L'g Nouf Sainc Testamaint
 |
Questo testo è completo, ma ancora da rileggere. | |
| ◄ | Una historgia da Susanna | Ün Plaunt | ► |
Questo testo fa parte della raccolta Rätoromanische chrestomathie
IACHIAM BIFRUN.
La Tæfla [1552] [1571] Squitscho in Turich. Anno 1629.
[f. Aa] A A a b c d e f g h i k l m n o p q r ſ s t u v x y z &.
ce, ci, co, cu. Ad, ed, id, od, ud. Da, de, di, do, du. Af, ef,
if, of, uf. Fa, fe, fi, fo, fu. Ag, eg, ig, og, ug. Ga, ge, gi, go, gu.Bab nos quæl chi eist in tschêl, Santifichiö saia l'g tieu nom. L'g tieu ariginam vêgna tiers nus. La tia vœglia duainta in terra, sco ella fò in tschêl. Do à nus nos paũ, huotz, & inmünchia di. Parduna à nus nos dbits, sco eir nus pardunain à nos debitaduors. Et [f. Ab] nuns mner in appruuamaint, dimpersemaing spendra nus dalg mæl. Per che tieu eis l'g ariginã, & la pusaunza, & la glœrgia, saimper & saimper mæ. Amen.
La credênscha.
Eau chraich in Dieu pedar omniputaint. Creatur dalg tschêl & da la terra. Et in Iesum Christum seis sulet filg nos Segner. Quel chi eis concepieu dalg saink spiert, & naschieu da la vergina Maria. Et ho indürô suot Pontio Pilato, crucifichiô, muort & sappulieu. Et eis ieu ad ifiern, & aint l'g ters di da la muort eis el arisüsto. Et eis ieu à tschêl & [f. A2a] seza dalg dret maun da seis bab celestiæl. Innuonder chel vain à gnir à giudicher l's vifs, & l's muorts. Eau craich ilg sainck Spiert. Eau chraich che saia la sainchia fidela christiauna baselgia. Vna cõmuniun dals senchs A remischiun dals pchiôs. Aresüstaunza de la chiarn. Et dsieva aquaista la vita æterna. Amen.
| [f. 10a] | Vratium cuminœna. |
NVs aruuain te Segner Deo omniputaint, nos buntadaiuel bab celestiæl, tü vœglias igliümnær teis sainch Euangeli à tuottes creatüres humaunas, & vœgliast [f. 10b] hustær dauend tuots erruors & heresias. Et vœglias dær spiert & ardimaint à tuots aquels chi prædgian la vardæd. Et vœglias intraguidær touts aquels chi n’s aredschen & n’s guuernen, che nus vegnē aridschieus & guuernôs suainter la tia sænchia vœglia cun drets fats & bun costüms. Et che l’aradschun possa valair par scodün. Et che l’s nôschs vegnen chiastiôs, & l’s buns vegnen defais. Et che la giüstia regna. Nus aruuain eir par tuots scufurtôs & scusulôs, che tü l’s dettas gracia & spiert che vegna surlafgió lur fadia, [f. 11a] & che prendan bain in pæsch. Sumgiauntamaing aruuain nus eir par tuots amalös, & tuottas dunaūs purtauntas, che tü vœgliast cun tia buntæd l’s dær spiert & forza, che prendan lur fadia bain in pæsch, & che ariuan ad üna buna fin, & hægian lur früt cun algrezchia. Nus aruuain eir tè misericorgiaiual bab, tü n’s vœgliast hustær da guerras, chialastrias, glandas & otras malatias, & da tuots oters trauailgs & schguardins da quaist muond. Sün tella nus possan mnær nossa vitta in pós & cun fè, prudénscha, & hunestæd. Et [f. 11b] dsieua aquaista vitta nus hægian la vitta æterna, træs teis filg nos segner Iesum Christum, Amen.
| [f. 12a] | Iachiam Bifrun agli maister da schoula auuoira salüd. |
NVs hauain fat stampær aquaista tæfla in Arumaunsch, parche l’s infauns da pitschen in [f. 12b] sü imprendan ad vrær in nos launguaick, alhura eir à l’g sauair lêr. Par tæl bsœgna scodün chi s’prain sura da d’amussær, s’dær fadia che sappian bain pronuntiær scodün bustap, l’s vocals, & l’s diphtongios: Sumgiauntamang eir l’s artichels, ù accens, sco sun, l’g, l’s elg & oters da tal sort. Et nun imprendiant aque da pitschen, schi vegnen els à balbagiær, sco nus vezain bgiærs, chi nu paun pronuntiær, l’g, l’s, elg & otars tals plæds. Sto saun in pæsch da Dieu.
Dæda à Samædan l’g prüm di
dalg Anno 1571.
Schquitscho in Turich
Anno 1629.
L’g Nouf Sainc Testamaint da nos Signer JESV CHRISTI. Squischo ilg an MDLX.
PHILIPPVS GALLIZIVS chi er Salucius auuoira a la Christiuna giuuentüd d’Agnedina grazchia & pæsth da deus tres Jesum Christum.
[f. ar] CUNBAIN che la nossa terra d’Agnedina es sü l’g lær ün’ hôta terra & suluédgia, schi s’ho ella impercho saimper achiateda cun lieud humaungia, & cun scheruellas, tiers tuot ufficis & bellas chioses, adêstras. Par quæl nus pudessen anumnêr brichia puochias persunas, chi sun stêdas, & aunchia houzindi uîuan & sun, chi cun lôd & hunur haun sauieu arischer & acusgliêr lieud è terras. Schi bain alchüina persuna mêl intraguideda, nu s’ho trupagiô da uulair dir otraguisa. Et taunt sco a la letra tuochia, schi ho quella nossa terra purto hummens cunschieus & ludôs par tuottas les terras tudaistchias & ladinas. Imperscho chi s’hegia uulieu prender sura, aque chi era l’g plü grand bsüng, da metter la scritüra dalg intijr text dalg sainc Euangeli ilg nos ladin, nun es aunchia üngiün stô, saia chel hegia tmieu la fadia ù l’g cuost, ù uîs che la nossa leaungia dals plêds nu saia uschi richia, sco es la tudaistchia & [f. av] la lumbarda, ù forza otras. Mo huossa ho deus, par sia buntæd astastdô sü l’g spiert d’ün nos hum, dalg illatrô, & bain sappiãt Jacobi Biffrun ù Tüschet, aquæl es do taunta scijntia, ch’el ho (sco tü uais aqui) l’g sês sainc plêd ilg nos launguaick ardüt, cun plü cuort plêds, & adestrezza, co eau haues pudieu crair, che s’haues pudieu fêr. Par quæl nus tuots dain ingrazchier dieu, quæl chi amiauelmang huossa fauella cun nus ilg nos plêd, sco el er in tuots ôters paijas fò. Et er sauair grô & degnamaing luder aquel dit nos hum, schi bain gio el nu scherchia lôd da nus, mu sul da deus. Pür uus ligiais aquè & inprandais cun uos œilgs à uair chi uos saluêdar saia & che aquel cun sia sanchia buochia amuossa. E nun es da fêr par pitschna chiosa, sco bgiers quaiten, mu par l’g salüd da l’horma & dalg chiœrp æternelmang. Deus saia aquel chi s’detta intellet, cugnuschijnscha, & fidaunza dalg ses filg nos signer & saluêder Jesu Christi. Amen. Scritta in Chuoria, als XVIII dîs d’Martz. M. D. L. X.
| [f. br] | D. ERASMVS ROTERO damus agli deuot letur dijst salüd. |
AQVE chi tiers Matheum, dijsth l’g signer & nos maister Jesus Christus, aque es appusaiuel, che scodüna murtæla persuna paissa che saia dit à si: GNI tiers mè tuot aquels chi isches affadios & chiargiôs, et eau uœlg arfêr uus. D’üngiüna guisa lieud, nu chiatscha l’g saluedar da tuots our da sé, el iuida tuots alg arfrasckiamaint: per che è nun es üngiün chi nun hegia fadia cun qualch fastidi in aquaist muond. El nu fo differijntia, dalg hum our da la duonna, ne dalg ifaunt our dalg uijlg, ne dalg egien our dalg liber, ne d’üna priueda persuna our d’ün araig, ne dalg arick our dalg pouuer, ne d’ün Iüdeau our d’ün paiaun, ne d’ün sacerdot our d’ün leich, ne d’ün chi es muonch our d’ün chi nun es muonch. Tuots uus quæls chi saias, tuots da che sort uus saias, schi uus scherchiæs arfrasckiamaint, schi gni tiers mè. La bramma da gnir sün hunuors es ün grãd fasth, ad asgundêr l’g strashuorden es ün grêf giuf. L’ün uain a turclô da l’inuiglia: loter appaschiuna l’ira, & la cuuaida de la uandette. A [f. bv] quaist es inamurô misermang, & aquel uuol mêl aunchia plü popramang. Aquaist uain chialchiô de la düra puuertæd, ün oter uain aggrauô cum malatia ù cun uijlgdüna. Aquel uain schquischo d’ün tiran: é, sun er da quels chi uignen aggrauôs cun aschantaneis humamains. Mu da che ’guisa mêls, nun ho aquaista uita? Et ünguotta dmain dijsth l’g plü bun, aquel Christus. GNI tiers mé. Infina ad aqui es è sto ieu tiers l’s philosophos: Infina ad aqui es é sto ieu tiers Mosen, sto ieu tiers l’s phariseers, & sto ieu tiers l’s Rabbinos: infina ad aqui est sto ieu chi ilg ün loe, chi ilg oter. Huossa gni tiers me, & aque chels nun haun fat, uœlg eau fêr. Eau uœlg arfêr uus. Tuodts agragien fick da d’esser lasthantifs & da d’hauair pôs. Et quæl nun adama impestiaunt üna taunta buntæd quæla ch l’g iscuntra dalg plü buntadaiuel signer, quæl clamma tuots da sia uœglia in aquella guisa? Mu chi nun prain ad ün trat üna scherta fidaunza in sieu sen, uschi bôd sco el s’paissa, che aquel chi imprometta puossa tuot. Da scodün mêl che uus hauais fadia, & da scodün fasth chis aggreua, s’uœlg eau arfêr. El imprometta üna bella chiosa, ne asæfda üngiüna paiaglia: sullamag, Gni. Mu par che n’s increscha da gnîr tiers aquel, quæl chi es gmieu par uossa chiaschun tiers nus? V qualchiün puddes [f. cr] dir: in che mœd pudain nus ir tiers els? nus arampian uia par la terra, & el sêza sü hôt in schil. Et schi nus uulain dimê ir tiers Christum, schi stuuains adrizêr allò nossa cuorsa? Mu e nus uo tiers el cun l’s pês, dimperse cun l’s aggiauüschamains, schi bain êr cun l’s pês, mu cun aquels delg sentimaint, brichia cun aquels dalg chiœrp. Schi cumainzan à t’spüzzêr aquaistas chiosas terregnes, quælas chi intardan nus da las bunas celestielas, schi hæst cun num fin huossa cumenzo ad ir tiers Christū. E nu es bsüng che tü passas l’s mêrs, ù che tü giaias ils paias nun cunschieus: elg es a cò pardert l’g uierf da dieu in tia buochia, et in tieu cour. E nu es bsúng che tü t’laschas amuantêr da quaistas uusths: Vhè aqui Christus in la cutüra: Vhè aqui in la cittêd, Per che l’g ariginam da dieu es traunter uus. Schi tü uous ir tiers Christū, schi fo che tü giaias tiers te duès, & che nu saia unguotta plü dadains aint in tieu sen, & aco che tu giaias zuond. Cura che tü uainst clamo tiers aquellas chiosas chi sun dalg chiœrp, da co che tü tiras uia da te d’ues, in aquella guisa tirast uia êr da Christo. Cura che las archiezzas t’insthnueschan, & aquellas bunas chioses, quælas ch’er l’s Philosophi mundauns anumnam, las bunas chioses da duoruard, schi tirast uia pür plü da [f. cv] lœnsth êr our da tè. Cunbain che nu uain er do da gnir tiers Christum, upœia che l’g bab treia aquel tiers el, taunt plü upœia che Christus l’g treia. Clamain dimê cun la spusa: Treia me sieua tè. Clamain cun Petro: cumãda ch’eau uigna sieua tè. Aquidauaũt êr l’s Phariseers et Herodia uns gniuan tiers Christū: mu els tireuan uia pijrs co cure che gniuã. Vngiün nun es gnieu cun uintüra tiers Christū, upœia chel saia gnieu cun üna püra fè, ù pœia chel hegia hagieu sait & fam de la giüstia. Pür che nus uignen da co chi fo bsüng schi nun es è priuel che nus uignen par ünguotta. El es preschaint tiers l’s ses, & preschaint plü cun craft, co d’gio cura chel era preschaint tiers l’s Jüdeaus. El ho lascho à nus püristmas funtaunas da sieu sentimaint aint in las scrituras dals euangelis & dals apostels. Tiers aquellas pudains îr cura ch’n’s plæscha. Aquellas poust êr purtêr cun tè dintuorn. Nus hauain las funtaunas da nos salueder, da quælas che pudains prender sü oter co l’g salüd? Per che nu faschiand stima da quellas n’s plæscha da baiuer our dals saungs dals oters quæls chi sun zapignôs & plains d’scheppamainta, in aquæls chi es plü buœrgia co ouua? Eau nu uœlg huossa dîr, da las funtaunas da qualchiüns quælas chi sun cun uiuin atuschiedas. Nus nuns daiē dubalgiêr dschãt: [f. dr] Elg oda als ductuors à tainscher in aquellas funtaunas: & aque chels prendan alonder sü, che da què, chels seruan er als oters. Et da quels es dimê da prender bramusmang, innua che gratagia che aque plêd da Solomonis uairamang s’cuuigna: La funtauna de la uitta, es la buochia dalg giüst. Mu per che da quels es üna mürafgliusa pochiezza, et la mêr part, chi scherchian aquellas chioses chi sun lur, & brichia aquellas chi sun da Jesu Christi, schi es è l’g plü sgiür ad ir tiers las prœpias funtaunas. Ellas n’s inscuntran, ellas sun appinêdas. Ellas nu uœglian hauair ün gierbüglius dispütedar, ù ün iffichio logist, ù ün sclutrieu philosophum, mu ellas uœglian hauair ün sen hôt in Christo, & in sesues bas: a que es, chi nu tigna ünguotta sü se sues, mu sun Christo s’tain el sgiür delg tuot. Ad aquegli es auuonda ad esser infurmo cun aquels fundamains: Vna sula duttrina da Christi par la regla de la deuociun: Vna sula uitta da Christi, par ün exschaimpel da uiuer indret, es à nus auuonda. Tuot aquè che la diuina buntæd n’s ho imprasto, aque n’s ho ella imprasto par gracia tres aquel, par che nus nun n’s dessen tiers à nus suessa ünqualchiosa d’lôd ù d’glœrgia. A quel ho el três da plü guisas astijns, três la crusth haduzo a la glœrgia da l’immortalitæd. In talla che in aquaist [f. dv] d’miz, che nus tres la santitæd de la uitta n’s paissen à qui üna scherta inmortalitæd: cun la chiaritæd, aque chi sto uia à nus, meritãd bain uia à tuots, & êr uia als mêls: três la pacijntia, cūportiand leedamãg cun la spraūza de la premgia chi uain à n’s gnîr, tuot aquè chi n’s astainta parmur da Christo: & in aquella guisa attemprant nos fats, che nus treian aint er l’s mels à l’amur d’üna uitta delg euãgeli: ne che saia ad alchiüni ünqualchiosa, quæl chi s’possa cun uardæt blasmer in nus: tuot aque che nus faschain: tuot aque che nus indürain: tuot aque che nus faflain, nus fatsthen par chiaschun de la glœrgia da dieu. In da quella guisa nu pò ünguotta la cuuaida da gnir sün hunuors, ünguotta l’ira, ünguotta l’inuilgia, ünguotta l’auaricia, ünguotta l’s oters mœrfs da l’humauna uitta. Vnguotta pò l’g stramizi de la mort sur aquèl, quæl chi ho par schert, che da sort nu giaia ünguotta à perdar als fidels, che er la prœpia uitta s’müda in guadang da la perpetuæla uitta. Aquaista Philosophia s’pò prēder sü da quaistas funtaunas: da quaista gnins anumnôs Christianus. Schi scodün s’allegra da gnir anumnô Christiaun, schi daia er scodün sauair l’s amastramains da ses signer. Vngiün nu s’asckia dêr oura par ün muonch da sant Augustin, sch’el nu ho lijt la regla da [f. er] sant Augustin. Vngiün da sant Benedet, ’schel nu so la regla da sant Benedet: üngiün da sant franzaisthck, quæl chi nun hegia uîs la regla da sant Franzaistck. Et tü t’peras à ti Christiaun, quæl chi mæ nun hæs mis chiüra da sauair la regla da Christi? Franciscus clammua: Chi nu s’uijsta cun tal culur, chi nu s’schinta cun üna sua, nun es mês discipul: et tuots faun deuottamaing, aque chi cumanda ün hum. Christus clamma: Aquel chi nu prain sia crusth, & uain dsieua mè, nun es da me deng: ne es ad alchiüni deuotiun da prendar la crusth, & imperscho ünguotta taun mais acodün pêra à si da d’esser Christiaun. Sch’ünqualchiün Franziscaun s’treia aint cun nair, ù chel uò sainza schinta, schi, l’g appiglia granda temma, che qual dimuni nu l’g azaffa subitamang et l’g puorta ad infiern, par chel ho asckio fêr aque, quæl chi nun es da se sues ne bœn ne mêl, ner er par otra raschun es è mél fat, arsaluo ch’ün hum ho scumandô. Christus taunt mêr co Franciscus (schi imperscho füs qualch parlaungun, ho cumandô che tü nu daias stêr scunter agli mêl, che tü arendas bun fats, par mêl fats, & che tu tuornas bain dits, par mêl dits: & tü nu tremblas, & tü nu t’igrischas, ne temmuas che la la terra t’trauounda cura che tü aggrêuas cun mêl fats ün chi t’ho fat delg bain, & chi ho bain [f. ev] meritò da te che tü l’gsch drasches cun l’g uinin da la tia mansnêra leaungia? Aque es la commüna regla da tuots Christianus. Cun aquella uignen a gnir examinós tuots, da scodün grô che saien, in aquel giüdici da dieu, innua che uignen à gnir apprüschôs brichia par mangiêr peschs, ù chiarn, brichia par la culur de la uesckimainta, dimperse par las uairas choses. Sch’ün Minorita adrouua üna culur, chi treia ün pò plü fick à nair, schi l’g sthmaladesthas tü, sco ün chi sthneia la fè: & tü nun ist à ti ün chi sthneia la fè, quæl chi hæs, sthmanchiô la doctrina delg euangeli, et hæs sthmanchio tuot aquè che tü t’hæs uudô ilg bataisem: tü zuond seruas à l’arichiezza, seruas als delets da quaist muond, seruas à scherchier da gnir sün hunuors: & ilg lœ da Christi, ad aquæl tü t’hæs üna uuota dô, & hæs in la sia uerua giürô, schi uiuuas tü suainter la uœglia dalg inimich, quæl che tü hæs üna uuotta culg sarramaint spladieu? Sch’elg es taunta deuociun dals humauns aschantamains, innuonder es taunt poick sœng da quella chiosa, quæla sula udiua alla deoutiun? aquaista nun es üna nuoua almantaunza. Aque prœpi s’ho deus, a qui dauaunt almantô, tres Hieremiam profet, che l’s filgs da Jonadab hauessen stæualmang ubedieu alg cumandamaint dalg bab, s’artgniand delg uin, dalg [f. fr] üs da quæl el hauaiua scumendo als ses: & alhura l’pœuel da Israel nun asügnias l’s cumãdamains da dieu. Aque prœpi s’ho êr plaunt Christus ilg Euangeli, cura chel bragiua sün aquels chi surpassêuan l’s cumandamains da dieu parmur dels aschantamains della lieud. Aque s’almaintan êr in taunt lous l’s prūms dels apostels Petrus & Paulus. Huossa la chiosa es ardutta ad aquella, ch’ün nu pò niaunchia s’almantêr. L’g muond es plain d’predichiauns, & imperscho la plü granda part da quels, prædegian humaunas chioses par diuinas. Par che l’g deseng da quels, nun es l’hunur da Christi, dimperse l’g guadang, dimperse la bella uitta, dimperse ù qual gras haustchieu, ù qual abbadia chi nu saia mègra. Et aquellas chioses duaintan huossa auertamang & cun l’g euangeli. Els daun dret à l’s gross, & nu faun stima dals mnüts, ne daquels chi staun in bas grô. Aquaists achialchen els culs pês: & ad aquels metten els aint schertas lusaingies, par saunas chiosas. Ne es ilg di d’huoz guêra plü sgiür da metter auaunt agli pœuel chi ho sait, & chi es da dijch innò sazzi da las chioses spiedas da la lieud, co nu saia sto aquidauaunt, dalg tijmp da Neronis. La chiaschun sun l’s fuos apostels, quæls chi seruan à lur uainter & brichia à Jesu Christo. Mu em plescha plü bôd, à lascher [f. fv] stêr las almantaunzas, cumbain che saien plu co giüstas, ad intraguidêr l’s christiauns, che mainen püras uœglias tiers las püristhmas funtaunas da Christi: & chels nun hegian sait da d’otra chiosa, co da quella doctrina, quæla chi n’s fatscha dengs dalg maister Christo. Aquel nu uain ad amanchier ad aquels chi s’amettan. Cura che nus hauain ũna uuota assagio l’ouua da quaista funtauna, & üna uuotta assagiô quaunt dutsth es l’g signer, alhura uain a n’s gnir incunter stummi la doctrina dals sophists, ne mæ n’s pudain spartir our da del: mu nus gnin à dîr cun l’s discipuls: Signer innua daiens nus îr? tu hæs la uerua da la uittta. Nus hauain mis nossa fadia in aquaist, chæ las chianæls saien chiünschêdas, & l’s büschens saien natagiôs, che l’ouua puossa gnir taunt plu clêra, & che la saia ün po plü chiœnscha da prender sü. Per che elg oda che saia chiœnsth, aque chi es cumünamang par tuots adattô. Eau (nu) nu sæ sch’eau daia da bijnœf auisêr, ueziand che quaista chianzun uain tauntas uuotas chiantæda als suords, quæls chi à bijschœ uar azuoglian lur uraglies sco l’s serpains Aspides, par nun udir la uusth da quel chi inchiaunta à milgras chiosas. Aque che nus hauain acchiattô ils cudesths Græcs, chi sun sainza menda, hauain nus uuluieu in Latin, hauiand nus saluo taunt sco s’ho pudieu la püra nettija dalg pled Romaun. Par tæl sch’ünqualchiosa nu chiaunta sco la uijglia æditiun schinu daiē adüntrat pisser che aquella saia da nus blasmêda mu hegien uiuaunt cusselg da las nossas annotaciuns: alhura
giaien dsieua aque chi sumaglia ad els l’g
plü bœn. Aque taunt gieuer detten tiers
a l’hunestæd, che nu cundannen
aque chels nu cugniouschen,
quæl che gio ho ludo la
segonda: uuotta aquel plü
grand pastur de la ba
selgia. Liun l’g dij
schæuel. Sto
saun.
| [f. hr] | ALLA CHRISTIAVNA GIVVENTVNA D’AGNEdina, Jachiam Bifrun ù Tüschet, auuoira salüd, da dieu pædar três nos signer Jesum Christum. |
BAIN ch’eau pòs cuschidrêr che aquaista mia houra nu uigna da touts ludeda, & brichia sullettamang da quels chi s’incligien poick, dimperse er da quels chi saun ünqualchiosa. Imperscho parmur da que num’hæ eau mæ astramentò, ch’eau m’hegia taunt mais spargnio ne cun la fadia ne cun l’g cuost da cūplîr aquaista mia (suainter chella sumaglia à mi) bsügniusa lauur. Per che l’g mês pissijr es adüna sto aquaist, che l’hum saia culpaūt in tuots ses fats, da scherchier aque chi perprain uia a l’hunur da dieu, ne hauair temma daquels chi blêsman chioses hunêstas. Da quæls ch’ilg muond mæ nun es sto chialastria, & huossa n’[f. hv] es (cun pijs) plü abundaunza co mæ. Et gio perfin huossa, auns co ch’eau cūplêscha aquaista lauur, uaun qualchiūs d’aquels laschãd oura traunter l’g pœuel aquaists plêds. Vna part dian: che nu saia pussibel da scriuer indret l’g Arumaunsth, per che schi füs sto pussibel dalg scriuer, schi l’g hauessen êr nos uijlgs, quels chi sun stôs sappiains, scrit. Ad aquæls ch’eau arispuond: cun sappiains che nos uijlgs saien stôs, aque nu sæ eau brichia bgier, mu per che nos plêd nu s’possa scriuer nun es da crair, s’pudiant scriuer l’g Tudaistck, l’g Frãschosth, à ôtêrs lãguax quæls chi sun plü grêfs & plü fadius co l'g nos. Vn' otra part dian: ch' eau nu salua la dretta fôscha da scriuer nos laungaick. Ad aquæls ch' eau dun arisposta, ch' eau nun hæ sauieu ün milgra, per che eau nun hæ pudieu hauair, üngiüns cudesths ne chiartas chi saien stôs stanpôs ne scrits aquidauaunt in [f. ir] nos laūguaick, ne êr alchiün chim hegia sauieu intraguider, uschigliœ num haues eau brichia trupagio ù spargnio da d' imprender. Vair' es che alchiüns oters s' intramettan da scriuer nos plêd, cun ün schert mœd, quel chi num plestha, par aquaista chiaschū chels adrouuen schert bustaps & accēs, quæls chi nu uignen adruôs in la leaūgia Latina, da quæla che la nossa parschenda, dsieua aquêla chi m'pêra nus daien er infurmêr la nossa. Alchiüns oters dian: che nu s' possa ardür l'g testamaint in nos launguaick, per che, che nos laūguaick saia strêt & amanchianthûs. Chel saia strêt & amanchianthûs, aque ma cuntaint eau. Et es par quaista chiaschun chel nun es aquidauaūt sto scrit. Vnguotta taunmain nun el aunchia uschi stret, chel nu puossa aunchia commünamaing dêr ad inclijr ün oter laūguaick. E nun es êr üngiün oter laūguaick chi possa intijramaing metter oura ün oter, [f. iv] ù che amaūchia ils pleds ù in phrasi, da sort che mæ nus cuuain in tuot. Et aque s'po uair ilg ardür l'g Latin our dalg Græc, ù our d' Latin, fêr Tudaisthck ù Lumbard. Alchiüns oters diã: che schi nos plêd uain scrit & stampô, che uuol esser chiaschun, che bgiers nu uignen à trametter lur infauns ad imprēder ne Tudaisthck ne Latin, et allò tres uain ad arestêr grusêra lieud, in nos paijas. Quæl schi uschia füs, schi füs è mêl fat. Mu à mi sumaglia tuotta uia l'g cuntredi. Per chiaschun che füs incunter la natüra cura che ün sò ünqualchiosa à nu scherchiêr saimper da d' imprender plü. Per che la natüra humaunna ho adüna aquaist uez, plü chella ho imprais taunt plu s' delett' ella da d' imprēder & da sauair. Bain er taūt plü che aquaista houra, do ün grand agiüd ad aquels chi uœglian inclijr l'g Latin, l'g Tudaisthck ù l'g Lumbard. Alchiün oters dian: che quaist, nu fatscha [f. kr] seruezzen oter co als ifauns pitschens l'g quæl schi uschia dês esser, schi num increschês darchio de la mia fadia. Per che Christus cumanda che nus daien tgnair quint dals pitsthens, per che da tals saia l'g ariginam da dieu. Mu bain eau hæ spraunza che quaista chiosa saia in üttel à pitschens & à grãds. Per chiaschun schi bain sun alchiüns uschia amussôs chi nun haū bsūg d' aquaist, schi sun imperscho er bgiers da quels chi s'tignen à sauair ünqualchiosa, chi haun grand bsüng da quaist. Per che è s'uaia uisibelmãg, che aint ilg lur fafler da nos plêd, chels impastrüglian aint ù Latin ù Tudaisthck da sort chels nu uignen inclijts delg pœuel, in aque chels appalainta lur ignuraūza à tuots, dauiand els imprender lur egiē laūguaick. Mu quaūt früt chi porta generelmãg à tuots à scriuer l'g nos plêd, nu uœlg eau huossa dir aqui, Per che la chiosa traies memma lœng, mu eau la uœlg armetter [f. kv] à scodün sappiaint lettur da giüdichêr. Alla dauous dian alchiüns, che füs sto bsüng, ch’ün chi füs sto plü illatro co eau haues prais aquaista chiosa par mauns, per che lêfmang pudes eau três mieu poick sauair fêr bgiers, & grand fals in la sanchia scritüra, quæls chi dessan ün grand dan ad aquels chi la ligiessen. Aque schert ma cuntaint eau, che füs stô bsüng ch’ün plu sappiaint co eau haues fat aquaist, & cura alchiün oter haues prais aquaist fat par maūs, schi haues eau gugiend do lœ, & par quaista chiaschun ch’eau arcunschaiua me cun mieu pitschen inclijt mêl bastaunt suot aquaist grêf fasth, da sort ch’eau sun stô plü uuotes bunamãg sthmîs, & haues abanduno aquaista chiosa, schi nu füs stô aquel illatrô & ualurus hum Philippus Gallicius & oters plüs christiauns frars quæls chi saimper m’haun do ardimaint, ch’eau nū sthmetta dalg bū perpüst. [f. 1r] Cūtuot sü fidaūza che scodün christiaun lettur uigna ad arschaiuar aquaista mia lauur in bain, m’hæ eau ün lung tijmp in aquaist afadio, hauiãd aquaista spraũza, schi bain eau qualchiosa (t)[f]allas (quæl chi sainza dübi duainta) in aquaista lauur, che nu uigna à mi in mêl araschuno, & che aqui dsieua uigna da qualchiün imgiuro, sco elg duãtô êr aqui dauaunt. Per che aquel chi ho l’g prüm hagieu ardüt l’g testamaint Latin our dalg Græc ho hagieu fat fals in quantitêd, quæls chi haun düro da dudesthschient ans in sü & alla dauous sun stôs imgiürôs três Erasmum Roterodamū & da d’ôters. Sumgiauntamang êr aquels chi sun stôs sülg prüm mis in Tudaisthck & in Lumbard sun stôs no dauous da d’otêrs imgiurôs. Aque duantarò êr à mi. Per che è nu duainta mæ sülg prüm üngiün zember uschi bain alignô, che dsieua culg tijmp nu uigna ünqualchiosa [f. 1v] müdò ù imgiuro. Eau, chier christiaun lettur, m’hæ êr do tuotta fadia ch’eau metta l’g sainc testamaint clêr in nos plêd & ch’eau nu maistda aint in nos plêd, leaungias êstras, oter sch’eau hæ stuuieu, sco elg es alchiüns plêds, sco, uocatiun, giustificatiun, ù circusiū, & alchiüns oters poicks, quæls ch’eau nun hæ pudieu fêr cun main. Quæls ch’eau hæ imperscho tuots declarô in lur lœ, in tal mœd, che scodün er poick illatro l’s pô chiünsth inclijr. Sch’elg es êr sto qualchiosa oter fadius da d’inclijr schi hæ eau, cū mias annotaciuns sü l’g plü cuort mis oura. Milgs in auaunt hæ eau, er ardüt in Aromaunsth una bella Epistla da Erasmo Roterodamo, quæla chi es nüzzaifla agli christiaun lettur, par piglier cuaida de la sainchia scrittüra. Et in tuot m’hæ eau affadio che l’g sainc nuof testamaint saia chiœnsth à clêr da lijr à tuots & prüuô à scodün [f. mr] dals nos in nossa leaungia, & uigna cun früt lijt & inclit. Cun tuot arou eau te christiaun lettur che tü hegias par bœn aquaista mia lauur, & sch’ünqualchiosa es fallô tü pardunas, & imgiuras. L’g omniputaint Deus detta gracia, che quaista mia houra nu saia parünguotta, dimperse par salüd da tuots fidels Christiauns, & aque tres nos salueder & signer Iesum
Christum. Amen. Dêda à
Samedan ilg di 15d'
Martz da an 5
[1]560.
L'EVANGELI seguond Ioannem.
Cap. XVIII.
[f. 373] HAuiand Iesus dit aquaistas chioses schi es el ieu oura cū ses discipuls ui sur l’g flüm Cedron: innua chi era ün hœrt, in aquêl el & ses discipuls es ieu aint. Et Iudas, quæl chi l’g tradiua, sauaiua er el l’g lœ, per che Iesus gniua allo suenz cun ses discipuls insẽmel. Et Iudas cura chel hauet prais [f. 374] la cuort, & dals grands sacerdots, & dals phariseers l’s seruiains cū el, schi uē el allò cū glinternas & fasthellas & cun ârmas. Iesus uschia dimê sauiãd tuottas chioses quælas chi gniuan ad esser sur sè, passo inauaunt, & dis ad aquels: Chi scherchiæs uus. Els arespūdetten agli: Iesum Nazarenum. Iesus dis ad els: Eau sun. Mu er Iüdas, quæl chi l’g tradiua, steua cun els. Et sco el hauet dit ad aquels, eau sun, schi gietten è in auous & crudaun in terra. Et darchio dumando el aquels: Chi scherchiæs uus? Et els dissen: Iesum Nazarenum. Iesus arespundet: Eau hæ dit à uus, che sun eau. Schi uus dimê scherchiæs mè, schi lascho tirer uia aquaists. Par che gnis cūplieu aque plêd ch’el hauaiua dit: Da quels, quæls che tü hest do a mi, nun hæ eau pers üngiün. Et Simon Petrus hauiand üna speda, tràs aquella, & plaiò l’g famalg dalg grand sacerdot, & schunchiò giu agli la sia uraglia dretta. Et era l’g nū delg famalg Malchus. Et Iesus dis à Petro: metta aint tia speda, in la taia. Nu daia eau baiuer l’g bachiêr quæl chi hô do a mi l’g bab? La cūpagnia dime, & l’g chiapitauni, & l’s seruiains dals Iüdeaus appigliaū Iesū & l’g liaū, & l’g mnaun l’g prüm tiers Annã: per che el era sœr da Caiaphæ, quæl chi era grãd sacerdot da què an, & Caiaphas era aquel quæl chi hauaiua do cusselg als Iüdeaus, che füs bœn ch’ün hū sul muris par [f. 375] tuòtte lg pœuel. Et dsieua Iesum giaiua Simō Petrus, & ün oter discipul. Et aquel discipul era cūscieu agli grãd sacerdot, & antrò aînt cū Iesu in la cuort dalg grãd sacerdot. Et Petrus steua our da doura tiers l’g hüsth. Et giet oura aquel oter discipul, quel chi era cūschieu agli grãd sacerdot, & dis a la purtnijra, & mnet aint Petrum Et la fanschela purtnijra dis ad Petrū: Nun ist er tü forza ün dals discipuls da quaist hū? Et el dis: Eau nu sū. Et l’s famalgs & seruiains steuã allò, quæls chi hauaiuē mis brasthchias insēmel, per che elg era fraid, & s’asckiudeuã. Et era er Petrus quæl chi steua & s’asckiudeua cū els. Et l’g grãd sacerdot dumando Iesū, da ses discipuls, & da sia duttrina. Iesus arespūdet agli: Eau hæ faflô auertamãg agli muōd, eau hæ saimper amussô in la synagoga & ilg taimpel, innua tuots Iüdeaus uignē insêmel, & ad ascus nū. hæ eau flaflo ünguotta. Che dumãdast mè? Dumanda aquels chi haū udieu, aquè ch’eau flaflò cū els: Vhè aquaists saū aquè ch’eau hæ dit. Et hauiãd dit aquè, ün dals seruiains chi steua allo preschaint, dèt ün[a] masclêda à Iesu, dschãt: In aquella guisa arespuōdest tü agli grãd sacerdot. Iesus arespūdêt agli: Sch’eau hæ dit mêl, schi dò pardütta da mêl, mu sch’eau hæ dit bain, par che m’battast tü? Et Annas l’g trãtet lio à Caiaphã grand sacerdot. Mu Simon Petrus steua & s’asckiudeua. Et dissen agli: Nun ist forza er tü ün dals ses discipuls? [f. 376] El sthnaio, & dis: Eau nu sun. Et ün dals famalgs dalg grãd sacerdot, paraint da quel, che Petrus hauaiua agli taglio giu l’uraglia, dis agli: Nun hæ eau forza uis te cun el ilg hœrt? Et Petrus sthnaio darchio, & impestiaunt l’g gial chiantò. Et mnetten Iesum da Caiapha ilg palaz de la raschun: & era sü la damaun, & els nu gietten aint igl palaz de la raschun, par che nu s’maculassen, mu che pudessen mangiêr la pasthqua. Et Pilatus dimê giet our da doura tiers els & dis: Che chiüsa mnês uus incunter aquaist hū? Els arespundettē & dissen agli: Schi aquaist nu füs culpaunt, schi nun l’g hauessens mîa do a ti aint in maun. Et Pilatus dis ad els: L’g prandè uus, & l’g giüdichio suainter la uossa lescha. Et l’s Iüdeaus dissē agli: à nus nun è licit d’amazer üngiün. Par che l’g pled da Iesu gnis cūplieu, quæl chel dis, dãt ad inclijr cū che mort el gniua à murir. Et Pilatus giet darchio aint ilg palaz de la raschun, & clamo Iesum, & dis agli: Ist tü araig dals Iüdeaus? Iesus arespundet: dist aque da te dues, ù haun dit aque a ti oters da mè? Pilatus arespundet: Sun eau forza ün Iüdeau? La tia lieud, & l’s grands sacerdots t’haun do tè a mi aint in maun. Che hæst fat? Iesus arespūdet: Mieu ariginã nū es da quaist muond, Schi l’g mieu ariginã fus da quaist muōd, mes seruians schert cūbattessen, ch’eau nu gnis dô in maū dals [f. 377] Iüdeaus. Mu huossa l’g mieu ariginã nū es da qui. Et dimè schi dis Pilatus agli. Schi ist tü dimê araig Iesus arespōdet: Tü disth ch’eau sū araig. Eau sū naschieu in aque, & par aque gnieu ilg muond, ch’eau porta pardütta ella uardæt. Scodün quæl chi es da la uardet, oda la mia uusth. Pilatus dis: che chiosa es la uardæt? Et cura chel hauet dit aque schi giet el darchio oura tiers l’s Iudeaus & dis ad els. Eau nun acchiat üngüna chiaschun in el. Et elg es la uuossa üsaunza ch’eau lascha à uus ir ün sü la pasthqua. Vulais dime ch’eau lascha ir à uus aquel araig dels Iudeaus? Alhura clamaun tuots da nœf Brichia aquaist, dimperse Barrabã. Et Barrabas era ün saschin.
Cap. XIX.
ALhura dime Pilatus prandet Iesum, & l’g agiasthlo, & l’s sudôs hauiand sturtiglio aint üna curuna d’spinas schi la metetten è sü sieu chio, E l’g mettetē dintuorn üna arassa d’purpur, & dschaiuen: Aue araig dals Iudeaus Et deuan agli mascledas. Et Pilatus giet darchio oura, & dis ad els Vhè eau s’l’g uœlg mnêr oura, par che uus cugniouschas ch’eau nun acchiat üngiüna chiaschun in el. Et Iesus giet oura, purtand üna curuna dspinas, & ün mantilg d’purpur, & dis ad aquels: Vhè l’hum. Et l’g hauiand uis l’s grands sacerdots & l’s [p. 378] scriuaūs schi clameuan è dschãt: Crucifigia, crucifigia. Pilatus dis ad els: L’g prandê uus & l’g crucifigio: per che eau nun acchiat üngiüna chiaschun in el. L’s Iüdeaus arespōdetten agli: Nus hauain üna lescha, & suainter nossa lescha daia el murir per che el s’ho fat filg da dieu. Et hauiãd ùdieu Pilatus aque plèd schi ho el tmieu plü fick. Et es darchio ieu aint ilg palaz de la raschū, et dis ad Iesum: Innuonder ist tü. Mu Iesus nu det agli üngiüna arisposta et Pilatus dis agli: Nu uuost faflêr cū me? Nu sæst tü ch’eau hæ pusaunza da crucifichier tè, & he pusaunza da alargier tè? Jesus arespūdet: Tü nun haues üngiüna pusaunza incūter mè, upœia chella nu t’füs dêda zura ingiu. tres aque aquel chi m’ho do me à ti aint in maun, ho plü grand pchiô. Et da londer inuia Pilatus scherchieua dalg alargier. Mu l’s Iüdeaus clameuan, dschant: Schi tü alargiast aquaist schi nū ist amich da Cæsaris. Scodūn quæl chi s’fo araig, cunterdisth à Cæsari. Et hauiand Pilatus udieu aquaist plêd, schi mnô el oura Iesum, & sazet in baunchia da dret, in ün lœ, quæl chi ho num lithostrotos. & in Hebreesth Gabattha. Et era sülg di delg adat da pasthqua, intuorn las sijs huras, & dis als Iüdeaus: Vhè l’g uos araig. Et els clameuã: prain el dauend, prain el dauend, & l’g crucifigia. Pilatus dis ad els, daia eau crucifigier uos araig. Et l’s grands sacerdots [p. 379] arespundetten nus nun hauain araig, oter co Cæsarem. Alhura dime l’g det el in maū ad aquels chi l’g crucifigiassen Et prandetten Iesum & l’g mnaun dauend, & el purtaunt sia crusth, giet oura in aquel lœ quæl, chi ho nū Caluaria & in Hebreest Golgotha, inua che l’g crucifichiaū, & duos oters cun el, liün da liün maun, lioter da lioter, & Iesum i miz. Et Pilatus scriuet er l’g tittul & l’g metet su la crusth, & era scrit: Iesus Nazarenus araig dals Iüdeaus. Et aquaist tittul ligietten bgiers dals Iüdeaus, per che l’g lœ era ardaint la cittêd, innua che Iesus füt crucifichio. Et era scrit in hebreesth, Grec & Latin. Et l’s grands sacerdots dals Iüdeaus, dschaiuen à Pilato: Nu scriuer araig del Iüdeaus, dimperse chel ho dit, eau sun araig dals Iüdeaus. Pilatus arespondet: aque ch’eau hæ scrit, hæ eau scrit. Et l’s sudôs hauiand crucifichio Iesum prandetten la sia uesckimainta, & la faschetten in quater parts, à scodüni sudo üna part: & prandettan l’arassa quæla chi era texida da sum infina giu ad im, sainza cusdüras. Et dissen traunter els: Nus nu la uulain tagliêr, mu nus uulain trêr la sort par aquella, da chi ella saia. Par che la scritüra gnis cūplida, dschãt: Els haū partieu mia uesckimainta à si sues, et sur mia arassa haū els [p. 380] trat la sort. Et l’s sudôs haun schert fat aquè Et steuan dspera la crusth, sia mamma da Iesu, & la sour da sia mamma Maria mugliêr da Cleophæ, & Maria Magdalena. Et cura che Iesus uezet sia mamma & l’gl discipul quæl chel amêua, stand sper’ella, schi dis el à sia mamma: Duonna, uhè tês filg. Alhura dsieua dis el agli discipul: Vhè tia mamma. Et da quell’ hura iuia l’g discipul prandet aquella par sia mamma. Dsieua aque sauiãd Iesus, che tuottas chioses gio füssen cumplidas, par che gnis cumplieu la scritüra schi dis el: Eau hæ sait. Et era allo mis ün uaschilg plain d’aschaid. Ed els implitten üna spungia plaina d’aschaid, & d’hijsop, & la spurschettē sü dspera la sia buochia. Et cura chel hauet prais l’g aschaid, schi dis el: Elg es cumplieu: & hauiand abassô l’g chio schi det el sü l’g spiert. Et l’s Iudeaus par ch’elg era l’g di delg adat, par che l’s corps nun arumagnessen sü la crusth ilg di delg sabath (per che elg era l’g grand di delg sabath) schi aruan ê Pilatum che gnissen arruot lur chiammas, & gnissen prais dauend. Et uennen dimê l’s sudòs, & sthfrachiaun las chiãmas dalg prüm, & dalg oter quæl chi era crucifichio cun el. Et cura che uennen tiers Iesum, sco els uezetten chel era gio muort, schi nu l’g sthfrachiaun els las sias chiammas: mu ün dals sudôs cun la [p. 381] launscha furò sieu flaunck, & adüntrat giet oura saung & ouua. Et aquel chi ho uis do testimuniaunza, & la sia testimunaunza es uaira. Et aquel sò, chel disth l’g uaira, par ch’er uus craias. Par che aquaistas chioses sun duantêdas, par che la scritüra gnis cumplida: ün œs nun es imminuida del. Et darchio otra scritüra, quæla chi disth: Els uignen à uair in chi els haun punschieu. Dsieua aque, Ioseph da Arimathea, quel chi era discipul da Iesu, mu ad ascûs par tēma dals Iüdeaus, aruo Pilatum chel pudes prender l’g chiœrp da Iesu, et Pilatus det aque tiers. Et uen er Nicodemus, quæl chi eu gnieu sülg prüm tiers Iesum d’not, purtant üna mastüra da Mijrrhæ, & alœs intuorn da schient gliuras. Et prandetten l’g chiœrp da Iesu, & plaiaun aint aquel in linzuos cū chioses sauuridas, suainter ch’elg es l’üsaūza als Iüdeaus da sapulijr. Et era in aque lœ, innua chel füt crucifichio, ün hœrt, & ilg hœrt in mulimaint nuof, in aquæl nun era aunchia üngiün sto mis. Allo dimè par mur dalg di delg adat dals Iudeaus, par che elg era da tiers l’g mulimaint, matteten ê Iesum.
ANNOTATIVNS.
Caluaria. l’g lœ innua chæ s’metten uia l’s mêl fatuors. Aue. es ün pled da salüder, sco dir: deus t’sain. Alœs. es üna herua chi malagia.
L’EPISTLA DALG BIO IVDA APOSTEL.
[p. 814] IVdas famalg de Iesu Christi, frêr da Iacobi, ad aquels chi sun santifichiôs in dieu bab, & à l’s clamôs chi sun saluôs in Iesu Christo. La misericordgia à uus & la pæsth & la chiaritæd uîgna à uus acraschentêda. Chiers eau hæ hagieu taunta [p. 815] cuuaida da scriuer à uus dalg comün salüd ch’eau hæ stuieu scriuer a uus, aruuiand che cun uossas fadias uus saias in agiüd à la fè, quæla chi es üna uuota dêda als sencs. Per che è sū gnieu aint senza grô alchiüns hummens bistchiels, quæls chi eran gio uiaunt scrits in aquaist giüdici, quæls chi müdan la gracia da nos dieu, uia alg sthlaschœng, & schneian dieu, quæl chi es sul patrun, à nos signer Iesum Christum. Mu eau uœlg fer adimaint à uus, che sauiand uus aquè ch’üna uuota l’g signer, dapœia chel hauaiua mno l’g pœuel salf our d’Ægipto, che da bijnœf chel faschet prîr aquels chi nu craiauen, & chel ho er l’s aungels, quæls chi nun hauaiuen saluo lur prüma dignitæd, dimperse hauaiuen abanduno lur stauntia, ho cusaluo alg giüdici da quel grand di, suot la sckiürreza dals perpetuæls liams. Sco Sodoma, & Gomora & las citteds ad aquellas prusmauntas, quælas chi eran isemmel cun ün tgnin mœd cun aquels pittanœngs brudgiedas, & eran idas dsieua otra chiarn, sun stêdas missas par ün exschaimpel, indüriand la paina dalg perpetuel fœ. Sumgiauntamang er aquaists ingiannôs da sœmmis, macûlan schert la chiarn, & sthbittan l’s signuors, & dian mêl dals superiours. [p. 816] Mu Michahel archiaungel cura chel cumbattand disputeua incunter l’g diauel par l’g chiœrp da Moysi, schi nun ho e8l astchio l’g der blesam da blastēma, dimperse el ho dit: l’g singner t’arprenda. Mu aquaists d’aque chels nu saun uaun dschant mêl, mu in aquellas chioses che cugniouschen par natüra sco alimeris sainz’inclijt, s’guasten è. Væ ad els par che che sun antrôs in la uia da Cain, & sun trabüchios igl errur da la merschè, cun aquæla che Balam füt ingianô, & sun prieus ilg sthguardin da Core. Aquaists sun las maclas traunter las uossas chiaritæds, hœrtlagiand traunter els sainza üngiuna temma, uiuand à lur plaschair & arbitri, nüflas chi nun haun ouua, quælas chi uignen strapurtêdas de las oras: buosthgs chi sthmarceschan sü l’g hutuòn: senza früt, & duos uuotas muorts & schirischos? huondas dalg grim mêr, chi spüdan oura lur ægna tuorp: stailas chi uaun aramains: ad aquels chi uain arsaluo la schiera de la sckürezza in æterna. Et uiuaunt Enoch, quæl chi es l’g settæuel da Adam, ho profetizo ad aquels, dschant: Vhè l’g signer es gnieu in migliêra da ses sæncs, par fer giüdici incunter tuots, & chel arprenda tuots aquels chi sun dels bistchiels, da tuottels lur fats, [f. 817] quæls chels haun bistchielmang cumis, & da tuot dür plêds quæls che l’s bistchiels pecchiaduorts haun faflô incunter el. Aquists sun aquels chi bruntlen, plains d’almantaunza, chi chiaminan dsieua lur agiauüschamains, & lur buocchia fauella pumpusas chioses, arguardant las persunas parmur delg üttel. Mu uus chiers, saias algurdaiuels dals plêds, quæls chi sun aqui dauaunt stôs dits dals apostels das nos signer Iesu Christi: chels haun dit a uus che ilg dauous tijmp uignen ad esser sthgiamgiaduors, quæls chi chiaminan suainter lur bistchiels aggiauüschamains. Aquels sun, aquels chi zeuran l’s alimeris chi nun haun spiert. Mu uus chiers, s’ædifichiant uus suessa de la sainchisthma fe, & urant tres l’g sainc spiert, schi saluo uus traunter pêr in la chiaritæd da dieu, aspettand la misercordgia da nos signer Iesu Christi, a la uitta æterna. Et da quaists haue cumpaschiun, intaunt che uus faschais la differijntia: & aquels tres la temma faschè salfs, l’s pigliand our delg fœ, & hauiand in œdi, aquella rassa chi es maculeda de la chiarn. Et ad aquel, chi po saluer aquels frauncks delg pchio, & als fêr stêr in sia uezüda sainza macla, cun algrezchia: agli sul sabi dieu nos saluêdar, saia glœrgia, & maiestêd, & imperi & pusaunza huossa & saimpermæ. Amen.
APOCALYPSIS DALG BIO IOhannis ductur.
| [p. 828] | CAP. V. |
ET hæ uis ilg dret maun da quel chi sezaiua sü l’g thrun ün cudesth scrit dadains et da doura, isaglo cū set sagels. Et hæ uis in aungel pussaunt, chi dschaiua cun hota uusth: Chi es deng da d’aurir l’g cudesth, & d’arumper sü l’s sees segels? Et üngiün nu pudaia, ne in schil, ne in terra, ne suot terra, aurir l’g cudesth, ne l’g guardêr. Et eau crideua fick ch’üngiün nu füs acchiato deng da d’aurir & da lijr l’g cudesth, ne dalg guardêr. Et ün dals seniours [p. 829] dis à mi: Nu crider: Vhè l’g liun chi es da la sclatta da Iuda, la risch da Dauid ho uit chel eura l’g cudesth, & arumpa sü l’s set segels da quèl. Et he uis, & uhè in miz l’g thrū & l’s quater alimeris, & in miz l’s seniours, ün agnilg che stêua sco amazo, chi hauaiua set cornas, & set œilgs: quæls chi sun l’s set spierts da dieu, tramis par tuotta la terra. Et uen & prandet l’g cudesth giu dalg dret maun da quel chi sezaiua ilg thrun. Et cura chel hauet prais l’g cudesth, schi sun crudôs giu auaunt l’g agnilg l’s quater alimeris & l’s uainc è quater seniours, hauiand scodün citras & tazas d’or plainas d’chioses sauuridas, quælas chi sun las uraciūs dals sencs, & chiauntē üna chianzun nuoua dschãt: Tü ist deng da d’arschaiuer l’g cudesth, & da d’aurir sü ses segels: per che, che tü ist amazo, & hæst spendro nus tres tieu saung, da scodüna sclatta, & da scodüna leaungia & da scodün pœuel, & da scodüna naciun: & hæst fat nus araigs à nos dieu, & sacerdots, & gnins, à regnêr sur terra. Et hæ uis & hæ udieu la uusth da bgier aungels, dintuorn l’g thrū & l’s alimeris, & l’s seniours, & migliera da migliera, dschant cun granda uusth. L’g agnilg quæl chi es amazo es dēg da d’arschaiuer la pusaūza, & l’arichiezza, la sabbijnscha, & la furtezza, & la glœrgia, & la bendischun. Et scodüna creatüra, [p. 830] quela chi es in schil, & quela chi es sur terra & quæla chi es suot terra & ilg mêr, & quæla chi es in aquellas chioses, tuottes chioses: hæ eau udieu dschant: ad aquegli chi seza ilg thrun & alg agnilg la bendischun, & l’hunur, & la glœrgia, & la pusaunza saimper & sainper mæ. Et l’s quater alimeris dschaiuē. Amē. Et l’s uainc è quater seniours sun tumôs sü lur fatschas & haun adurô aquel chi uiua saimpermæ. ET hæ uîs cura che l’g agnilg ha auiert sü ün dels segels, à hæ udieu ün dals quater alimeris, dschãt sco üna uusth d’ün thun: Vitten & uaia. Et eau hæ uis. Et uhè ün chiaualg alf, & ün chi sezaiua sün el, & hauaiua ün balaist & es agli do üna curuna, es ieu oura uanschand, & par chel uanschès. Et cura chel hauet auiert l’g seguond sagilg, schi hæ eau udieu l’g seguōd alimeri dschant: Vittẽ & uaia. Et es ieu oura ün oter chiaualg cuotschen, & aquel chi sezaiua sur el, et es agli dò, chel aluas uia la pæsth da la terra, & che s’amazassen traunter pêr, & es agli do üna granda spêda. Et cura chel aurit l’g ters sagil, schi hæ eau udieu l’g ters alimeri dschant: uitten et uaia. Et eau hæ uis, & uhè ün chiaualg nair, & aquel chi sezaiua sün el, hauaiua üna stadaira in sieu maũ, & he udieu üna uusth in miz l’s quater alimeris, dschãt: üna imzüra d’furmaint par ün danêr et trais imzüras d’hœrdi par ün danêr, et nu fer dan ilg uin et ilg [p. 831] œli. Et cura chel hauet auiert sü l’g quart sagilg schi hæ eau udieu la uusth dalg quart alimeri dschant: Vittẽ et uaia. Et eau hæ uis Et uhæ ün chiaualg falck, et ün chi sezaiua sün el, et sieu num era Mort, et l’g ifiern uo dsieua el, et es agli do pusaunza da mazer la quarta part sur terra, cun la speda, et cun la fam et cun la mort da la bestchias da la terra. Et cura chel hauet auiert sü l’g quint sagilg, schi hæ eau uis suot l’g hutêr las hormas da quels chi erã amazòs parmur delg uierf da dieu, et parmur de la testimuniaunza chels hauaiuen. Et clamêuan cun granda uusth, dschant: Signer infina cura, quæl chi ist sænc et urest, nu giüdichias tü et fæst uandetta da nos saung, da quels chi habittan sur la terra? Et es do à scodün dels uesckimainta alua, et es sto dit ad els, che pusassen aunchia ün po dün tijmp infina che füssen cumplieu lur cumpagniũs famalgs: & lur frars quæls chi êran aunchia da d’amazêr, sco er els. Et hæ uis cura chel aurit sü l’g sijsæuel sagilg, & uhê elg es duantô üna granda terra trimbla, & l’g sullailg es gnieu nair sco ün sack d’peaus nairs, & tuotta la liüna es gnida sco saung, & las stailas sun tummedas giu da schil in terra, sco l’g bœstc da figs bitta giu ses figs uscherfs cura chel uain amuantô che treia fick dl’ora, & l’g schild dsthsò inauous sco ün cudesth chi s’uuolua intuorn et tuots l’s [p. 832] muns & tuottas islas sun aumantôs our d’lur lous: Et l’s araigs de la terra, & l’s princips, & l’s aricks, & l’s chiapitaunis, & l’s pusaũs, & scodün famalg & liber s’azzupaũ in las spelunchias & in la crappa dals muns. Et dian als muns & à la crappa: tummò sur nus, & azuppo nus da la fatscha da quel chi seza lur l’g thrun, & da l’ira dalg agnilg: per che, che l’g es gnieu aquel grãd di da la sia ira. Et chi po stêr ferm?
| [p. 867] | CAP. XXII. |
ET amusso à mi ün flüm pür d’ouua uiua chi lüischiua sco ün crystalg, quæl chi gniua oura dalg agnilg. In miz la sia plazza, & da d’amanduos uards dalg flüm, l’g lain de la uitta, chi purteua dudesth früts, dant sieu früt in münchia mais, & la fœglia delg lain à la sandæd della lieud. Et üngiüna chiosa maledida nu uain ad esser plü: mu l’g thrun da dieu, & delg agnilg, uignen ad esser in quella, & ses seruiains uignen à seruir agli. Et uignen à uair la sia fatscha & sieu num in lur fruns. Et nu uain ad esser plü not. Et las glimijras nun haun bsüng d’liüsth, ne da la liüsth del sullailg; par che l’g signer deus fo liüsth ad els, & uignen ad aregnêr saimper & saimpermæ. Et dis à mi: Aquaista es uerua fidela et uaira. Et l’g signer deus dals sæncs et dals prophets ho tramis sieu aungel ad amussêr à ses famalgs aquellas chioses chi stouuan duantêr bod. [p. 868] Et uhè eau uing praist. Bio es aquel chi salua la uerua de la profetia da quaist cudesth. Et eau Ioannes quæl chi hæ udieu & uîs aquaistas chiosas. Et dsieua ch’eau hæ udieu & hæ uis schi m’hæ eau bitto giu par adurêr auaunt l’s pês delg aungel, quel chi amusseua à mi aquaistas chioses. Et dis à mi: Guarda che tü nu fatschas, per che er eau sun famalg cun tè, & cun tes frars profets, & cun aquels chi saluan la uerua de la profetiæ da quaist cudesth, Adura dieu. Et dis à mi: Nun isaglêr la uerua de la profetiæ da quaist cudesth. Per che l’g tijmp es ardaint. Aquel chi nuostha, nuosth’aunchia: & aquæl chi es brudi, brudgi’aunchia: & chi es giüst, uigna aunchia giüstifcho: & l’g sænc uigna aunchia santifichio: & uhè eau uing bod, & mia paiaglia es cun mè par ch’eau detta à scodüni: suainter che uain ad esser la sia huora. Eau sun (sun) alpha & omega, l’g prüm & l’g plü dauous, l’g principi & la fin. Bios aquels chi saluan ses cumandamains, che lur pusaunza saia ilg lain della uitta, & che giaien aint in la cittêd três las portas. Mu our da doura l’s chiauns & l’s zœbers, & l’s spourgs, & l’s homicidiers, & chi seruan als idols, & scodün chi amma & fò la manzœgna. Eau Iesus hæe tramis mieu aungel, chel detta à nus testimuniaunza in las baselgias da [p. 869] quaistes chioses. Eau sun la risth & la sclatta da Dauid, la staila starliüschainta & diauna. Et l’g spiert & la spusa dian, uitten. E[t] aquæl chi oda dia: el uain. Et chi ho sait uigna: & chi uuol, d’prend’ouua da la uitta par dun. Per che eau protest à scoduni chi oda la uerua dè la pfetia da quaist cudesth. Sch’ünqualchiün metta tiers ad aquaistas chiosas, che deus uain à mette(t)[r] sur el las plaias scrittas in aquaist cudesth. Et sch’ün qualchiün inminuescha de la uerua da quaista profetia, deus uain ad aluêr uia la la sia part our delg cudesth de la uitta, & de la cittêd sænta, & our da quella chioses chi sun scrittas in aquaist cudesth. Disth aquel chi do testimuniaunza da quaistas chioses.
Schert eau uing bod. Amen. Schi, uitten
signer Iesu La gracia da nos
signer Iesu Christi saia
cun uus tuots
Amen.
ET EAV STEVAN ZORSCH
Chiatauni da Chiamuastch hæ agiudo sthquischer delg
An. 1560.
DE MODO LEGENDI ET
scribendi linguam Rheticam,
quam Romanũ, seu Ladinum
Rheti uocant.
Omnes consonantes uim propriam seruant.
Consonantes uerò cum aspiratione, ut sch pronunciantur, sicut apud Germanos: ut in his,
Schmehen. Schaden. & similibus.
Rheti, schi, schinta, schunchia, sth, habẽt mitiorẽ sonum: sed asperiorem st, ut disth, bisthc, bœsthc.
L’g, l’s, n’, ns’, s’, cum apostrophe, sunt articuli: sed non in totum pronunciantur, ut ferè accentus sint: ut l’g bœn, l’s humens. Verbis quoq; præponuntur, ut l’g ho amazo, l’s ho fat murir, s’guasten, ns’agiüda, n’hæ part: & similia.
L’ m’ d’ t’ cum apostrophe sequenti alla uocali, suam amittunt, more Italico. Nam Rhetica uix patitur dictionem exeuntẽ in uocalem aliam dictionem uocali incipientẽ post se sequentem: ut l’hura, l’ira, m’ho, m’hauais, d’uus, d’aque, t’ascurantêr, t’fêr fêr. pro èl hum, la ira, me ho, me hauais, da uus, da aque, te ascuranter, te fêr fêr.
Similiter in eam formam dicuntur hæc:
Hol, pro ho el: num fer, pro nu fèr à mi.
Et alla nomina & uerba, qua amittunt sæpe ultimas uocales, sequẽte dictione uocali præcedẽte.
Omnes uocales suum sonum seruant.
V, quando fungitur uice consenantis, etiam subsequente alla consonante, pro f ponitur, sed sonans quippiam mitiùs, ut in his,
Alurus, urest, s’uessa: & alijs.
Diphtongi quoq; suam proprietatem in hac lingua Rhetica, sicut in Latina obtinent.
ü cum duobus punctis superpositis, quasi diphtongus est, & frequens est, & exprimit sonum Germanicum: ut in his,
Günstlich, Fründlich, & similibus.
Itali, hunc sonum simplici ut proferunt.
Vocalis cum accentu circumflexu producitur, quod frequenter accidit huic linguæ & maxime in ultimis syllabis & monosyllabis, in nominis et verbis: ut pôs, dôs, dêr, fêr, gnîr.
Vocalis cum accentu graui acutum sonum reddit, & frequens est in uerbis imperatiuis, ut dò, fò.
Alia te usus docebit. Hæc tantùm pro simplici forma te admonui.
FINIS.