus münchia batter d’œlg scheian cun Simmeon, senger lai uss ira tieu fumelg en la pasch, sco ti has gig, parchei mes œlgs han vieu ilg spindrader.

Lautra part.

(f. 96b) Par l’autra ven ent ils plaids ligieus avant à vossa charezia, faig mentiun, co Davit seig morts pleins d’vitta, quei ei? Ch’ell ei staus staunchels ad anfisa da la vitta da quest mund, à bucca tand par amur da las tribulatiuns ad anguschas temporalas, mò sco er da cueida à spechiar vess suentter la vitta perpettna, da mai ca ell saveva ca en quella fuss cumpleina latezia à beadienscha, carrinnas avdanzas à semper, à par quella caschun garreg ell bucca da viver pli gig sin terra, mò da morir beadameng. [p. 212 modifica] A cuntutt schi amparnein nus tschau, ca sco lg’ei bucca scummandau da rogar Deus par ünna lieunga vitta, aschi seigig ei er bucca maldreg, cur ch’ün prus cartent carstiaun ven staunchkels ad anfisa da questa vitta temporala, ch’ell quau tras garregia bucca pli da viver, mò da morir, par ch’ell possig morir à vangir à paus à ruvaus sco nus da quei vein exempels bucca mai da Davit, mo er enten Abraham, Isac, ils soings patriarchs, ch’els en er (f. 97a) tuts vangi anfisa à pleini da la vitta terreina, sco dad els statt scritt ch’els seigian tuts mortts pleins d’vitta. Aschia schev er ilg prophet Elias, ilg ei avunda senger preng navent da mei la mi olma, iau sunt bucca pli buns ca mes pardavants. Ad ilg patient Job statt ei scritt, Job morè velgs à pleins d’vitta. Ie Cicero ilg qual ei staus ün pagaun veva par isanza da gir, Omnium rerum satietas vitæ, facit satietatem. La pleinezia da tuttas caussas fa er la vitta staungla à pleina. Mo scha Abraham à Davit ean vangi staungels, pleine ad anfisa d’vitta, duvessan damai buc er ils velgs silg gi d’oz vangir pleine d’vitta, vangi anfisa da viver, damai ca la vegliadengia par sasez ei ünna gravadengia à l’experientia da minchia gi mussa ca la mortt ei ad ils velgs pli bunna ca la vitta.

Mò sch’ils soings en vangi pleins d’vitta, ils quals en stai richs ad han giu buldanza en tuttas caussas, duvessa damai buc er vangir anfisa aung oz ilg gi quels ils quals vivan en maungel à paupira, ils quals ston (f. 97b) scher statteivlameng elg leg, ne schilliog enten autras tribulatiuns à miserias, quels vengian bucca malpusseivel pleine d’vitta. Syrach gi, ò mortt quant bein fas ti ad ils maunglus, ad à quels, ch’en fleivels à velgs, ils quals han grand quittau, ad han da guardar vangint nagin bien silg mund.

La cummina creatira ei sco Paulus gi subietta à la vanitad, parchei duvess damai ilg carstiaun buc er vangir anfisa da sia vauna vitta. Mo chei ei la nossa vitta tschau sin quest mund, lei ün Bilgerschaft, ner ün star vandliar ent ilg iester, gi ilg beau Job, la vitta dilg carstiaun eis üna statteivla guerra. Ell eis ünna vall da larmas, gi ilg beau reg a prophet Davit. Gie la pli custeivla vitta temporala ei staungla, datt breigia à stenta à fadigia, sco Moises ilg hum da Deus datt pardichia. A soing Augustinus gi: Vita hæc non est vitta, sed via ad vittam. Quei ei? La vitta temporala da quest mund ei bucca la vitta. Aschia plaida er ilg soing Ambrosius. Vitta hæc non est (f. 98a) vitta, sed est miseria. Quei ei? Questa vitta ei buc mò ünna miseria.

  Es ist allhier eim Jamerthal
Angst und Noth und Tryebsal überal.
In summa
[p. 213 modifica]
  Dess bleibenss ist ein kleine Zeit
Und voll der Müheselligkeit
Und werss betracht ligt imer im streydt.

Quei ei.

Quest mund ei vall da larmas bein
D’fadigia breigia stenta plein.
Nus tschau stein zunt ün cuort tempset
Cun pauc dalleg. Tillein navent er zunt anneg.

Parchei duvess damai ün carstiaun buc vangir pleins d’vitta, quei ei vangir anfisa da quest mund.

Mo ei s’afla bears da quels bucca mai denter ils richs mò er denter ils paupers, ils quals ean da tal guisa surdai à la vitta temporala, ch’els maina pon viver (f. 98b) avunda, mò quels en zunt nars à fan narrameng à datten sez pardichia, ch’els sapian pauc da la vitta perpettna. Parchei tarmetta Deus sin quest mund à ses cartents da tanta sort d’cruschs à contradi, auter ca denter à autras caschuns er par questa, ch’ell vult ils far sagirs, ner tarladir questa vitta temporala sco canta la carstiauna baselgia. Caro percutitur ut omnia servetur. Quei ei? Parquei tarmetta Deus la tribulatiun, par ca la carn vengig castigiada à cunsalvada tiers la vitta perpettna, a baul suenter, sco lgei maldreg, cur ch’ün carstiaun garregia tras dalleg da questa vitta temporala à tarreina da viver gig, à schia eis ei er maldreg cur ch’ün carstiaun ven anfisa da questa vitta temporala, pupla ad ei malpatients, parquei ca ei lgi va mal silg mund, à ven squitschaus, parchei dregs carstiauns schligian lur olmas en patienzia, à lauden Deus à sasuttametten à sia divina velgia, à gual sco ils prus cartents vengian ancunaschi or da lur ovras (f. 99a) à patienza, aschia vengian er ilgs gottlos à nuncartents ancunnaschi or da lur ovras à malpatienzia, mò scha la mala mala patienzia ei par saseza mala ad eis ünna caschun da tutt mal, scha sieu ei er lu[n]derora, ch’ilg griament da morir, ilg qual daventa tras mal patienzia seigig er mals.

Ilg prophet Jeramias sa plira à planscha cun granda malpatienzia da sia crusch, cur ch’ell gi, ach mia mumma parchei has ti parturrieu mei ancunter ilg qual tutt rengia à scaingia en tutt la terra.

En quella guisa pupla er ilg prophet Jonas ancunter Deus à garregia tras malpatienzia da morir. Iau less, gi ell, pli bugient esser mortts ca viver. Mò par ca iau compelgig tuts cuorttameng en ünna sumna, schi dei ei esser ilg griament da tuts cartents carstiauns, ch’els possian christiaunameng viver à morir beadameng. Chei rieug savess ilg carstiaun far ca fuss pli buns pli maunglus, ca rogar ch’ilg perpetten Deus ilg velgig dar patienzia [p. 214 modifica] à statteivla cardienscha enten (f. 99b) Jesum Christum antraqua la mortt, par ca ell possig la sia olma raccommondar cun fidanza, cun soing Stephen ent ils mauns da nies senger Christ à suenter questa vitta ver partt da la perpetna latezia enten tschiel.

Mò ei dei tiers quest griament bucca rumaner, mo nus stuvein er tuts andrizar tutt nosa vitta quau suenter, ca nus enten ilg grund da quest griament pudeigian esser sagirrai à ca nus veigian nagutta da tumer la mortt, mo lgi pudeian confortusameng ir ancunter à cun soing Paul lgi porscher ilg truz à gir, ò mortt nu ei tieu uelg ò uffiern nu ei tia vantschida. Mò Deus seig angraziaus, ilg qual nus ha dau la vantschida tras nies senger Jesum Christum.

La tearza part.

1. Pilg tierz fa nies text mentiun dilg reg à prophet Davit ad ilg lauda, ch’ell seigig morts pleins d’richezia, parchei ch’ilg perpetten Deus ilg ha (f. 100a) tschentau ad urdanau sur quei grand à pussent raginavel dad Israel, lau tiers lgi ha ell dau granda richezia ilg qual nus pudein ver ad antillar or da quei ch’ell ha laschau davos à sieu filg Sallamon, tiers ilg bageg dilg tempel bearas caussas las qualas ell veva rastigiau ad urdanau tiers tras commondament da Deus, numnadameng 100000 centners d’argient lau tiers brunz à fierr senza diember. Mels anavant aigna rauba 3000 centners d’aur dad ophyr, à 7000 centner spir argient, ilg qual fa sco anchins quintan ora, milli gadas milli à tschunquanta milli crunnas. Ò granda richezia à benedictiun da Deus.

Mò cur Davit ei vangieus velgs à pleins d’vitta schi lgi ha sia rauba à richezia nagutta pudieu handriar à taner si en sia mortt, mò ell ha quei tutt bandunnau bugient à cun bunna velgia ad ei staus ubiedis à savundau ilg perpetten Deus. Ell ha er bucca rimnau tutt quels scazzis sin quei grau ad à quella finn par ancurir dalleg en quei, en sia velgiadengia, ner tschentar (f. 100b) sieu cor sin quei ad à quella finn er buc, ca sieu felg Sallamon deig duvrar ner surduvrar tiers loschezia mò ca quei tutt dei vangir mess vi dilg bageg dilg tempel à vi dilg survetsch da Deus.

Or dilg qual nus vein dad amprender, ca la richezia enten sasez seigig bucca mala, mo bunna à nizeivla. Je damai ca la benedictiun da Deus fa rich. Bucca mai Davit ei staus richs, ad ha giu granda rauba senza dann da si olma. Mò Abraham, ilg bab da tuts cartents, Isac sieu filg, Jacob sieu beadi, Joseph, ün filg da sieu beadi, Naaman ilg Syrer, Josaphat, Job, Joseph dad Arimathea, Tabbitta da Joppen, à la Lidia la carmarüna da scarlatta. Non enim sed affectus est in crimine. Quei ei? bucca la rauba, mò ilg surdiever da quella ei donn, Deus condamna bucca la richezia, mò ilg surdiever da la richezia, ner ilg survir à la richezia. [p. 215 modifica] Mò sco la richezia senza surdiever condamna nagin, aschia gid ella er nagin tiers ilg sallit. Ella gid er nagutt avant la mortt, parchei ca (f. 101a) quella sa lai bucca cumprar ora ne cun rauba ne cun daners ad ils morts san à pon nagutta prender cun els da tutt lur rauba, sco gi ilg prus Job, nieus sunt iau vangieus da la parsunna da mia mumma, à nieus vam iau puschpei navend. A soing Paul gi nus vein nagut purtar cun nus en quest mund, a sagir eis ei, ca c nus vangin er à puder purttar nagutt lunder ora.

Jumma ei statt tiers ilg sprichvort ca gi?

Ein Limlach Jns Grab damit schab ab,

Dir Würts nüt mehr, darvon zu bringen.

Quei ha salladinus ilg soldan avant peda enten Egypta à Syria bein antalleg, ilg qual sa figeva manar suenter ün lanziel nèr à mussava quell à ses underthaners, à figeva clomar ora en questa guisa, tand bear meina Salladinus ilg soldan da tutta sia rauba (f. 101b) davend cun ell. Ilg qual Becatius gi iau hai giu richezia ad hanur ad or da tutt quei prend iau cun mei nagutt auter, ca quest lanziel nêr parsuls, à quell stò esser mieu triumph. Ie la richezia gida à nizegia bucca mai nagutt ancunter la mortt, mò savents ei à quels ca mieran pli dann ca gudaing, parquei ch’els tschentan à renten lur cors lundervi. A gin ancunter ilg aur, ti eis mieu confiertt, parchei ca tals lur scazzis ils fan zunt malpatients en la mortt. Ells bandunnan nuvidas la rauba, à la mortt ils ven da tal giusa ancunter ch’els pon bucca udir plidant da quella nun gir la garrigiar. Sco Syrach gi, ò mortt quant pittra eis ti cur ilg carstiaun, ilg qual ha buns gis à viva senza quittau, cun ilg qual va bein en tuttas caussas ad ha dalleg en beiver à malgiar sa partrachia vi da tei.

Ils richs duvessan bein sa partarchiar vi dilg plaid dilg senger, vndre ilg senger cun tia rauba, ilg qual daventa, cur vus lascheits voss giuvens flissiar cun buntad, ti[l]g bagiament à conservatiun da las baselgias à (f. 102a) schollas, nua ch’ilg ver survetsch da Deus ven duvraus ad exercitaus. Milsanavant vi dils spittals à casas da paupra lgeut, vi dad orfens à vieuas ils quals ein manglusi da niess agitt, cun ilg qual ven er parünna l’exhortatiun da soing Paul, vi da Themottium, ad ils richs da quest mund commonde, ch’els deigian buc esser dad ault senn, à deigian bucca tschentar lur spranza sin la malguissa richezia, mo silg vivent Deus, ilg qual nus datt tuttas caussas richameng da guder, à ch’els fetschian dilg bein, à daventian richs da bunnas ovras, liberals à comparchian bugient sin quei ca da vangir par ch’els possian survangir la vitta perpettna.

La quartta partt.

Silg pli suenter statt ei, ad ell more pleins d’hanur. Ilg perpetten [p. 216 modifica] Deus ha clomau Davit navent da las nuorsas, à lgi ha dau ün num, sco ils pussents sin terra porttan, quei ei ell lgi ha faig ün reg ad ün fürst, ca (f. 102b) œasters pottentats da las terras d’antuorn han tiers ell ancurrieu pasch ad amicitia, ad ei aschia enten quest mund staus pleins d’hanur, vasent sura ca ell ha er sadeporttau undreivlameng en sieu ault stand ad uffici à staus avant. Ell ha er dau audienzia ad ün à scadün er dau gists truvaments, sallvau ünna bunna conscienzia ad aschia quau tras survangieu grand num laud ad hanur. Po schi ha er quella buc pudieu spindrar da la mortt. Davit ei mortts, scha gie ch’ell era vangants dad ünna nonmorttala vitta ad hanur.

Or da quei amparnein nus, ca denter ils duns à beneficis temporals ca Deus datt seigig er quest buc ün dils pitschens, cur ch’ün ven tanïeus ad hanur à ven respectaus à reverrieus.

Quels ils quals en enten granda hanur à dignitad duvessan bein sa partarchiar ch’els han da morir, par ca els s’aulzien buc à vengian laschs à garmadis, à quau tras vengian struffigiai à scatschai sco ilg lasch (f. 103a) reg Nebuccadnezar à bears auters pli.

Parchei ch’ilg senger stauscha ils pussents giu da la subchia. Ell spatatscha quels ca en laschs enten lur cors, canta la banadida iuvantschella Maria.

Mò lau speras quels ca en quau en schdichiament mò temen Deus ad ilg tengian char, han da spechiar hanur enten la vitta ch’ha da vangir sco Paulus gi, iau raschun ca ilg andirar da quest mund seig nagutta da metter vi da quella granda gliergia, ca ven vi da nus à vangir scuvertta. Item nies burgerschafft ei enten nunder ca nus spechein er ilg spindrader Jesum Christū, ilg qual ven à midar nies chierp bass, par ca ell daventig sumlgiants à sieu chierp glorius, suenter la vartid, tras la quala ell pò tuttas caussas metter sut ell. Richs à paupers dein ver adaig co el[s] mierian tschau enten hanur, par ca els suenter questa vitta possian survangir la perpettna gliergia à beadienscha, mo co quei possig davantar, sa pò ei ver or da quei, ca ilg senger gi sez, chi ca fa hanur à mi, à quell vi (f. 103b) iau er fa hanur. Ei ven aber faig à Deus hanur andreg, cur ca nus ilg amparnein d’ancanuscher or da sieu plaid, cartein enten Christum sieu filg à tras la cardienscha vivin soinchiameng. Parchei ca à quels vult ell dar la vitta perpettna. O grand hanur, ô granda gliergia. Chi vult saver gir ora l’hanur à gliergia ch’enten la vitta perpettna.

Damai ca Davit ei morts velgs à pleins d’richezia ad hanur, schi amparnein nus, ca nagin tittel seig à schi beals à herrlichs, ch’ell possig scharmigiar da la mortt. Nagin ei sagirs da quella, nagin ei frietaus, ilg ei tschant(sch)au ad ils carstiauns da morir ünna gada. La sentenzia eis ida [p. 217 modifica] sur nus tuts. Quella staigna eis rutta sur ils noss culliez, ilg ei la via da tutta carn, quella strada passein nus tuts, ilg ei la velgia ligia, ti stos morir. Quau gïda nagin suplicar, à quei decret sai iau bucca gir ancunter, la mortt ha nagin respect, ella schanegia à nagin carstiaun, ella prenda nagins duns à schencks. (f. 104a) Ella salei bucca comprar ora ne cun aur ne argient. Chei dessan bears ch’els pudessan vangir largs à frys avant quest decret, quau anqueran bears tuttas apothecas à tuttas earvas, da crapa ad ossa, da mur à vartid sch’anqual caussa pudess gidar ancunter la mortt. Ils docters han bein afflau receps à madaschinas da consalvar la sanadad, mo ancunter la mortt ven nagutt anflau. Contra vim mortis ne medicam in hortis. Quei ei? Ei crescha nagin earva els orts ca possian gidar ancunter la forza da la mortt. La mortt ei ün sgrischeivel türan, ilg qual mai nagin ha surmannau, ella ha vantschieu à mess sutt ilg barrun Davit, ilg tapfer Isua, ilg ferm Samson, ilg grand rys Golliath, Allexander Magnus, ün monarch da tutt ilg mund, ilg amparadur Augustus, Octavianus, H[e]ctor ad auters, parchei sa lain pia la lgeut sin lur farmezia, à la mortt ils ha tuts prieu navend. Ei statt scritt ch’els seigian mortti. Ella spigia nagutta suenter quant gig ün haigig vivieu, sch’ell haigig 10, 20, 100 ner 1000 ons. (f. 104b) Ó vus iuvens hummēs à dunnauns, filgs à filgias vus vaschit pir à schi zierrlich à laschameng cun seida à wally, aur à pedras custeivlas, sco vus mai leits, mò chei vangits vus ad antscheiver ancuntter quelli aschi vnverschambta mortt mallmunda, la quala ha naginna bealtezia ne iuventengia, ner nu ei quell bi Absalon, quella bealla Rachel, Ester, Juditta, morts en ei, ilg en morts.

Ò vus sabis à vus bein mussaus, vus vus alzeits à figeits da grand cun vossa sabienscha à pardartezia cun viess bein plidar, mò chei vus ven quei à gidar ancunter quella zuorda mortt, quella ha nagin adaig ne sin vossa sabienscha ne sin viess bein plidar, mò chei vus ven quei à gidar. Ner nu eis ilg sabi reg Salomon, ilg pardertt consilgier Achitophel, quell subtil Aristottelles à Plato, quell bein à fig mussau Pythagoras, quell grand physicus Plinius, ilg miedi Gallenus, quell grand plidader Cicero. Nu en tand bears à sabis singiurs à burgameisters, tand bears à (f. 105a) parderts mussaders à predicants da quest marcau, morts en ei, ilg en morts.

O vus richs, vus cargeit pir bein cun rauba, sarrei voss bilgs cun 1000 searras, chei vus ven quei à gidar ancunter quella rabiusa mortt, la quala po nagutta gidar ner dichiar voss daners. Nu ei quell rich Davit, Sallamon, Nabal, nu ei quella lada à grassa Agar, nu ei Midas fitaus cun tand aur, nu ei Crœsus cun sia richezia, à cun ses scazzis, morts en ei, ilg en morts. Ô vus niebels à pussents, ca duvreits grand pracht, vus vus figeit pir grands cun tittuls mò chei vangits vus er ad antscheiver ancuntter [p. 218 modifica] quella malhofflia mortt macortta. Quella ha nagin adaig ne sin voss hanur ne sin voss vaapens. Ella spigia suenter nagin tittels à numbs, vengig ilg carstiaun numnaus, cho ch’ell mai vult. Quell niebel à grand, ner niebel à streng, ner niebel ad ault mussau, ilg bein ner ault naschieu, ilg illuster, ilg fig illuster, ner ilg illustrissim da tuts, ilg hundreivel, aulthundreivel, ner ilg hundreivel da tuts (f. 105b) suenter quei gig iau spigia la mortt nagut suenter mò la drova ses dregs, ils quals ella ha artau dilg puccau, ancunter tutt la schlatteina dilg puccant carstiaū. Est cumune mori morts nulli parcit honori. Quei ei? La mortt salva ün adual dreg, ella prenda ilg singiur, aschi bein sco ilg pur à servittur. Ach schi nus laschein nus restiar ad ur ad antemps tiers l’hura da la mortt, à sagirameng nus duvessan ussa esser rastiai quest hura, sch’ei fuss la velgia da Deus da vangir schligiaus à da la sparchür navend à quei par questa caschun, par ca nus vangian tiers quest senger, ilg qual nus ussa vein avant nus tarmess via enten la perpettna latezia à beadienscha.

In comium ner hundreivla memoria.

Mò par ca nus sin la tearra matteian er (f. 106a) anqual causa vi tiers da la vitta à damananza, à beau ruvasseivel sparchür ent ilg senger da nies char Pfarr Herr barmier, schi ha ell pli ca bein merrittau, ca ei lgi vengig salvau si ünna speciala memorgia à mess sin papyr à ses cu[n]briaus parents ad amigs par cunfiert à la posteritad par ün immorttal laud ad hanur.

Da Davit stat ei ad udin nus, ca quest lgi seigig tschentau par ün hanur à perpettna ragordanza, chell seigig morts en bunna velgiadengia pleins d’vitta, richezia ad hanur. Quest po en vardad er vangir gig da quest s: senger barmier.

Parchei lg’amprim eis ell morts en bunna velgiadengia, numnadameng ent ils 74 ons. Ei aschia staus 4 ons pli velgs ca Davit. Ent ilg ligiam da la soinchia leg ha ell vivieu cun questa aulta cumbriada à rumasa vieua à beada mattrona 55 ons. Ean stai la pli velgia leg da quest marcau da quest temps. Deus ils ha er banadieu cun uffants à (f. 106b) frig da sia parsunna, ch’ell ha vieu uffants dad uffants ad uffants da beadis. Ell ilg soing ministerio eis ell staus 56 ons, ent ilg qual ell ei bears ons staus minister ner præses à decanus dad ün antir ad hundreivel capitell ad er da la hundreivla Cadi da Cuera, ent ilg principal marcau da las treis ligias ed ha lau cun ün special laud survieu à pardagau enten la baselgia d’sura da soing Marttin 39 ons. ent ilg qual temps or ad or Deus lgi ha amprestan tanta grazia à sanadad ch’ell er enten sia aulta vegliadengia mai non ha nagutta antardau da tutt quei, ca lgi udeva tiers à sieu uffici da la baselgia. [p. 219 modifica]

Lgei fig da sa schmarvilgiar chel enten tants schgurrins temps à denter tantas tribulatiuns à prigulusas persecutiuns, las qualas la granda part en idas sur ell ora, ell ha giu ünna tal granda à suana vegliadengia, mò ver eis ei, ca Deus ilg ha da semper nau giu urdanau quei temps ad hura.

Par l’autra eis ell morts pleins d’vitta sco ell ha (f. 107a) gig avant mei sieu diacon ad auters, ils quals ilg han conforttau cun spranda dad ünna pli lieunga vitta temporala: schi ha ell gig ch’ell sigig pleins d’vitta, ch’ell seigig staungels da quest mund ad anfisa dilg esser da quest mund, ch’ell haigig vivieu avunda à ch’ell haigig ün arsantim suenter ilg senger Jesum, ch’ell spechig ussa cun latezia cun auters uffants da Deus, la gloriusa pallantada da Deus ilg senger enstailg da questa greva staungla vitta.

Ell ei er morts pleins da richezia, parquei ca Deus ilg ha richameng banadieu cun rauba, à lgi ha dau à laschau guder quella antraqua sia finn. Ell ha er bucca duvrau quella tiers muottvill ner loschezia, mò ell ha quei tutt ancunaschieu par duns à beneficis da Deus ad ilg ha aschia ludau ad angrazigiau par quels.

Silg suenter eis ell mortts pleins d’hanur, parchei ch’ell ha enten sieu uffici à clomada cun sia vitta à damanonza da tal guisa sa deporttau ch’ell cun (f. 107b) (cun bein ch’ell ei morts) viv aungalura enten tschiel à cun sieu num, ilg qual ell ha laschau davos, dilg qual ses uffants han fig da salagrar. Ilg num da ser Gieri ven ad esser sco incens ner veinrauch ard d’ün apotheca, ell ven ad esser sco mêl en bucca, sco gi Syrach, ilg num da Josias, ilg num dilg qual ei rasaus ora en bearas tearras, parchei ch’ell ha pardagau, ner cun pardagar à buns cunselgs à cun madaschinnas sa faig ludeivels, ca er bears easters da las tearras or d’antuorn, pievels dad omnas duos religiuns han gugient giu da far cun ell ad han duvrau sieu agit à conselg.

Cur Judas Machabeus ei mortts scha planschevan els aschia, ach ca quell barrun ei vangieus antuorn, ilg qual ha scharmigiau à spindrau Israel, Cunbein ca quest barrun ei bucca vangieus antuorn enten la guerra, mò ei morts dad ünna cheua à ruvaseivla mort en sia casa, pudein nus aungalura gir, ach ca quest barrun ei morts, ilg qual ha (f. 108a) scharmigiau, à spindrau la patria à la religiun. Ach chei vein nus vi dad ell pardieu. Ell parsuls ei staus pli co bears da nus. O quant bearas baselgias ha ell aviertt si las portas à las reformau, à las qualas era stizau la lgisch dils soing evangeli, ad ha puschpei manau en quell cun granda latezia. Enten 2. cudisch da Samuel ent ilg tierz cap. v. 31 savda Davit ilg pievel tiers cummin laid par la mortt dad Abner sieu general à gi, scarpeit vossa vaschcadira, à targeit sacs antuorn vus, à portait laid par [p. 220 modifica] Abner ad ilg reg sez mava suenter la bara bargiva sper la fossa à tutt ilg pievel bargiva cun ell.

Wa er vi tiers ti bealla cumminonza à Burgerschaft da Cuera à bragie. Bargi vus regenters, targeit en sacs, à porteit mala currada sur quest ch’ei aschi gig staus viess Pfarrherr à predicant. Vus filgs à filgias meit vi à targeit ent vaschcadira da mala currada, à bargi sur la mortt da viess singiur à bab (f. 108b) chi ei en questa rimnada, ilg qual possig sa rataner da bargir. Minchin or da vus ven à gir, ach ca iau vess auvas avunda enten mieu cheau, à mes œlgs fussan fantaunas dad aua, ca iau pudess bargir gi à noig. Caschun da bargir han tuts Grischuns dilg evangeli, parchei ch’ilg ei curdau ünna principala pichia da nossas baselgias, ün füttament ad hanur da la terra, ün ziert dilg stand spiritual, ilg qual ha tarlgischau cun specialas vartits dilg chierp ad ilg antalleg. Ell fov era d’ün ferm à lingier chierp, ei staus da statteivla sanadad, d’ünna cheaua durrada vitta, da bi deporttament à damannanza, d’ün ault antalleg, amigeivels, ilg qual ha adinna furdrigiau la cuminonza à bein star, hassigiau à staus malcontents da tutt scumbilgs ad uffruors. En tand bearas incommoditats à schgurrins ch’ean carschi denter nus, schi eis ell adinna staus tapfers à statteivels er dilg temps da las guerras, morrias à mallatias han rigieu denter nus (f. 109a) anzaquants ons, schi eis ell adinna staus tiers sia pleif à baselgia ad ha fideivlameng paschantau sias nuorsas ad ha aschia redliameng vantschieu ora ilg uffici dad ün mussader dilg evangeli. Silg suenter lgi ha Deu er faig questa grazia ch’ell ilg ha bucca schau scher gig ad er buc en ün anneg prieu navend, mo ell ilg ha aschia en sia malsoingia salvau si antraquan silg sisavel gi, silg qual ell era cun clummar en agid ilg num dilg senger tuttpussent perpetten Deus en granda patienzia ad er mattend vi tiers sieu rieug, ca Deus velgig scharmigiar à consallvar la chara patria, sia baselgia, à particollarmeng quest marcau tiers la cunnaschienscha da la vardad dilg soing evangeli, ils laschar sclarir la lgisch da quell pli à pli ad ilg velgig schiliog parchirar da tuttas malas schvantiras graziusameng. A sin quei cheuameng dau si sieu spirtt, à beadameng dormantaus en Christo Jesu cun antalleg à christiaunameng desponieus. (f. 109b) Iau duvess plidar pli davartt sia vitta à mortt, mò iau sai bucca, ilg cor ei mema pleins ad ils œlgs flissegian cun larmas. A parchei bucca: Damai ca iau sper ell hai 30 ons condiert ilg uffici da la baselgia, à mi hai er mussau sieu cumpoing à colaboratur, ilg qual ell ha er à mi confessau antraqua la mortt. A cur ca iau pudess ie tschantschar, schi ei pò mieu antalleg memia pitschens, la lieunga mema greva da metter ora quei.

A lgi mussein nus la pli suentra hanur pusseivlameng cun ün tand [p. 221 modifica] grand glaid dad easters à dommestis, hummens à dunnauns, iuvens à velgs, cun ver kumber à laid, culs œlgs bungiaus, cun larmas cauldas, las qualas cuorran à scadin par las gaultas giu. Mò chei duvein nus damai far, nus, nus lein nus combriar à la mortt. Ach chars frars à sarrurs en Christo Jesu, nus ils quals stein ussa cun granda truriadad, stuvein bucca ver malacurrada, sco ils nun cartents pagauns, ils quals han nagina spranza (f. 110a) da la lavada dils morts, mò nus stuvein partarchiar à nus conforttar ca Deus, sco ilg pievel gi ent ilg soing evangeli, haigig tutt faig bein andreg.

Par quella caschun schi dei niess laid esser cun masira, ca nus lgi scuvian bucca sieu ruvaus à sieu sien. Mò lau tras veigian spranza, ca Deus ilg vengig à schi maneivel, ell ilg qual tuttas caussas tiers la hanur da Deus, à da la baselgia, à vantira da la cummina patria bein vengig à laschar ir à cor, ilg qual nus lein dacormeng rogar, ch’ell sez velgig si ovra banadir à fardriar. A parchei duvessan nus damai buc esser bein contents, ch’ilg ei stau en quella la graziusa bunna veglia da Deus, senza la quala po bucca curdar ün cavelg da noss cheaus.

Ell ei sez staus pleins da questa vitta, ad ha giu ses partrachiaments suenter la vitta perpettna. Ell ha pò faig ün beau à ruvasseivel commi, enstailg da staungladad à lavur, paus à ruvaus, par 70 pauper ons la perpettnadad, à par temporala richezia la (f. 110b) nunstulleivla richezia, par hanur dilg mund, quella la quala ei ünna crunna dad hanur, ca maina stulesche ne schmartschsescha, la quala Jesus Christus nus ha gurbieu à survangieu cun sia crunna d’spinnas. Ô ch’ei ünna granda hanur à gliergia suenter la quala tuts uffants da Deus suspiran ad han grand arsantim, mò enten ell eis ella schan scuveartta, la quala ell gauda schan cun ilg faig sez. Quei ch’ell ha cartieu à mussau, quei ei ussa enten ell cumplanieu, quei ca Davit gi, ils mussaders vengian à tarlgischar sco la splendur dilg tschiel à quels ch’an mussau bears tiers la gistia, sco las steilas en perpetten. Ô cò vengian ses cavels grischs, ils quals ell ha porttau cun hanur sutt la terra, lau lgi esser ünna hanur, à bi tarlgischar. Ach cun chei latezia vengian ses audithurs silg gi adessa à lgi ir ancunter, ilg ancanuscher à gir, ach quest ei nies mussader, ô quant bein nus ha ell mussau, ussa gudein nus ansemmel la gliergia perpettna, à la lagreivla (f. 111a) vista da Deus, à da nies senger Jesu Christi, sin ilg qual ell nus ha antruidau. Deus dettig la grazia, ca nus silg gi adessa pudeian ledameng lavar cun niess mussader barmier, ell era da nossa vartt possig dar quint cun latezia à bucca cun suspirs, à pudeian ir enten la perpettna vitta, la quala Jesus Christus cun sieu cietschen saung à custeivla passiun à martueri nus ha gurbieu. A lgi cun ilg bab à soing spirtt seig dau laud ad angraziament dad uss anvia antraqua semper Amen. [p. 222 modifica]

Auff dem Tert I. Paralip. 20. ca:

Dass Alter Rychtumb Ehr Vnd wass die Mensch habent
Kompt Alless har von Gott, sindt lauter Gottesgaben
Darmit er kröndt vnd züert, der threue Dienerschar
Jn dero anzahl auch gerechnet billich war.
Der selbige Sallutz den er in vüertzig Jahren
Jn seinem Predigamrt erlidten vnd erfahren.
Vill triebsal vnd gefahr, hat doch allzeit darbey gelebt.
(f. 111b) Gelebt dem Vadterlandt vnd seinem Godt gethrew
Darumb auch Gott der herr dess Leydens in ergetzet
Auch hie in dieser Welt vnd alless wol ersetzet.
Jm Alter Ehr vnd guoth, dass er gebracht darvon
Auss diesem Jamerthalt, dess Dawits grosen lohn.
Herr Loretz alles hier, gar wol vnd reichlich weyset
Jn seiner threwer red, darin er billich preyset
Dess werthen Mañesslob. Wollañ der Manne lebt
Jm bauch der Ewigkeit, die liebe seele schwebt.

Plaid sur fossa

dilg ault niebel à streng singiur s. Hans Wilhe[l]m Schmitt da 20 Grieneck, bein marriteivel Landt Richter da nossa ludeivla partt à Landtamen dilg ludeivel cummin da la Fappa. Er staus bein provideus commasari da Clavenna ad er potestat da Travunna.

(f. 112a) Ilg qual ei dilg perpetten Deus clommaus da questa vitta dils gis da ent ilg oñ 16

Textus.

  sap
sap
  1. 13
2.24
  Deus ha bucca faig la mortt?
Mò tras scuvidanza dilg giavel
Ei la mortt vangida ent ilg mund.

Or da quei amparnein nus duos caussas.

Par ilg amprim, chei la mortt seigig. Bears quittan, ca la mortt seigig ünna parsunna, sco ün hum ner sco ünna femna. Anchüns manegian, ch’ella seig ün spirtt, mo la mortt ei bucca ünna substanzia ner creatira, parchei ca tuttas creatiras en scaffidas da Deus, mò la mortt ha Deus bucca faig, sco ei statt en nies text. Mò scha chei ei pia la mortt? Privatio vitæ. Cur l’olma sparchia or dilg chierp. Ils velgs par - (f. 112b) dar d’antallir chei la mortt seigig, schi han ells malligiau ella, nieua, senza peall, à senza carn, senza nas, senz urelgias, à senza œlgs, cun üna faulsch, ner [p. 223 modifica]ünna farckla, en sieu maun dreg, a cun ün hura da sablun en sieu maun saniester, parchei ven ella malliada aschia.

1. La ven malliada neua par dar d’antallir ca nus vengian à tillar navent or da quest mund neus sco gi Job cap: I. V. 21.

2. La ven malliada senza carn à senza pell, parchei ch’ils vermbs malgian nossa carn, à nossa pell, scha nus arvin si las fossas scha vasein nus nagutt auter ca la nossa ossa.

3. La ven malliada senza nas parchei? parquei ca la mortt freda naginnas madaschinnas, freda nagins buns frieds cur ella ven.

4. La ven malliada senza œlgs parchei? parchei ca la mortt mira buc sin quallitad da las parsunnas, la mortt ei tschocca, la mira buc sin richezia ne (f. 113a) sin grandezia, ne sin farmezia, ne sin sabienscha, ne sin saver bein plidar ne sin caussas dilg mund. Scha la mortt fuss bucca tschocca à vess mirrau sin quellas caussas, scha fuss ilg sur compar Landt Richter bucca morts.

5. La ven malliada senz orrelgias parchei? parquei ca la mortt ei suorda. Ella auda nagutt, ella auda bucca rieugs ad uratiuns. Ella auda buc ilg bargir. Sch’ün gie schess iau sunt giuvens mi lai aung viver, sch’aud ella nagutt, sch’ünna dunna bragia par sieu marrieu schi aud ella nagutt, sch’ils uffants bragian par lur bab à mummas sch’aud ella nagutt, ell ei suorda à tschocca à sa prenda bucca puccau.

6. La ven malliada cun ünna faulsch ent ilg maun dreg. Parchei? par dar d’antallir, ch’ils carstiauns seigian sco l’earva, à sco las flurs. Mei vid maig ora enten ün bi prau, scha vaseits vus beara milli beallas flurs, pli bi fitadadas ca sallamon en sia gliergia, mo vantzei ven ün parder cun sia fautsch, à sega giu l’earva à (f. 113b) las flurs, l’earva secca à las flurs cradan giu. Nus essan tuts sco l’earva, sco las flurs mo vanzei ven quei par la mortt à nus vangin tuts sagai giu, chei bealla flur eis staus nies ser compar Landt Richter da la partt. Ell ei staus ün beal hum da parsunna sin vista cullarieus sc’ünna bealla rosa. Ell ei staus mestral da la Fappa en ses juvan gis à cun grand laud, ell ei staus Land Richter da la partt, ell ha giu dus ufficis en la terra da noss Underthanerss, staus comasari da Clavenna, à Pottestat da Travunna, ad ha laschau davos ün bien num, ell ei staus silg pli davos mastral da la Fappa puschpei. Mò la mortt ilg ha bucca laschau far or onn, ell ei vangida cun sia faulsch, ad ha talgiau giu quella bella flur.

7. La ven malliada cun ün hura da sablun. Parchei, par dar d’antallir ca la mortt vengig, cur l’hura ei quau ne pli bault ne pli tard, parchei ca Deus ha à münchia carstiaun tschenttau si hura da morir, la quala ell po bucca vargar vi sco gi Job Cap. 14. (f. 114a) Ilg ser compar Landt Richter ei staus mallzauns bearas gadas, ad ha giu pardieu ilg plaid, [p. 224 modifica] ca nus tarchiaven tuts, ch’ell less gual morir, ad aungalura eis ell vangieus si. Parchei? Parquei ca si hura à Deus lgi ha tschenttau fova aung bucca vangida. Quella gada eis ell morts. Parchei, parquei ca si hura ca Deus ha tschentau ei vangida, cuntutt ca Deus ha tschenttau à münchia carstiaun si hura da morir, ad hau zupau avant nus quella, scha nus rastigein, par ca la mortt cur ca ella ven cun sia faulsch nus afflig bucca nunrastiaus. Mò parchei ven ella malliada cun ünna farcla.

Nus essan sco la sallin à schi gig sco la sallin ei ora silg feld, schi eis ella en prigel da purginnas, da tempeasta, ad autras malas auras, ils vtscheals pon malgiar ünna partt, la bieschcia malgiar à tschapitschar sutt, mo cur ella ei madira, scha ven la madonza cun sia farcla la meda giu, la portt en clavau, lau eis ella sagira. Aschi gig sco nus essan sin quest mund scha essan nus en grands prigels, en prigels da malas (f. 114b) auras, en prigels da malas bestias, en prigels da mala lgeut, en prigels da malsoingias, en prigels da dimunnis. Mò vantzei tarmetta Deus sia madonza la mortt cun la farcla, quella nus meda giu. A Deus tarmetta ses aungels quels nus porttan en la casa da Deus enten tschiel. Lau essan nus or da tuts prigels, or da tuttas malsoingias, or da tutt mal.

  Nunder la mortt vengig.
Tras scuvidanza dilg giavel.
2.Partt. Par l’autra amparnein nus

Co ei quei d’antallir? Deus ha giu scaffieu ilg carstiaun suenter sia sumelgia. Tschentau ent ilg paradys, ent ilg jert dad EDEN, dau tiers da mangiar da tuts frigs (auter ca dad ün pumer buc, la schmanatschau, sch’ell maingig da quei frig, scha vengig ell à morir da la mortt) tutts lgimaris da la (f. 115a) terra, à tuts vtscheals ubadivan ad Adam, ilgs aungels surviven à lgi carstiauns, Deus sez vangiva ent ilg iert à plidava cun Adam ad Eva. Cur ilg giavel ha vieu quella lur beadienscha, schi ha ell scuvieu ad els quella, ei ieus en la searp, ad ha cun sias mansengias surmanau Eva, ch’ella ha mangiau dilg frig scummondau, à suenter quei er Adam, Deus ha si sura faig sco ell ha schmanitschau, dau ilg truvament, ad ha gig ad Adam, ad à tutt sieu vangir suenter, pulvra eis ti, ad en pulvra vens ti à turnar, aschia vaseits vus ca la mortt ei vangida silg mund tras scuvidanza dilg giavel. Quantas malas caussas crad ei tier à lgi carstiaun sin quest mund, ell sto luvrar, à ver maltemps ad enten las savurs da sia vista, mangiar sieu paun, ei crada tiers à lgi beara tristezia, à mala currada, ei crada tiers da beara sortt malsoingias. morrias, fumaz, guerras, pruvinnas, bovas, ruvriers, tearratriembels, chi tarmetta quellas caussas? (f. 115b) Deus tarmetta. Parchei ca Amos gi ent ilg 3. cap. chei seig nagin mal ent ilg marcau, quei ei nagin straf ca Deus haigig buc ell tarmess. Mò parchei tarmetta Deus tantas malas caussas sin ilg carstiaun paramur dilg puccau. [p. 225 modifica] A nunder ven ilg puccau dilg fall dad Adam ad Eva. A chi ha faig far puccau Adam ad Eva, ilg giavel, cuntutt vasseit vus, ca tutt ilg mal dilg mund ven nau tras la scuvidanza dilg giavel. Cur ilg carstiaun ha bear andirau sin quest mund scha ven lura la freida mortt. Quant puccadusameng va quella antuorn cun ilg carstiaun? Ella fa ca ilg carstiaun sto bandunnar tutt sia rauba, sia molgier, bab a muma, filgs à filgias, tuts pa[r]ents ad amigs. Ella prenda navent dilg carstiaun sia belltezia, sia farmezia, sia vasida, sia udida, sia favealla. Ella fa sparchür l' olma or dilg chierp, ün or da lg' iauter. Cun tanta starmantur, ca quels ca statten speras à miran tiers, pon buc sa rataner da larmas. Ella fa ch' ilg carstiaun quella bealla (f. 116a) creatira ven aschi macortta ch' ün ilg sto portar navent zupar vi en la terra, lau ven ell milgiaus dils vermbs, sch[m]a[r](m)tschescha, à tuorna enten puolvra. Chi fa morir? Deus; Deus mazza, à fa puschpei vifs. Parchei? Paramnr dilg puccau, à nunder ven ilg puccau, dilg fall dad Adam ad Eva, chi ha surmanau Adam ad Eva? ilg giavel, cuntutt ei la mortt vangida ent ilg mund tras scuvidanza dilg giavel.

Co va ei cun ilg carstiaun suenter la mortt? Las olmas da quels ca mieren en lur noncardienscha, ad en lur puccaus, vengian porttadas dils dimunis, ent ilg uffiern, lau ston ellas esser en grandas, sgrischeivlas peinas, sclausas or da la vista da Deus, antraquaun silg gi adessa, sin lgez g[i] ven nies senger à lavantar si lur corps, à far vangir lur olmas puschpei enten quels corps enten ils quals els han faig puccau, par ratscheiver ilg truvament, ell ils ven à metter da sia vartt seneastra, à ven à gir ad els, tilleit navent vus schmaladeus ent ilg fieug perpetten. Ad (f. 116b) els vengian à stuer ir ent ilg uffiern. A chei ei lau? Lau ei scüradengias à mai naginna lgisch, lau ei beara milliera damunnis, lau ei ün vierm, ca mai na miera, ün fieug ca mai na stizza, ünna mortt perpetna, els ston morir ad ün morir, à mai morir or tras ô paupras creatiras.

Nunder ven quella mortt? Nies senger Christus ven à dar ilg truvament, à gir tilleit navent ent ilg fieug perpetten. Mò parchei ven ell à far aschia cun sias creatiras, sch' ün bab parness ün sieu filg da dodisch ons, ligias à lgi mauns à peis ad ilg fris en ünna calchêra ca cardess, ilg filg bargis, ad ilg bab mirras tiers duos treis huras, co sieu filg ardess, à sa parness bucca puccau dad ell, à schas bucca giu ünna larma, scha vangiss tutt à ver marvelgias chei quei filg vess aschi stridau ilg bab, ch' ell ilg vess frieu ent ilg fieug ad arsantau. Duvein nus pia bucca ver marvelgias, à spiar suenter, chei la caschun seigig, ca Deus ven silg gi adessa, la granda partt dils (f. 117a) carstiauns sias creatiras à fierer ent ilg fieug perpetten à mai na prender puccau dad els à semper buc. La caschun da quella condemnatiun ei ilg puccau, a nunder ven ilg puccau [p. 226 modifica] dad Adam ad Eva, à chi ha surmanau els? Ilg giavel. saveits ca la mortt perpettna ei vangida tras scuvidanza dilg giavel. En quella mortt perpettna vessan nus stuvieu esser tuts or da quella nus ha nagin carstiaun pudieu spindrar, nagin patriarch, nagin prophet, nagin apostel, nagin aungel, naginna creatira, ilg filg da Deus ei vangieus or da tschiel à nus ha spindrau. Co? Cun sieu saung. Cuntutt mussa soing Jan Batista cun ün dett sin nies senger, à gi, quell ei quei tsutt da Deus ca prenda navent ilg puccau dilg mund. A soing Jan gi ilg saung da Jesu Christi schubregia nus da tutt puccau. A soing Pieder gi, nus essan spindrai bucca cun argient ner aur, mo cun ilg custeivel saung da Christ, sco ilg tschut senza menda à senza macla. Mò quals ha ell spindrau? Mai quels ca crein enten ell (f. 117b) sco ell gi sez. Deus ha tanieu ilg mund à schi char, ch’ell ha dau sieu parsul naschieu filg, par ca scadin ca crei enten ell, vommig buc à perder, mò haigig la vitta perpettna. A soing Pieder gi, tuts ils prophets datten pardichia, ca chi ca creigig enten Jesum Christum survengig pardunnament dils puccaus tras sieu num. Ò vus uffants dad Adam vangit tiers Jesum Christum, carteitt enten ell, tschantteit la spranza da vies sallit spürameng sin ell. Carteid à soing Pieder ilg qual gi: Ilg ei enten nagin auter sallit ca enten Jesu Christ ad ei nagin auter num sutt ilg tschiel, tras ilg qual nus stuveian vangir salfs. Tumeit la schmanatscha da Deus, sco ei statt scritt, schmalladieus seig quel ca tschenta sia spranza sin carstiauns, à salva carn par sieu bratsch. Savundeit ilg exempel dilg ser compar Land Richter, ilg qual ha gig en sia malsoingia bearas gadas ch’ell tschentig tutt sia spranza sin Jesum Christum, à sin sia passiun à mortt. A gual (f. 118a) ont ca morir, ha ell gig anzaquantas gadas, ô Deus la mi olma racommond iau en tes mauns, o beau ell. Cun tutt lein nus star anschanoilgias à ludar Deus ch’ell lgi ha dau ünna beada finn ad ilg ha prieu tiers ell, en sieu raginavel. A rogar nies grazius Deus ch’ell velgig er à nus amprestar la grazia da crer andreg, à star giu da noss puccaus, nus rastiar sin l’hura da la mortt, par ca nus pudeian er nus davantar hartavels dilg raginavel da t[sc]hiel. Amen. Amen.

Plaid sur fossa


sur la bara da Jann Clau da Castrisch, ilg qual ei clomaus dilg perpetten Deus navent da quest mund dils 17. gis dad Avrill dils 1667. ons.

(f. 118b) Textus:

Tiers soing Lucas: 2. cap. v. 25. A mire ei era ün hum enten Jerusalem ca veva num Simeon. A quell fova gists à da tema da Deus à spechiava silg confiert dad Isräel, ad ilg spirtt soing era sur ell. Quell [p. 227 modifica] parnett ilg uffant Jesum sin bratsch à schett, senger ussa lais ti ir tieu suenter tieu plaid enten pasch?

La grazia dilg senger Jesu Christi, la charezia da Deus, à la cuminonza dilg soing spirt seigig cun vus tuts. Amen.

Silg gi d’oz ha Deus puschpei prieu ün or da nies triep. Domengia passada parnett Deus navent da nus ünna dunna, ad oz ha ell prieu ün hum ilg Jann - Clau barmier, ilg spindrau da sia velgiadengia, da sia malsoingia, à da tutta stentta à breigia en ünna gada.

(f. 119a) Sieu chierp ruvausa uss en terra, à sia olma en tschiel. Ell ha ussa bucca pli basengs da nies survetsch, ne da nossas uratiuns, mò nus vein basengs da informatiun or dilg plaid da Deus, ca nus amprandeian da viver à morir andreg sco ell ei morts, à par ca quei daventig cun anqual frig, à surveschig tiers la gliergia da nies Deus, sco nus essan bein culpants tiers hanur da quest niess frar: Ell ei bein vangants, ad er tiers nies sallit. Schi mi eis ei vangieu andament la mortt da soing Simeon, ad ils plaids ca ell ha plidau ont ca morir, cur ell schett: Senger ussa lais ti ir tieu fumelg enten pasch, or da quests plaids pò scadin da vus sez antallir, la doctrina natiralmeng ca ün ca vult morir beadameng, sco soing Simeon, stappig er viver prusameng sco ell. Co ha vivieu soing Simeon, ch’ell ei morts à schi ledameng. Ell ha vieu ilg spindrader, ad ei ieus en la pasch, ell ha tutt sia vitta vivieu prusameng avant Deus ad avant ils carstiauns, parquei nus descriva soing Lucas da (f. 119b) quei hum sin anzaquants graus. — Sieu num ch’ell era da Jerusalem — sia patria, à sieu num era soing Simeon sias qualitats ch’ell era gists tumeva Deus, spechiava silg confiertt dad Isräel ad ilg soing spirtt era sur ell, ses plaids à sieu legrament era da morir ch’ell schett, Senger ussa lais ti ir tieu fumelg enten la pasch, par ca nus amprandeian da viver, plidar, à morir sco ell, soing Simeon veva num Simeon. Simeon vult gir en rumansch ün exudieu, ell veva bear urau da giuven ansi, à Deus ilg veva exudieu, à faig amparmaschun ch’ell vengig à ver ilg spindrader cun ses œlgs, scha soing Simeon vess buc urau, sch’ilg munglava Deus er buc exudir, schaliag ha ell urau, à Deus ha tadlau, amparmess ilg spindrader à dau ünna beada mortt. Er a nus ven commondau l’uratiun, l’uratiun eis ünna claf dilg tschiel, cun quella pudessan nus arvir ilg cor da Deus, à survangir dad ell ch’ei ca nus munglassen. Mò nies pievel zundran à blastemman en (f. 120a) stailg dad urar, noss uffants amprendan da manchür à schnagar ont ca urar. Scha co dei la mortt esser beada. Quest nies frar ha faig ilg sieu. Ell ha urau en sia sanadad, en sia malsoingia ad en sia mortt, ell ha racommondau ses uffants à Deus, à sieu chierp ad ollma à Deus, ell ei staus ün velg Simmeon, ün velg urader, ei bucca dubitanza ch’ell seig bucca exudieus, [p. 228 modifica] soing Simeon era burgeis da Jerusalem ün marcau defimau ün cuvel da mordramenta, pittichaus, cun ilg saung dils soings, veva vivieu gis ad ons denter ils gottlos judeus, gitigs, superstitius, mazaders dils prophets, traditturs dilg filg da Deus sez. Ad ell era adina staus si dreg, giu quittau par sieu sallit, a bucca mirau sin lur mal exempel. Cuntutt eis ell mortts à schi ledameng à beadameng. Scha soing Simeon vess mirrau sin tschels gottlos, savundau lur exempel, vivieu à cartieu sco tschels, scha cò manigeits ca ell murriva? Quest nies frar ha er vivieu bears ons en quest mal mund, mò ell ei staus si dreg ha bucca (f. 120b) mirrau sin auters gottlos, giu quittau par sieu sallit, cuntutt (e)eis ell morts beadameng, sch’ell vess gig: auters menten engalen etc. jau vi far sco els, scha cò? Cun chei conscienza fuss ell morts? Nus vivin er ent ilg mund denter mala lgeut, vasein ad udin bear mal, duvessen silg meins nus far andreg, mò ils bears guardan sin ilg mal exempel, scha [a]uters fan aschia, scha pudein nus er far, sch’ils spirituals en laschs à gytigs, scha pudein nus er esser, nassa lgeut guarda mai sin quei ch’ei bucca dreg. S. Paul, gi guardeit sin ilgs soings, scha fa nies pievel gual ilg davand davos, figeit vus quintt dei la mortt da tals garttigiar. Soing Simeon era gists bucca da nattira mò tras grazia da Christi, la gistia vangiva raschunada sia tras la cardienscha, sch’ell fuss staus malgists vess manchieu, à scuvieu, scha lgi vess Deus bucca faig talas amparmaschuns, ad ell ves er bucca faig tala lagreivla mortt. Quest nies frar ei er staus gists er ell ha sa flissigiau da la gistia, tanieu quella char (f. 121a) iau raschun, ca nagin da vus salamentig da sieu faig etc. Cuntutt ei sia mortt er beada. La gistia ven er commondada à nus, seigias gists gi nies senger, sco vies bab da tschiel ei gists, mò la gistia vult à bears bucca plascher; fraud à malgistia plai pli bein à purs, à singiurs, scha co dei la mortt esser beada. soing Simeon tumeva Deus, veva Deus adinna avant œlgs à vandliava avant ell senza glisnereng, sco Enoch ad Ellias, cuntutt lgi stett Deus tiers, à dett ünna beada mortt. Sch’ell fuss staus ün glisneratsch, sco ils phariseers un ateist, sco ils Epicureers, senza temma da Deus, sco bears iudeus, sch chei mortt manigeits ch’ell vess faig à nu fuss ell ieus tras la mortt. Er quest nies frar ha tumieu Deus, leis er staus prus à giu Deus avant œlgs faig sieu faiget cun bunna, fei, à mess à nagin nagutt en peis, par quei ha ell pudieu morir beadameng ad ir en la pasch. La tema da Deus ven er commondada à nus, tumeit Deus clam ilg apostel, tumeit Deus, mò bears temmen bucca, la terra ei tutta (f. 121b) pleina da quels gottlos, ca temman ne Deus ne lgeut. A da quels glisners ca fan sco els temian Deus, mò lgeis ad els bucca da datschiert. Cò dei la mortt da quels esser beada. Soing Simeon spechiava silg confiertt dad Israel. Ilg confiertt dad Israel fova Christus ilg spindrader. Quell [p. 229 modifica] veva Deus amparmess da tarmetter. Ad ell carteva à la amparmaschun à spechiava sin la vangida sia. Sco Jacob à Davit vevon faig cuntutt lgi vangitt nies senger purtau tiers, ch’ell ilg vassett cun ses œlgs, sa lagra à ma en la pasch. Sch’ell vess bucca cartieu, a buc spechiau sin sia vangida. Carteitt à mi ell vaseva buc ilg senger, à mava buc tras la mort en la pasch. Sin quei confiertt dad Israel ha quest nies frar er spechiau, gis ad ons cunzunt en sia malsaingia, quantas gadas mai geits ch’ell haigig suspirau à gig vangiss pò ilg spindrader. A mireit ilg spindrader ei vangieus uss ilg vez ell enten tschiel, à gauda sia pasch. Johann 14. Cap. V. 14. A nus ven er commondau da spechiar sin la vangida dilg (f. 122a) senger cun ün soinchia damananza, à cun ovras da prudienscha, mo bears crein bucca ch’ell vengig, ei spechian buc sin sia vangida. Ei fan sco tschei gottlos fumelg. Damai ch’ilg senger sur trai da vangir, scha quittan ei ch’ell mai na vengig, beivan, mailgian, mentan, pichian, à salvan mal lur cunfumelg figeit quint co la mortt da quels dei esser beada.

Soing Simon figett aung ünna causa, ilg spirtt soing era sur ell, sia gistia prudienscha, cardienscha. Quei vangiva tutt dilg soing spirtt tras muvantar dilg soing spirtt vangitt ell ent ilg tempel, parnett Christum sin sieu bratsch, banade Deus, scha ell vêss bucca salaschau regier dilg soing spirtt, sco quels dilg amparmund, sch’ell fuss darar iaus à priedi, vess bucca urau plidau dilg senger, schi chei manigeits, co fuss ell mortts? Ilg spirtt soing vangiss er bugient tiers nus à sur nus, ell nus muvantass er bugient, dad ir ent ilg tempel, ad esser prus à gists, da banadyr Deus, ad ilg parmer carstiaun, da plidar da Christi (f. 122b) à da nies sallit. Mo bears conter statten, sa lain reger lur affects, en pli bugient en lur navils, cò en baselgia, plaiden pli bugient da lur bieschca, ca da Christi cò dein quels morir beadameng, scha quest nies frar vess er faig aschia, fuss cunter staus à lgi soing spirt savundau ses affects, mals cusselgs ad exempels, scha cò fuss ell morts, à nua fuss ell ieus tras la mortt, schliog ha ell sa laschau regier ilg spirtt da Deus, ieus bugient à priedi, tanieu char ilg plaid da Deus, à ses survients, staus prus à fideivels. A iau raschun ca nagin lgi sapig gir anqual blasem suenter. Cuntutt ha ell er pudieu morir beadameng, à nus pudein ver sagira spranza, ca ell seigig ieus cun soing Simeon enten la pasch. Quei ei à lgi pli nizeivel ca beara rauba, sch’ell vess gie vanzau beara rauba, à gudingiau tutt ilg mund, scha pudev ell cun ell uss prender nagutt. Nieus eis ell vangieus sin terra, à nieus eis ell turnaus en terra, mò la sia prudienscha ha ell pudieu prender cun ell, (f. 123a) à sieu bien num rumaingia à semper. Scha vus leits far bein voss faigs, à morir er vus beadameng sch mirreit er vus sin soing Simmeon, vus lascheit regier tras ilg plaid à spirtt da Deus. Carteitt à vivit sco [p. 230 modifica] ell, ir en la pasch tiers ell, à guder la perpettna pasch da Deus, la pasch da la cardienscha, la pasch da la consscienzia, la pasch da Christi, la quala varga tutt antalleg. Scha vus contrasteits à lgi soing spirtt, savondeits voss mals affects, ad ilg mal exempel dilg mund, taneits pli char la terra, ch’ilg tschiel, la rauba pli char ch’ilg sallit, ad ilg chierp pli char ca l’olma, scha co leits morir, co dei vossa mortt esser beada, à co leits ch’ei vus vengig faig ün bi plaid sur fossa. Ilg tutt pussent Deus ca ha dau ilg soing spirtt à soing Simmeon, ad à quest nies frar da viver andreg, à la grazia da morir cun latezia, quell vel’gig quei soing spirtt à grazia er [dar] à nus tras Christum Jesum nies spindrader, Amen. Amen.

(f. 143b) Plaid sur fossa

dilg ault studigiau à revere[n]d hum, ilg senger Steffen Gabriel fideivel pastur à predicant da la baselgia da Wallrein à Nueina.

Textus.

Gennesis ent ils 37. cap. v. 31 — 34. Lura parneñen els la rassa da Joseph, à cannanen ü[n] bug, à bugiannen la rassa enten saung, à tarmattennen la rassa, à schannen metter à mauns à lgi bab à schenen questa rassa vein nus afflau, guarde scha quei ei la rassa da tieu filg. Mò ell la ancunnaschett, à schett quei ei la rassa da mieu filg ünna mala bestia à scarpau à milgiau mieu filg. Lura scha scarpa Jacob sia vaschcadira â targett en ün sac antuorn sia vaicha, à portta mala currada par sieu filg ün lieung temps, à ses filgs (f. 124a) à sias filgias, vanginen nau tiers pilg confortar, mò ell lett bucca sa laschar conforttar, à schett, iau veng cun tristezia, ad ir giu en la terra tiers mieu filg, à sieu bab bargitt par ell.

Exordium.

Denter bearas cruschs, ca vengian sur ils carstiauns, ei bucca la pli pitschna, quella ca prus babs à mummas vezan enten lur uffants anqual causa d’mal, ner la mortt. Pomma malmadira rutta giu, ven tutt ilg pli cun ünna frasca.

Aschia ünna malmadira mortt, cur ella prenda navent a babs à mummas lur chars uffants, scha prend ella navent ün frust or da lur cor. Quei ei vangieus partschearts Jacob en sieu filg Joseph. Quei ei vangida partschearta Dunn Onna enten sieu filg ser Stiaffen, sia cara crunna.

(f. 124b) Scha vein nus quau duos parts.
I. Partt.   Jacob vezza ad ancanuscha la rassa da sieu filg Joseph.
Jacob portta malacurrada par sieu filg Joseph.
II. Partt.

Jacob taneva zunt char sieu filg Joseph, mò ses frars bucca aschia, mò ils frars vandenan Joseph dascus lur bab, lennan curclar vi lur [p. 231 modifica] nauschadad à mannen à parnennan ün buget ca tatava à cannanen, à bungiañen la rassa da Joseph enten quei saung, à la rassa à schi pattichada da saung, termattenen els à lur bab, à schenen, quella rassa vein nus afflau, ora silg feld, guarde scha ti sas ancanuscher, sch’ella seigig da tieu filg. Ells vollevan gir quella vein nus afflau ent ilg dasiert, nua ca, vrs, à leüs ean, à cur nus la vein vieu, scha (f. 125a) maniaven nus, ch’ei fuss la rassa da tieu filg. Ussa bab guarde, scha ti sas ancanuscher ner buc: Jacob mirra sia la rassa ad ancanuscha, par la rassa da sieu filg; mo ell fova angonnaus da ses filgs à schett, ach ünna mala bestia ha scarpau mieu filg, à milgiau mieu filg.

Israël cur ch’ell ha vieu ad udieu quellas caussas scarpa par tristezia sia vaschcadira, à targett en vaschcadira da mala currada, à purta mala currada par sieu filg bears gis sco ils mussaus vulten veing - à - dus ons, antraquan ch’ell ilg vasset enten Egypta, à sch’ett iau veng ad ir giu en la fossa cun tristezia tiers mieu filg, quei ei aschi gig sco iau vif, antraqua la mia mortt, sai iau buc amblidar mieu char filg.

Or da quei amparnein nus. Pilg amprim ca Deus prendig davend da nus, ancanuras nos ils pli chars. Israël taneva char tutt ses uffants, mo principalmeng Joseph, à Beniamin, à chei eis ei (f. 125b) davantau, Joseph ca fova à schi chars à beinvieus avant ilgs œlgs da sieu bab ei prieus navend par ilg qual ell ha purtau malacurrada biars gis ad ons. Cur Janas fova ieus or dilg marcau da Ninave, schi ha ell sa tschenttau anconter solelg lavar ad ha faig lau à sasez ünna cammoña, par ch’ell sases lau ad umbriva, à par ca ell vasses, co ei vangiss ad ir cunn ilg marcau da Ninive. A Deus ha giu parrigiau ünna cailgia la quala carschett si sur sieu cheau, à Janas sa lagrava da quella cailgia cun granda latezia. Mò l’autra damaun cur ilg gis parrett, schi ha Deus giu parregeau ün vierm, ilg qual ha rois la calgia, à lavagau quella ch’ella ei seccada, à cur ca ilg solelg ei lavaus si schi ha ell dau cault sur ilg cheau da Janas, ca ell ei vangieus trurigs à malpatients, aschia daventa ei savents, cun nus ils pli chars, ei ven la malsoingia, ei ven ilg vierm da la mortt a roui, à lafgia la ragisch da la vitta, da quels ils quals nus, nus lagrein ilg (f. 126a) pli fig, ch’els mieran, à nus bargin à plirein. Janas sa conten. Anchins uffants tengian da cormeng char lur prus babs, à lur prusas mommas, à vantzei ven ilg vierm da la mortt, à rui la ragisch da la vitta, ch’els mieran. Joseph ha giu ün bien à prus bab enten Jacob, ad ünna dulscha chara mumma enten Rachaël, els fovan dallegeivels avant ses œlgs, mo ilg vierm da la mortt ei vangieus, ad ha prieu navend dad ell sia mumma enten quei ch’ella ha purtarrieu sieu frar Beniamin, ad ilg ei vangieu ünna malsoingia ad ei vangieu la mortt, ad ilg ha prieu navent [p. 232 modifica] sieu Israël, ad ell ha bitschau sieu bab ad ha bargieu. O quants en vangi pertscherts quei, quants eis ei ils quals plamschan à braigen par lur prus babs à par lur charas dulschas mummas, lur lagreivel agitt. Anchins han prusas, hundreivlas, charas, dallegeivles carrinnas mulgiers las qualas vivan enten pasch à cuvangienscha cun lur marrieus en ün agitt, confiert à legrament ad els. Anchüns han prus à chars marrieus (f. 126b) dallegeivels ün cun lgiauter. Mò ei ven ilg temps ch’ei stan vangi sparchi ün or da lgiauter.

Abraham ha bargieu par Sara sia dunna. Tsella dunna dilg temps dad Eliseus, ha mal sa contanieu par sieu marieu. Chei dei iau far. Quants vieus à vieuas eis ei silg gi doz, ils quals porttan malacurada par lur marrieus à lur mulgiers. Anchüns han beals uffants, ils quals statten antuorn lur meisa, sco beallas fadingias da pomêrs d’ollivas, els legran ils cors da lur babs à mumas, ad ean ad els ünna pichia, ad in bien agit enten la vegliadengia, ad ei ven ilg temps à cun ilg temps la mortt, enten ilg qual ei vengian à vangir prei navend. Jacob veva giu pardieu sieu filg Joseph, maniava ch’ell fuss scarpaus dils lgimaris bargiva à scheva, iau veng ad ir giu cun tristezia à malacurrada enten la fossa tiers mieu filg. Chei manigeits, ca dunna Anna vengig à gir da sieu filg ser Stiaffen, ven ella bucca à gir, mieu filg ser Stiaffen iau vus pos mai amblidar. Anchins han cars frars

(fehlen 13 Blätter)

(f. 189a) Jacob avan Pharo. Paugs à mals en ils gis da mia vitta. Cuntutt searra Syrach giu cap. 40. La vitta dilg carstiaun ei bein ünna paupra puccadusa causa da la parsunna da sia mumma annau, antraquan ell tuorna enten terra, la quala ei unna muma da nus tuts, quau ei adinna quittau, temma, spranza à silg suenter la mortt. Aschi denter quels, ca sen en grand hanur sco denter ils pli bass sin terra. Cunzunt ilg gist stò bear andirar. Mo ünna cuortt urella da la mortt, fa ünna finn da tutta crusch à miseria da questa vitta, à meina ils prus à ruvaus. Parquei gi nies prophet, ch’els vengian enten ruvaus ad enten pasch, quei ei, lur corps ruvausen enten lur fassas, parchei ch’ell gi els ruvausen enten lur combrettas, tras las combretas antalli ilg prophet, las fassas enten las qualas ils corps ruvaussen antraquan silg gi adessa. Cuntutt statt ei els ruvausen da lur lavurs, à la scartira gi ch’els diermian. Lur olmas van enten pasch, à ruvaussen (f. 139b) enten lur combrettas perpettnas, enten las avdanzas cœlestialas, ca Christus ha parrigiau Johan: 14. 23. 2. 3. ent ilg ravoilg dad Abraham, sco l’olma da Lazarus. Ent ilg paradys, sco l’olma dilg schocher sco ei statt. Ent ilg tierz tschiel sco ilg beau apostel Paulus scriva tanta beadienscha ca nagin œlg ha vieu, nagin urelg udieu ad ei mai vangieu enten nagin cor da carstiaun tschau sin terra ò dulsch confiertt. [p. 233 modifica] Ach quant bunna à nizeivla ei pia la mort dils gists à prus, à quels ca vengian ruckiai navend. Els vengian ruckiai navent d’ilg mal, à vengian enten pasch à ruvaus enten lur combrettas.

Ei statt psalm 116. v. 15 la mortt da ses soings ei vangida salvada custeivla avant ilg senger. Scha la mortt dils soings ei custeivla avant Deus, aschi eis ella nizeivl ad els parchei tras quella, vengian largs da tutt mal ruvaus, à van enten pasch ent ilg ver ruvaus, els ruvausen cun lur corps enten lur fassas, cun lur olmas enten tschiel, nua ca la mortt ven buc ad (f. 140a) esser pli à naginna malacurada, ne dar ys, ne dallur, parchei ca las caussas d’amprim en vargadas vi, à Deus ven schagiantar tuttas larmas giu da lur œlgs. Lura pon ils prus clumar beai en ils morts, ca mieran ent ilg senger dad uss anvi, parchei ch’els ruvaussen da lur lavurs. Apoc. 14. cap. v. 13. Quant bein plaida de quels ilg sabi Sallamon. Mò las olmas dils gists en ent ilg maun dilg senger à nagin mal las pò tuccar, parchei ch’els en enten pasch. A quant beaus eis uss nies char frar, ilg singiur landt Amen Caprez da ludeivla memoria, parchei ch’ell ei vangieus ruckiaus navent avant ilg mal, à raspaus enten pasch, à ruvausa enten sias combras, cun sieu chierp en la fossa, à cun sia olma enten tschiel, à spechia sin ünna lagreivla lavada dils gists, à perfechia beadienscha dilg chierp à da l’olma. Ilg temps nus exhortass ussa da sarrar. Mò nus pudein bucca far cunmeins ca plidar aung anqual caussa davart nies char frar ilg singiur (f. 140b) Landt Amen da ludeivla memoria. Ell ei naschieus da prus à ludeivels pardavants ent ilg onn 1608, mò ladinnameng rumanieu davos da quels, da lg’ün enten fatscha, da lg’iauter ün pitschen uffant ch’ell vess bein pudieu gir cun Davit psalm 27, mieu bab à mia - mumma bandunen mei, mo ilg senger mi prenda si. Tras regier da Deus, ilg han ses parents ad amigs prieu si, à traig si cun flis hundreivlameng enten temma da Deus sco Paulus scriva enten la doctrina ad antruidament dilg senger. A schi bault sco lei staus dilg temps da sia vegliadengia ner sia iuvantengia, sch’eis ell vangieus mess à schola sutt buna disciplina ad ha s’exercitau enten las scartiras ad auters buns à ludeivels kunsts, à silg suenter ha ell faig ün viadi tras la Frantscha. Suenter ch’ell ei turnaus à casa, scha ell fatschentau enten nies ludeivel marcau da Lgiant. Quau ha ell bucca sutterau sieu tallent, mo mussau sieu spirtt, à duvrau sieu tallent ca Deus gli veva (f. 141a) cumparchieu, ad ei vangieus tscharnieus ora par ün scrivant da nies ludeivel cummin da la Fappa, ad ha quei sieu uffici bucca mai administrau cun flis, mò enten quel s’exercitau enten sabienscha, amprieu ad observau uordens à tschenttaments, cuntutt ilg ha Deus ad ilg mund alzau plü tiers ün stand dad hanur, à reputatiun, ad ei vangieus tscharnieus or par cau à mastral da nies ludeivel marcau de Lgeant, à [p. 234 modifica] cumin da la Foppa, ilg qual uffici ell ha er enzaquants ons administrau cun grand flis, a fideivlameng. Dalurannau eis ell staus ent ilg diember d’ün sabi oberkeit, da nies ludeivel marcau à cummin da la Fappa, sco er singiur da nossa hundreivla baselgiada senza contrast antraqua sia finn: Buns enten conselgs, gists enten truvaments, fideivels enten sia clomada, hundreivels enten compangias, à migeivels enten discurs, survischeivels à scadin, parderts enten fatschendas, charrins à nizeivels en sia casa, ün hanur à (f. 141b) confiertt à tutt ils ses. Nus lein dir anqual causa da quei ca varga tutt. Sco ell ha giu granda experiezia da las caussas da quest mund, à secullares a schi ha ell er giu bealla cunnaschienscha da Deus, à da las caussas spiritualas. A sco ell ha ancunnaschieu ilg ver Deus, a schi ha ell era tumieu quell, tschenttau tutt sia spranza à fidanza sin quell ils gis da la sia vitta, ad ha urau à clomau en agid quell, enten la vita ad enten la mortt. A sco ell ha ancunaschieu Jesum Christum ilg ver Messias à spindrader, aschia ha ell er carttieu enten ell verameng, ad ancurrieu sieu sallit enten quell sullettameng, à staus rantaus vi da quell antraquan enten la mortt fermmameng. Sia cardienscha ha ell er mussau enten las ovras, cun leger la soinchia scartira, cun ir à tadlar ilg plaid da Deus, duvrar ils soings sacraments, cun viver hundreivlameng à prusameng, cun far ovras da charezia ad enten autra guisa (f. 142a) cun tutt ha ilg perpetten Deus spons ora sia benedictiun temporala à spirituala sur ell richameng, à dau à lgi bein ad hanur. Banadieu ent ilg stand da la legg, ent ilg qual ell ha, sa mess en la tearza gada enten casas, bucca mai hundreivlas mò er par partt nieblas, banadieu gig iau cun beals lagreivels uffants, ils quals ell ha traig si hundreivlameng, ad antruidau tiers cunnaschienscha à temma da Deus flissiameng, sco quei ei à scadin bein cunaschent. Banadieu cun hundreivla vegliadengia suenter ilg cumin cuors da nossa vitta da quest temps davos ch’ell ei rivaus ils 68. ons ad ha vieu cun latezia, uffants ad uffants dad uffants, ca nus pudeī bein applicar sin ell ilg psalm 128. Beaus ei quell hum ca temma ilg senger à vandlegia sin sias vias. Ti vens à ta vivintar cun las lavurs da tes mauns beaus eis ti, ti has bien, tia mulgier ven ad esser sco ūnna frigeivla vitt antuorn tia casa, à tes uffants sco palmas, ner fadengias dad ollivas antuorn tia (f. 142b) meisa. Mire à schi ven banadieus quell hum ca tema ilg senger, ilg senger ta ven à banadir or da Zion parchei ti vezas la vantira da Jerusalem ils gis da tia vitta, à vezas uffants da tes uffants pasch sur Israel. Summa nies text gi, ilg gist ven antuorn, ad ei nagin ca prendig à cor, ad ils prus vengian ruckiai navent avant ilg mal à nagin ha adaig si sura parchei ch’ils gists vengian ruckiai navent avant ilg mal, à quels ca han vandligiau si dreg vengian tiers la pasch. Iau gig si sura, niess singiur Landt Amen da ludeivla [p. 235 modifica] ragurdanza ün gist à prus ei ruckiaus navent, à nus duvessan bargir à lamentar mò paugs prendan à cor. Mò ell ei ruckiaus navent avant ilg mal. Chei lein nus far, nus lein nus volver tiers ilg perpetten Deus à clommar, bucca nus struffiai senger, suenter nies merritar. Mò ò grazius Deus consalve nossa chara patria, à parchüre quella da tutt mal, consalve tia baselgia à defende quella ancunter tutt mal. Consalve nies regiment à volve (f. 143a) navent da quell tutt mal. A damai ch’ell ei ieus entē pasch à ruvaus enten sias combrettas cun sieu chierp enten la fassa, à cun si olma, enten las combretas cœlestialas, scha lein nus ludar ilg perpetten Deus à rogar ch’ell velgig amprestar à lgi ünna lagreivla lavada, tiers la vitta perpettna, ad à nus tutts ünna beada finn, nus aude ò Deus, tras Jesum Christum. Amen.

Plaid sur fossa


sin la bara da la niebla à honorada dunna Maria da Castelberg, sutterada à Castrisch en granda frequentia dils 27. da Januar, ent ilg onn 1670.

Stau figlia dilg niebel à vinavant junker Christ da Castelberg, à da dunna Menga da Caduff, à mulgier da scrivant Hans da Caflisch.

(f. 143b) Textus.

Tiers soing Marcus cap. 5. v. 39. 41. 42. Parchei figeits ramur, à bargits? la filgia ei bucca mortta, mò la dierma, à parnett pilg maun à schett Talitha cumi, filgia iau gig à chi, leve si, ad ella lava si.

Nies agitt statt enten la vartitt dilg senger, ilg qual ha faig ilg tschiel à la terra.

Chars fideivels, sin la bara da questa nossa sora la dunna Maria da Castelberg, la quala nies grazius Deus ha clomau navent da nus, à tschentau denter ils aungels à beaus en celestiala beadienscha, mi vangieu andament, quei ca soing Marcus scriva en sieu Evangelio cap. 5 da vart la filgia da Jairus, ün parsura da la sinagoga da Capernaum, la quala veva 12 ons, ca cur quella fò mortta, sa vangitt nies senger tiers ilg bab en casa, confortta à schett à quels ca bargivan. Parchei figeits ramur à bargits. La (f. 144a) filgia ei bucca mortta mò ella dierma, à la parnett pilg maun à schett Talitha cumi. Filgia iau gig à chi levi si, ad ella lava si.

Or da quei antalli scadin da vus chei iau velgig gir. Numnadameng? Ca la mortt dils uffants da Deus, seig bucc ünna mortt mò ün dulsch sien. Bucca bargias schett ell nies senger à Jairi, à sia duña la filgia ei bucca mortta, mò la dierma, sia mortt ei buc ünna mortt mo ün dulsch sien, sin quei vett ell er plidan sin quei grau, Lazarus nies amig dierma, ad ell [p. 236 modifica] era morts, da plidar absaluttameng, scha vivin nus buc enten questa vitta, à morin er buc enten la mortt. Quell hura ca nus antschavein à viver, scha antschavein nus à morrir, à morin minchia gi ampaug, tant ca minch hura ei ün pass tier la mortt. Lancunter cur nus morin schi ant(a)s[c]havein nus pir lur à viver. Ils nuncartents viven en perpetten ent ilg uffiern, ils cartents viven en tschiel. Chi crei enten mei gi Christus, sch’ell gie (f. 144b) miera scha ven ell à viver.

Quau nau ven ei ca la soinchia scartira plaida da la mortt dils uffants da Deus sin tschiung graus cumminameng, gi ch’els mierian, ancanuras ch’els vommian la via da tutta carn, lura gi ella, ch’els vengian raspai tiers lur babs enten 2. cudisch dils regs. 22. cap. cur ch’els possian ir en la pasch, à vammian tras la mortt en la vitta. A savents gi ella ch’els sa dormentian ent ilg senger, à ch’ei diermian. Quei stylum ha duvrau ils p(o)r[o]phets ad apostels en amadus testaments ch’els diermian en la pulvra de la terra. A Paulus gi en I Corinth: 15. cap. v. 20. Els en dormantai en Christo. Quei stylus plaschett er à nies senger, ilg qual s’antalli pli bein ca tuts, bucca bargias schett ell la filgia ei bucca mortta, mò la dierma. A sumelgian ilg dormir à morir à schi fig ün lgiauter, ch’ilg soing spirtt numna savents ün par lg’iauter da tal sortt ca parfinn ils sabis pagauns, ca vevan mai la lgisch da la nattira patarchiaven. Somnum esse mortis (f. 145a) imaginem etc. Ca naginna caussa sumelgia la mortt à schi natural sco la sien. Exempli grazia, la sien ven dilg mangiar, à beiver, cur ün ha mangiau scha fimma la spisa si ent ilg cheau à gennerescha la sien ch’ün stò dormir. A schi pretschenda la mortt dilg mangiar ilg pum, sch’ils fimma ilg puccau ent ilg cheau ch’els daventan morttals els à nus enten els. Scha nossa dunna Maria vess buc gidau mangiar ilg pum dilg puccau scha vess ella bucca munglau ne vangir malsaunga ne morir, à nus er buc.

La sien ei nunvantscheivla. Cur ün ha gig vilgiau scha sto ün dormir sch’ell gie less buc. A schi fa ei er cur ün ha vivieu ün temps scha sto ün morir. Ilg ei ün velg tschentament, ti vens à morir da la mortt. Contra vim mortis, non est medicam in horttis etc. Deus ha nodau giu à scadin sieu gi ad hura. La felgia da Jairus vive dudisch ons à more, ei gide ne sunar ne bargir. Mathusalem vive 969. ons à murre er ell Gen: cap. 27. Nossa duña (f. 145b) Maria cattava per ussa 19 ons ad eis er ella mortta. Quant gig manigeits ca sieu bab à mumma vivian. Quant gig vangin nus à viver, quei po nagin saver auter co Deus, ca sa tutt.

Ün ca vult dormir sa trai ora, ura sa metta giu à dierma, quei fan ils uffant da Deus cur ei sentan la mortt par peis, scha sa rastegian ei, [p. 237 modifica] els mettan ils faigs dilg mund d’ün maun à sa racommondan à Deus, sco Davit, soing Steffan, à Christus.

Quei ha nossa dunna Maria er ella faig, cur ella sante la mortt scha nus clomma ella vi tiers sieu leg, racommonda ella si olma à Deus, sieu bab à mumma à marieu racommonda ella à nus ad ilg bab da tschiel, tucca maun à tuts, parnett comngiau, roga par pardunnament sch’ella vess stridau. Tutt cun plaid vifs à clars, ei quei bucca marvilgius en ünna parsunna giu[v]na mai da 19 ons. Rogeit er vus Deus par quella grazia, ad amparneit er vus quei kunst: ün ca dierma staungla ora sias lavurs (f. 146a) à lai ilg quittau or dilg cheau. Ad ün uffant da Deus ca miera, metta giu sia crusch à ruvausa en sia sortt. Nossa dunna Maria ha er ella porttau la crusch dilg senger, ulschieu à suau. Mò ussa ruvaus ella, sieu chierp ruvaus en la fossa, ch’eis la combra dils morts. Sia olma ruvausa en tschiel ch’eis la casa dils vifs. Joha: 14. v. 2. Nus cartein fermameng, ca tschella vusch cœlestiala ca clommau gi da tschiel: Beai en quels ca mieren ent ilg senger, parchei ca lur ovras van ad els suenter, ad els ruvausan da lur lavurs, audig er à nossa dunna Maria tiers ch’ella seigig er ella beada ruvausig denter ils beaus, à sias lavurs seigian idas à lgi suenter. Parchei ch’ella ha vivieu ent ilg senger ad eis morta ent ilg senger. Bears à bearas vivan en gittiganza, triblezia ad angordienscha. Nossa dunna Maria buc, ella saveva nagutta da gittiganza, salvava dar, pli beau co prender. Bears viven en loschezia, stolzadad, garmaschia, vulten mai fittar ilg chierp, (f. 146b) tschantschar, sgamigiar, sunar à saltar etc. Nossa dunna Maria buc. Leza veva ün auter stylum enten schubra vaschadira purtav ella ün schuber chierp, ad aung ün pli schuber cor à fitava si olma pli cò sieu chierp. Ella era modesta en sia vitta, moderada en ses plaids, tamprada en sias raspostas, pardertta en cunnaschienscha da Deus, carrinna cun tuts. Tant chara à Deus, ch’ell ha la preida tiers ell, à tant chara à la lgeut, ca tutt suspira ad ancrescha à pitschan à grand sia mortt. Iau raschun ca nagin da vus sappig da lamentar dad ella, mai par ün plaid, aschi senza scandel ha ella vivieu! Ô beada ella. Ussa ruvaus ella la dierma ent ilg senger, sagira da tutt mal. Vengig ussa guerras, persequtiuns, morias ner auters accidents scha daichia ella nagutt ad ha naginna partt pli da tutt quei ca daventa sutt ilg sollelg. Ün ca ha sien sametta bucca giu sin senn da dormir adinna mo par destadar vantzei etc. Aschia (f. 147a) mieran ils uffants da Deus, bucca par rumaner morts mò sin spranza da lavar ad ir cun chierp ad olma en la vitta perpettna. Sin quella spranza ei morta nossa dunna Maria. Sin quella lein nus er morir, scha nus vessan bucca spranza da quella, scha fuss nossa cardienscha vauna, à nus fussan ils pli paupers da tuts ils carstiauns. I. cor: 15. cap. v. 19. Questa lavada [p. 238 modifica] eis ün ovra divina, mò à nies senger maneivla. A lgi eis ei pli lef da laventar tutt ils mortts, cò à nus da destadar mai ün durmantau. A la filgia da Jairus schett ell filga leve si ad ella lava si. A Lazerus veng or da la fossa ad ell vangitt ora. Aschi ven ell à gir à nus, laveit si vus morts à n[u]s vangin à lavar. Joha: 5. v. 25. Dantant ch' ün dierma scha velgia l' olma ent ilg chierp, à dantant ch' ilg chierp ei morts scha velgia l' olma enten tschiel tiers Deus Eccles: 12. v. 9. Ün bab à muma salegran cur lur uffants dierman, mo ei bragian cur els mieran. Quei ei natiral (f. 147 mò quei bargir sto vangir moderaus cun la spranza da la gliergia. Parquei nies senger bucca bargias, vossa filgia ei bucca mortta mo la dierma. Bucca bargias junker Christ, à dunna Mengia vossa filgia ei bucca mortta, mo ella dierma, lgi leits bucca cuvir quei dulsch sien à ruvaus. Cur ei ven ünna mal aura scha faschün ilg bab da porttar ses uffants sutt tèg. Aschi fa Deus cun ses uffants, cur ell' ha ün straf par mauns, scha prend ell navent quels ch' ell vult bein. Ell(a) ha prieu vossa filgia en sia casa, ch' ella seig sagira, à ses œlgs vezian buc ilg mal ch' ha da vangir. A Jairus à sia dunna, surve la malsoingia à mortt da lur figlia bear pli bein co sia sanadad à bealla vitta. Scha la filgia steva sauna, scha spiaven ei nagutt suenter Christum, maven buc à priedi, à cartevan buc enten ell, ei vessan vivieu en la carn, à fussan morts ent ilg puccau. Mo la malsoingia da la filgia ei destadada si ch' ells currenen tiers Christum. Senger (f. 148a) veng etc. Els vassenan sia pussanza, cartenen enten ell à vanginen salfs tras ell. Er à vus dei survir la mortt da vossa filgia pli bein ca sia vitta, aschi ancunascheits vus la pussanza da Deus ch' ell seig absalutt pattrun. Aschi vaseits vus la fleivezia dilg carstiaun, à la vanitad da la rauba, ch' ella nizegia nagutta enten la mortt. Chei ha vossa filgia prieu cun ella, chei leits vus prender auter ca las ovras. Aschi vangits alzar vos œlgs ancunter tschiel, nua ca vossa filgia ei, à vangits à ver voss cors lau si nua ca vies scazi ei, vus vangits à partarchiar, nossa filgia ei passada avant nus lein vantzei ir suenter. Ella ha operau sieu sallit à survangieu la crunna da la gliergia.

Quei figeit er vus, vus sieu bab à sia mumma à vus scrivant Hans, sch' ella duveva viver, scha miraves forsa mema stain sin ella, sco Jonas sin la linda, cuntutt ha Deus ella prieu sin tschiel par ca vus veigias voss partrachiament en tschiel (f. 148b) ad amblideigias la terra. Ün pumer fig cargaus cum pumbs sastortscha, ei sto ad ell vangir mess sutt pichias. Ün carstiaun ca ha sanadad à rauba avunda sa pigiura. Deus stò vissitar cun anqual tristezia. Ils adlers sgullassen buc or dilg angif, scha la fom ils catschas buc. A nus carstiauns guardassen buc ancunter tschiel, scha la crusch nus squitschass buc. Ils avieuls prenden giu mêl giu da las flurs, [p. 239 modifica] à giu da las spinnas, ad ils uffants da Deus stò survir en bien la mortt sca la vitta. Cur vus meits à casa scha partarcheits, vantzei vangin nus purtai ora, cur vus meits à dormir schi partarcheits vantzei mein nus en ün auter lèg en la fassa. Cur vus laveits schi partarcheits anzacuras vangin nus à lavar, à comparer à vant Deus à dar quint da nies gir à far. Quei ven à stizar or dilg cor ils partrachiaments dilg mund, ad anvidar lient ün arsantim sallideivel suenter Deus à sieu raginavel, ent ilg qual ilg perpetten … Deus ha (f. 149a) tschentau nossa dunna Maria, à tschentig er nus tras Jesum Christum. Amen.

Plaid sur fossa


sin la bara da la hundreivla dunna dilg meister Joël Janik a filgia dilg niebel junker Julli Baselga barmier, sutterada en Danat en bunna frequenzia elg cumin da Tschans la quala ei mortta dils 21. da November dils 1673.

Textus.

Tiers ils Philipensers. cap: 1. v. 21. Christus ei mia vitta, a morir ei mieu gudoing.

Exordium.

Fig tuts carstiauns dilg mund, (f. 149b) desidereschen ilg gudaing enten lur handligiar, a marcadar, bears sa lain ancrescher da naginnas grevas lavurs par ün gudainget tarrein ca cuzza ün pitschen temps. Ilg patriarch Jacob ha buc sa laschau ancrescher à sieu gytig syr Laban quindisch ons par sias duos filgias, Rachèl à Lea, à sis ons par ampaug rauba tarreinna à malcuzeivla. Ils catschadurs sa lain ancrescher da nagins malaguardaus viadis sur culmbs à vals, i navadurs sur las auas, ad ils marcadants sin la maar à sin la terra cun stenta à breigia, er cun prigel da la vitta, scha quels han tanta breigia stenta à fadigia, à quittau par ünna caussa ca pò vangir preida dils laders, ir sutt en laua, arsantar dilg fieug, pirir à schmartschir, ir enten pulvra ad enten tschendra, scha parchei duvessen nus tuts bucca metter ilg pli grand flis à quittau da survangir quei ch' ei ilg pli grand gudoing ch' ilg carstiaun pò ver en tschiel ad enten terra à (f. 150a) pelgia mai naginna finn, mò cuz à semper, d' ün tal gudaing plaida ilg grand apostel Paulus tschau enten quests plaids, ca iau hai ligieu avant à vossa charezia, sin questa honerata bara, da la nossa chara consora ent ilg senger dormantada, ils quals plaids sieuan en questa guisa.

Christus ei mia vitta.

A morir ei mieu gudaing.

[p. 240 modifica]

Òr da quei amparnein nus ca Christus seig la vitta da tuts cartents, à morir seigig lur gudaing, sco nus udin. Tras Christum Jesum vein nus la vitta temporala da nies Deus, gie tuttas creatiras, er ils nuncartents tiers ils mals gis, ha la vitta à respect da la s[c]aficiun, mo ils ver cartents parsulameng han la vitta spirituala enten Christo Jesu à respett da la ligida, parquei gi tschau Paulus, Christus ei mia vitta, a morir ei mieu gudaing, sch’ei pia Christus ilg gudaing dils ligieus enten la vitta, ad enten la mortt. Ò beada vitta (f. 150b) ò bien gudaing. Sch’ei pia Christus ilg gudaing. Mò scha nus lein ca Christus seigig nossa vitta à nies gudaing, scha stuvein nus amprender dilg ancanuscher bein andreg à crer enten ell, parchei ch’ilg ei enten nagin auter ilg sallit, ad ei dau nagin auter num sutt ilg tschiel, tras ilg qual nus pudeian davantar salfs, autter ca sullettameng ilg num da Jesu Christi. Parquei gi ell sez tiers soing Jan 17. Quest ei la vitta perpettna ch’els tei ancanuschian ilg ver Deus, à quell ca ti has tarmess Jesum Christum. Parquei gi ilg apostel Paulus, jau hai garriau da saver nagutt auter ca Jesum Christum, crucifichiaus, par quei lai Paulus à saver ünna greva schmanatscha à tuts condemnaus. Ca cur Christus vengig à vangir giu da tschiel cun ses aungels, scha vengig ell à strufigiar cun flama da fieug, quels ch’han buc ancunnaschieu Deus, cuntutt schi amparnein dad ancanuscher ell sullettameng par nies salvader a (f. 151a) spindrader, cartein sullettameng enten ell, chel seigig nies parsul à ver sacerdott dilg nief testament, er l’unfrenda sezza ch’ell ha ünna gada cun ilg sieu soing chierp, vi dilg len da la crusch unfrieu si, à cumpleinameng faig avunda par noss puccaus, à sieu soing saung ün complein schubriament da quels, scha nus vein quella cunnaschienscha dad ell à cartein enten ell, sch’eis ei sur nus naginna condemnatiun. Ell sez ha gig cun ün sarrament. Pilgver, pilgver gig iau à vus chi ca crei ent ilg filg da Deus, ha la vitta perpettna à ven enten naginna condemnatiun, mò ell va da la mortt enten la vitta. Ò bien gudaing, quels ch’an Christum han la grazia da Deus, ei han la glisch à miez la scüradengia, ün ca ha Christum ha confiertt enten la sia pli granda crusch, sanadad enten las malsoingias, la vitta enten la mortt. O beadas creatiras. Quels ca han Christum han pardunnament dils puccaus, carstiauna (f. 151b) charezia vi da lur parmer carstiaun, pasch vi da lur conscientias, ei aflen ilg soing spirtt enten lur cors, ei en uffants da Deus, frars da Christi, tempels dilg soing spirtt, amigs dils aungels, els en cunpoings dils patriarchs prophets ad apostels à da tutts beaus. In summa ei han tutt quei chei maunglen en questa vitta ad enten l’autra.

A quels ca han Christum ston tuttas caussas survir enten bien, ün tal ei sagirraus da sieu sallit à stò tumer naginnas caussas en tutt ilg mund, [p. 241 modifica] ei maunglan bucca tummer la guerra, bucca la morria, bucca la mortt, ne sattanas ne ilg truvament ne la gritta da Deus ne ilg uffiern, à mortt perpettna. A quels ei la mortt lugatida, enten la vantschida. A quels ha ell spaccau ilg uffiern à mortt perpettna. Quels cur ei naschen, naschen gual dreg, parchei naschen tiers beadienscha, à cur els mieran, mieran els gual dreg, parchei ch’els mieran tiers lur perpettna vantira. Ò beai a milli (f. 152a) gadas beai en els enten la vitta ad enten la mortt ie quels ca han Christum.

Ca Christus seigig ilg gudaing à vitta da tuts cartents, pudein nus ussa maneivel antallir, à crer? Mò cò pò la mortt esser ün gudaing dils cartents, vasen sura ca la mortt ei la pagailgia dilg puccau, ad ei ilg pli suenter annamig dilg carstiaun en l’am: Ad ei vangida sin ilg mund tras scuvidanza dilg giavel. Pudein nus bucca nus schmarvilgiar dad udir ca morir seigig gudaing, privescha pò la mortt ilg carstiaun da sia udida, à vassida, ch’ell pò ne ver ne udir pli, quals seigian stai aschi chars tschau sin terra, ch’ell vess mess la vitta par els, la mortt privescha ilg carstiaun da tutt sias beallas quallitats ch’ell ha giu, la mortt privescha babs à mummas da lur uffants, ad ils uffants da lur babs à mumas, mulgiers da lur marrieus, à marrieus da lur mulgiers, à fa davantar pauper vieus à vieuas ad orfens, da tal guisa (f. 152b) ch’ün pudess pli bault gir, ò ti rucha mortt, ò ti dira mortt, ò ti tschacca mortt sænza tuorp, ti has nagin reschguard da nagin nagutt, à portas respect à nagin nagutt, er bucca dils uffants enten las chünnas, ils quals schi mal munglassen lur babs à mummas enten lur zarta juvantengia. Ad aung schi gi ilg apostel tschau, ca morir seigig gudaing, ei quei bucca da schmarvilgiar. Par muntaner la vitta cuorran bears sur culmbs à vals, ie cuorr ilg carstiaun gi à noig par maar à par terra, je par bucca schar la vitta scha datt ell tutt ses daners à ch’ei ch’ell ha sin quest mund aschi ault ven la vitta temporala schazigiada. Qua nau eis ei naschieu quest Sprych Wort: Dass Leben ist Edel? A tschau gi Paulus ca morir seigig gudaing. Ad er Sallamon ilg qual ei par sia sabienscha staus ünna fügira sin Christum ha er gig ch’ilg gi da la mortt seigig pli buns ch’ilg gi da la naschienscha, vus duveits saver ca bucca (f. 153a) à tuts seigig ilg gi da la mortt pli buns, ch’ilg gi da la naschienscha, mò mai à quels, ca mieran en Christo Jesu, mò ils nuncartents buc aschia, parchei ils ez cur els naschen, scha naschen ei tiers la perpettna condemnatiun à schmaladischun, à cur ei mieran, scha mieran ei tiers la perpettna condemnatiun. Cuntutt scha nus lein ca morir seigig nies gudaing, scha stuvein nus amprender ilg kunst da morir beadameng enten Christo Jesu, parchei ca quei ei la pli granda sabienscha, ad er ilg melger kunst ch’ün sa amprender sutt ilg tschiel. Ün ca sa quei kunst bucca, [p. 242 modifica] scha fuss ei à lgi pli bien, ch’ell mai na fuss nascheus. Ilg amprim kunst ca fa morir beadameng ei dad amprender dad ancanuscher Jesum Christum sco iau hai si d’sura gig. Ün auter kunst da quella vera sabienscha ei dad amprender da nusez ancanuscher chi nus seigian da nossa natira, nus stuvein ancanuschar à confessar, ca nus seigian paupers (f. 153b) schmaladieus vermbs da la terra, ratscherts à naschieus ent ilg puccau, à vessan merittau la mortt perpettna, scha Deus less duvrar gistia cun nus: Ün auter kunst da volver la mortt enten nies gudaing, eis ei da star giu dils puccaus milgiurar la vitta, ad ir suenter à lgi senger cun ünna nova vitta à damananza, far bunnas à deschentas ovras tiers ilg mülgiurment, ir bugient à flissiameng à priedi ad udir ilg plaid da Deus cun frig, ir ad examens, ad uratiuns cumminas, dar almosnas, chareziar sieu parmer carstiaun, curclar sias mendas ad errurs tant sco pusseivel ei, plidar bein ad hundreivlameng ad ün à scadin cuvangir cun sieu parmer carstiaun tant sco pusseivel ei, mussar à varnigiar ils ses, ad auters tier ilg bien tant sco ün sa à pò. Quei quei ei ilg melgier kunst ca fa volver la mortt enten ün bien gudaing, quei ei quei kunst dad ünna vera sabienscha, ca fa morir ils cartents beadameng (f. 154a) enten Christo Jesu. A quels gi ilg spirtt da Deus beai en ils morts ilgs quals mieren ent ilg senger parchei cha els ruvausen da tutt lur lavurs, à lur ovras van ad els suenter, quei bien à nizeivel kunst, à vera sabienscha da morir beadameng ha er giu bein amprieu la nossa chara consora Vrsulla barmiera, la quala ei buca mai naschida da nobels parents à nobla casa suenter la carn, mò ella ei er naschida dilg spirtt enten la nobla spirituala casa à carstiauneivla baselgia cha Deus ha tschau sin terra. Ella ha ancunnaschieu Deus parsullameng par ilg sieu spindrader, à sieu filg Jesum Christum par sieu spindrader à sallvader, à sch’ella vess giu anqualchin da ses nobels parents ad amigs, cha fussan par anqualcausa, is anner enten faigs da cardienscha, schi ha ella aungalura amprieu la vera cardienscha, à traiga si en quella, à stada stateivlameng en quella, a bucca declinau ne d’ün (f. 154b) maun ne da lgiauter, ella ha er faig bunnas à deschentas ovras, ca auden ad ün ver cartent da far, ella ei ida bugient à flissiameng à priedi, savieu bein antallir à plidar or dils priedis ch’ella ha avant temps udieu da quels fideivels survients dilg plaid da Deus, chan stai à Lgeant ad er à Luven. Ella ha er paugs examens ad uratiuns cumminnas antardau, ella eis er bucca stada navent dils soings Sacraments &. Da tal guisa ca dunnauns à figlias ch’an or da sieu bien exempel buc amprieu d’anqurir ils priedis, uratiuns ad examens pli flissiameng co vivant, scha vengian els à ver pauc tand pli bien da rasponder à Deus. Ella ha er tannieu char sieu pievel da casa, marrieu ad uffants mussau ad antruidau tiers ilg bien, tanieu char parents ad amigs, [p. 243 modifica] cumpars à cumars, vaschins à vaschiñas, pitschens à grands, vivida senza scandel quei pitschen temps ch’ella ha vivieu tschau enten (f. 155a) quest hundreivel commin da Tschans giu pa[s]ch à sa flissigiau da la pasch, cun ün à scadin tandt sco pusseivel ei stau. Ella ha er duvrau la sia bucca à lieunga andreg, bucca tiers zundrar, manchür, girrar, schmalladir à cunderscher or sieu parmer carstiaun, sco beara malperderta lgeut fan. A silg pli davos ont sia malsoingia (par grazia da Deus mortta) rogau Deus instendig à da cor par ünna ferma cardienscha enten sieu spindrader Jesum Christum par ilg spirtt da la patienzia, à par la grazia da Deus, sa racommondau saseza, sieu hundreivel marrieu, ad uffants, mummas à farlgiuns si Surselva à quau giu, à tuts parents ad amigs compars, à commars, vaschins à vaschinnas à tuts ca en stai dantuorn à la protectiun divina. Ell ha er rogau specialmeng ils pli tiers parents ad amigs, ch’ei deigian pò far la milgiur cun ses dus pings uffants; ils gidar trer si en temma da Deus. Ella ha er sa (f. 155b) rastigiau à trostigiau seza cun quests plaids: Iau sai ca quell, ca ha quittau p’ils utschels ent ilg luft ven er à ver quittau par mes uffants ch’ell ha scaffieu suenter sia soinchia sumelgia. Ad ils pli suenter plaids en stai quests, ti senger has gig, iau sunt la via à la vardad, à la vitta à nagin na ven tiers ilg bab auter co tras mei, à si sura gig, veng veng senger à mi spindre dils ligiambs da la mortt, à cun quels plaids sparchida ent ilg senger. Ad aschia vein nus quella bunna ferma spranza, ca Christus seigig staus à lgi à vengig er ad esser à nus ilg nies gudaing enten la vitta ad enten la mortt, à silg gi dilg truvament cur tuts cartents vengian à lavar si, tiers la lavada da la vitta perpettna. Ils pagauns salvaven ch’ilg gi da la mortt fuss pli buns ch’ilg gi da la naschienscha, mai par quei ca cur els naschessen, scha vangissen els enten tutt iamer, à bear andirar vi da lur corps, mo cur els (f. 156a) morrissan scha vangissan els larg da quei tutt, cuntutt ha Plinius ün pagau[n] gig, Optimum non naci, aut quam citissime mori. Quei ei? Ei fuss pli bien da bucca nascher, mò par nascher, scha fuss ei pli bien da morir ladinameng. Mò nus carstiauns à cartents ca vein Christum par nossa vitta, à par niess gudaing, schein buc aschia, mò nus schein ch’ilg gi da la naschienscha seig als vers cartents buns à vanttireivels, scha gie ei crada tiers ad els crusch sin terra, mò aung pli vanttireivels seigig ilg gi da la mortt, bucca mai parquei cha nus vangin largs da tutt prigel, breigia à stenta dilg chierp, mo parquei ca Christus ha faig cun sia mortt, ca nossa mortt ei ünna portta à nossas olmas dad ir tras, ad ir enten la vitta perpettna. I fideivels naschen bucca mai par ver ün temps, à guder enten questa paupra miseria à miserabla vitta, mo par guder cun las olmas, à cun ils corps vantzei ansemel la (f. 156b) vitta gloriusa à perpettna. [p. 244 modifica]

Ach chei vein nus tschau. Tschau vangin nus savents spisigiai cun paun da larmas, à buvrantai cun issienz, tschau ei la vall da larmas, tschau schai Lazerus avant ilg isch dilg rich hum, tschau ei Daniel ent ilg Ellend, à Job silg ladim. La nossa vitta temporala ei par amur della beara crusch ca crada tiers, pli ünna mortt, ca ünna vitta &. Mò ven ei enten l’autra vitta er ad esser aschia. O na na, lau vend ad esser ün beau stand, star ad eser lau vengian ils ligieus à ver ün drechia vitta. Lau vengian els ad esser uni ansemel cun Deus, bab, filg à soing spirtt, lau vengian els à guder la fatscha da Deus, ad ancanuscher tutt, ad enten Deus ver tutt ch’ei ch’els garregian, à viver enten perpettna pasch à ruvaus, à ver raschieni cun tuts soings, à ludar Deus à semper, lau ven ad esser sanadad senza malsaingias, juvantengia senza vegliadengia, vitta senza mortt (f. 157a) bealezia senza mendas, libertad senza subiectiū, pasch senza guerra, sagirezia senza temma, buldanza senza paupradad, cunaschienscha senza ignorantia hanur senza zanur, legrament senza tristezia, lgisch senza scüradengia. Lau ven ilg legrament mai à callar vi, lau ven mai à vangir udieu nagin laid, mai à vangir santieu nagin schmerzen. Lau ven ilg senger Jesus ad arver si ils scazzis da tutta missericorgia, lau vengian ils cartents à ratscheiver dilg maun dilg senger ünna bealla crunna d’ün bi raginavel, lau ven ell ad ils spisigiar cun ilg zuppau paung dils aungels. Ell ils ven à vaschür cun vaschcadira alva, els vengian ad esser sieu pievel ad ell ven ad esser lur Deus, lau ven ell à furschar giu tuttas larmas da lur œlgs, ad els vengian à regier cun ell da semper antraquan semper. Amen. Amen. Amen.

(f. 157b) R: Priedi

ent ilg qual ser Stiaffen Gabriel ha prieu comngiau dad quels dad Allstetta cur lei turnaus a Lgant à pardagar.

Textus:

Mò cur Herodes fuva morts mire scha comparet ün aungel dilg senger enten sien à Joseph enten Egypta à schet:

Leve si à preng ilg uffant à sia muma à va enten la tearra dad Israel. Parchei ca quels en morts, ca ancurrivan da prender la vitta à lgi uffant.

Ad ell lava si à parnett tiers ell ilg uffant à sia muma à vangitt en la terra dad Israël. Mò cur ell vett udieu ca Archelaus rigiss en Judea enstailg da Herodes sieu bab scha (f. 158a) tumett ell da vangir lau, à cur ell vett ratschiert enten sien ün commondament, scha gunche ell ent ils logs da la terra de Gallilea.

A cur ell fo vangieus lau, scha stett ell en ün marcau ca ven numnaus [p. 245 modifica] Nazereth, par ca ei vangiss complanieu, quei ch’ei gig tras ilg prophet, ch’ell vengig à vangir numnaus Naccereus.

Explicatiun ner declaratiun.

Chars frars enten Christo Jesu nus ligin enten ilg amprim cudisch da Moses ca curch ilg patriarch Jacob ha antalleg ca ell stovig tillar navend da quest mund schi haigig ell clomau tiers ell ses filgs, ad hagig prieu dad els comngiau. Nus ligin ent ilg tschiungavel cudisch da Moises ca cur Moises ha giu antalleg ca ell stoppig passar la via da tutta carn haigig ell faig clomar ansemmel tutt ilg pievel dad Israel savdau quels tiers tema (f. 158b) da Deus à prieu dad els comngiau, sco ei statt scrit. — Cur Christus ei ieus navent da ses iuvnals, enten tschiel, ha ell er clomau quels, à dad els prieu comngiau sco ei statt scritt. Uss ei er vangieu ilg temps chars frars, ca iau stò sparchür à tillar navend da vus, buc or da quest mund, mò enten mia patria. Parquei hai iau prieu avant mei da vus sallidar, à prender da vus comngiau cun quest priedi, mò par cha quei daventig cun tant pli grand frig, scha lein nus or da quest plaids udir duos princapalas caussas.


Numnadameng1.
  Co Deus haigig comondau à Joseph ch’ell duvess puschpei turnar en sia patria, or dad Egypta.
Co Joseph seig staus ubiedis à Deus à savundau.

Par lautra: 2.
(f. 159a) Davart l’amprima partt.

Tant sco ei tucca tiers l’amprima partt scha vossa charezia antalleg vivant ch’ilg infideivel reg Herodes veva prieu avant sasez da mazar quei uffant Jesum, ad ilg metter ord peis par ca ei vangiss bucca ilg temps, ca quell ilg scatschass da sieu raginavel, cur ch’ell ha plidau culs sabis dilg Orient, ca els duvessan ancurir flissiameng suenter ilg uffant, à cur ch’els ilg han afflau, duvessan els turnar tiers ell, par ca er ell sapig ir ad adurar quell nief reg. Co Deus haig savdau ils sabis, ch’els duvessan buc turnar tiers Herodes. Ad ilg soing Joseph ch’ell duvess prender la mumma ad ilg uffant à fugyr en Egypta. Co Herodes haig faig mazar ilgs uffants da Bethlahem par ca denter quels vengig er mazau ilg uffant Jesus. Enten quests plaids statt ei ca Herodes seigig mortts, à ca Deus haig faig à saver à Joseph tras ün aungel, ch’ell deigig esser si à tillar en (f. 159b) sia patria en la Judea, parchei ca quels c’ancurrivan la vitta dilg uffant seigien morts.

Davart lautra partt.

2. Partt. Tant sco tucca tiers l’autra partt scha chei sa ilg bien soing Joseph: Ha ell forsa zviffel vi dils plaids dilg aungel, sco Sara la dunna dad Abraham? Na. Rog ell forsa ansennas sco Gedeon? Vult ell forsa buc [p. 246 modifica] ubadir sco Janas ilg prophet? Na. Naguttta da quei. Mo ell crei da ladinnameng ell ubadescha da liunga, prenda Maria cun sieu filg à va en la terra da Galli[l]ea.

Quest ei quorttameng la declaratiun dils plaids ligieus avant à vossa charezia. Ussa lein nus ver chei nus veigian lunderora dad amprender.

1. Doctrina. Or da quest plaids amparnein nus pilg amprim, ca tuttas caussas da quest mund seigian vanitad (f. 190a) malstatteivlas, pierian, stullescha[n] sco ün fim sco ünna flur. Volvein ampaug noss œlgs sin quest Herodes. Quell par puder vangir reg ha salvau ad ils Judeus ne fei ne sarament, ell ha ils principals dilg pievel, er ses ils pli buns amigs faig metter antuorn. Ell par temma da perder sieu raginavel faig mazar treis ses aigens filgs. Ell ha faig strunglar à mordigiar ils giuvens uffants en Bethlahem ad en la terra lau dantuorn. Ell ha ampruau cun tutt lists, da manar er Christum par la vitta; mo co eis silg suenter ieu cun ell. Nu ei ussa quest Herodes tand grands à pussents. Eis ell eunc ussa reg enten Jerusalem? Ach na! Tschau statt ei ca Herodes seig mortts, mai dus ons suentter questa mardaria eis ell mortts ad eis senza zvifel ent ilg uffiern, sutteraus sun terra nera da perpettna schgrischur.

Nus ligin da bears fürsts, da bears regs ad imperadurs, co els haigien vivieu ch’ei els haigien (f. 160b) plidau, quant els haigien prieu à maun. Silg suenter statt ei ch’els seigian morts. Nus ligin da Samsom da sia fermezia, da ses grands faigs silg suenter statt ei ch’el(s) seigi(an) morts. Nus ligin dilg sabi Sallamon da sia richezia, silg suentter statt ei ell ei mortts. Nus ligin da la bealtezia dad Absalon, à silg suenter statt ei ad ell ei morts. Nus ligin dilg grand Allexander à da sia granda pussanza silg suenter statt ei ell ei morts. Nus ligin davartt ilg rich hum, da sieu dalleg da sia laschezia à silg suenter statt ei ad ell ei morts.

Bucca mai quei. Mò Deus datt à nus d’antallir la fleivezia, à cuortta dirrada da las caussas terreinas da quest mund, cur ell ha gig sez Esa. 40. Ca: Clamme ad ilg prophet Esaias gi, chei dei iau clommar? Clame gi Deus, ca tutta carn seig fein à tutt la gliergia dilg mund sco ünna flur sin ilg feld, ilg fein secca via, à las flurs craden giu. Nu ei ussa Herodes. Ach ell ei seccaus sco ilg fein (f. 161a) ell ei curdaus sco ünna flur. Nu en auters fürsts à singiurs? Ach els ean seccai sco ilg fein, els ean curdai sco las flurs. Nu vengian en paugs ons ad esser noss fürsts, noss regs, noss singiurs, nu(s) vangin nus ad esser, nus vangin à seccar via sco fein: sco flurs vangin nus à curdar giu.

La vanitad à malstatteivladad da las caussas da quest mund ha Deus er dau dantallir, a lgi reg Nepuccatnecar enten sien, ent ilg siemi. Ell ha vieu ün grand vutt: Ilg cheau da quell èra d’aur, sieu brust d’argient, [p. 247 modifica] sieu venter d’brunz, sias combas d’arschilla à d’fierr. Quei vutt ei lura tras ün crap, ch’ei vangieus ner curdaus giu d’ün ault cuolm schmaccaus à faigs à frusta à sufflaus navend dilg suffel. Aschia en tutt las caussas da quest mund. Ellas tarlgischen bein sco finn aur ad argient. Ellas paren esser d’fierr, à d’brunz, à schi fermas sumelgian ellas ad üns mò ei statten sin terra ad arschilla. Quei crap Christus ven giu dilg ault cuolm dilg tschiel (f. 161b) rumpa schmaca à fa en pulvra tutt la gliergia ad hanur da quest mund cun sia pussanza.

Laura ca va or dilg nas da Christ sufla quei tutt navent. Nu ei Herodes, ell ei schmacaus mess à frusta, sia gliergia ei suflada navent. Nu ei Cürus, nu’ ei Allexander, nu ei Julius Cæsar, nu en auters fürsts à singiurs. Nu en bea[r]s hundreivels burgameisters dad ün ludeivel ad hundreivel marc(u)au da Turig, els en ruts els en schmacai, els en sufflai navend.

Nus ligin da Janas ent ilg quartt capittel da sieu cudisch, cha Deus haigig faig crescher si ünna cailgia sutt la quala ilg prophet Janas steva ad umbriva, orreifer ilg grand marcau da Ninnivæ, da questa cailgia ha ilg prophet grandameng sa lagrau. Ell veva granda latezia giu da quella caussa: chei davent ei. Deus fa vangir ün vierm, ilg qual lichia à roi quella cailgia ch’ella secca à miera par quei fò Janas fig combriaus. Gual (f. 162a) ün tal gattig han er las caussas da quest mund. Deus lai crescher sia à nus beallas lagreivlas cailgias, beals uffants, bunna sanadad, granda richezia, hanur à gliergia, ilg qual tutt legra nus fig. Mò cur nossa latezia ei la pli granda, scha ven ilg machiertt schgrischeivel vierm, la mortt roi à lichia questas cailgias ch’ellas seccan schierran vi à mieren, nus pardein nossa rauba, nossa sanadad, nossa vitta ven ilg meins, noss uffants mieran, quest portt à nus, à Janas malcurrada, kumber, bargir, ad urlar. Ach chi ei quel ca sappig gir ora la granda vanitad da las caussas terreinas. Nus savein bein dumbrar ils gis ad ils ons da l’antschatta dilg mund annau. Mò la vanitad da las caussas tarreinnas da las caussas da quest mund savein nus bucca dumbrar si. Chei ei quest mund auter ca sco nossa ustria dad Altstetta? En quella vengian bunnameng minchia gi biar pievel (f. 162b) maschkels à femnas, statten quau sur naig van la damaun navend, à tuornan bucca pli. Aschia vangin er nus carstiauns en quest mund, stein ün cuortt tempset, à mein navend à turnein bucca pli. Chei ei quest mund auter ca ünna stiva da far baing: en üna batstiva ven beara lgeut, ca lein ora saung sieuan ün urealla, van gleittig navent à gin Deus vus parchürig vangit bault suenter. Nus carstiauns sin quest mund laschein ora saung ün cuortt temps, nus suein mein gleittig navent à schein er Deus vus parchürig vangitt bault suenter. Chei ean ils faigs da quest mund, [p. 248 modifica] auter ch’ün siemi. Bearas gadas sasiemg üns, ch’ün seig ün singiur, ch’ün seig richs, ch’ün seig tiers ünna granda massada sin unna bealla nozza, bault sadadest ell, ad ei tutt nagutta. Nus carstiauns enten quest mund essan lg’ün richs, lg’iauter beals, lins eis ün singiur (f. 163a) lgiauter viv en dalleg, quau ven la mortt dadesta si la lgeut ad ei tutt nagutta, ilg ei stau mai ün siemi. La vanitad da quest mund ha zunt bein antalleg ilg patient Job cur ell ha gig nieus sunt iau vangieus sin quest mund à nieus veng iau ad ir or da quell. La vanitad da quest mund ha antalleg andreg ilg sabi Sallaman cur ell ha gig: Iau hai faig grandas caussas grandas ovras, iau hai bagiau cassas, iau hai plantau vengias, iau hai rastiau curchins, iau hai faig lax da pescs, iau hai giu bears fumelgs à fantschellas, bea[r]s bos à nuorssas, bear aur ad argient, bears sunnadurs à bear dalleg. Iau staus sunt plli grands, pli richs ca tutt quels ch’en stai enten Jerusalem, mò cura ca iau hai guardau annavos sin tuts mes faigs mire scha era ei tutt nagutt autter ca vanitad ad anguscha dilg spirtt à parquei clam ell dadault ora, ô vanitad da las vanitats.

(f. 163b) Questa vanitad ha er ancunaschieu ad antalleg ilg reg Salladinus, ilg qual cur ell veva da morir ha faig ir antuorn ses survients ant ilg marcau cun in lanziel ent ilg qual ell duveva vangir cussieus ent ha faig clommar, ilg reg Salladinus prenda cur eill ei morts da tutta sia rauba à richezia à gliergia nagutt auter cun ell ca quest lanziel. Questa vanitad ha er ancunaschieu ilg imperadur Severus, ilg qual cur ell ha stuvieu morir ha gig cun ses survients, omnia fui & nichil michi prodest. Quei ei? Iau sunt staus tutt, à nizegia à mi nagut, ner iau sunt staus nagutt auter ca malnizeivels.

Questa vanitad dilg mund ancanusch iau era iau sunt staus tiers vus ampaug d’un temps. Deus ha mei banadieu tiers vus, ussa stò iau ir navent à veng forssa mai pli tiers vus, ancunascheit er vus mes chars ent ilg senger la vanitad dils faigs da las caussas da quest mund. Iau lasch à (f. 164a) vus quei sin mieu prender cumngiau, ca vus lascheias buc or da senn la vanitad da quest mund, tschanteias voss cors bucca sin quella, mò tschanteias quels adinna sin ilg perpetten Deus.

À quest ei (l’amprim) [la secunda] doctrina.

2. Doctrina. Par lgiauter amparnein nus, or da quests plaids, ca er nus vengian silg suenter à vangir manai da Deus nies bab en nossa patria.

Joseph ei er staus easters en Egypta, nus essan tuts easters enten quest mund. Joseph ei staus chars à Deus, a Deus ha tarmess ün aungel à gig, stai si à va puschpei en vossa patria, mò nu ei quella noss[a] patria, eis ei bucca quella enten la quala nus vivin. Na tutta via bucca. Nossa patria ei bucca tschau sin terra, mo enten tschiel, enten tschiel vein nus [p. 249 modifica] noss patria, enten tsehiel vein nus nies Burgerrecht, enten tschiel vein (f. 164b) nus nies bab cœlestial, en quell vein nus noss pli buns amigs, ils patriarchs, ils prophets, ils apostels, ils martters, ils soings aungels. Quau vein nus noss babs, nossas mummas, à noss frars à nossas sarrurs, à noss uffants, à tutts noss pardavants. Quau vein nus noss hiertta, ca pò bucca vangir lavagada, à bucca schmartschir numnadameng la perpettna.

Ti vens uss à partarchiar: mò chi sa co quei seigig en quella patria cœlestiala, chi sa, chei ei seigig en quell patria: ün velg mussader ei staus domondaus chei ei seigig enten tschiel. Si quei ha ell dau rasposta à gig: Iau sai bein gir chei lgei buc enten tschiel, quau ei naginnas malsoingias, naginna guerra, naginna dallur, naginna malacurrada, naginna mortt, quau ei nagin gir mal. Mò iau sai bucca gir chei lient ei. Parchei ca tala latezia ha nagin œlg vieu, talla latezia ha nagin cor da carstiaun mai antalleg ad ancunnaschieu (f. 165a) questa latezia, questa patria, quest parvys ha custau grand pagament, buc aur er buc argient, mò ilg cietschen saung da nies senger Jesu Christi. Cuntutt ven ella senza zvifel ad esser zunt granda, ie tand granda ch’ün sa bucca gir ora.

Mireit mes chars quant beals ei quest mund, quant lagreivels eis ilg tschiel quant marvilgius eis la terra, à quei ch’eis enten quella. Ha Deus rastiau ünna à schi bealla avdanza à bears infideivels à gottlos. Quant pli bealla, quant pli lagreivla ven ad esser quell avdanda, en la quala avdan à vivan ils uffants da Deus, ils soings aungels da Deus, je Deus sez. Sch’ün mass en casa dad ün fürst, à vangiss mannaus en las styvas da la fumelgia, ie en las stallas dils cavals sez ad afflas quau tutt sullerau, granda schubradad, pilgver in tal vangiss bault à fa quint, ca la avdanza dilg reg seigig beara milli gadas pli lagreivla, chei ei quest mund auter ch’ünna (f. 165b) stiva da funmelgia, ün albierg da mala lgeut, ünna stalla da tiers à lgimaris senz antalleg.

Eis quella à schi bella, à schi lagreivla, à schi bi fittada, ach schi co ven ad esser l’avdanza dilg reg dils regs. Moises ha tarmess spias or dilg dasiertt dad Egypta en la terra da Canan par ch’els mussan à lgi pievel quant herlia quella terra fuss. Deus ha er ell prieu si spias enten tschiel, par ca quels sapian gir à la lgeut chei herlias caussas seigian enten quei lieug. Ti has forssa mavelgias chi quellas spias seian. Ei bucca Moises staus in da quels spiuns ner spia, ilg qual cur ell ha giu tschentschau cun Deus silg cuolm ad ei puschpei turnaus giu, schi ha sia vista tarlgischau da tal guisa ca nagin pudeva mirar sin ell. Ünna tal spia ner spiun ei staus Daniel. Parchei cur ilg aungel ha plidau cun ell, ha ell gig, ils gists vengian à tarlgischar sco ilg solelg à steilas dilg fürmament. Petrus, Jacobus, à Johannes en (f. 166a) stai er da quels spiuns. Parchei cur ca [p. 250 modifica] Christus ils ha laschau schigiar ampaug da quella latezia silg cuolm da Tabor, schi ha Petrus gig, Senger tschau ei bien star, nus lein far treis camannas, ünna à chi, ünna ad Elias, ad ünna à Moises à lein star tschau. Johannes ilg apostel cur ilg aungel lgi ha mussau quest cœlestial marcau da Jerusalem, schi ha ell scritt à ses cartents cò quel seigig, numnadameng da spir aur à pædras custeivlas, à miez quell seig ün fluss dad auva viva, antuorn quei fluss seigig pumers, ca portten dodisch frigs en ün on, à seigig naginna noig en quei marcau. Ils burgeis da quell vezian adinna la vista da Deus, à tutt lur larmas vengian furschadas giu da lur œlgs. Paulus ei er staus ünna da quellas spias, parchei ca quell ei staus traigs antraquan ilg tierz tschiel, ad ei puschpei turnaus sin terra. A chei ha ell purttau da nief. Quei ha ell purttau ch’ell haigig vieu caussas ca nagin œlg da (f. 166b) carstiaun haigig vieu, naginna or[e]lgia udieu, à nagin cor mai savieu ner antalleg. Ell ha porttau ch’ils faigs da quest mund seigian nagutta da metter vi da quels da lg’iauter mund. Ell ha purtau ch’ilg andirar da quest mund seig nagutta da metter ancunter la granda gliergia dilg tschiel. Figeit parsenn à taneit endament mes chars cà quella gliergia à beadienscha ei à schi granda, ca tutt ilg andirar da quest mund, tutt las malsaingias, tutt las guerras, tutt ilg kumber, à tutt las persequtiuns ca nus andirein, ei nagutta da metter vi da la gliergia da la vitta perpettna, la quala ils vers cartents vengian à ver enten tschiel. Udit ca vangir chürlaus, vangir scavazaus, vangir pandieus, stenschentaus, arasantaus, ei nagutta da metter vi da la granda gliergia ca nus vangin à ver enten tschiel. Ilg andirar da Job, la fam da Lazerus, la spada da soing Jan Battista, la crappa da soing Steffen la vannauns cothsnas d’fieug dils seatt frars (f. 167a) Machabæers, la parschun da Babilon ei nagutta da metter vi da questa gliergia. Christus nies spindrader ei staus er ell ünna da questas spias quell ei vangieus or da quella patria or da la casa dilg perpetten Deus or dilg ravoilg dilg bab. Quell ha raschdau co ei seigig en quella casa dilg perpetten Deus, quell ha gig, ch’en quella seigian bearas avdanzas, ch’ei seigig beara latezia, ch’ils prus vengian à sumlgiar ils aungels, ch’els vengian à ser sin dodisch sopchias, à vengian à tarlgischar sco ilg solelg, ca er els vengian à salagrar, à quella latezia maina vengig à gunchür ne vangir preida navend dad els. Ò lagreivla patria, ò granda gliergia.

Mò quant gig vangin nus à star en quella patria. Forsa mai tand gig sco nus vivin sin quest mund. Forsa mai tand gig sco Mathusalem ha vivieu, forsa mai tanta milli ons sco steilas en tschiel sabluns da la mar ner earva à felgia en terra. Ach na! (f. 167b) mò en perpetten, perpetten eis ilg bab da la casa, perpettna ei sia avdanza en perpetten da mai vivin nus en quella. [p. 251 modifica] Bears carstiauns vivan ansemel sin quest mund cun latezia, mò ei stau sparchür, à morir bucca senza dallur ad anguscha dilg cor, lunsch en ün autra guisa van ei en la vitta perpettna à vera patria, lau stò nagin sparchür, nagin morir, nagin tillar navend en perpetten pudein nus viver ansemel avdar ansemel nus lagrar ansemel. À vus mes chars lasch iau quei sin mieu prender comngiau, ca vus guardeias da buc amblidar vi questa nossa patria cœlestiala. Tumeit Deus, figeit pli paugs puccaus vus parchüreit da nauschadad par ca vus à sieu temps vangias manai enten quella. Moises ha bandunau ilg raginavel dad Egypta, par ca ell vengig bucca sclaus or da questa pattria, à frieus ent ilg uffiern. Ell ha dau si sia casa à sia rauba, ad ei tillaus en ün eastra terra, (f. 168a) Abraham ha dau si sia casa, à sia rauba, ad ei tillaus en ün eastra terra, par ch’ell vengig bucca sclaus or da questa patria, à frieus ent ilg uffiern. Daniel ha sa laschau fierer ent ilg fussau dils lëus. Parchei? par quei ch’ell vangiss bucca sclaus or da questa patria à vangiss frieus ent ilg abyss dilg uffiern. Ils seat frars Machabæers han sa laschau arsantar, à brasar en preuls d’fieug, par ch’els vangissan bucca sclausi or da questa patria à fri ent ilg fieug perpetten.

Ach parchei duvessan damai nus buc voller andirar anqual causa, ca nus vangian bucca sclausi or da questa patria à fri ent ilg uffiern? Cur ils Judeus vangivan manai or da lur patria enten la parschun da Babilon, patarchiaven els cun grand arsantin suenter lur patria à schevan els, o Jerusalem scha iau amblid tei, schi amblidig iau mieu maun dreg sasez, scha mia lieunga lai ira da clomar ora tieu laud, scha possig ella seccar sin mia bucca. (f. 168b) Scheit er vus, ô patria cœlestiala scha iau amblid tei, schi dei seccar à schürar vi mia lieunga. Ti ven à deis esser mia spranza, mieu cunfiertt, mia latezia, tutt ilg temps da la mia vitta.

Quest ei l’autra doctrina.

3. Doctrina. Pilg tierz, à silg pli suenter amparnein nus or da quests plaids, ca nus duveian en tuttas caussas esser ubiedis à Deus.

A soing Joseph ha Deus commondau ch’ell deig prender tiers ell la banadida muma da nies senger, la quala er purtanza, à Joseph saveva buc, co ilg faig mass tiers, ad ell ei staus ubiedis à Deus. Deus ha commondau à Joseph, ch’ell deig tillar enten Egypta navent da sia patria ad ell ei staus ubiedis Dieus lgi ha comondau ch’ell dei puschpei turnar à casa ad Deus nus ha tuts scaffieu suenter sia sumelgia, dad ell vein nus ratschiert chierp ad olma, bein ad hanur, à ch’ei ca nus vein. (f. 169a) Parchei duvessa nus damai bucc ubadir à lgi, parchei buc ilg tadlar, à savundar. Christus ei par nus vangieus or da tschiel sin terra, par nus ha ell spans sieu saung, duvessan nus buc da mai savundar quell, ad ubadir à lgi en tuttas caussas. Christus nus ha spindrau da la mortt, dilg uffiern [p. 252 modifica] à da satanas, à faig hartavels da la vitta perpettna duvessan, nus à lgi damai bucca survir ad ubadir. Deus ha comondau ad Abraham, ch’ell duvessi unfrir si sieu filg, ad ell staus ubiedis à Deus. Deus comonda à nus bucca ca nus mazeian quels, mo ca nus mazeian uoss puccaus, noss afects carnals, duvessan nus damai buc esser ubiedis à Deus, Moses ha bandunau ilg raginavel à scazzis dad Egypta à tutt dalleg, par ch’ell fuss ubiedis à Deus. Ils martyrs han sa laschau chürlar, mazar, pender ad arsantar par esser ubiedis à Deus, duvessan damai buc er nus esser ubiedis à Deus, scha gie ell nus (f. 169b) commondas anqual causa contradi, ner ancunter nossa carn. Deus gi tschau à soing Joseph, si à va en la terra dad Israel. A mi sumelg ch’ei gigig er a mi si va puschpei en las Ligias. Chei dei iau far, dei iau bandunar quella bealla terra en la quala ei bunna pasch, a tillar en ünna terra ravinada, à parintada, en la quala la furia da la spada regia. Dei iau bandunar questa terra, en la quala ei aschi bun regenters à singiurs, à tillar en ünna en la quala ên singiurs nauschs à contradis da la cardienscha, dei iau ir davend da vus, ca veits mussau à scuviert en tuttas guissas vassa charezia vi da mei, ad ir en ün lieug nua ca iau veng ad anflar tal pievel ilg qual ha mei parsequitau à scatschau or da mia patria. Chei dei iau pò mai far? Da mai ch’ilg marcau ad ilg qual iau hai survieu 22 ons garegia mieu survetsch, damai ca mia paupra patria ha maungel à basengs da predicants à da (f. 170a) mussaders, damai ch’ei ha plaschieu à noss singiurs ch’iau duvess ir schi sai iau bucca tarchiar auter, ca Deus gigig er à mi: Si, si a va en tia patria puschpei. A quell dei iau pusseivlameng ubadir. Ach parchei duvess iau buc esser ubiedis à Deus, ils s. apostels en y antuorn sin quest mund cun granda breigia à stentta, à iau mi duvess dustar dad ir en mia patria à pardagar ilg evangeli. Moises garriava da Deus da vangir cassaus or dilg cudisch da la vitta par sieu pievel dad Israel. Ach parchei duvess iau bucca pilg sallitt da mieu pievel ir en mia patria scha gie iau duvess anqual causa andirar. Paulus ilg apostel garriava dad esser ünna schmaladischun. Sch’ei vess pudieu davantar, par ca ses frars suenter la carn vangissen salvai. A parchei duvess iau buc ancurir ilg sallitt da mieu pievel, scha gie iau stuvess anqual causa pittir. Ils iesuiters van vi sur maar par survir à lur papa. Ach parchei duvess iau buc ir en mia patria par survir à mes Deus? Ils capuciners (f. 170b) vengian or da quella bealla terra dad Ittallia en ünna terra lavagada par survir à lur papa. Duvess būc er iau ir en mia patria par survir à mes Deus. Nies spindrader ei vangieus giu da tschiel, ha andirau fomm à seid la parschun à la mortt seza, par spindrar nus sia baselgia, duvess buc er iau par survir à lgi à da sia baselgia ir en mia patria scha gie iau savess ca iau stuvess anqual causa andirar, iau vi esser ubiedis à mess Deus. [p. 253 modifica]

Mò co dei iau prender comngiau da vus, chei dei iau gir? Pli gugient less iau bargir ca tschantschar. Iau vus angraizg par tutt la charezia ca vus veits duvrau vi da mei, par la ammigeivladad, à per ilg schirm, ad agitt da mes hundraus singieurs, da quest grand benefici vi iau buc amblidar ils gis ca iau vif, iau vi vus en mias uratiuns à vant Deus buc amblidar, amblideit er vus bucca mei. Mia schleata parsunna pudeits bein amblidar, mò la doctrina ca iau vus hai mess avant duveits en perpetten buc (f. 171a) amblidar.

Taneit andament ca iau vus hai mussau ca Deus haigig à nus mes avant la via dilg sallitt enten la bibla, ent ils artichels da nossa cardienscha ent ils X commondaments, ad ent ilg soing bab noss meit vinavant sin quella via. Taneit andament ch’iau vus hai mussau, ch’ei seig ün sullet Deus, ilg qual ha faig ilg tschiel la terra, la maar à tutt quei ch’ei lient. Tumeit quell tuttpussent. Taneit andament ch’iau vus hai mussau ca Deus vezig tutt, audig tutt, à regig tutt, da tal guisa ca senza sia velgia possig bucca curdar ün cavelg giu da noss cheaus. Tschenteit sin quell tuttpussent vossa spranza à fidanza. Lascheit buc or da senn ca iau vus hai mussau, ca Deus haigig faig ilg carstiaun suenter sia sumelgia buus buns à soings cun bien antalleg, ch’ell pudeva sallvar perfechiameng ses commondaments, mo ch’ilg carstiaun seig curdaus giu da Deus, tras dar ent da la velgia searp ad haigig aschia trars quei puccau schmarschantau (f. 171b) sasez à nus ses uffants enten la mortt perpetna à la condemnatiun, ad ancunascheit scadin vossa paupradad. Lascheit buc or da senn ch’iau vus hai mussau, ca Deus haigig sa prieu puccau da nus, ad haigig tarmess sieu filg sin quest mund, haig dau quell en la mortt, par ca nus vangissan spindrai tras ell, anquirrit viess sallit tiers nagin auter ca tiers quell sullet. Lascheit buc or da senn ca iau vus hai mussau, cha Christus hai bucca mai spons sieu saung par noss puccaus, mò ch’ell dettig era ilg soing spirtt à tuts quels ch’an da vangir salfs, ilg qual lavura enten els ünna nova vitta, vera cunaschienscha da la vera viva cardienscha, ver milgiurment da la vitta. Rogeit Deus par quell soing spirtt. Lascheit buc or da senn ch’iau vus hai mussau, ca senza riglienscha puccaus, à milgiurment da la vitta possig nagin vangir salfs. Figeit pœnitentia à vus milgiureit. Lascheitt buc or da senn ca iau vus hai savents mussau, à savdau ca vus, vus (172a) parchüreiaus da quest dus à schi grands à grefs puccaus, ch’han surprieu en vossa terra, numnadameng, ilg zundrar à girar, à da l’eivradad.

Amblideit bucca la mortt, amblideit buc ilg gi ad adessa, amblideit bucca la vitta perpettna, amblideit bucca las peinas dilg uffiern. Vus saveits ca iau vus hai mussau, à pardagau ilg plaid da Deus spir ad andreg, meit vinavant enten quell, harrigeit, ilg ei bucca avunda ver bein antschiet, mò [p. 254 modifica] ün stò harrigiar, quel ca harregia antraqua la finn, ven à vangir salfs gi Christus. Ilg apostel Paulus gi: Cor. 3. cap: Nagutt ei quell ca schaua, nagut ei quell ch’amplanta mo Deus ca datt la carschienscha. Iau hai plantau, mò Deus dettig enten vus la carschienscha. Vus dettig pò cunnaschienscha da sia soinchia velgia, lavurig pò Deus enten vus la viva cardienscha, lavurig enten vus la vera prudienscha, consalvig vus ilg hundreivel marcau da Turrig, à tutt la terra en bunna pasch, à bien stadi. Nies grazius Deus dettig à (f. 172b) noss singiurs, à regenters ün vantireivel regiment. Deus dettig à vus bunna sanadad, Deus consalvig, parchürig, à banadeschig vus à voss uffants. Ach parchürig vus Deus, consalvig vus Deus enten perpetten tras Jesum Christum sieu filg nies senger à spindrader. Amen. Amen.

(4 Seiten sind leer.)

(f. 175a) Uratiun da

minchia gi, en quest priglus temps da gir la sera à la damaun.

Ô gratius, missericorgeivel à gist Deus, ach fideivel à char bab: Nus tes malvangants uffants cumparrein avant tia soinchia maiestad, enten num da tieu char filg Jesu Christ, par plirar lamentar à spander or ent ilg ravoilg da tia misericorgia, ilg prigel à grand basengs, da tia controblada baselgia à dumandar da tei confiertt, agit à liberatiun.

Ô sēger nies Deus arve si tes œlgs à mire quant bear saung ei ven par amur da tieu num spons da quest temps, quant bears tempels à baselgias vengian patichadas, prophonadas, spazadas à ruttas giu, arve si tias urelgias ad aude ilg schamer, plirar, bargir à suspirar da tand bearas p[r]usas à fideivlas olmas las qualas sen en Babylon sper la riva, à saragordan vid Sion. Cô schmanatschen ils sclafs dilg antichrist (f. 175b) cun chei furia à rabgia sburflan els ora sch(a)ma[na]tschas à mordarias ancunter tia soinchia baselgia. Da d’ün lieug à lgiauter vulten els bandir à scatschar tieu evangeli, ad à Christo vulten els dar comngiau or da lur cunfins sco ils Gadereners.

Els anquieran sch’ei fuss pusseivel par tutt anavant da ragischar or tia baselgia, ca quella fuss nagin pievel pli, à ch’ei vangiss faig naginna mentiun pli dig num dad Israël. Ô Deus has ti pia rafidau Juda ner ha ti olma ünna sgrischur giu da Sion. Ach parchei ei ti schi fig villaus ancunter las nuorssas da tieu pasc.

Senger nus ancunaschein à confessein ca nossa nauschadad à malubadienscha ean la caschun, ca nus vangin à schi pichiai à castigiai. Cur ti pichias nossa cunnembra scha declares ti tia gritta ancunter tutt ilg chierp, à nus essan ün chierp, cun quels ca sentan ussa ilg maun à tortta [p. 255 modifica] da tia gritta, parchei duvess pia lur prigel ad afflictiun buc ir par cor à nus.

(f. 176a) Tieu pievel ei ün malracunaschent pievel à vandlegia bucca pli sco ei descha vanganzameng à lgi soing evangeli. Nus confessein sez à vearttameng, ie cun cors bass à schmacaus, ca nus veigian er nus purtau nau tiers beara lenna, à stai granda caschun d’anvidar ilg fieug da tia gista gritta ancunter tieu pievel. Nus vein da nossa naschienscha annau surpassau tuts tes soings commondaments en bearas guisas, antarlaschau quei ca ti has commondau, à faig quei ca ti has scommondau, ilg custeivel scazi da tieu soing plaid vein nus surduvrau tiers stinanza à nonpœnitentia: nus essen leider surdai gual à quels puccaus ent ils quals ils uffants da la scüradengia, à quels als quals ti has bucca faig à saver tês dregs ad urdens vandlegian. Cuntutt scha ti nus schanchiasses ent gual quei bichêr, ilg qual ti has schanchiau ent à dau da beiver ad auters. Je scha ti parn[e]sas navent da nus tieu soing plaid à figessas or da nus ün vêr Adama à Zeboim scha stuvessan nus confessar à gir: Senger ti eis gists (f. 176b) mo à nus auda tuorp à zanur.

Senger ti misericorgeivel Deus, nus vein rigla à laid da tutt noss cors, ca nus vein en tantas guisas muvantau tia gritta. Ach ca nus vessan aua avunda enten noss cheaus, à noss œlgs fussan flus da larmas da bargir avunda gi à noig par noss puccaus.

Ô char senger à buntadeivel bab? Damai ca las porttas da tia misericorgia statten adinna avearttas als puccants ca sa volvan, scha vangin nus tiers quellas cun cors schmacaus à rogein par grazia.

Bucca zupar tia fatscha avant nus, à bucca schbitti noss suspirs. La supchia da tia grazia ei niess sullett refugi, à la greva à pittra passiun à mortt da Jesu Christi niess parsul confiertt, parchei enten ell eis ti reconciliaus, à turnantaus enten pasch cun nus à confirman confirmau tia ligia cun nus, enten la quala ti has amparmess, ca ti velgias bucca pli saragordar da noss puccaus. Cuntutt scha velgias ti par amur da tieu filg (f. 177a) Jesu Christi esser grazius à nus à da tutt tieu pievel, à nus pardunnar noss puccaus, à fierrer nossas nauschadads giu funds da la maar, à lai par amur da quels bucca vangir blasmaus tieu soing num.

Mo da mai ca nus vein bucca da nus corforttar da tia grazia, scha nus callein bucca cun noss puccaus da muvantar tia gritta. Ach senger scha volve ti nus à tutt tieu pievel. Spazze à fai à frusta ilg raginavel da sattanas denter nus, à fai ca Jesus Christus vivig à regig enten nus tras sieu soing spirtt, dai à nus vera rigla à pœnitentia, par ca nus lagreian cun quella tei, à tes aungels, taneian si tias torttas, à nus consalveian da la perpettna perditiun. Ie senger lomnge à schmacce noss cors andirieus; [p. 256 modifica] stausche or quei ca ha antraquan uss sa mess ancunter tia soinchia velgia à plante enten nus quei ca plai bein à chi enten tia grazia.

Sin quei racommondein nus à chi ilg basengs da tutt la carstiaunadad, cunzunt ilg basengs à prigel da (f. 177b) tia chara baselgia dilg evangeli, sur la quala tuttas auras à vellas curran. Joseph ven pichiaus da la compangia dilg antichrist, ilg qual leva si cun granda furria à schmanatschas ancunter tieu pievel à triepet, à schenta ses mals cusselgs pli à pli annavant, à para gual sco ti lessas laschar prender surmaun las sgrischurs da las scüradengias ad iddolatrias papalas.

O senger schanegie à tieu pievel à lai bucca vangir à tuorp à zanur ti hierta. Ô senger Deus dils comps guarde sin tia baselgia culs œlgs da tia misericordia, enten las grevas persequtiuns da quest temps. Ti eis ün refugi à schuz dils paupers, ün schirm ent ilg basengs. Dai bucca l’olma da tia turteltuba à la bestia, à lai bucca ti hierta enten griflas ner par ün raub enten lur dents. Ti eis ilg ver schuldau. Senger ei tieu num, leve pia si à vurregie par tieu pievel, à chi maunca bucca ne vaffens ne forzza, à pon conderscher or senza miez tschaffe schiltt à spada à spendre senger. (Fehlt ein Blatt.) (f. 179a) laschar davantar, ô ti schilgus Deus, mò meg ad ils persequittaders nodas à termbs, sco ti has mess à la granda maar à gig, antraquan quau deis ti vangir à bucca pli lunsch, à quau dein tias furiusas vellas sa schenttar. Ti has da gig annau fermau à faig star cheau las guerras par tutt ilg mund, rutt ils ballesters sfarcau las lantschas, ad arsantau lur cars cun fieug. Nossa spada nus ha aung mai gidau mo tieu maun dreg tieu bratsch, à la lgisch da tia fatscha nus ha consalvan.

O senger ti eis gaul quel ca ti eis staus, tia fei vardad à gratia ei münchin [[münchia]] damaun nova, veng en agid à tieu pievel à consalva ti hierta. Fai davantar nars ils cusselgs da d’Achitophel, spazze ils deseins da Haman, à fai curdar sin sieu cheau, dai alg annamig auter da far, anquere à casa la pompa da lur œlgs gramadis fai ch’els sa compelgian sez, enten la lavur da lur mauns à lur peis vengian pilgai enten la reit, ch’els han tandieu ad auters.

O gist Deus nus lai pò vantzei ver tes gists truvaments ancunter la pittauna da Babylon, ca nus pudeian (f, 179b) clomar cun aulta vusch: Ell ei curdada ell ei curdada Babylon quella granda [pittauna] (Apoc: xviii). Ta ragorde senger da sia türaneia, à lai pò vantzei vangir sur ella ilg temps da sia vandetta.

Arve si ils œlgs da tutt princis, à potentats ch’han surdau lur pussanza à forza à la bestia dai ad els ent ilg cor ch’ells suenter tia prophetia hassegian la pittauna la fetschian dsearta à nieua mangian sia carn à l’arsentian cun fieug (Apoc: 17. V. 13. 16). [p. 257 modifica]

A ell senger tamente à stramente tuts quels ca fan cusselg, à laventen si ancunter à tieu unschieu, plaide cun els en tia gritta, ad ils stramente cun tia grimiadad, ils pichia cun ün pal d’fierr, ad ils fai à frusta, sco vaschella da terra coichia, sch’els vulten bucca sa laschar ne mussar ne trer. Anvide ün soing yfer à vera schalusia ent ils cors da tuts potentats, à stants dilg evangeli, ad ünna vera nunsfalziada charezia, par ch’els prenda à cor, en general à special la promotiun da tieu soing evangeli, l’edificatiun da tia baselgia à promoven cun ver yfer la pasch da Jerusalem, ch’els (f. 180a) arven las portas à Christo enten sia nembra, à seigian bailas, vugaus à protecturs da tes cartents à defendian quels da tiertt à forza: à ch’els schazegian pli ault l’amicitia da Christ, ca l’amicitia dilg mund, ch’els tengian pli ault ilg plaid da Deus ca maximas politicas, ch’els seigian bucca da pitschna cardienscha ne stramantaus, mò tapfers à nonzageaus par l’hanur à doctrina da Christ ad antarlaschen nagin miez da vangir en agid à lg’spus da ses anguschiaus, ch’els sa laschian bucca sin bratsch da carstiauns mò tschentan lur fidanza si Deus, fetschien lur cusselg cun Deus, antscheivian naginna guerra senza basengs mò cur ilg ei basengs da promover la gliergia da Deus par consalvar à liberar sia baselgia principalmeng da bucca vurriar ancunter Deus à lur conscientias.

Sch’ilg ei tia soinchia velgia scha tarmeg ünna pasch à reconciliatiun denter Ephraim à Manasses, à lai bucca davantar, ch’ils burgeis da tieu spiritual Jerusalem sa catschen maun lg’ün lg’auter, ch’ils frars samazian lg’ün lg’auter, ner ca la nembra d’ün cheau sa (f. 180b) scarpen ün lg’auter. Mò damai ch’els en clomai tiers ünna medema spranza, ad han ün senger ünna cardienscha, ün battem, ün Deus à bab, ch’els sa tengian char ün lgiauter sco frars, à sa defenden sco nembra. Ach senger ils fai ancanuscher, considerar ad ancurrir quei ca survescha tiers lur pasch, ad ils fai vangir parünna en tut buns à nizeivels cunselgs.

Doste à teng navend da tia baselgia tuts scandalus fals ad abnegatiuns, fai fermbs ad armesche ils persequittaus cun patientia à ferma statteivladad ch’els sa laschen bucca sa starmantar las afflictiuns da curdar giu da la cunaschienscha da la vardad, mò ch’els enten bien ad enten mal, enten ruvaus à malruvaus confessian tieu soing num senza temma, ad enten confessiun da la vardad parsavareschen statteivlameng, à seigian samchiai da salvar la pardichia da Jesu antraqua la finn, considerant quei ch’ei da considerar, figent quei ch’ei da far, sa parchürant da quei ch’ei da sa parchürar.

O pachürader dad Israel, seigias ti ün mir d’fieug (f. 181a) antuorn nossa antira chara patria, ad antuorn tuts potentats, regs princis, stants à parsunnas dilg evangeli, volve navent da nus tuttas guerras svurrins tumults, [p. 258 modifica] à malas conspiratiuns enten gratia. Meine tuttas caussas à conselgs tiers confirmatiun dünna bunna pasch, conservatiun da tia baselgia, à gliergia da tieu soing num, ô senger.

Senger veng en agid à tieu pievel, banadeschi ti hierta ils paschente ad aulze à semper. O Deus nies schilt, mire pò, guarde silg raginavel da tieu unschieu. Ti pastur dad Israēl teidle, ilg qual parchüras Joseph sco las nuorsas. Compare ti ca ses sur ils Cherubins, dadeste si tia pussanza, ti ca stas cun Beniamin, Ephraim à Manasses, à ven en agid à nus, senger nus conforte à lai tarlgischar tia vista sur nus scha milgiureng. Nus gide senger nies Deus, parchei nus tschantein nossa fidanza sin tei. Veng ti ca deis vangir, ie veng senger Jesu. O ti dulsch senger Jesu anvide tras tia charezia, nossa charezia ca nus taneigian tei char sco nies parsul scazi antraqua la mortt.

(f. 181b) Ô senger lai er ruvassar tieu soing spirtt sur nies christiauneivel 15 obrikeit, à banadesche lur regiment en tal guisa ca Jesus Christus ilg singiur dils singiurs velgig sur els, à lur subiets, consalve tia baselgia, ils sauns à sallideivels plaids da Jesu Christi, la doctrinna da la gistia à temma da Deus, consalve ils survients da quella, ca lur plaids à faigs vengian par ünna da far à saver à rasar or tia vardad.

Dai grazia ca tieu plaid vengig pardagaus cun vartit à prieus si cun sauna cardienscha. O senger dai grazia ca nus vandligeian enten la glisch dantant ca nus vein quella par ca las scüradengias nus surcradian buc. Banadesche las scolas, ad enten quellas, quels ca mussan, à vengian mussai cun tieu soing spirtt par ca ei vengig pflanzigiau cunaschienscha à sabienscha ca plai bein à chi, cun vera temma da Deus à honestad. Parchüre la cara iuvantengia da tuts puccaus à lasters. Banadesche tuttas cassadas, bab à mummas, marieus mulgiers, uffants, à pievel d’casa, cun tutta benedictiun vi dilg chierp ad olma, vi da rauba ad hanur.

(f. 182a) Parchüre ils frigs da la terra da tuttas nuscheivlas malas auras, ti ca consalvas tuttas creatiras mo specialmeng tes uffants.

Consalve ô senger tuts tes ligieus seigian nu ch’els vulten, andrizi puschpei si quels ca en curdai, fai fermbs ils fleivels. Armesche quels ca en en grefs tentaments cun ilg schilt da la cardienscha à cun la spada dilg spirtt. Seigias ti ün bab dils orphens ad ün derschader da la vieuas. Mide 35 ad ils malsauns lur dallurs enten madaschünnas da las olmas. Fraschente à surlefgie quels ca han stenta ad en graviai. Veng en agid, à quels ca mieran, ch’els possian ventscher lur suenter annamig tapframeng ad ir tras la mortt enten la vitta.

O senger lai vangir noss uratiun avant tei, à nus anvige bucca navent vits da tia soinchia supchia, nus stein rantai vi d’lamparmaschun da tieu [p. 259 modifica] char filg Jesu Christi, ilg qual nus ha ent ilg evangeli dau pardichia à gig: Pilgver, pilgver, iau gig à vus, tutt quei ca vus dommandeits dilg bab enten mieu (f. 182b) num ven ell à dar à vus. Ach sch’aude ad exaude nus ô misericorgeivel bab, scha lein nus tei angraziar à ludar ils gis da nossa vitta. A tutt quei ch’ei enten nus dei gir, ault seigig ilg senger. Ie tieu pievel ta ven ad angrazigiar à salagrar cur ti vens à midar sia tristezia enten latezia, sieu lamentar enten cantar. Da solelg lavar antraqua solelg da randeu, ven tieu num à vangir rassaus or, ad ault ludaus par tutt ilg mund antraqua nus vangin en quei cœlestial Jerusalem cun tuts ligieus aungels à carstiauns, à cantar quei perpetten haleluia à gir. Amen. La benedictiun ilg laud à la gliergia à la sabienscha à la vartitt à la farmezia, ad ilg angrazgiament seig dau â nies Deus dad antraqua semper. Amen Amen. (Seite 183a ist leer.)

(f. 183b) Plaid sur fossa.

Text psalm 31 v. 4.

Senger ti eis mieu gripp a mia fortezia a paramur da tieu num mi velgias ti manar ad antruvidar.

Doctrina.

Or da quests plaids lein nus sur la bara da quest nies frar (ner sora) ilg qual (ner la quala) nies grazius Deus ha clumau or da questa vall da larmas a suenter nossa spronza prieu si sia ollma tiers el en tschiel, schi lein nus amprender anqual causa: Numnadameng questa caussa chēi n’ün mussader da la via a cumpoing, ca nus duveigian guardar, ca nus veigian en questa nossa perigrinatiun a walfart da quest mund a schi gig, ca nus stuein vandliar anturn sin las vias da quest mal a priglus mund. Numnadameng ilg Senger nies Deus quel (quel) stuvein (f. 184a) nus ver, quel stuvein nus rogar ch’ell nus velgig mussar la via a nus compig[n]iar sco David en quest plaids Senger par amur da tieu num mi velgias ti manar ad antruvidar a sco el gi psalm 25. Senger musse a mi tias vias a mi lai ver tias sendas antruvide mei enten tia vardad a musse mei parchei ca ti eis ilg Dieus, ca mi gidas a minchiagi spech jou sin tei.

Ün uffont en ün priglus lieug ha gugient ca sieu bab ilg teng a pelgig p’ilg moun. Nus essan sin quest mund sin tuts mouns enten prigel, pudessan maneivel laschnar a curdar, ilg mund ent ilg qual nus stuvein vandliar ei par sasez leischans la carn andrida far curdar ad ilg giavel quei morder d’ilg uffiern spechia a lagegia sin nus sin tut nossas vias a schia ca nus essan nilgiur sagirs parquei eisei grondameng basengs ca nus gurdeian par in bien cumpoing a vegweiser par ca nus seian sagirs a meian buc a nerr ad ün pli bien savein buc aflar ch’ilg Senger nies Dieus. [p. 260 modifica]

Ner nua lessan nus aflar ün pli bien cumpoing sin las priglusas vias da quest mund dad ir enten la vitta perpettna ch’ilg Senger nies Dieus.

(f. 184b) Ün wegveisser a cumpoing sin la via sto saver la via parchei cur ün tschiec meina lauter schi crodan els omadus elg fussau gi Christus da legier Lucas 16.

Deus ei ün tal vegveiser, ilg qual sa la via zunt bein parchei el ei sezs la via Joh. 14. El sa manar ils ses zund bein sco el ha mussau ent ilg veder a nief testament.

Chi ha mussau la via a manau ils uffonts dad Israel or d Egibpta tras la mar cotschna ad ils defendieu da lur anamigs. Deus quel ei jeus avont ad els dumpergi en iña nebla a la noig en üña pichia d’fieug. Exod: 33.

Chi cumpangian quei prus David cur el diesch ons persequitaus da sieu sür Saul stueva trer anturn enten miseria chi ilg ha clumau en agid ad ha gig par amur da tieu nom mi velgias ti manar ad antruvidar.

Joseph ha stuveu prender Maria sia spusa ad ilg uffont Jesum a fugir enten Egipta suenter la mor da Herodes puschpei turnar a Nazaret, chi ils ha manau a cumpongiau chi auter co Dieus ilg qual ha varniau Joseph enta sien ad ilg ha antruidau Matheus 2 cap: a chi ha manau a cumpongiau ques[t] nies frar (f. 185a) (ner sora) sin las priglusas vias da quest munt chi ilg ha parchirau enten tonts prigels a cunsalvau avont ses anamigs corporals a sprituals sustentau cun pazientia a cumpurtonza en questa sia malsoingia confortau er’enten autra beara crusch chi auter co Dieus?

Ün bien wegveiser ner cumpoing sin iña via sto esser dischcureivels parchei cur fa viadi ad ilg cumpoing quescha chiou a sa nagutta dischcurrer schei sei langvillig paug legarment. Deus ei ilg pli bien kurtveilmacher, ca fa tuta via curt temps sin nies schilgiog gref fadius a carschantus viadi, el ei quel ca nus sa far cantar a lagrar pli ca la harfa da David. Clomas ti schaud el plaidas ti scha raspundel ps. 6 cap:

Scha ti gis ancunter quest tieu Deus ach Senger jou sun in pauper pucon ratscherts ent ilg pucau a vai er faig biarrs pucaus scha raspund el a gi hagias buña fidonza mieu filg mia filgia tes pucaus an a chi pardunai. Math. 9:

Gis ti ach Senger jou sunt daus anturn cun da biarra sort crusch ch’iou sai bucca ne nu ora ne nu ent las vella[s] da biara crusch mi vulten nagantar scha raspunda quest tieu cumpoing tieu Dieu (f. 186b) a gi bucca tumer, parchei ti eis mes, jou ta hai spindrau. Scha ti massas tras las auvas dein quellas tei bucca nagantar a scha ti massas tras ilg fieug dei quel bucca puder nuscher. Esai: 43. [p. 261 modifica] Gis ti ach Senger mi musse po la via da vandliar or da quest mund enten tschiel scha raspund el a gi jou ta vi mussar ad antruvidar psalm 32.

Vaseits mes cars aschi n’ün bien cumpoing a manader vein nus vi d’ilg Senger nies Dieus.

Ach cun tut mes cars nns lascheit pia metter flys ca nus veian quest nies Senger Deus par nies cumpoing sin nossas vias scha vangin nus sagirameng ad ir sagirs a buc falir la drechia via nus vangin lura ad ir vantireivlameng sin la via da la cardienscha, sin la via da la crusch a sin la via da la mort parchei quei an quellas vias ca nus stuvein sin quest mund sco peregrins vandliar. Nus lascheit pia nagin manar auter ca quest cumpoing parsul sin nagin autra via ir ca sin quella ch’el nus mussa. Nus saparchirein da bucca vandliar sin las vias d’ilg satan sin las vias da puccaus a lasters mo nus saflissigein da la tema da Dieus, la qualla ei nizeivla tier tutas caussas ad ha (f. 187a) amparmaschun da questa vitta ad a quella ca’ ha da vangir. 1 Tim: 4: a clumein cun David or d’ilg psal 143, o Senger mi musse da far suenter bien plascher tieu bien spirt meinig mei(i) sin la drechia via. Quest nies frar (ner questa nossa sora) ha er giu quest manader ilg Senger nies Deus par sieu manader quel ilg ha manau a cumpangiau fideivlameng sco in bab sin sias vias et ilg ha manau or sco tuts uffondts da Deus tras la via da la crusch ad ussa tras la via da la mort tiers la lgisch suenter nossa spronza nua ch’el po ussa guder la vista da quei sieu manader a semper cuvin a sia ollma la gliergia d’ilg tschiel la qualla Dieus ha cuveu a lgi ad a sieu chierp ina lagreivla lavada tiers la vitta perpettna a rugein Deus ch’el nus velgig tuts cumpangiar tras las priglusas vias da quest mund tras iña beada fin en la vera patria, ilg qual par survangir da Deus quella grazia scha lein nus schanulgiar giu ad urar ün soing bab nos.

(f. 187b) Curta furma da confortar in malsoun.

Char amig ei mi ancrescha da vossa malsoingia mo da mai ch’ei ha plascheu a Deus en quella guisa scha parneit cun patsienzia giu da seu moun. Ancunascheit ca questa vossa malsoingia ei bucca curdada tier a vus senza fraud, mo tras velgia da Deus senza la qualla po bucca curdar mai in cavelg giu da vies chiau, nun gir questa vossa malsoingia Ma(h)t[h]: 10 cap: ancunascheit ch’ilg moun da Deus vus (vus) haig tucau sco Job ancunascheva. Ancunscheit lou speras ca gual quei moun, ca vu[s] ha tuccau seig gual quel (quel) giu d’ilg qual vus veits ratschiert biar bien. Tut quei ca vus essas a chei ca vus veits vi da lollma a vi d’ilg chierp vit lanur a vit la rauba a parquei scha scheit puschpei cun Job vein nus raschiert ilg bien d’ilg moun d’ilg Senger, scha parchei lein nus bucca er prender ilg mal quei ei la crusch, la qualla ei scha nus purtein quella patientameng [p. 262 modifica] bucca malla, mo bunna a nizeivla. Parchei tras quella lavura Deus biar bien enten nus. El muenta si enten nus biar buns partrachiaments a suspirs a biaras datschertas uratiuns las quallas en sanadad van bucca schi dacormeng. Tras las malsoing[ias] nus fa Deus vangir anfisa da las vanitads da quest mund ilg (f. 188a) qual enten sanadad a bein star daventa buca bault. El nus ristegia tiers da morir a nus fa catar cuvei(n)da da la vitta perpettna, jlg qual nus en sanadad figein bucca maneivel, cur nus essan souns quitein nus tut ilg pli, chei seig nagin prigel da morir, patrachein buc quont gvissa la morta quont malgvissa l’hura ad ilg gi da la mort seigig. Par quella casch[un] tarmetta Deus enten bien ses potts par nus vissar a varniar da quellas varts. Damai ca Deus pia lavura a schi biar bien tras la crusch a tras las malsoingias scha purtein nus quellas je puseivlameng cun pazientia ad en stailg da puplar ludein nus Deus biar ont ascheia cun David ord ilg psal. 119. Senger ilg ei stau bien, ca ti mi has castiau par ca iou amprendig tes tschentaments.

Patarcheit ca sco Deus ei quel ca vus ha tarmes questa malsoingia aschia sa ad ancanuscha(l) el quella, el ei enten miets quella a vus vult gidar lundrora psalm 91 a sco el sa ad encanuscha quella aschia eis el pusents avunda a po vus vangir en agid en quella cun mietz a senza mietz seu moun ei bucca meina curts da gidar. Esaias cap. 59. A sco Deus vus po aschi vus vult el er gidar, el ei buntadeivels a gida gugent: el ei aschi villigs da gidar ch’el gi sez tras ilg prophet Esaias cap: 65 ont ch’els na cloman schils vi iou udir a fartont chels plaidan ils vi iou rasponder el gida a schi gugient ch’el cumonda setz d’ilg clumar en agid a par ca nus vangian suenter a seu cumondament (f. 188b) scha nus amparmett ell da nus gidar ent ilg psalm 50. Cuntut scha ramateit a quest vies Deus ancunascheit ca sia velgia seig buña a ca tut quei ca el fa seig bein faig scheit cun ilg pievel da Deus Marcus ent ils 7 ilg Senger fa tuttas caussas andreg.

Vus racumandeit tras iña ferma cardiensha enten Christum tras ina statteivla fidonza cun Deus a tras üña datscherta uraziun ent ils mouns da vies Deus cun ollma a chierp. Scha po ei lura buc falir cumondig lura Deus sur vus tiers sanadad ner tiers pli leunga malsoïngia tïer la vitta ne tier la mortt cuntut vus racumond iou er a la grazia da Deus a rog ca Deus vus dettig tut quei ca survescha tiers seu laud a tier salid da vos ollma a tiers ruvaus da vossa cons(t)ienzia. Amen.

Furma da clumar tier ad in ch’ei en leg da mort ner els pli suenters zucks.

Scheit en questa visa cun vies spindrader. Bab en tes mouns racumont iou meu spirt. Math. 27: ner cun Davit, Senger en tes mouns racumont [p. 263 modifica] iou mi ollma chierp, ti fideivel Deus, ti mi has spindrau. psalm: 31. Cun s. Stiaffan Senger Jesu preng si meu spirt act: 7.

(f. 189a) Ner en questa guisa.

O bab da tschiel mi fai grazia o Jesu Christi mi lave da mes puccaus tras teu soing saung o soing spirt mi cunforte cun teu dulsch confiert o soinchia Trinitad parchire meu ir or a meu ir ent trocan en perpettnadad. Amen.

Curta furma da cunfortar ün malsoun.

Char amig ei mi ancre[s]ch(s)a da vossa malsoingia mo da mai ch’ei ha plascheu a Deus en quella guissa scha parneit cun patienzia giu da seu moun. Ancunascheit ca questa vossa malsoingia ei bucca curdada tiers a vus senza fraud mo tras velgia da Deus senza la qualla po bucca curdar mai in cavelg giu da vies chiau, nun gir questa malsoingia. Math. 10 cap. Ancunascheit ch’ilg moun da Deus vus haig tuccau sco Job ancunascheva. Ancunascheit lou speras ca gual quei ca vus ha tuccau seig gual quel giu d’ilg qual vus veits ratschiert biar bien tut quei ca vus essas a chei ca vus veits vi da lolma (f. 189b) a vi d’ilg chierp vit lhanur a vit la rauba a parquei scha scheit puschpei cun Job vein nus ratschiert ilg bien d’ilg mound d’ilg Senger schi parchei lein nus buc er prender ilg mal, quei ei la crusch, la qualla ei, scha nus purtein quela patientameng bucca mala mo buña a nizeivla parchei tras quella lavura Deus biar bien enten nus. El muenta si enten nus biar buns partrachiament[s] a suspirs a biaras dattschertas uraziuns las qualas en sanadad van buca schi dacorameng. Tras las malsoingias nus fa Deus vangir anfisa da las vanitats da quest mund. El nus ristegia tiers da morir a nus fa cattar cueida da la vitta perpettna, ilg qual nus en sanadad figein bucca maneivel cur nus essan souns quitein nus tut ilg pli, ch’ei seig nagin prigel da morir patrachein buc quont gvissa la mort a quont mal gvissa lura ad ilg gi da la mort seigig par quella caschun tarmetta Deus enten bien ses pots par nus visar a varniar da quella vart. Damai ca Deus pï(n)a lavura a schi biar bien tras la crusch a tras las malsoingias (malsoingias) scha purtein nus quella je puseivlameng cun patienzia ad en stailg da puplar ludein nus Deus biar ont a schein cun Davit or dilg psalm ilg Senger ilg ei stau bien ca ti mi has castiau par ca iou amprendig tes.