Rätoromanische chrestomathie XI/Gian Maurizio/La stria ossia i stinqual da l'amur/Atto quarto
 |
Questo testo è completo. | |
| ◄ | La stria ossia i stinqual da l'amur - Atto terzo | La stria ossia i stinqual da l'amur - Atto quinto | ► |
| [p. 96] | ATTO QUARTO. |
SCENA I.
Stuäda da giuvna cun rocca, füs e mülinei; e giuvan. Fra lan prüma
ANIN, CATIN, MIOT, SUSANNA, MENGA, TERESA, STAŠIA.
Tra i drian: TUMEE STAMPA, SCARTACIN, SOLDAN, GIANOTT, CANT, TAMAGN, GIAN BÖVET, TOGN MALIZZI e GIACUM POCHEL. L’AND’URSINA e la MAMA da MENGA.
MIOT. Guardat Teresa, c’al ser Togn Malizi
Da bütär giò la corda à sempr’al vizi!
TERESA. Intant ca tü sta là e guardär cià,
Ai n’è là ün, ca e tü at la fa.
5MIOT. Ah buzarado vò, ser Giacum Pocal!
Vulev avdeir c’u ciapà ün fargnocal!
POCAL. Sì deman dòi, o ciära! am fa plašeir,
E gnir ün zig rabiusa dav avdeir.
MENGA. Al ser Giacota e la Miot dal Mulin
10Forsa ben preist as dan ün pan - e - vin.
MALIZI. Al füss bun, ca varün nozza fagiess,
Ca stär elegar ün zig um pudess.
POCAL. Je ’n vezz’ün’altra, c’ai tremla ’l barbozz,
Dem ün zig lin, c’um fagia ün maridoz.
15ANIN. Guardà, guardà ’ncusa c’al fög fa presa!
POCAL. Evviva, evviva al Togn e la Teresa!
SUSANNA. Avdè, avdè ’ncusa ch’i passan sü!
MIOT. Je’ m vegn da riar, ca je nun poss plü.
MALIZI. La vossa spiegaziun quasi am spaventa:
Indua vessum da tör tanta pulenta?
TERESA. Quel là’ l füss bun per vò, ser Gian Bövet!
Vò, c’u vè raba, e u sè fì sulet.
25BÖVET. Per mi nu nirà mai e’ m maridä,
O ca varün am vess da instriä.
SOLDAN. Er quel l’è raba, ca pudess rivär;
Sü Našarina al scumenz’e bitär.
STASIA. Spirat o stria, quel nus sà ben dir;
30Ma ün grand urizi i vevan fatč gnir.
ANIN. O l’è varün, ca’ s tö’ l divertiment,
Da mettr or raba e spavantär la gent.
MENGA. Je creg är je pütost c’al sea inscia,
Cu c’al väda girand spirat o stria.
35SUSANNA. Chi sà, čhi sà? Sül casaričč da Mota
I dišan är, ch’i an avdü vargota.
GIANOTT. Quel là pö je nu creg. Ba, ba, ba, ba!
Da Mota i credaran, c’al sea ’l cürà.
BÖVET. O ciär, spieghem, quel ca quel là völ dì;
40Mi mai da quel nagot nun à santì.
TAMAGN. I veil quintävan, ca ent i temp passaa
In quela ciäsa al steiv’ün cüraa,
Ca qualčhi volt’as tuleiv’al plašeir,
Da farmär sü la sträda i passageir;
45Ca, sa ün vea vargot, ai dumandäva,
Da čhi ca l’era; e sea quel raspondeva
Quel lò l’è nostro e vostro, ser cürà,
Sì ’s cuntantäva d’an tör la mità.
Ma sa dai an fär part varün nagäva,
50Al tulea tüt, e la gent al mazäva.
Ma ca dopo la mort, lò dree in quii lög
Al gira trascinand üna cadena.
55SUSANNA. Quel pö l’è vero. Mi nona quintäva,
Ca si nona üna volta c’ la passäva
Vers mezza nötč suleta per indär
Dree üna vaca, ca veiva da fär,
L’á propi, propi avdü ün brüt omun
60Incadanaa saltär or dal balcun;
Ca flama or da la bocca al vomitäva,
E scudind la cadena intorn l’ingiäva.
Lee in man di Dio dalung las matet —
E in quel mument nagot plü nu l’avdet.
65GIANOTT. Ca quela veila agia cradü d’avdeir
Quel òm, a c’u dgè, quel là ben je vöi creir;
Cà qualčhi volta al spirat da la gent
Al vè da dora, quel ca l’à in la ment;
O pür, spegul fagiend di see panzeir,
70Al vè üna raba, e ün’altra al crè d’avdeir.
CANT. Sün quel am vegn e ment giüst ün’istoria,
Ch’è success’anca da nossa memoria.
Al dì dal prüm da l’an era rivaa,
I òman vevan mess al pudastà,
E dal comün i stävan sü la porta
80E spatciär ca rivass quii da Sot - Porta;
Per ca di dòi pudastà nominaa
E čhi ca tocca al gniss balottaa.
Ma sicome ca quii gnivan eplan,
L’à scumanzaa e gialär ureila e man:
Intant ca gniva fatč la balottäda,
Incusa ca la šort era tocäda.
Fratand i bucäl vin gnivan in meisa,
90Ca quela seira nus bad’e lan speisa,
E inscia la mezzanötč era riväda,
Ura ca füss sciünaa la balottäda.
Fra i òman as truväva är al masträl,
Ca veiva ciütaa ün zig ent al bucäl;
95Quel, per ca’ l mäl da teista nui gniss pegg,
Al s’à impanzaa da nu indär anc e letg;
Ma da pütost fär üna spassagiäda
Sü per i Guast, e gnir giò per la sträda.
Intant ent al passär sü per la via
100Ai gnit e ment, c’al dì da bavania
Tüt al comün veiva da gnir clamaa,
Per metar al masträl cun i giüraa,
E ca in quel’ucašiun e lü ’i tocäva
Fär ün dascors sül müret da Sottscäla.
105Incur ca ün pez ai à giü rifletü,
Sì tüt da alt al s’à mess e’ l dir sü;
E ingiand, ingiand, nu suspetand nagota,
L’è passaa ent per al bosc da Dremota.
Per sträda intant — ca lü nu s’era incort,
110Al gniva ün òm, ca vea cargaa stort;
Quel e ’vdeir l’altar sparir or di praa,
Cradet c’al füss al spirat dal curaa,
E ca vers lü al vess rivolt i sbragg:
«Issa rend quint da tüt quel ca tü à fatč!»
115Al povar òm s’era spavantaa tant,
Ca nu l’era plü bun d’indär evant.
Per buna šort al gnit sü per la sträda
120Cun üna ceira c’al parea la mort.
I òman e ciäsa sia i l’an manata,
Indua c’ l’è statč per qualčhi dì malaa.
La nova inget intant per tüt la val,
E d’üna mosca gnit fatč ün caval;
125E i quintävan d’ün brüt móstr’orrendo
Cun dòi gran corn e cun ün gnif tremendo,
Cun pè da ciävra e cun barba da becc,
Cun öil da fög, e cun ün gran näs secc:
E pür nu l’era statč nagot da mäl;
130Nu l’era statč altar cu’ l ser masträl.
Ca ei povar macarun i fan stravdèr,
O travastì, ch’i en spirat ai fan creer.
Da la sedü pü volt’al vea tantä,
Ma quella al see unur veva salvä.
La giuvnett’ogni dì soleva indä
Al see bastiam e bunura e drizzä.
145Una dumän intant ca l’era in via,
Ai cumparišč la Vergine Maria,
O almanc per la Madonna al l’à tagnida,
Ca tancu quella al l’avdea vastida
D’ün bel vastì blauet tüt ticletä
150Da stela d’or. Al gnif la vea velä.
Maria innura as matet e parlä
E la giuvnetta da la santa fè
155Cattolica, apostolica, romäna,
Ch’era in periccul causa la pagäna
Brütta eresia e incredulità,
Ch’ingev’intorn cul nom da verità.
Ma ca Iddio sul Cel vea decretä,
160I miscredent tütč quanč da sterminä;
E c’ l’ingess lee e dì e la si gent,
Ca tütč i lutar la caccess davent,
Ca in unur dii Santi e da Maria
Gniss estirpä al sem da l’eresia.
165La giuvna ei see inget tüt e quintä;
Ma quii al prüm i nu vulevan crè.
Dagià ent al lög, indua ch’era apparida
La Santa, i ingettan cun la fia per guida.
Rivä in quel lög, che roba! che stüpur!
170Intorn intorn as santiv’ün udur,
Tant delicat, ca mai ent i see dì
Udur cumpagn i nu vevan santì.
Chi mai innura vess plü dubitä,
Ca nul füss vero quel c’ la vea quintä?
175Dalung dalunga l’ingett fo la vuš,
E la gent gnit cui prèr purtand la cruš,
E ’vdè al lög da quell’appariziun,
Cantand la Messa e fagiand processiun.
Intant intorn pei contorn da Clavena
180I riformä’ s truvävan in gran pena,
Cà già da bier as santiv’e parlä,
Ca ün dì tütč quanč i saran sterminä.
Inscia ’l terrur tant inänz era nì,
C’al panzer da la gent al cangiet tüt.
Santa Maria e quella giuvnetta
Nus vea mossäda üna volta suletta,
Ma dua o tre; e in ün’appariziun
190Oltre lan roba da la religiun
D’ün altr’affare l’era nida e dì,
Ma quel sacret la veva da tagnì:
Cioè, la’ i dget, ca ün adoratur
Fedel da la Madonna e dal Signur
195Qualchi plašer nirà ei dumandä,
Ca lee per essar salva vess da fä.
Lee la cradet: e inscia la povra merla
Nit ingannäda da don Cesar Berla.
La cossa per ün temp stet ent al šcür,
200Ma e la fin al pèr e nì madür;
Ca già’ l diš al proverbi, c’al paccä
O tost o tärd as sol manifestä.
La povra matta l’à ciapä ün bignun,
E la n’à giü da fä la confessiun.
205Da la giüstizia al füt arrestä
Al prèr, ca’ l see ingann à cunfessä;
E, giudicä, i an tötč giò la cima,
E i l’an brušä, e (in grazia da la rima)
Um dgiarà är ca i àn stort al col
210Sott la bacchetta dal ser Gian Capol.
215STAMPA. Quant’e lan stria pö, bel bel compare
Quel da lan stria l’è ün altr’affare.
220La Menga e l’Anin an datč ün sai.
MENGA. Ah, ser Tumee! Chi mai, čhi mai panzass,
C’u fagiessas är vò da quisti spass?
STAMPA. Chi bela lüna, c’al scumenz’e där!
230GIANOTT. Dabot dabot, ch’i vun e gulpinär.
Er tü Anin? incur et gnida ciò?
ANIN. L’è giò ün pezz. Tü t’è tant ritardäda,
C’um sè dabot per sciünär la stüäda.
235CATIN. Je quista seira nu vuleiva gnir,
Sa je nu vess vargót da nöif da dir.
SUSANNA. Oho! cas’è da nöif? cas’è success?
CATIN. S’i nul vess avdü je, je nul cradess.
TERESA. O dì, o dì, nun èl vargót da bel?
E casa vezza? Tre o quattr omun,
Dòi ben vastii e cun sü capei fin,
Indär intorn la čiäsa da l’Anin,
245Spiand intorn, guardand ent di balcun.
Dopo ca i àn giù truvaa ün bastun,
I èn indatč sür l’üš e i an pruvaa
Sa quel era evert, o pür saraa.
L’era saraa, e giò ca passär ent
250I nu pudeivan, i en indatč davent.
Incur ca pü daspair i èn passaa,
Je vezz, ca l’è ’l dagan cun tre giüraa.
ANIN. O dia, dia! o povreta je!
Parciee sarani gnii, o dgè parciee?
255STAMPA. C’ai füss varün, ca vess mazzaa o robaa?
E ch’i guardassan, s’i en intorn zopaa?
POCAL. Ma, giunfra Menga, o Dio, casa ’v manca;
Ca tancu üna camiša vò gnì blanca?
MENGA. Nagót, nagót, nagót . ., o povr’Anin!
260Je’ m vegn ün cert . . . o dem, dem ün got vin.
MALIZI. O čhi bun cor, ca l’à la giunfra Menga!
TERESA. As vè c’ l’è üna popina da dumenga.
STAMPA. (Anin, cas’è? La Menga sà vargota;
E tü e je tü nu m’a ditč nagota?)
265 ANIN. (Oh, nut där pena) Menga, stà pür senza
Veir tema; ca je à buna cuscenza.
In Dio je’ m fid: čhi ca dal mäl nu fà,
Ca vegn a quel ca vol, tema nu l’à.
TERESA. O Dio! c’ai vegn mäl! corrè, corrè.
URSINA. Quel je savess ben jè:
S’al füss tre secul dopo, je ’i dess ün got caffè.
MAMA. Appena, appena là pò respirär!
275URSINA. Fagiei ora quel büst senz’indügiär!
(La mama ai slarga ’l büst).
SUSANNA. La torn in ciò! ma cas’at fatč, o Menga?
MENGA. Iddio ’s guarda . . . da . . . cativan . . . lengua!
MAMA. Avdè ca la savaira . . . fagè eplan.
URSINA. Ciär i mee giuvan, e ciäran matan,
280Per quista volta sciünà la stuäda,
C’um lascia, ca la Menga e palzär väda.
MAMA. Gnì anc’in stüa, sa da gnir av pläš,
Ma quista seira c’um la lasc’in päš.
CATIN. Oh, quista sarà pö l’ültima seira;
285Lan nötč en ciörta, e’ l vegn la prümaveira.
MENGA. O fagiem üna grazia . . . ser Tumee!
Cumpagnià vò l’Anin . . . inget cun lee.
Issa Dio ’v ciüra, la mi ciära gent.
TÜTČ. Um av augüra ün bun migliurament.
(I scumenzan e indär).
MIÒT (diš da sacret e Stasia ent al indär):
290Je quistan raba num pläšan nagót.
STASIA. Ben preist da nöiv as santirà vargót.
(Tumee e Anin restan al drian).
ANIN. Stat iss pü ben?
STAMPA. Pü bela ceir’u vè.
MENGA. Sì, šì.
295MAMA. Grazia d’ la part ca vò tulè.
STAMPA. Cià Anin!
(Anin e Tumee van).
MAMA. Je vun dalung ei scaldär ün got vin.
300Intant stet vò cun lee, dona cumär;
E’ vdeir, ca mäl nu la torn e ciapär (la va).
(Dopo üna pausa).
URSINA. Ma ciära Menga, casa mai vev fatč,
Davant tantan matan e tantci matč?
MENGA. Davant Iddio, o Dio! ben pegg l’è
305Quel, ca, dunanda, vò fatč fär um vè.
URSINA. Quel là pel plü l’è al ringraziament,
Ca per al ben c’as fa, al dà la gent.
Iss l’è trop tard, iss l’è d’indär evant,
Insanò je per vò num torblass tant;
310Je nu sun mia je, ca d’amur mör,
Ca tanta pena je m’an vess da tör.
Per c’al vos cor nun agia da šlopär,
Je’ v cunsigliat quel, c’u vè fatč, da fär.
Vò sè statcia cuntenta; e da giudizi
315S’u sè, parciee fagev tantči stremizi?
Ca pudessan iss iss fär suspatär,
E üna raba per l’altra fär indär?
MENGA. O Dio . . . l’Anin ingiarà . . . in prašun!
URSINA. Ani forsa truvaa qualčhi bastun?
320MENGA. I l’an truvaa. E’ l quel vargót da mäl,
C’al l’à purtaa davent al craminäl?
URSINA. Oh bà, no, no; ma ai vulev’èr quel,
Per ca in l’archet al burlass ent l’ulcel.
MENGA. Ma da la povr’Anin casa gnirà?
MAMA (ca vegn cun vin e meil)
Beiv ün got vin, e pö va e palzär.
Je sper c’al mäl sara preist per sciünär.
(Giò la tenda).
SCENA II.
Bròna. Tre giuvna cun sadela, o sunin, ecc. As vè e passär òman vastii da giüraa cun sot späda.
1. GIUVNA. Eccaši c’ l’è sücess vargót da mäl,
C’as vè tütt’in faccenda ’l craminäl!
3302. GIUVNA. L’è raba, ca e panzär al met spavent:
Quista duman l’Anin i àn mess dadent.
1. GIUVNA. Ma casa mai pò veir fatč quela fia?
3. GIUVNA. Al córr la vuš, ca la se’ üna stria.
1. GIUVNA. Quel là nu l’è pussibal! ba, ba, ba!
335Tüt altar as pò creir; ma non quel là.
Je nu poss creir, ca dal mäl l’agia fatč
L’è üna buneta, tancu pan e latč.
2. GIUVNA. E pür al córr la vuš, ca l’à instriaa
Gent a bastiam, e fatč altar pacaa.
340As ragordav voaltran da quel dì,
Ca dašnadeg quel stratemp era gnii?
Quela duman l’à instriaa ün avdel;
E innura l’è gnii or quel tarabel.
3. GIUVNA. I dišan är ca l’à instriaa’ l Tumee,
345E c’ l’è per quel, ca lü’ i corr sempar dree.
E tütan preist o tard corr dree varün,
E qualčidüna är da plü cu ün.
350Sa per quel là’ s vol arestär la gent,
Sì är voaltran vessus d’indär ent.
3. GIUVNA. O, in quel cas tü füs pö tü la prüma;
Ca tü è pü sciura, e tü à pü belan plüma.
1. GIUVNA. Ingóscia! Intant c’um stà chilò e rir,
355Dio sà lee, casa c’ l’à da sufrir!
2. GIUVNA. Quela povretta l’am fa är pacaa;
Ma ün zichet l’à propi maritaa.
Pei see bii öil, e per lan si mascela
La cradea sempar d’essar la pü bela;
360E per quel lò las tragea daspair
E quelan, ch’eran plü cu da see pair.
3. GIUVNA. E sünt i ball! lee sempar hom, hom, hom;
Intant ca nò um stev’e pasär póm.
Issa la varà temp dai panzär sü,
365Ca čhi ca rì’ l drian, rì al da plü.
1. GIUVNA. Ma per l’amur di Dio, nu ’v ralegrà
Inscia dal mäl, ca e lee è rivaa,
Inciö ai tocc’e lee; čhi sà duman
E čhi? Iddio’ s tegna ent i see man!
SCENA III.
TUMEE STAMPA, pö AND’URSINA.
370STAMPA. Cas’aia da santir? Lee arestäda!
L’è pacan ura ch’i l’à cumpagnäda
E ciäsa sia, e cun lee i sun statč
Anc’ün bun pezz e mangär pan e latč;
Ma je nul creg. Je muriss da dulur,
S’e üna stria je vess fatč l’amur;
Je tant am vargongiass davant la gent,
Ca, in verità, je tornass anc davent.
380C’ l’agia fatč fenčia, c’ la pare’ insci buna?
La füss ben statcia üna gran buzaruna.
Ca dam manär pel näs la füss giü fina?
Je nul poss creir. Ma ecco l’and’Ursina!
Quela am pò forza där ün bun pareir;
385Ca tüt lan nova lee la sol saveir.
URSINA. Bun dì Tumee! Et già är tü in anda
Insci e bun ura?
STAMPA. Sì, bun dì dunanda!
Vò quista nötč u varassus vailaa
390La giunfra Menga. E quela incusa va
Eman inciö? As ala ristoräda?
URSINA. Sì, ma l’è anca ün zig ingósciäda.
Quela giuvneta l’à al cor tant bun,
Ca tüt lan raba ai fan grand’impreššiun.
395STAMPA. Povreta lee! Je nu vess mai cradü,
Ca insci tendar al cor la vess giü.
URSINA. Tü nu la cagnosceiva, ciär Tumeè,
Insanò tü la vess ben tötgia lee:
Lee l’è tant buna, ca la dess perfin
400Tüt la si raba, per salvär l’Anin.
405Ma nul la sà. Nu l’è gnär dai al dir;
Ca da l’ingoscia la pudess murir:
Da la lasciär fugir; ma nu l’è mia
Da sparär tant, s’i la tegnan per stria.
415Da ongiar i pü povar dii giüraa
Cun da quel onč, ch’è pü fort cu largaa?
Di altar pö cun altar argument
As pò sparär d’impietosir la ment;
Parciee ch’i dišan, c’al sciur pudastà
420Per belan giuvna sol veir gran pietà.
Sa tü e quist ültim at vol mettar dree,
D’ongiar i prüm je panzarà ben je.
425E cun tant pü bun cor, parciee ch’i sper,
C’ la se’ innocenta. E vò čie van pär?
Evant cu ca tü ceir’ai fagiess tant.
430Sün quel al füss giü da panzär evant.
Ma pö, ma pö, tü nu füss mia ligaa,
Sa sül see essar tü’ t vess ingannaa;
Obligaa cul suspet ca la füss stria,
Dai mantagnir la fè tü nu füss mia.
435Però, infin ca quel nus pò pruvär,
L’è sempar opra pia da la salvär;
Cà är c’ la füss culpeivla, la pò gnir
Dal mäl camin el bun es cunvertir.
Issa intant stà ben; ch’i à d’indär
Fors e tee nom?
E dgei, ca ün bun dì je ai augür.
(Ursina va).
Je sun tancu süi spign, e je nu sà,
Sa l’è ben fatč, quel ca je fagiarà.
S’ la füss culpeivla, al füss gran dišunur,
Tagnir cun üna, ca nega’ l Signur.
450Ma pür l’è tant impressa ent al mee cor,
Ca är culpeivla i nu la poss tör or.
Èl ün bun segn? o èl al mäl c’am tenta?
Cas aia da panzär?
Sì, šì, di Dio quel là l’è la vuš,
Ca vegn e’ m šligierär d’üna gran cruš.
(Pausa).
C’al sea per la vita, o per la mort,
460Cun lee je vöi dividar la si šort.
(Giò la tenda).
SCENA IV.
Depütaziun dal craminäl. Al Pudastà e quatar Giüdaš.
Quel ca l’à sü la corda cunfessä,
Ca la drittüra i possa fä banì?
Ca quela, giüsta la si cumpetenza,
Vegna en tö üna final sentenza?
Ma sicome ca quel al cas nus trova,
Al füss inütal dan fä ältran prova.
E ’vdeir sa sempar sempar la stà ferma,
E quel ca l’à già ditč la riconferma.
Sia de plano, sia per ältran via,
Da dir čhi ch’era cun lee in cumpagnia.
Pütost, la diš, cu da quel là cusä,
In tantci tocc las völ lasciä sbragä.
Quel, ca riguarda lee, l’à cunfessä;
Da dì di ältar nus la pò sforzä,
Già ca nu l’è prescritt per giürament,
490D’al fä, mi dgess, c’um al lasciess davent.
Quela giuvnetta am fa tantal paccä,
Tant mäl e’ l cor, c’al völ quasi šloppä.
Cu n’um stea pü ei dä ältran tortüra,
Sa nul decid l’intera dirittüra.
495S’il vess da fä, per mi ’l füss gran dulur.
O, nu vessa mai giü da quisti unur!
Ei dumandä s’ la völ perseverä
500In quel c’ la ditč, o’ l la völ ritirä.
(Giò la tenda).
SCENA V.
Prašun. ANIN suleta e pö dòi GIÜRAA.
ANIN. O Dio mio! Cas’ai da pruvär?
Am dol i oss, ch’i nu sà incusa stär.
505Pütost cu la tortüra da sufrir,
Du volta pü gügient je vöi murir.
Ecco ’l motiv, ca je, ca Dio ’m parduna,
Da dir quel ca nun è sun statcia buna.
(Pausa).
Ma quel è sgrišal! ma quel è dulur!
510Pardunum la manzonga, o ciär Signur!
Capii je nun à gnianca la mità
Da quelan raba ch’i à cunfessaa.
Ma e dir ca no, casa pudess giovär,
Altar cu la mi ingòscia e sprolungär?
515Je sà urmai, je sà, ch’i à da murir;
Dunque ca šì l’è meiar dalung da dir,
Cu da stär lò, e ’s fär tant turmantär,
Senza speranza das pudeir salvär.
Quel c’am cunsula ’l cor, l’è, c’ l’è statč fort,
520E altra gent da nu fär nagiün tort.
(Pausa).
Ca dal me amur am invidia la šort,
E per quel lò la cerca la mi mort!
525Je à sempar dübitaa da qualčhi mäl,
Dopo c’am manca’ l pizz dal mee šcusäl,
Ca l’era quasi nöiv, e daparlü
In quela moda nul s’è rótt mai plü.
Ma l’è inütal da stär ei panzär:
530Je čhi c’al sea num poss immaginär;
Ma čhi c’ l’è statcia, är quela’ s pantirà,
E la mi mort bun pro nui fagiarà.
I zeran l’üš! Oho, oho, oho!
Ca e ’m turmantär anc’üna volt’i en ciò!
O vessas änch vargot da osservä,
O qualčhi punt forsa da reclamä?
No, je nun à, ma num turmantà plü,
Gni da tör giò nagót, gni metar sü.
Quel ca je ’v preg, l’è cu num fagias stär
Plü tantal temp la mi šort e spatciär.
5452. GIÜRAA. Ma d’üna raba u nu vè ditč nagót:
Chi ch’era statč cun vò ent i barlot.
ANIN. Quel je nu dig, e quel je nu poss dir;
Pütost cinquanta volta i vöi murir.
1. GIÜRAA. Ma panzä ben, c’u nu vè da fä tort
550Gnär e vò stess: as tratta da la mort.
ANIN. O l’è ben meiar, ben preist da murir,
Cu vivar dòma per veir da sufrir.
2. GIÜRAA. Issa stet ben, e intant panzai sü
555ANIN. Vöia ’l Signur, ca dal vos operär
Ün dì e lü bun quint u possas där.
(Giò la tenda).
SCENA VI.
TUMEE STAMPA e URSINA.
URSINA. Per quista volta pö je à falaa
Al quint, ch’i veiva fatč circa i giüraa.
Ma čhi vess mai panzaa, ca quii sdraciun
560Da rafüdär i lüstar füssan bun?
Da dir, ch’i nu pon tör gni or, gni argent,
Per nu fär cuntar e’ l see giürament?
STAMPA. In ün cert möd as à das ralegrär,
Ca lur corumpar i nus vöian lasciär,
565Er ca sta volta al füss fatč e bun fin,
Per salvär l’innocenta povr’Anin.
Ma però l’è curius, ca fra da lur
Ai n’è da quii, ca nun an giü rossur,
Da där la vuš al dì da l’eleziun
570E chi ca la pagäva cun crušun.
URSINA. Ma quista volta’ l cas è diferent;
Nu l’è pel giüst, ma l’è pel giürament.
STAMPA. E’ l pudastà, ca in altar temp e lög
Per dòi bii öil saltass fin ent al fög,
575Nun à mostraa plü cu tant veir pietà,
Per quant ca dal comovar je à pruvaa.
Issa ün zig intorn je vöi girär,
E ’vdeir da quel casa c’as sent cianciär.
(Al va).
L’è già davent, e nu l’à gnanc badaa
El me salüt. Al vent as è müdaa.
Issa dabot är je scumenz’e veir
590Da quist’istoria ün zichet panzeir.
La Menga è mezza morta dal spavent,
E je, e je ent al mee cor je sent
Ün cert affann, ch’i nu sà incusa dir,
Ca infin in issa i nu sulea santir.
595Infin in issa sempr’i à cradü,
Ca fär cun blozgar tüt as vess pudü;
Ma in quist cas je à propi d’avdeir,
Ca’ i è vargót, ca pò plü cu’ i daneir.
(Giò la tenda).
SCENA VII.
Sedüta dal craminäl.
Al PUDASTÀ cula bacchetta. I GIÜRAA cun späda e cappa neira. Dopo l’ANIN e i Dagan.
Quel ca la depütaziun à rilevä,
Quel ch’è statč cunfessä e cunfermä
605Issa, signori! iv vöi vè dumandä,
S’al basta, o ältar esami u vulè fä.
1. GIÜRAA. Sül nom da quii ch’eran ent i barlot
I costitüt nu cuntegnan nagót.
2. GIÜRAA (da quii da la depütaziun)
Sün quel nul väl lüsinga, gni tortüra,
610Ca tancu ün crep per al tašè l’è düra.
3. GIÜRAA. As tratta, s’as la vol änch tortürä,
O pür da quel ch’è fatč as cuntentä.
4. GIÜRAA. Già cu num sè costrett per giürament
Dal fär; je dgess, ca iss’um füss cuntent.
615PUDASTÀ. Sev tütč da quel parèr, šì tagnì sü.
I GIÜRAA. Sì, šì, šì, šì. Nus la tortüra plü.
PUDASTÀ (rivolt ei Dagan)
Però per nu sbagliä la procedüra,
Manela giò davant la dirittüra.
(I Dagan van e la tör).
Santì quel ch’i à da dì, sciuri giürä!
620(Ca mi’ l me debul mi’ l vöi cunfessä)
Mi mai nun à santì tanta pietà
In giudicä dree ch’i sun pudastà.
5. GIÜRAA. Je ingiess är je pü gügent in giurnäda,
Cu stär chilò inciö cun sot la späda.
6256. GIÜRAA. S’il vess savü evant cu accettä
La carica, i num vess lasciä imbrojä.
7. GIÜRAA. Gnär je.
8. GIÜRAA. Gnär mi.
9. GIÜRAA. Gnär je.
63010. GIÜRAA. Gnär mi.
11. GIÜRAA. Gnär gè.
Da portä al nos pès tanur cuscenza.
63512. GIÜRAA. Ecco c’ la vegn! O čhi bela figüra!
Ma’ s vè ca l’à sofert da la tortüra.
13. GIÜRAA. Madonna ciära! ent i tee man am tegn!
Mi, e l’avdè, nu so dì, quel c’am vegn!
(Al tocca’ l cor).
PUDASTÀ (e l’Anin)
Ni cià senza tramlä. Santev giò là,
640E raspondè sagónd la verità.
Guardè ni e vò, ni e ältar tort da fä,
Ma da dì giüst, per quant c’us ragordè.
E quel c’u vè ditč er, vev panzä sü,
S’u vè dan tör indree, o ’n di da plü?
645ANIN. Nò. Je nu poss müdär quel ch’i à ditč;
Je cunferm tüt quel ch’i à sottoscritč.
Da giongar je nun à, gni šminuir,
Ca’ s tratta da la vita, o da murir.
PUDASTÀ. E ben, fratant us pudè ritirä,
650E pò, u pudè riflett e dichiarä,
Qual ca vò vulè tö amassadur
Da sti signori, ossia per difensur.
Incö, o dumän nirà fo la sentenza.
ANIN. Je’ m raccumand e la vossa clemenza.
(L’Anin sta sü e va cui dagan).
655PUDASTÀ. Issa, signori, as resta d’invocä
L’aiüt di Dio, c’as vöia illuminä,
C’as renda fort cuntr’ogni tentaziun,
Ca pò stüzzä al lüm da la rašun.
Mi già pü volta la bacchetta à rott
Senza’ l see aiüt mi sun ün òm perdü.
ÜN GIÜR. Er je quii öil m’an fatč grand’impreššiun.
Nul pär pussibal, ca stria e striun
665Possan veir ceira inšì dulča e senza
Malizia, ca sumeian l’innocenza.
GIÜRAA VEIL. L’è ben da san guardä dal tentatur,
Ca toscäntand al fa cera d’amur.
In dòi bei öil quavolta al stà zoppä
670Al tentament, per tant pü ingannä.
PUDASTÀ. Intant el nos giüdizi um fa sospesa,
Per santì inänz l’accüsa e la difesa.
(Giò la tenda).
SCENA VIII.
Plazza davant al pretorio. As sent e sunär la campanela. Al scumenz’e gnir gent.
MENGA e altran GIUVNA.
1. GIUVNA. Cià, cià, cum cora, cià vò altran fia!
Cum senta la sentenza da la stria.
6752. GIUVNA. Ma je nu sà, s’i vegn. Sul cor je sent
Ün cert affan: dabot ch’i füg davent.
3. GIUVNA. Ciò, Menga, ciò cun nò, sa tü vol gnir,
E legiar la sentenza per santir.
MENGA. Gni cià voaltran, gni cià, e giüdam sü!
680O dia, dia! ca je nun poss plü!
Gni cià varüna, e menam chivia.
Je nu poss gnanc santir cianciär da stria.
SCENA IX.
Üna giuvna mena davent la Menga, lan altra van davant al pretorio. Intant al vegn or dal pretorio al PUDASTÀ e i GIÜDAŠ e i forman ün circul. Ogni Giüdaš à ün assistent cun l’alabarda. Pö al vegn i dagan cun l’ANIN, e i la fan indär sü la berlina. La gent as fa intorn da dree i Giüdaš. D’üna banda as vè är al pleban ANDRIANI, e da l’altra MATURO.
MATURO (diš a varün da la si banda):
685Quela povreta l’am fa gran paccaa.
Ma parciee mai Iddio ala tantaa?
UNA DONA. Am dašpläš tant c’ la sea riformäda;
Al pararà c’ la sea per quel danäda.
MATURO. C’ la sea d’ la nossa je’ m vargöng är je:
690Forsa nu l’era ferma in la si fè.
ANDRIANI (diš e qualčhi dòna da la si banda):
Iss las nacorgiarà quela povretta,
Quel cal vol dir e rinegär la cretta.
Sa la Madona la vess adoraa,
Quela al la vess salväda dal paccaa.
695UNA DONA. Iss’al l’à da pürgä la buzzaruna.
Cà servi’ l possa e tütč d’amoniziun.
700Vò, ser Nudär, fagien la preleziun.
A cunfessaa, c’ la rinega’ l Signur,
D’essar dal diaval ca la s’è ubligäda,
Ca quel cun ün anel al l’à spusäda,
705Ca tancu ün vero anel al guardäv’or,
Ma l’era paja ca sumiäva d’or;
Ca quel al l’à manäda ent i barlot,
Indua ch’i fagevan paparot
Cun oss da fanč, ca nun èn batagiaa,
710E mezza nötč tötč ora dal sagraa;
Cun sangu’ da gent, cun fanga e cun urina;
Cun öil da ciat e creista da galina.
Ca cun quel paparot l’ingeva ongiand
Gent e bastiam, per fär perir tüt quant.
715Ca e quel spuš la vea giü da giürär,
Sempar dal mäl, e mai dal ben da fär.
Ca e nòm da quel lee la sgoläva indua
Ca la vuleiv’e caval e üna scua,
E c’ las truväva in ün amèn o doi
720In la Bondasca, o sünt i munt da Sòi.
C’ l’è statcia in Lotten cun la cumpagnia,
Indua ch’ii an mess al bóll da stria.
Ca ent i balarot la fagean doma
Spass e baccan, e la fagean la toma.
725Ca cun lucifer pü volta l’en giüda
Da mezza nötč sul mot da lan Gaiüda.
Ca’ l prüm da tüt l’à instriaa ün avdell,
E pö l’à fatč gnir ora ün tarabell.
Ca l’à tratč polvra e dòna Analì,
730C’à pö giü d’indär zoppa tantci dì.
Ca ün dì, c’ la stea cašand, cun ün öiläda,
C’à dalunga ciappaa la diarea.
735Ca l’à instriaa üna vacca el Gian Capell;
Ca quela nötč à büttaa lò l’avdell.
Ca sünt i munt l’à fatč smergiar lan vacca
Dal Tumee Ciävra e dal Togn Tognacca.
Ca ün dì l’à fatč crapär üna manzeta,
740Ch’era sün l’alp, da l’Ursina Maccheta.
Ca cun certan parola, c’ la sà dir,
Ün òm da nunant agn l’à fatč murir.
C’ l’à ontg la Togna, ca cun grand ingòscia
Per tantci dì à giü dulur da coscia.
745Ca per c’al giög al füss anca pü bell,
Ur las cangiäva in luf, ura in ulcell.
Per quistan colpa, ca l’à cunfessaa,
La diritüra, dree c’ l’à giü invocaa
Al nòm di Dio, dal qual al dipend
750Al claiar, ca illümina la ment;
C’ la sea mess’e mort l’à cundanäda,
Per man dal boia e gnir decapitäda;
Ca sott la forca pö la sea brüšäda,
E la cendra ca indree sarà rastäda,
755Ca la sea tötcia e bütäd in aira
Vi San Cašan giò dal punt da la Maira.
Al zichet raba c’ l’à indree lasciaa
E nòm dii dòi comün vegn cunfiscaa:
Per ca tütč quantč imprendan dom’e där
760Unur e Dio, e lü glorificär
Cun pietà vera e veneraziun;
E per l’unur da la giürisdiziun.
(Al Pudastà rump la bacchetta e’ l la bütta giò sott davant l’Anin.
(As quatand i öil cul scusäl).
765ANDRIANI. Guardà, vòaltar fanč, guardà ’l paccaa
Quista povretta indua ca l’à manaa!
MATURO. Vòaltar imprandè da quist’esempi,
E temer Dio, e nun essar empi!
(Intant ch’i Dagan fan gnir l’Anin giò da la berlina per la manär davent, al Tumee Stampa, ch’era fra la folla, as fà via daspair l’üš dal pretorio, e incur ca l’Anin ai passa daspair, ai diš e mezza vuš):
STAMPA. Nut disperär, cà anca ün mezz am vanza.
770O ciära tü! nu perdar la speranza.
ANIN. Sta ben, sta ben, s’u num as vè mai plü!
STAMPA. O ca je ’t salv, o ca je mör cun tü.
(Al Pudastà e i Giüdaš toccan dree l’Anin ent al pretorio. La gent van davent e zic e zic, cianciand fra da lur, qualčhidün cun espreššiun da dulur e cumpaššiun, qualčhidün (massima femna) cun espreššiun da gioia maligna).
- (Giò la tenda).