L'Epiphania u l'appariziun
 |
Questo testo è incompleto. | |
| ◄ | Las Strias, Superstiziun e fantasie | Festivita da Chialavaina | ► |
Questo testo fa parte della raccolta Rätoromanische chrestomathie
Crestomazia Retoromontscha VIII 
di Caspar Decurtins (1907)
L'Epiphania u l’appariziun: declamaziun dels trais magis our dal Oriaint o sia ils Sants trais raigs, Chasper, Melcher e Baltisar
(Annalas V P. 35 — 71.)
Chasper, Melcher, Baltisar.
Mer’, il tschel splendura,
Sco d’ün raig il trun,
T’ sdaisda cour e clama;
Diou schi Diou ais bun!
5 Mera, la fontana,
Chi sortind con sun,
Dschand, a noss’uraglia:
Diou, schi Diou ais bun!
Mera, las montagnas
10 S’indorand sü som,
In silenzio claman:
Diou, schi Diou ais bun!
Perque ferm strassuna,
Leida ma chanzun:
15 Spür bonta domina,
Diou, schi Diou ais bun!
Revelaziun o sia Propaganda dels trais magis.
Chasper: Eu sun il raig Chasper our dal Oriaint
E fetsch propaganda pertot reveland,
Cha glüm ans ais gnüda, chi brilla splendur
Pertot sur la terra, pro’ l raig e’ l pastur,
5 Pro’ l paur in chamanna e pro’ l mansteran,
Pro’ l grand sün poltruna sco pro’ l viandan.
Un raz, chi deras’als umans clerità
In chas’e sü’ l liber, in borg’u cità,
In tann’u spelunca, in four’u preschun,
10 Pro’ l doct e pro’ l simpel, pro’ l scort e’ l minchun,
Pro’ l ferm e pro’ l debel, pro’ l blott e’ l pussant,
Pro’ l rich e pro’ l pover, manglus e dolant.
Tot chatta schü’ n tschercha clerez’e confort,
Chi spordsch’al venturo felice la sort.
Melcher: 15 Eu sun il raig Melcher, del Chasper compagn,
Chi portà algrezia e pasch per tot l’ann,
Al bap e la mamma con tot lur infants,
Al barba e l’amda, a vschins e paraints,
Al hom e la duonna, la matta e’ l mat,
20 Al giuven, la giuvna, al tat e batat.
A tot ils umans dalla terra poss dar
La nova d’algrezia e pasch a lur far,
Al pover magister, plavan e doctur,
Al eister chi gira, al frar e la sour,
25 Al nono, la nona, fantschell’e famaigl.
Al singul chi seza giodant il tramaigl.
Tot chatta, sch’ün tschercha algrez’e confort,
Chi spordsch’al venturo felice la sort.
Baltisar: Eir eu he l’honur sco regent da’ m clamar,
30 Sper Chasper e Melcher sun eu Baltisar
Eir ün da lur sort, chi domina pajais
E redscha ün pövel fich grand e distais,
Chi viva, da quia plüs miglias distant
Tranquil e pacific dalönsch nel Levant.
35 Quist pövel, meis sudits dotats con talent
Cultivan las arts e scienzas gugent,
Ils üns astronoms ed ils oters docturs,
U magis, filosofs dals prüms professurs;
Usche, cha’ ls mysteris e tot l’azupà
40 Fin svess l’impossibel po gnir perscrutà.
Fixand nus ils stüdis ün di co’ ls compagns
Il Chasper e’ l Melcher nel ot firmamaint,
Scoprittan ’na staila contgnant ils signals,
Cha grazia sur grazia sia dat als umans;
45 ’Na glüm chi splendura sur tot clerità,
Per hoz e per saimper — in eternità.
Chasper, Melcher e Baltisar.
Perque bandunettan nus spert nos pajais,
Onurs e richezzas, famigl’e dovairs,
50 Girand sur la terra al mond reveland
La granda scuperta, ch’ün fet nel Levant;
Tras quala ch’ün chatta sgürez’e confort,
Chi spordsch’al venturo felice la sort.
Chasper: Signuors! Permetta’ m, sch’eu ressaint qui lur far,
55 Ch’involva bod dubi — sur quist nos favlar,
E quindi m’ardisch qui solenn da sustgnair,
A scopo, ch’Els vöglian e possan eir crair.
„Füt forza per eisters qua sainz’ün permiss
Plütost insolent, da sdrappar lur aviss
60 E rend er quatras interrot lur discuors
Con paca decenzia e sainza remors.“
Schapür, cha quist manco füss stat il motiv
Giavüsch da s-chüsar, u blerant da convgnir
Quist sbaigl, chi dvantet our d’algrez’e bainvlair
65 Voliand compartir eir a vus quel plaschair;
Siand „sco cha l’ira non guida seis senn
Attrat d’ün algrezia non ais plü retegn“.
Dal reist pür da feda a quant revelà,
Crajai, ch’eir ils eisters ressaintan varda,
70 Quel soinch donativ, chi d’origin füt dat
Fingià nel üert Eden ad Adam nos bap;
Il qual, ressentind — spert seis fall confesset
Previss d’ün chasti — ma’ l caracter salvet.
Crajai, cha vardà nus savain da pretschar
75 Plü ot co lusingias la san dechantar,
E bricha strupchain tal clinöd d’ornamaint,
Chi seculs, milesims infin al preschaint
Servit sco per guida, per uorden e dret
Pro pövels e schlattas, pro sectas e tschep.
80 Crajai, cha trais schoccas non suos-chan mentir,
Stant, l’üna non fida sün l’otra seis dir;
Ma nus eschan homens, schi homens d’onur,
Vain sang ed avainas e’ vain eir ün cour —
Chi batt’al honur d’ün medem creatur,
85 Schabain da naschenscha d’ün otra colur.
Crajai, cha nus brich’as volain qui mentir,
Eir nus vain ün orma, chi sa ressentir —
Quel timbro ch’inflamma tots pövels listess
Chi füt e chi reista qua sainza progress.
Vögl eu referir in rapport ün peer pass;
E per ch’Els landroura revezzan varda,
Schi’ Ls vögl requintar nos viadi passà
Nos propi pajais ais dalönsch nel Levant,
95 Intuorg tschinchtschient miglias da quia distant,
Ingo nus scoprittan nel ot firmamaint
Avant ün peer anns quel signal surprendent,
Dal qual nus con stüdis profonds ed extrais
Podettan conclüder „Ch’ün raig sur ils raigs“
100 Dals tschels qui sün terra ans si’ apparü,
Pro grazi’ als umans, tots — l’infant e’ l creschü
’Na glüm chi derasa sur tot clerità,
Per hoz e per saimper — in eternitâ.
La bramma da vera quist soinch personal,
105 Sperand eir sa grazia per nus, sco egual
Per nossas famiglias, nos sudits e sclavs
Ans fet spert ressolver dad ir al chattar.
Sün que redonettan nus nos generals,
Baruns e ministers, cusgliers e marschals,
110 Con princis e contos, guerriers e gürads,
E’ ls nöbels del pövel, officials e sudats,
Surdettan a quels il dominn’e’ l pisser
Fintant, cha retuornan da nos recrear.
E lura partittan direts vers ponent,
115 Seguind alla staila, chi’ ns geiv’ouravant,
E per cha nus quella non perdan our d’ögl,
Schi geiv’ün a saimper co’ l spejel in man.
Passand tras citads, comünets e comüns,
Pajais e muntagnas, valadas e flüms
120 Tras gods e bos-chaglia, tras tschepp e palüds,
Sur spelmas e gorgias, planüras e stips;
Soffrind, svess la famm e la sait e la sön
In tschercha quel „Nimbus“dal qual vain tot bön
„Ingio ais da vera: Il raig sur ils raigs,
125 Dal qual üna staila pertot fa palais“—?
„Ingio ais da verra, L’eroe dels tschels,
Ch’als grands della terra sun pür seis s-chabels“—?
„Ingio ais da vera: Quel soinch personal.
Cha’ l mond e sa gloria non ha seis congual“—?
130 Quist er il salüd e parola del di,
Il qual nus con zeli avain repeti
Pro ogni persuna cha’ vain incontrà,
Ed ogni chamanna, löet u cita
Ingio nus passettan u stettan sur not;
135 Schi, eir indreschí nels contuorns dapertot,
In scolas, casernas, fabricas, chastels,
In tannas, tavernas, fortezz’e maschells;
Ma totta fadia e tot nos indschign
Non’ vett ün success e füt saimper invann.
140 Pero, reflettand sün la stail’e seis girs, —
Dschet Chasper — amo non podain nus dar pers;
„Ingio la fortüna non ha favorì;
Qua ha la costanza a saimper supli“—!
Baltisar: Signuors! Que ais ura, ch’eir eu vegn a pled,
145 Uschgliö, qui frar Melcher vol requintar tot;
Eir eu era pro ed als poss declerar
Sur tot nos viadi, nos ir e tuornar: —
Nus gettan sün que spert tots trais a cusaigl,
Frar Chasper, hom scort, chi d’inrar fa ün sbaigl
150 Dschet: „Jebus, schi Jebus stovain visitar,
La grand chapitala stovain salüdar“. —
Qua ais la nöblia, Herodas il raig
Con üna chadaina chi finischa maj
E rotschas da pövel our tot ils pajais;
155 — Possibel, — cha là ais la chosa palais —
Invaun traversettan nus tantas citads
In Persia, in Syria — lung golfs e deserts,
Il Tygris e l’Euphrat nel Mesopotam,
Peräa, Samaria qui lung il Jordan,
160 Percio, eir Judäa stovain visitar
Ed ouravant Jebus volain salüdar.
Ils pleds da frar Chasper a tots plaschet bain.
Dimena, curaschi! dschet Melcher, schi giain —
E spert sco ’na frizza ans geiv’el il prüm,
165 Ch’in duos dids rivettan fingià al destin.
Che bel panorama ch’ins füt avant ögls!
L’immensa cità — con sas plazzas e bröls
Sün quatter colinas, in mez duos valluns,
Dal che, tot frar Chasper savett dir ils noms:
170 „Munt d’Acra, Morijah, Bezetha, Sion,
Con vall Josaphat e vall Ben u Hinom“—
Plü sun, sco strategics ils munts là vicin:
Olivas, Golgotha e’ ls munts d’Ephraim,
Con ultra las müras d’Agrippa; chastels
175 Con tuors e fortezzas, chi paran eterns.
Schabain, cha’ l descriver ans’ vess plaschü bain,
Tottüna surtrettan, dschand: Que non convain.
„Morijah, volain nus subit visitar
Nel taimpel del grand Salamon per urar.“—
180 Morijah, dschet Chasper vol dir per nos pled:
Il lö, chi sta’ l Segner, Jehov’il sulet.
Morijah ed Acra, las figlias vain dit,
Sion, qua la mamm’ais plazzada plü ot.
Bezetha, ais stat pür davo fabrichâ,
185 Perque, ün la nomna: „La nova cita.“—
Rivads uoss’al taimpel entrettan in quel,
Pompus edifici, plaschaivel e bel. —
Ils arcs e colonnas da ceder floudrà
E l’intagliatura con aur surdorà;
190 Paraits, cantorias las portas e’ ls bancs,
Medem our da ceder con aur taglià laint,
Utèrs e mobiglia con vass e baccinn
Complet tot massiv, our dad aur pür e fin.
Surprais d’ün tal luxo e tant ornamaint
195 Sortittan bainbod nus, lasupr’exclamand:
Che, — bsögna quist pövel qui aur ed argent,
Per gnir e per esser sün Diou trat attent?“—
Oh vanna devisa! Ün cour per ornar,
Ch’ais puolvra e sto eir in puolvra tuornar.
200 In nossa chapella, ch’ais simpl’e da laign
Ressaint’ün, quant miser e pover l’uman,
Il che, pür imprimma da cour ad urar,
Stant, manguel pür mossa indret a rovar
Chasper: Sün que, bandunettan Morijah bain spert
205 In tschercha d’ün hom, chi füss promt u perdert
Sco guida, nus eisters intuorn per manar
Ingio dessidrevan dad ir a chattar.
Bainbod füt chattà quel, ün vegl polizist,
Ch’in caus’üna chamm’uossa geiva pe’ ls üschs
210 Rovand qua l’almosna, sco’ n pover suda
S-chatscha dalla plazz’e pertot rebütà.
Udind que, dschet Melcher il dit del poet:
— „Da giuven sudà e da vegl ün povret.“—
Ma l’hom respondet con ün tun animà,
215 „Pertot be summaric non va güdichà.“
Ingio chi ais uorden, güsti’ e raschun,
Qua chatt’il sudà eir da vegl ün sustegn;
Pero, nel pajais ingio regn’ün despot,
Qua vain la raschun dapertot trapla sot. —
220 Sün que traversettan co’ l vegl la cità,
Bod via, bod nan e bod sü e bod gio,
Quartiers sün colinas, quartiers in valluns,
Con chasas sper chasas sco füss cusi aint,
E tuors, synagogas, palazzis pertot —
225 Dal Hinom al Kidron u vall Josaphat.
In ogni chantun u pür lö rilevant
A’ ns treiv’el attent, scha no’ ns gniv ad immaint,
Sco sun qua fortezzas e chasas da bagn:
Bethosda, Siloa — Antonia, Sion
230 A fin, cha nus possan eir que visitar
E sabgian da Jebus plü tard requintar.
Usche, cha co’ l vegl nus passettan pertot
A’ ns dant eir indizis in oter rapport:
„Las chasas sun bassas, il plü a duos plans
235 Con chann’ed arschiglia mürà tanter aint.“—
„Las stradas sun strettas, qua sainz’insolar
In möd, cha nettisch’amo bler po grejar“—
„Las auas sun noschas, tot aua da poz,
Perque ais il pövel februs e pü sblach.“
240 „Listess füss la chabgia ün lö da juwells,“
Scha meglier chi füssan qui eir ils utschells.
Eir tantas plü chosas savet el da’ ns dir
Sur arts e magia, officis, manstêrs’
Sco oter tant otras bellezzas mossar
245 Il che, tot per ura volain surpassar,
Siand nus non eschan amo stats pro’ l raig,
L’affar principal, — e percio, vögl dir quai.
La veglia cità sün la bella Sion,
Qua eran nus stats e guardà gia il prüm,
250 La plazza, la vista, ch’ün ha la intuorn
E’ l grand bel palazzi del raig Salamon.
A paca distanza da quist ans mosset
La guida, eir quel da Herodas, — e dschet:
„Qui sta la canaglia!“ Pero per entrar
255 Non fuo dat permiss — e stovettan surtrar.
Perche, ch’el censura’ ns laschet el incler:
„Fat visita, — poi savai svessa chapir.“
Ed’uoss’al pajettan — duos sicals e mez,
E’ l vegl fütt containt, ingraziet e passet.
Melcher: 260 Tuornand nus in seguit survgnittan permiss
Dentrar nel palazzi sot chüra da sbirrs,
Siand, il Malfar ais da se flaggellant
E vol plü sgürezza co’ l cour inozaint.
Ma mera! Avrind il portun per entrar
265 A’ ns gnitt qua incunter sco’ l somm d’ün vesprèr,
’Na massa da femnas girand nel cortil,
Madammas e servas, vesti a nouv styl
E tuttas qua eran sco füss — ün portrait
Refattas la vista, dant sü — il bellet,
270 In möd impossibel da disferenziar,
Scha giuvna u veglia, — co, gio da lur far.
Lapro er’allura eir tants signurins
Las tgnant cuorturella, svess sur ils confins;
Docturs e ministers, scrivants e levits,
275 Legals e sergents, sco pür eir sacerdots,
Chi tot in flagrante qua gevan intuorn,
A spadlas da quist decadü reginam.
Ach frars! Che incunter, dschet Balser dadot,
Chi qui as preschainta: „Il mond ais currot!“—
280 Ma Chasper con calmo il reprendet dschand
„Con quistas canaglias, non ais pers il mond.“
Doctuors e pitanas — san bain s’abinar,
Els fan e dissolvan e tuornan a far
Lur quints e mixturas, recettas e plans
285 E straiglian e tondan, sch’ün croud in lur mans.
Pero, la natüra non ha be charduns,
Frouslèrs e spinatscha u claffs e culüms,
Ma eir plaktas bunas — il gran e’ l formaint,
Mailers e tschireschas con nuschs, glin e chanv,
290 La vitt e l’oliva, sper dattels, figèrs
Ed homens, chi quintan e sun exemplars.
Sün que poi tschögnettan ün prossim levit,
Chi veiv’ün idea d’ün hom pü pulit,
Per ch’el gniss con nus sü’ l palazz’a mussar
295 La zella d’Herodas, dschand — pe’ l salüdar.
E factum, sün s-challas e lung coridors
Pertot eran vespras, eir qui fand lur gests,
Ma nus trettan via contin ignorand
E tandem podettan rivar pro’ l regent.
300 Dal qual Balser dscheiva da tant s-chandulus:
Quist raig sto sgür esser — pü pluffer co prus.“
Entrats, ans paret quel ün hom hypocrit,
Con vista s-charnida, ma l’ögl d’ün astut,
Chi sper furbaria tradiv’eir leiv senn,
305 Superb’e grandezza nel far e contegn.
La teista ornada da barb’e chavèls
E promt da favella, Sanctscrit ed Hebraic,
Da media statura, ma gelg sco ün stramm,
Preziss, sco havess qua sett anns pati famm.
310 O pover pechader, dschet Balser planet:
„Ta tscherr’at tradischa, tü sgür non est net,
Teis far e teis esser ans disch massa cler
Tü sias perüna — con tot quist vesprer.“
Istess, al portettan nus tot ils respets
315 Dschand, esser collegas e na diplomats,
Collegas da stadis dalönsch nel Levant,
Chi giran, in tschercha del’Om - sapiaint.
Dal qual, üna staila ans haj’ avisâ,
Cha l’„Omni“s’haj’ uossa personifichâ
320 Naschand sco infant, pro algrezz’e confort
Da tot ils umans, — a felici lur sort.
Perciò, al giavüschan: Ch’El vögl inguidar
Ingio, cha nus possan dit „Omni“chattar.
Herodas pero, pigliet sü sco requint
325 Quai, füss inventà per far crajer al mond;
Favland sainz’inclet our dal ajer nardats,
Schvultrand ils scripturs ed ils classikers tots,
Con tottas scienzas e stüdis profonds
Sco füss qua da chasa, versà e contschaint,
330 Pero, nus vezzettan fich cler, cha quel hom
Non cognoscheiv’oter — co solum il nom.
Perque, replichettan a quist tamberlan,
Nus sabgian e pretschan ils docts — cur chi san;
Ma stant, cha la staila, chi que fa palais
335 Tot’uossa ans mossa, ch’ün raig sur ils raigs
Dals tschels qui sün terra ans si ’apparü
Pro grazia’ ls umans, tots — l’infant e’ l creschü,
Schi stov’ün que crajer — e bricha burlar.
Udind uoss’Herodas da raigs a favlar
340 Mütit el, gnit — sblach, avveli e tot trist,
In möd, cha vezzettan: Ün spiert egoist,
Chi saimper refletta sün qualche intop
Ingio ch’ais possibel, per esser el tot.
Amis, dschet el tandem: Eu sto confessar,
345 Ch’eu lur desideri non sa qui cusgliar,
Ma vögl pero spert redonar meis cusaigl
Dal qual s’ po savair, tot la choss’in detaigl.
Lapro, a’ Ls giavüsch da’ m s-chüsar, sco amis,
Scha eu qua in spass contradit Lur avis,
350 Que ais mi’ üsanza — ün debel, ün far,
Essendo — oponner pür maina al cler.
Plü ultr’ ls cusaigl da star qui, per fintant
Ch’eu tuorn dals cusgliers co’ l voglü sclerimaint;
Allura podain nus in ultra trattar
355 Tenor chi occuora, il möd da tscherchar.
Fratant vögl sperar, ch’Els non portan resguard,
Ma fatschan Lur comod: Qui ais il billard
E qui han Els dats, qui la damma, qui’ l schach
Ils gious Persians, quals pertot as fan larg.
360 Plü ais qui lectura, ils melders giornals
Chi hoz fan furore pro’ ls Orientals.
E qui, sun las ouvras dals melders auturs
In tot las scienzas — del grand univers.
Chün tscherna, minch’ün a tenor seis plaschair
365 E’ m s-chüsan l’absenza, — a bun ans revair!
Baltisar: Con quists pleds passet el, laschand qua solets
A nus trais in stanza. Qua Chasper ans dschet:
„Quist hom ais canaglia, quist hom ais furbaz,
Cur l’extern lusingia, schi l’intern fa latschs.“
370 Pür massa, dschet Melcher! Tü frar has raschun,
Ils homens ün paisa guardand lur contegn
E quist ais pro el totafat s-chandulus,
Superbi, manznèr sco pür presumzius;
Lapro ais el fos, egoïst e villan,
375 Chi volva bandera sco’ l vent — vi’ e nan.
Sün que, refletettan tots trais — „il confess
Dal far seis“— e mera, preziss que express.
Ach pover, dschet Chasper! Na’ l raig, ma’ l pajais,
Chi deva spettar la güstia da quaist;
380 Perque as lamainta e disch il poet
Tot simpel, macuort e conciss seis verset:
„Tinchür ’e non metter sco güdisch sü’ l trun
A quel, chi sai svessa guidar non ais bun,
Perche, seis mal redscher e tot seis mal far
385 A tai, chi tschernettas vain Diou a squintar.“
E mera! Sün mais’eran trais cudeschuns,
Con pell sur la rain e tot pell sü’ ls chantuns,
Il taigl era cotschen, tot cotschen carmin
Ed ambas cuvertas plü nair co’ l charbun.
390 „Quist ais la bandera dals vaira magnats,
Chi pressa qua sang tanter mans s-charbunads;
Gni nan frars, clamet eu, gni nan per guardar.“—
Ach lascha, dschet Chasper! Ach lascha que star:
Eu vez, l’inozenzia pressada sü’ l sang,
395 Dal bratsch d’ün despot u tiran malvivaint;
Eu vez, l’ingüstia, chi plandscha dolur,
Nels mans d’ün terribel, rapace signur;
Eu vez, qui vergogna sorgent dal intern,
Dels trais protocolls da quist nöbel guvern.
400 E bain, replichet eu! Tü sgür has radschun,
Ma vera las chosas ha saimper seis bun.
Sün que, schi avrittan nus spert quels tots trais
E mera, nus füttan na pac qua surprais,
Preziss, sco frar Chasper haveiv’indichà
405 Preziss, usche era in quels registra.
E spert repassettan nus quists protocolls
Lejand qua sentenzas chi sgrisch’ils chavels,
Examens e skizzas con taxas e quints,
Ch’ün v’ zeiva tot chosa perdert ouravant,
410 Tenor la persuna, chi gniva nels mans
E calculs d’intrigue u scopos e plans;
Pro’ l che tot exact ün vezzeiva urdì
In möd, cha l’ingian qua non vegna scuprì
E stova percio far entrar — trajamaint,
415 Stant — siccals a Plutus pür fà — inozaint.
Ach veh! Che ofüci, che güdisch, che jus!
Po dar que sün terra usche vergognus? —
Dschet, Melcher, surprais sur da quist güdichar.
Pür spetta, dschet Chasper, non’ t s-chandelizar
420 Fingia usche fich, qui pro mezza lavur;
Il prüm guarda tot — e pür ’lura post dir.
Lejand nus insembel in quels plü ’navant
Chatettan ’na massa chalchads inozaints,
Siand cha lur provas, perdüttas e far
425 Non eran sentidas, per no’ ls liberar.
Durante, cha oters spogliants e schaschins,
Dals quals tottas provas rendevan convinct
E be per mancanza da reo confess, —
In s-chüsa examens express qua ligers,
430 Girevan, sco homens dezaints con bun cour
Dafatta ornads con madaiglias d’onur.
Perse, cha qui siccals u svessa talents
Fluittan a millis e na be a tschients,
Per far la conscenza del güdisch plü net;
435 Siand, il daner pro tschert merls, pro far tot,
Dschet Chasper, con cour comovü sospürand.
Usche repassettan in quels plü ’navant,
E mera! Nus gnittan sün quints tutelars
Da orfans, da guaivdas e disfortünads,
440 Per quals ogni stadi surpigl ün dovair,
Chi tant corresponda, a quel del plaschair
D’entrar con la forza, tras ledscha protect
Sur chosa privatta, — sot agien seis tet;
Percio, eir proteger e bain survagliar,
445 Cha quella sostanza eir stova reistar
Pe’ l bain dels pupils, affidads e manglus.
Istess, nus vezzettan eir qua quints eistruss,
Da siccals e siccals, plü siccals e tant,
Chi tot consümeiva, — na be’ l vanzamaint,
450 Ma plan a plan svess eir la nuorsa e’ l tschot.
Ma ais que possibel, cha güst sia tot? —
Dschet Chasper in furia, rabgià fin als daints;
Ach frars! Giain davent qui, eu vegn malpaziaint.
Quist ais ün calfacter, tiran, assaschin,
455 Hom sainza caracter, chi tend’a butinn,
Ch’eu sun gnü sadoll da complet seis mal far,
Perque as giavüsch frars, lascha’ ns bandunar.
Chaspar: E güst nel procinto da v’ lair bandunar, —
Rivett qua il raig con ün grand sco nudêr
460 U Canzler, il qual dapertot eir’a flanc
Con sia doctrina, cusaigl e comand,
Soffland in plüs cass, svess al raig seis tschantschar
A senso la ledscha, — sco far e laschar;
La quala l’astut e malign personal
465 Saveiva da storscher e render egual
Al bsögn, ch’el dovreiva a seis avantach,
Tenor nus vezzettan lejand tras seis acts,
Examens, banidas, con taxas e quints,
Visitas localas e skizzas, dissegns
470 E sias sentenzas, sco tots documaints,
Edicts, protocolls e tants plüs instrumaints,
Dals quals, blers fladeivan be plain paschiun,
Ingiann e fosdâ per squitschar la raschun.
Usche, cur vezzettan quist hom ad entrar
475 Parett da cognoscher ils tratts da quist far,
La tschera fingià al tradiva seis fats,
La vista da schimgia, l’ögliada da giat.
Quist ais ün calfacter, dschet Melcher planet
Guardai si’ ögliada’ guardai seis aspet;
480 Que para fingià ch’ün ressainta l’odur:
„El spüza, el spüza da falsifactur“.
Apaina rivads e cambia complimaint
Dschet lura Herodas: Signuors eu’ Ls preschaint
A qui meis notar u minister secret,
485 Un hom da rutina, energic e doct,
Chi guida sco canzler la barch’al timun
E chür’ils affars dal extern e l’intern.
Plü ultra assist’el a mai sco cusglier
In millis da causas, fand eir l’actuar;
490 Usche, cha nus duos essen saimper costrets
Dad’esser insembel, — e maj ün solet.
Que moss’e comprova dschet Melcher tot promt
Cha Lur duos caracters as fan fin a fuond
Usche, cha cur l’ün as intopp’a favlar
495 Po l’oter surtour, stant preziss seis pensar.
Schi schi, dschet Herodas, nus essan co’ l fatt
Complet, sco scha füssan tagliads our d’ün bloc,
Pertant nel caracter, nel bsögn e custüm,
Tots duos ün sco l’oter, chi para be ün.
500 Sün que s’alvantet uoss’Herodas plan plan
Attrat da superbia d’ün tal compagnon
Dschand: Qui nos amj, e mossand sü’ l cusglier,
Udind Lur arrivo ais gnü a’ Ls chattar
Per far cognoschenscha da vista, da nom
505 Non fa vicendevol qui bsögn da reclamm.
Perciò vögl sperar, ch’Els hoz sabgian s’incler
Sün lung’amicizia — pro tot avegnir.
Sün que pigliet uossa frar Balser il pled,
„Herodas,“dschet el, franc sainz’oter respet:
510 „Pro lung’amicizia, sto ün reflettàr,
Cha Stadis s’abinan e pon s’abinar
Pür, cur cha lur basis respettan raschun
E guidan lur sudits tras scolas a glüm
Usche, cha dal raig infin gio sü’ l sudà
515 Respira caracter, güsti’ e vardà.
Per far hoz ils stüdis sur tot quists problems
Perse, vicendevol — a nus manc’il temp.
Pero, sch’El ans vol amo far ün plaschair
Spettain, ch’El ans quinta be cuort Seis contgnair
520 Rapport procedura da drett, pro delicts,
U causas, prozess e tant oter conflicts;
Usche, cha nus possan pro melder pensar
Fra nus sü’ l viadi ün pa congualar.“
Herodas mütit, e’ l notar il medem
525 Sco füssan culpits da sejetta u tun,
Ma tandem e tandem davo löng flippir
A’ ns dschet El: „Chi s-chüssan, eu sto m’absentar;“
Con quists pleds passettan our stanza tots duos.
„Ha bravo! frar Balser“dschet Melcher sot vusch,
530 Tü has propi toc qui la gotta nel sang —
Ün cuolp da chatschader, chi muoss’esser franc.“
Melcher: Vezzais frars, dschet Chasper il frütt del ma far,
Lur propia conscienza ils vol condannar,
Il cour as ressainta, l’inclett tra attent
535 E l’anim als crouda e’ ls mett’in spavent;
Il scroll d’üna föglia, il scrosch d’ün rammet
U svess’ na sumbriva sün els fa effet;
Usche, cha fadiv ais il schelm qui sü’ l mond,
Siand seis suspet va da se flagelland.
540 Quist ais per l’uman gia sün terra l’infiern,
Chi saimper l’achüsa avant seis intern,
Flagella seis spiert e consquassa seis cour,
Cha’ l sang sa revolt’as dand svessa rosur
E sia conscienza, seis anim, seis far
545 Vain our d’equilibra e sto — desparar.
7Apaina frar Chasper finit seis raschun
Entrett uoss’Herodas, superbi sco’ l prüm,
Schabain, ch’el pareva ün pa consquassà
Istess, as mosseiv’el qua promt e svaglià.
550 Ed uossa, ans dschet el, vögl eu — sco amis
Tratar sur la chosa — rapport Lur giavüsch:
Nos güdisch pro nus vain compost our da blers,
Qua eu, il perfet, co’ l notar — e divers
Chi quintan da serio fich pac nel affar,
555 Essendo lur maxima ais — approvar
Que, ch’eu e’ l notar qua stimmein bain da far.
Schapür poi, ch’ün entra in discusiun,
Schi lasch eu per regl’al notar dir il prüm
Seis sabi cussaigl, qual eu lura confirm;
560 Usche, cha la causa vain sainza savair
Fatta gio, sco cha nus duos volein lur havair.
Seccants, sun pro nus qui — incunters civils
Frizà da jurists u magnats con indschigns,
Sco pür üna mass’affarets polizials,
565 Chi mossan imbruogls, bler plü grands co ils mals;
Pro’ l che, sch’eu als poss qui servir con cusaigl,
— Schi sto ün straigliar, ma straigliar que per bain;
E quist, na solet per motiv — d’interess —
Ma eir per sdüsar la manie da prozess.
570 Eu sa, ch’Els dscharan, ma d’inuonder survgnir,
Cur l’ün dellas parts non podess que suplir!
E pür, per sdüsar la manie sto ün tour
Da l’ün u da l’oter — sainz’oter vair our,
Siand, ch’ellas sun qui la cuolpa del mal
575 E devan portar — eir il paiver e’ l sal:
Tot oter, poi sun ils affars criminals, —
Qua ais qui il stadi, chi port’ils giavaigls,
Il qual, poi non guarda, scha lung oder cuort,
Be ch’ün sia promt d’indichar eir da scort.
580 Rapport la condann’ais ün pa punderus,
Istess, ’vain il merit darcheu be nus duos,
Sco dit fingia prüma — qua eu e’ l notar.
Siand, cha nos güdisch tot soul’approvar.
In tot quists affars, pero ais disturbant
585 Udir qua perdüttas e provas — e tant, —
Ch’eu con ün pled technik nomnet apparat.
— La chosa, chi vala pro mai il plü pac.
Udir testimonis, tant plü qua lontan
U ediziuns — requirir ais tot vann;
590 Ün güdisch sco eu co’ l notar survezzain
Fingià a cuolp d’ügl tot, cha nus non manglain
Qua papeterias e pavel ris-chus,
Chi sun be per far ün prozess lungurus.
Usche meis Signuors, per intant — sun gnü lass
595 Giavüsch da surtrar, per podair far duos pass.
Concio, ans passet el our stanza containt
D’avair eir dat provas da hom sapiaînt.
Pür va meis „geniet“ dschet qua Chasper riand,
Pür va, con ta glorg’e notar inavant;
600 Vus essat tots buns, qua ministers e raigs,
La fin incoruna, — que vus meritais!
Baltisar: Passà ün peer uras gnit el
punctual,
Vesti — e con charpe da grand general.
Ebain! dschet el lura, eu vögl sequittar,
605 A Lur desideri — co’ l rest del affar:
Eu crai, ch’in materia non hajan nus bler
D’adjunscher, co unic: „Ils acts d’informar“—
Il che, ais tot chosa da mei e’ l noder.
Pero, eir aqui — essan nus spediaints
610 In nossas domandas: — „Sch’els sun possedaints.
Etat e demura, che lingu’ e credaints;
Sco pür sur la chosa, indizz’o malheur
Mutivs, chi involvan a considerar;
Da not u da di, in affect u pensa
615 Sco tantas plü chosas, chi entran amo;
Dal che, nus pigliain tot exact protocoll.
Que da poi eir cass, ch’ün adjunscha a quel,
Visitas da medis, perizzas, experts.
Con stimas e cuorsas da singuls e mess; —
620 E poi, scha na oter fain eu e’ l nodèr,
Fra nus dit — il sbozzo da nos güdichar.
Usche, sch’Els non han uschgliö oters giavüschs,
Schi füssan a fin nus con quist referir;
Percio, am permet eu amo da nuvar
625 Eir mia üsanza, a Lur congualar:
La pleb’ais’ na massa, chi vol eir savair
Qualchosa dals güdischs, sch’els fan lur dovair
E sun eir activs a tot uorden e drett,
Sustgnand la raschun qua dal rich e povret.
630 Quist ais tenor mai ün princip da lodar,
Chi merita stim’ed ais degn da salvar;
Perque lasch minch’ann eu l’ultim di pasqual
Ir our il comand, cha tot giuven e vegl
Da meis inter stadi a Sion dess gnir
635 Avant l’arsenal, acio possan sentir
L’inter operat da lur raig, qua nell drett,
Conform nos princips ed üsanzas da fat.
Chi pensan Signuors, che ’na fuolla da gliout,
Chi qui vain insembel, nan pro dapertot. —
640 E cur ch’eu retegn cha tot sia preschaint,
O sia, — ch’im spordsch’eir il melder momaint,
Allur’am preschaint eu tot franc al balcun
E con vusch sonora, perse — sot meis nom —
Acclam eu „Silenzio, silenzio“pro tot,
645 Cha’ l raig hoz con vus vol favlar ün peer pleds.
Subit ais que flipp, chü’ n non oda plü scrosch
Usche, ch’eu allura con totta ma vusch
Comaint a favlar „Üna s-chüsa“da tact,
Cha eu e’ l notar con fadi ’avain fat.
650 Chi’ m s-chüsan Signuors, qui nel pult ho ün sbozz
Da quel meis discuors, ch’eu salvet qui l’ann scuors
Dschet el, giand al pult spert, il sbozz per tscherchar
Intant, cha nus trais stevan qua a spettar.
Chasper: Appain’ün minut, schi savet el chattar
655 Il sbozz, qual el poi comanzet a preleer,
Con tunn resolut e sonnorica vusch
Sco füss qua ün public, del tot grandius:
Redonanza: Herodas vos güdisch, vos raig, vos ajütt
As port hoz seis simpels, ma intims salüds,
660 Salüds patriotics, salüds famigliars
A vus tots meis sudits, meis pövel, meis frars.
Il scopo del ei ais da granda valur —
Pro clera survista da nos güdichar,
Siand ün pür lura qua dorma containt,
665 Ingio chi regn’uorden, — da die e not temp.
Herodas, vol quindi far cler a minch’ün
Ch’el viv’e con el eir güsti’ e raschun.
El vol render quint sur da seis operat
Qua raig e qua güdisch in tots fats da drett;
670 Perque laschet eu sco üsanza clamar
„La grand redonanza“per far a tot cler.
Las actas sun qui, ’na blerüra d’affars
Las qualas, in seguit volain hoz preleer,
E qui sun ils güdischs, — abolts da nos drett,
675 Ils quals güdichettan sper mai sur que tot.
Lur tschera serain’ans persvada raschun,
Ch’els saimper agittan con persvasiun,
Davo pondera e possibel refless
Tenor lur conscenza — sur ogni process.
680 Istess sun persvass, ch’eu qua güst a minch’ün
Non he riscontrà — sco ch’els veivan nel senn,
Per l’ün füt eu asper, per l’oter na tant,
Pro quist füt sever e pro quel pü clement;
Pero — eu poss dir e que tot sün l’honur
685 Qua raig e qua güdisch, punctant sün meis cour,
Cha nus resguardettan be’ l dret e raschun
In vista las ledschas e persvasiun;
Usche, cha scha ün sul voless rimprovar
U svess tot quist public s’ laschess transportar,
690 Stovessan istess nus a saimper sustgnair
D’havair — sün noss’orma — be fat nos dovair.
Con quista, ma s-chüsa surdun al nudèr
Las actas, a scopo ch’el vöglia preleer.
E quist meis collegis ais uoss’il discuors
695 Il qual eu salvet sün la plazza l’ann scuors.
Sch’ün bain perorescha, schi quist fa effet,
Cha tot disch e clamma: „Nos güdisch ha drett“—
E giod’ün la vusch e feduzia dals blers,
Schi essan nus sgürs dalla plazza, meis chars.
700 Quist ais que, ch’eu qui sco amj vögl cusgliar,
Afin ch’Els in seguit as possan reglar.
Entrand poi sün quist ün silenzio nocturn,
Guardeva Herodas sün nus — ün per ün —
Sco sch’el nos parair ans voless domandar
705 U co, cha nus pensan, schi’ ns plascha quist far.
Frar Balser allura dschet promt seis refless,
Ch’Els s-chüsa Signur, sch’eu adjunsch meis - avis:
„Da quist Si’ üsanza e tot Seis raschun,
Sch’ün leva il nosch tot, non reist üngün bun;
710 Perque non podess eu con El consonar
U pür ch’eu qui hoz non savess reflettar“. —
Sün que replichet lur Herodas ofais,
„Chi massa spert clamma, sovent sbaigl il pais“
Perque a’ L giavüsch eu da bain reflettar
715 Avant co savair e volair censurar.
Lapro, dschet el sto eu amo referir
Rapport l’incombenza surtut d’inquirir,
Dal raig sur ils raigs, u pür l’Om - sapiaint;
Ma stant ch’eu sun stanguel giavüsch ün momaint
720 Con quista materia darcheu da surtrar
Per circa vainch stadias, no possan possar.
Allur’invidet el tots trais nel giardin
A scopo da baiver ün bun majöl vin.
Melcher: Bainbod rituornettan nus lejers d’aspet
725 Darcheu in sedutta nel vegl cabinet,
Svagliads da favella eir d’oter rapport,
Pro’ l che tot Herodas mussand esser scort
Favlev’e lodeva sai svess da contin,
Fand vair qua seis debels — scuverts trais il vin;
730 Usche, cha con staint’al podettan manar
Darcheu sün quel thema rapport nos affar.
Ed uossa pigliet el con furia il pled
Dschand, hoz meis amis — sun in cass d’Als dir tot:
Passand eu da vus, invià — al cussaigl
735 Fet eu la domanda a quel in detaigl. —
„Ingio ha da nascher, il raig sur ils raigs
Dal qual üna staila pertot fa palais?“
Qua spert stet in pé ün dels vegls dals cusgliers,
Chi’ s nomna Michäa, nettant seis ögliers,
740 Clamet el: Regent, favorisch’ El il pled?
Con summ’aplaschair, eu sün que respondet.
Ebbain! Sün quist thema discutt eu gugent
Espet eir allura ch’ün stetta attent.
Majesta. Exellenza!
745 A Sia domanda dun eu sclerimaint,
Que tocca a mai, in honur d’ün paraint;
Que tocca a mai, almain qui da sclerir
Que, ch’ün antenat meis savet da predir.
Meis cour gia s’alvainta udint a favlar
750 Domandas, chi aintran in seis declerar,
Domandas sur qualas el mill’anns avant
Saveiv’e vezzeiva. Oh nöbel paraint!
Sorgent da seis flancs he appunt’eu dovair
E vögl quel onur e pretent dall’avair
755 Qua unic hertavel, chi qui ais preschaint;
„Perciò — debitur, vögl pajar que contant“.
Quist hom ais meis nono, plüs gia dupplicat,
„Il tat del batat dal batat da meis tat“.
Seis nom ais Michäa, il qual prevezet,
760 Cha Bethlehem sia tschernüd’u ellet
Sco lö, ingio nascher ün di dess ün hom
Chi guid’e domin’il plü grand reginam.
E quist ais la chosa, qui cuort e conciss,
Siand non am plasch’ün plaidar lungurus,
765 Sch’El vol pü prolix e giavüscha, poss leer
Dal nono l’inter seis relasch e predir. —
Medem, confirmettan eir plüs sacerdots
Usche, cha la chosa ais clera — del tot.
Percio, meis cusaigl füss, bainbod da partir.
770 Per Bethlehem, — stante ch’Els qua ston chattar,
Passand qui da porta — Gennath e Japho —
Vers Süden, non sbaglia ch’Els rivan al lö;
Allur’Als giavüsch, usche bod han chattà
Da far que contschaint eir a mai — acio,
775 Ch’eir eu spert am possa sü’ l lö reportar
Per vair quist infant, e perse — l’adurar.
Quist po il plü facil sequir sü’ l retuorn
Usche, ch’eu aspet Lur revair sainza fall.
Pero, discuorrind el con nus, quist project
780 S’ lejeiv our dals ögls ün intent maledet,
Chi fet sün tots trais nus quell’impressiun,
Ch’el zoppa nel cour eir ün scopo na bun.
Sün que respondet qua frar Chasper subit,
Per quista notizia ’L restain nus debit;
785 Pero, imprometter qua franc da tuornar
Podain nus, scha poi ais fattibel da far.
El sa quant mutabel, chi ais il destin
Perque, non podain qui per tschert dir — nus gnin.
Ed uoss’al laschettan pigliand nus cumgia,
790 Ch’el reista con spranza da’ ns vera darcheu;
Perche, dschet frar Chasper, el ais furibunt
E füss eir capace da’ ns far qualch’affrunt.
Baltisar: Passand nus dad el, pür ans gniv’odimaint
Seis ögls velenus, indichand tradimaint,
795 Seis plans e projects d’ün hypocrit, malign,
Co’ l far da furbaz, traditur e maldegn;
Qua raig e qua güdisch pertot sün malfar,
Chi pensa be siccals per s’ingraschantar
E zappa sü’ l drett, sün güsti’ e raschun
800 Con spredsch, qua guidà da fosdà, paschiun,
Tiran, egoïst, sper ün miser deport,
In tottas manieras: „Ün — sclav della mort.“
Usche, cha nus poi da sang frai reflettand
Convgnittan fortüna, cha sian davent;
805 E Chasper sün que survezzand quist mal far,
Dschet: Tü non est degn d’ün nos fratternisar
E mera! La staila chi’ ns veiva guidà
Tras tot il viadi, — darcheu era quà
Mossand vers Hebron e’ ls pajais sü’ l mezdi;
810 Appunto la strad’a nus stat referi.
Usche, cha containts nus la staila sequind
Qua sainza pisser viagevan chantant;
Vezzand uoss’il tschel bler pü ot e lontan
Tot cler, transparent, majestus e serain
815 E tantas bellezas nel circumvicin,
Chi spurdschan l’aspett sco scha füss ün giardin.
Collinas, con foppas pompusas süsom,
Planüras ridentas pertot la intuorn;
Qua vignas, olivas, qui törch’e formaint,
820 Con bös-chs da pignolla e’ l gelz tranter aint,
Sper dattels, figèrs — e tants frütts prezius.
Interas contradas d’erbag’e gibus,
Con tot las plü finas verdüras del mond
E medicinals d’ogni sort rilevant;
825 Sper fluors da bellezza, da milla colurs,
Chi tot investiva — in möd müravglius,
Cha nus in passand, pertot eran surprais
Da tanta richezz’e celest il pajais.
Ne vaira! Dschet Chasper, il mond ais tot bel,
830 Ma qui, vain dit: „Cula il lat e la mel.“
E tandem rivettan — da Jud’il pajais
In quella cità, ditta „Chüna dels raigs“—
Al pé del Hebron, la contrada del gran,
Chi porta perque il nom — „Chasa da pan“.
835 L’idyllic chantar da pasturs nels contuorns,
Atzett noss’uragli’ e nos ögl sün detaigls
Sur chosas, chi’ ns fevan quell impressiun,
Cha qui — svess materia exprimma raschun.
Usche, cha con zeli nus bain observand
840 Vezzettan qui chosas da plain sentimaint.
La statua da David plazà sü’ l portal,
Sper quella del doct mondial Samuel
Ressaintan grandezz’ed imponnen respet,
Sco’ l lö plü celeber — sün terra sulet.
845 Dall’harpa, cha David compagna seis psalms
Am para tot uossa, — ch’ün oda seis tuns,
Solens, penetrants sco dels angels choral,
Chi löng ultrapass’ad ün chant figural.
Ed our dalla statua del grand filosof
850 Sortivan ils tratts d’ün algrezi’ e d’ün far,
Chi fet sün tots trais nus medesim effet,
Sco füss quella viva, pro vögli’ e dalet. —
Usche, cha nus propi entrettan surprais,
Veziand il portal con mysteris defais.
855 E mera! La staila, chi’ ns geiv’ouravant
S’ fermet tot dandet a medesim momaint.
Chasper, Melcher e Baltisar:
Fermai frars! Clamet eu, laschai ans cusgliar,
Quists segns tots insembel stovain perscruttar;
860 Perche, — cur natüra ressainta respet,
Schi ais e sto esser — ailch sonch e perfet.
Chasper: E spert ans fermettan nus qua reflettand
La staila fermada nel ot firmamaint;
La quala, zond cler sün ’na grotte segnet
865 In pitschna distanza, da miser aspet.
Qua sainza fanestras, ventil ne chamin,
Sco füss üna tanna, spelunc’u ovigl,
Sot aint üna spelma con miser üschet,
Al parri la terra — sulet e retratt. —
870 Surprais, admirettan nus: Che povertà,
Chi qui circondescha ’na celebrità;
Per quala, — „Materia mysteris mosset
E svess’üna staila qua porta respet“. —
E stant qui suspais nus, sur quist reflettand,
875 Udittan ün sunn glorius e potent,
Sco’ l sunn da possauna, d’ün vent fortünus,
Chi perforet l’ajer preziss be sur nus
E vusch risonnante udittan favlar:
„Respetta mas vias e non criticar!
880 Vardà e güstia, bunta ed amur,
Non voll’e non bsögna externa splendur.“—
Ed uossa crodettan in schnuoglias tots trais
Udind nus la vusch d’ün Suprem, — fand valair
Raschun, a censura da nos güdichar
885 Raschun, in defaisa da nos criticar. —
E larmas culevan a tots our dals ölgs,
Fluind sün la terra sco füssan auals,
Siand ressentivan nel cour, qua nos sbaigl
Sequî d’ün fallaber, superbi reguaigl,
890 Chi guarda „grandezza“pür, cur cha intuorn
Ridonda eir pump’e favur — al extern.
E plains da rüglenscha clamettan nus tots,
Cha’ ls munts ribombevan preziss pled per pled:
„Ach pover, ach pover, schi pover l’uman,
895 Chi guarda qua gloria, ingio chi ais vann;
Perduna Jehova, perduna nos sbaigls
Jehova perduna, — perduna nos falls!“—
E mer’! In la grotte s’ vezzeiva splendur,
Sco füss glüm ellectra con forz’e vigur,
900 Chi tras tot las sfessas del üsch e del mür
Tras crapp’e tras spelma foreiva seis cler
Usche, cha l’inter tot pareiv’ün solai,
Chi cler penetress tras il nüvel e’ l frai
Sur tot l’univers, sur la terr’e sur mar,
905 Sur pövels e sectas — ils cours per s-chodar.
E stant nus in schnuoglias als razs da quist lamp
Amo qua per terra, schmortits e mancants,
Sentittan ün esser da forz’e vigur,
Chi svess penetret tras nos spiert e nos cour;
910 E tot animats spert alvettan in pé
Dschand: Segner! Be tü, vivifichast usche.
Sün que, schi udittan — ün tschert ingraziar
D’umans nella grotte — con simpel urar,
Dals quals — d’üna bocca s’udiva quel lod:
915 „Lodà si’ il Segner, il Diou Zebaoth.“—
E bainbod sortittan sett homens pussants,
Chantand psalms da grazi e d’algrezia güvland
Cha’ ls munts e la crappa fibrev’in strassun:
„A Diou dain la glorgia — umans d’unisonn.“
920 Da lur vestimainta, lur far e bastuns
S’ vezzeiva, ch’els füssan pasturs dels contuorns.
„E mera! Passand quists, s’udiva sur nus
Ün chant aint’il ajer del tot grandius,
Pro’ l sunn da possauna — dad angels tant blers,
925 Chi ferm rebombeva tras tot l’univers;
Qual chant s’ repetit per trais vottas medem
E saimper creschand — ogni votta plü ferm:
„A Diou nell ottezza la glorg’e l’honur,
In terra la pasch, als umans la favur.“
Melcher: 930 E stand nus surprais qua guardand vers il tschel,
Colpits dall’algrezi’ e d’al chant usche bel
Udittan, sco füss qua l’inter firmamaint
Dvantà ün orchester, da mill’instrumaints
Quals, tot in ün temp dettan aint a sunar
935 Ün opera serie, — usche singolar
Con recitativs e con arias tant net,
Cha svessa las peidras movevan respet.
Ach, che symphonia, dschet Chasper sot vusch,
Che forza armonica — quant majestus!
940 Che piano, che dolci, che forte, che girs
Tras tot las tonarts d’ün in l’otra preziss;
Bod presto, bod medio — sco pür rallentand,
Bod solo, bod tutti — pertot tanteraint;
Qui ais ün staccato e qua pü ligià,
945 Uoss’ais dominante — e poi dominà
D’ün chor u d’ün trio, qua tant exellent
Con trillers, crescendo — e diminuend,
Chi tot colorisch’a pro bel variar,
Cha’ ls morts nella tomba qui ston s’allegrar.
950 Eir nus tots convgnittan preziss, dschand con el,
Quist ais frars, quist ais „l’oratori“del tschel.
La grazia divina ha vias e plans
Del tot müravglius’a pro’ l bain dels umans.
Bain vaira! Dschet Chasper, Diou ais grazius
955 E guida las chosas — in möd müravglius,
Aciò, cha l’uman que ressaint e vezz’aint
Cha El ais sulet — il benign e pussant.
Siand non ais ün sol, chi sia destinct
Sco crajan e sbajan divers qui nel mond,
960 Basand sün lur credo, devis’e colur, —
Chi ais putrefact d’ün externa mensur.
Diou guarda nos cour, nos volair e nos far
E vol perciò a tots pövels mossar
La via da grazia. Perque ha’ L clamà,
965 Per mez d’üna staila nus eisters nanpro
Da terras l’ontanas, d’ün eister pensar,
Con oter il ritus, il crair e’ l servir,
Tenor nos princips — qui, per esser preschaints
All’ouvra da grazia, ch’El fa als umans;
970 Tras quala, tot chatta clerezz’e confort,
Chi spordsch’al venturo felice la sort.
Plü ultra, in grazia l’ottissem clamats
Hoz qui — tras mysteris — a vista quists fats,
U qua sco perdüttas per vair ed udir,
975 Schi craj eu, l’otissem bain vögl’eir convgnir
A nos desideri: usché cha nus trais
Insembel visitan „Il raig sur ils raigs“. —
Perqué, as giavüsch frars — avant co entrar, —
„Cha minch’ün sai svess — qui bain vöglia provàr,
980 Seis debels e falls — chi dessidran perdun,
As fand eir „propösts“sco convain la raschun
Sai svess da meldrar’acio possa — sperar,
Cha Diou nel ventur’eir al vöglia güdar
Eu s’ di frars protemp s’ preparei inandret,
985 Accio, cha nus vegnan chattats bain perderts! — .
Baltisar: Ed uossa trembland, qua pichettan sü’ l üsch
Segond noss’üsanza, per ’vair il permiss.
„Avanti“udittan sün que a clamar
’Na vusch amiaivla da donna, tant cler
990 E tant consolabel, chi spert quietett,
Nos puls chi batteiva nel sain da nos pett.
Sün que, rinforzads get frar Chasper il prüm,
Allura frar Melcher — ed eu(r) pür l’ultim
Tenor la vegldüm e decoro pro nus,
995 Perche „etiquette“nel mond ais — bsögnus.
Entrats poi vezzettan, sco ’vaivan presummt,
Chi er’üna stalla, siand qua nel fuond
Da quella, giaschevan rantats duos armaints,
Ün bouf ed ün asen; e tanter quels aint
1000 In mez nel persepen s’ vezzeiv’ün lettin,
Con misra coverta per ün infantin.
(Subit reflettettan nus, que cha’ l Suprem
A’ ns ’veiva reprais, in rapport a contegn:
„Vardà e güstia, buntà ed amur,
1005 Non voul e non bsögn’a externa splendur.“)
La mamma sezzeiva pro’ l let del infant
Chürand quel, et ultra con man diligiaint
Tscherchev’ün sustegn in recham e cusìr,
Pro’ l bsögn da famiglia u cuosts as nutrir.
1010 Nus la salüdettan nel möd pü sublim,
Tenor noss’üsanza — sett vottas inclin;
Siand la presenza e tot seis aspett
Er ailch imponnent, chi sün nus fet efett.
E mera! La donna subit inoltrand,
1015 A’ ns gnit qua incunter in möd eclatant
Con amiaivlezza, prudenz’ed amur,
Ch’ün v’ zeiv’esser promta nel bsögn per güdar
Con tot seis possibel. Favland qua con nus,
Sur nos dessideri — u esser bsögnus
1020 Usche cordial e con tanta bontà,
Sco füss üna mamma; in möd cha nos fla
E nossa favella quatras as slargiett,
Cha nus requintettan ad ell’uossa tot:
„Qua nossa pitschnezza, famigl’ed affars,
1025 Con stüdis a chasa — et tot noss travaschs,
Sco pür la scoperta ch’ün fet nel levant
Da quella grand staila nel ot firmamaint,
Chi cler ans dicteva, ch’ün raig sur ils raigs,
Pe’ l bain dels umans in ün eister pajais
1030 Hoz sia naschü. E plü oltra nus far,
Sequint quella staila a scopo chattar
Quist „Omni“; — girand tras deserts e comüns,
Valladas, montagnas, chadainas e flüms; —
Quintand nos viadi davent del levant,
1035 Con tot ils incunters e tot rebütant,
Ingiann, tiranîa, fosdà, sclavitü,
Cha nus pro Herodas avain survivü.
E tandem quintettan poi eir il plaschair,
Ch’in grazia l’Ottissem podettan avair
1040 A Bethlahem, qua cha la stail’as fermet
Fixand sün S’a chasa, fixand sün Seis tett;
D’inuonder nus v’ zettan sortir üna glüm,
Chi cler splenduriva tras totta s-chürdüm
E rotschas dad angels nel ajer sü sur
1045 Chantevan d’algrezia „A Diou dain l’honur,“—
Con ultr’ün orchester d’armonic dalet,
Cha svessa las peidras movevan respet.
— Ed uoss’essan qui — al aspett Seis convgnir, —
In spranza cha Ella ans vögl’agredir
1050 E fatscha la grazia Seis figl da’ ns mossar
Acio, cha nus puossan quel hoz adurar.“—
Chasper: A tot quist discuors stet la donna atent,
Con trats reflessivs d’ün insolit tallent,
Seguind ogni frasa, seguind ogni pled
1055 Con ögl penetrant, sco savess fingia tot;
Pero, al requint da lur raig e — seis far
S’ vezzeiv’il refless d’ün subtil calcular,
Entrand sur pitschnezzas pertot nel detaigl
Pro mincha chosetta, — per s’ far ün reguaigl;
1060 Usche, ch’ün vezzeiva ün tschert interess
Sco, sch’ella ün privel fingia prevezzess
E tandem, dschet ella: Amabels signuors!
A tot lur fadias, e tantas süuors,
Amur e costanza, bunta e favlar
1065 Non po la favella avond’ingraziar;
Usche, ch’eu ressaint qui sco mamm’ün dovair
E poss con algrezia convgnir quel plaschair.
Con que festinet’ell’il figl a’ ns mossar,
Dschand: Oter no’ Ls poss eu per ur’inoltrar;
1070 Ma vögl’il Suprem qua Lur noms benedir
E’ ls render contschaint a pro tot avegnir.
Con quists pleds, ozzet ella quel sü dal let
Il tgnand sün seis bratsch e’ ns fand vair il matett
Con fatschas sco’ n angel e trats usche bels,
1075 Ch’ün simil non ais plü naschü sot ils tschels;
Dal che, nus crodettan in schnuoglias tots trais
Culpits da grandezz’e clamettan surprais
Grand est tü o Segner, — o raig sur ils raigs!
E stant nus devot qua urand invers el,
1080 Uzet el seis man indrizzand vers il tschel;
Sa vista celest’e seis ögl grazius,
Chi qua domineva usche majestus,
Colpit nossa mente, cha nus dal efett
O sia d’algrezia, plaschair e dalet
1085 Per löng non podettan flippir pü ün pled;
Ma gnand la favell’exclamettan bainbod:
Tü Segner assista’ ns, o raig Zebaoth!
Ed uossa, Al dettan nus quels donativs,
Sco ais noss’üsanza, da vairs sottamiss:
1090 Incens, sco pür myrrha e bler aur lapro;
Pe’ l che fich la mamma a’ ns ha ingrazia.
Con ultr’il giavüsch, cha nus dessen alvar
E millis auguris sün nos retuornar;
Salüd in famiglia, con pasch e sandà,
1095 Als sudits algrezia, virtü, fideltà. —
E plü, giavüschet ella d’esser clements
Co’ ls sclavs, sco benigns invers tot ils umans
Sustgnand la güstia, il dret e raschun
Guidand eir il pövel tras scolas a glüm;
1100 A scopo, ch’ün public, qua’ s poss’allegrar
Sün spranza, cha Diou eir al vöglia güdar
Melcher: E güst cha nus eran perderts per partir
Entret qua ün giuven — u hom da manster,
Portant s’as üsaglias — ün angul, ün pass
1105 Ed üna manera, sper oters — arnès —
Da’ ls quals ün vezzeiva, ch’el füss marangun
Qua prattic — plazzand que nol solit chantun.
E v’ zand nus, qua eisters — el spert salüdet
Con bella manìer’e possibel respet;
1110 Allura’ s volvet el subit vers l’infant
In möd amuraivel a quel charezzand.
La donna l’arschvet, e’ s volvand poi subit
Vers nus, an’ s dschet ella: Que ais il marit,
Chi con seis manster pertot tschercha guadogn
1115 Per render a nus duos povrets ün sustegn.
— Nel prüm temp, passet que con staint’inavant,
Ma uoss’e plü tard gniv’il manguel plü grand
Usche, cha misergia as feiva sentir,
Cha, nus qui povrets bod stovevan patir.
1120 Pero, cur l’uman al extrem ais manglus,
Schi ais qua il Segner pro el il plü strusch.
E quist char marit, vögl eu uoss’a’ l’quintar
Aciò, ch’eir Tü sabgias — „Co Diou sa güdar“. —
Sün que, al quintet ella tot nos requint
1125 Origen, viadi, intops e spavent;
Sco pür, eir tot que cha nus’ veivan udì
E tot il plaschair — nos dalander giodü;
E que tot preziss, sco scha tot füss stampà.
Finalmaing mosset ella — „que regala“—
1130 Dschand: Quists sun ils angels, tras quals Diou’ ns güdet
Lodà si’ il Segner, Jehov il sulet! —
E mer! A quist hom corpolent e passant,
Da granda statur’e da vist’imponent,
Con bratscha nervus’e d’ün frunt majestus
1135 E’ ls trats d’ün caracter pacific e prus,
Fluivan las larmas, durant il requint
Passant tras la barba in terra culand;
E qua cha la donna il Segner nomnet
Clamet el con ella: Jehov’il sulet
1140 Sün que as volvet el vers nus ingraziand
E nus dalla scena comoss oter tant,
Branclettan quist hom, qua essend’il favlar
Da larmas retgnü, e’ l bütschettan sco’ n frar.
Ed uossa partitan, co’ ls mans incruschads
1145 Lodand il Suprem per la grazi’ a nus fat;
Fand, plain da respet, a tenor nos costüm
Vers tot la famiglia sett vottas inclin.
Rivads sün la plazza, dschet Chasper: Ach frars!
Amo üna votta — stovain ingraziar
1150 A Diou, sün quist lö, ingio’ l Segner dels tschels
A nus, tras la staila, tras pleds e signels
A’ ns fet quella grazgia, da’ ns dir il preziss,
Acio, cha nus chattan — l’infant Grazius!
Usche perinclets, a’ ns fermettan con el
1155 In schnuoglias tots trais e co’ ls mans vers il tschel
A Diou ingrazgiand, fand ün vutt qua tots trais
Da’ v’ lair in memoria — in tots nos pajais
Quel di, ogni ann plü festiv celebrar
Aciò, cha tot possa a Diou — ingraziar.
Baltisar: 1160 Ed uossa alvettan, del tot sotisfats
Containts ed allegers, tscherchand in citad
Ün lö, u albergo per star qua sur not,
Essendo la prescha schvanid’era tot;
E stand ün pa stanguels dal löng viagiar.
1165 Sperevan nus quindi quel di da possar.
Ma v’ zand nus l’alberg’„alla staila“, girand
Dschet promt qua frar Melcher, qui frars volvain aint
’Na staila, füt quella scoperta dal di
Da nossa fortün’e perciò, stain nus qui.
1170 Sün que schi entrettan, — e füttan bainviss; —
L’uster ans arschvet qua sco trais seis amis,
Con tanta maniera e gentilitads,
Sco füssan „qua raigs“nus fingia cognoschüds.
Portand il prüm aua, ils peis per lavar
1175 Servind lapro svessa, per a’ ns surleivgiar
E dopo, undschand quels con öli d’odur
Tenor ais l’üsanza — pro granda honur;
Usche, cha nus propi restettan surprais,
Vezand qua l’amur demossad’a nus trais.
1180 La sair’alla tschaina, darcheu füt l’ustèr
Con si’ eleganza — a nus per servir,
Laschand qua girar tant ils plats co il vin,
A nossa surprais’a tenor — la vegldüm
Sco sch’el cognoschess o voless qua mossar,
1185 Con quell’„etiquette“ün seis honorar.
Finida la tschain’e passa l’oraziun,
Segond ch’ais nos ritus, nos far e costüm,
Det uossa principi ün lung conversar,
Chi tard nella saira savet traccegiar,
1190 Essendo l’uster ün hom fich eloquent,
Versa in rotina, sco pür in tallent.
Usche, cha pür tard a’ ns rendettan al let,
Nel qual nus quetads dormenzettan subit;
Ma mera! La not insömgiettan tots trais
1195 Preziss medem sömi, sco’ ns fettan palais,
Pertant sur la chosa, sur l’esser e’ l far
Preziss il medem — qua divin comandar.
Ün angel favleva con nus aint il sön
Dschand: „Segua las vias previssas nel tschel;
1200 Fa pür propaganda — l’algrezia chattà,
Requinta al mond, tot que viss ed udì,
Ma pens’e refletta — da non retuornar
A Jebus pro’ l raig.“„Quist guard’e non far!“—
Surprais dall’algrezi a cotal visiun
1205 Alvettan tots trais nus, svagliads our dal sön
In stanz’a’ ns cusgliand, co nus hajan da far.
Quist ais ün comand, cha stovain sequitar
Dschet spert qua frar Chaspar, sainz’oter pensar;
Il tschel qua comanda, il tschel nus seguin,
1210 Dal tschel tot dependa, il tschel benedin!
Co, dessan nus simpels umans dubitar?
Las vias del Segner, Seis plans e Seis far!
Sün que exclamettan eir nus promt con el,
„Sco vair a Diou viv’obedin nus al tschel!“
1215 Minch’ün da nus’ veiva fingià calculà
Nel cour in silenzio — da non tuornar plü
Pro’ l raig, dit canaglia, dal vegl polizist;
Dal qual nus vezzettan, ch’el ais ün ingüst,
Superbi, malign, traditur e furbaz, —
1220 Pertot con intrigues, ingian e con latschs.
Na, na! Pro Herodas nus plü non tuornain,
Sün otra ’na strada a chasa nus giain!
Laschain, cha’ l fos stetta pro sia fosdà,
Laschain, ch’el rupetta, infin ch’el ha flà,
1225 Ün ur’ais fixada, ün term ais gia miss,
Per tot las canaglias e sgür eir per quist!
Chasper: Sün que, retuornettan darcheu nus in let
Il reist della not, per possar plü quiet,
Siand que sü’ l cour, fra nus — era s-chargià
1230 Ed uossa deciss — que plü bod preparà:
„Cha nus con Herodas non tegnan marcha“.
E factum, possettan quist rest eir fich bain
Dormind usche closs, sco cha nus maj — havain
Sün tot il viadi, — fin tard la daman
1235 A qua, cha l’uster a’ ns portet ils stivals
Clamand pro: Bun di, meis Signuors cordials!
Ed uossa alvettan per a’ ns preparar
A nossa partenza, a nos viagiar,
A’ ns reportand spert tots nel solit salon
1240 Ingiò ün mangeva per far collaziun.
Tot era perdert e fingià preparà,
Chi feva presummer, ch’ün ’vess calculà
Nus partan plü bod per podair viagiar
Sü’ l frais-ch; e conciò det princip’il mangiar.
1245 Mangiand, schi allura l’ustèr dumandet,
Fra oters discuors, quals el qua svillupet
A Melcher: Van Els forz’a Jebus pro’ l raig?
Il qual respondet fich insipid e fraj:
Il raig pür ch’el spetta, nus plü non tuornain,
1250 Nus ’vain gnü ün sömi e quel sequitain.
Sün que poi stovettan, il sömi quintar
Il che fich pareva quel hom d’allegrar,
Ma gnand qua l’uster svess allura al pled
A’ ns dschet el: „Ün sömi impona respet“. —
1255 E stant, ch’Els avettan quitras il plaschair
Da’ m requintar chosas, ch’eu poss e vögl crair,
Schi sto eu adjunscher ün meis insömgiar,
E spet, ch’Els am vöglian il fat declerar.
Que era her not, ch’eu dormiva solet
1260 In ditto la stanza possant in ün let.
E mera! Ün angel nel sön apparit
Dschand: „Oda e segua o Bethlehemit!“
Daman ad’ün’ura s’allogian trais raigs
In tia „osteria“— our d’eisters pajais;
1265 Retschaiva’ ls con stima, respet ed honur,
Assista’ ls e serva’ ls a tot lur grajar,
Essendo quels sun gnüds ellets dal Suprem
Per scopos sublims — a pro hoz e l’etern.“
Chi’ m dian Signuors la varda, co chi ais:
1270 Scha Els effetiv — sco ais dit — sun trais raigs?
Surprais dal requint u dal sömi quintà
Stovettan convgnir nus — que sia vardà.
Nuvand a que ultra: Co v’ lain nus mentir
Las chosas, cha’ l tschel sur da nus vol scuvrir!
1275 Sün que giavüschettan, ch’el porta nos quint
Üngotta! Signuors, respondet el qua promt;
Eu he riscontra qui ün soinch meis dovair
Al tschel, donatur della vitt’e podair.
Ma stant constrenschevan, a pro da’ l pajar,
1280 A’ ns dschet el: Schapür, Als giavüsch da donar
Quel pitschen import a tants povers mendus,
Ch’Els lung Lur viadi retegnan — manglus.
Allura partitan, quel hom ingraziand
Per si bontà, sco pe’ l ressentimaint
1285 A nus externâ; l’ingraziand svess per quels
Dolents, chi retschaivan il früt da seis duns.
Guinchind usche Jebus tenor il comand
Passettan vers chasa, direct nel levant;
Chattand là algrezia, virtüd, fideltà,
1290 Chi renda ün pövel felic’e beà.
Chasper, Melcher e Baltisar:
Ed uossa girain nus pertot reveland
Las grandas vardats da salüd da quist mond,
Tras qualas, ün chatta sgürezz’e confort,
CONCLUSIUN.
L’uman, eir principia d’incognit pajais
Si’ era terrestra, sco’ ls magis, ils trais
Ardits viandans lur viadi nel mond.
1300 Nel cour s’a famigl’as svillupa l’infant
Al bratsch della mamm’u in mez seis fradgliunz,
Guardant ils ogetts, chi al croudan nels ögls.
Pertot ais algrezia per el da giodair,
In chas’e sü’ l liber, pertot ais plaschair.
1305 Plü tard poi spassegia allura il mat
Sot chüra, u pür vi’ al man da seis bap
Pro oters plaschairs e pro oter dalet,
Con scriver e lejer in seis cudeschet,
Il che, disvillupa memorg’e tallent,
1310 Chi svessa l’impriman a star plü atent.
Rivà qua giuvnot schi s’augmaint il savair,
Egual sco seis physic a forz’e podair
Usche, ch’el as ris-ch’a plü ot refletar,
Sur chosa plü serio — ün oter giovar.
1315 El stübgia scienz’u abratscha l’artist,
Imprend’ün manster, u dafatta linguist,
Per ir nella vitta, seis pan per tscherchar
Usche, cha seis viver fin qui, füt — giovar. —
Ed uossa qua giuven va’ l oura nel mond,
1320 Sü’ l cuors della vitta pertot viagiand;
El ais, — u dess esser lapro bain guidà,
Per far ressistenza als mals — derasà —
Ch’invidan u taintan con tants labyrints
A pro, da curromper ils melders custüms.
1325 El fuorma famiglia, in mez bön e mal,
Ma’ l cours da s’a vitta ais saimper egual
Tessüda d’intops, — pro ingians e rampigns
Intanter umans traditurs e maligns,
Chi tscherchan intriguas semnand pertot nuvs,
1330 Co’ l extern dad angels e l’intern da lufs.
Pero, pro l’hom nöbel non tacha l’ascrögn
Siand, ch’el refletta e’ s tscherna il bön;
El segua la staila — sco’ ls magis contin
E riva qua tandem al punct seis destin. —
1335 Qua vegl e chanuos poi, s’ prepar’el containt
Al cuolm del viadi, per ogni vivaint;
Sadoull’ dalla stainta in seis viagiar
Sco’ ls magis, — non pens’el plü qui da tuornar;
Cambiand cognoschenscha, surtrat da s-chürdüm
1340 A pro sapienza, con l’eterna glüm;
Cambiand il terrester, d’insidias e mal
Pro pasch ed algrezia, co’ l celestial. —
Quist ais vairamaing stat il senn del poet
Il qual la varda, qui con fabla masdet,
1345 Aciò, cha’ l lectur qui as possa sclerir
A pro la varda, sco pür eir da guinchir
Il mal, — chi semnà füt qua saimper nel mond,
Per as perchürar — e tscherchar inavant
La glüm, chi splendura surtot clerità,
1350 Per hoz e per saimper in eternità. —