Poesie friulane/Timps di guère/La gnòt di Nadàl
 |
Questo testo è completo. | |
| ◄ | Timps di guère - Guère! | Timps di guère - Une sère | ► |
La gnòt di Nadàl.
Un òm, jusle la sère di Nadàl, si çhatà
besól su di une strade, strac muàit di çhaminà.
Travajâd e scunîd, biàd òm, piardûd pe basse,
piardûd te gnòt, a tast al va indenànt, e al passe
çHamps e prâds, e al intive, sçhavazzànd çiarts selèts,
une viùzze, e pò une crosère, e in mièz
de crosère une ancòne, sbridinade, ma buìne
par pògnisi, finmài al sclarì de matine.
E al jèntie. E ’i pâr, jentrànd, di barlumà fra il scur
un gran Signór, che ’i slungie i braz, di cuìntri il mur.
Il pùar òm s’inzenògle; ma, inzenoglâd apène,
al còle jù, di siùm; e distirànd la schène
si comède a la miéj sul sçhalìn dal altàr,
a polsà, ingrisignîd e strènt tal sò tabàr.
E al siàre i vói.... Intant, par dute la campagne,
o che il vint al scivile tai giàtui, o che si lagne
un ucelàt sui pói, o ch’al sbrisse uicànd
te çise un martorèl, o che cìule di cuànd
in cuànd une ziràndule, d insòmp cuàlchi torate,
o che batin — dan... dan... dan... — traviàrs de nulate
òris, òris di file, cui sa mai d’indulà...
L’om si sgrisule, e al scólte, ne al si pò cujetà.
Scuàsi al è impisulîd, che us dòi tré sclòps insième
lu dismóvin di bòt: bum! bum! L’ancòne ’e trème
e ribòmbe di lung. De bande dal Lusìnz
al tarlupe e al brunlule; e lajù, sui cunfìns
de marine di Grào, un lusór al s’impìje
tanche di une fornâs, e un raj di lûs al spìje
in te fumate. L’òm al si sçhasse di orór,
dapîd l’altàr e al dame disperâd: "Oh Signór,
oh vó Signór judàimi!" e çavariànd di fiére
e sanglotànd al sbat il çhâv cuìntri la piére.
Al jère vignûd jù légri dal sò paîs
sòt lis fiéstis, cun t’un par di çhartis di dîs
cusidis tal gilè, par viódilu, magari
di sfrôs, e saludalu un minûd. Lui, il pari,
al sa ben che lassù stessère, a mûd di ògn’an,
la famèe toratòr dal çòc (lassù, lontàn,
la név ’e à zà cuviàrt il bòsc e la tavièle)
'e sta a spietà che sunin madìns. Ma nol fevèle
nissùn: il nóno al pènse, tal çhadreòn; i fruts
'e sòn çidìns; la nine ’e sgarfe cui dedùts
te çiise, e tràj fui lis buèris, une a une;
e la mari, fiçhand i vói tal scur di lune
pe baiconète, ’e dìs: "A chèst’òre jò cród
che sòn insième!" E alòre la famèe ju viód
insième, in cuàlchi lug, ju viód su cuàlchi bançhe
di ostarie, sintâds di frònt, cujèts, che nançhe
lór no fevèlin gran, sól che si çhalin fìs
e s’intìndin cussi.... Ma in un flâd al sparìs
il cuàdri, e sòt la nape no rèste che la flame
a slusignà, e i curs a filà...
Lui al clame,
al clame disperâd: "Oh Piéri, oh mio fijòn
benedèt, oh speranze de vite mé, oh bòn,
oh bièl, ti vèssio jò, oh ti vèssio jò mai
cun chèstis mans mitûd te casse! oh scólte il pai,
ninìn, ch’al è vignûd a çhatati! ma sint,
che jò no tórni plui a çhase! ma rispuìnd,
Pieri, Pieri!!" Il Signor al si plèe parsore
dal òm crussiâd; e l’òm nol à nuje di póre,
par inçhànt; e al s’insègne: in nòm dal Pari, Fì,
Spìritu sant, al prèe di vé pâs, di durmì.
E al duàr. Ma pur durmind, al s’incuàrz che pe grande
gnòt no jé pâs. Di dònge, di lontàn, d’ògni bande,
l’àjar ’i puàrte un lung lementassi, un cridà
scaturîd, un vajì, un bramà, un implorà...
Sul cil spavid intant passe l’òmbre de Guère,
alte, disgiavelade: sièt çhavài a carière
striscinin la só uàrzine tremènde, fra il clamór
e il rebèl. L'Òmbre 'e passe sul çhar, e il gran versór
al sglòve, al sònçhe, al ròmp, al smóv, al svièrse, al sdrume
il mònd invidrignîd. E sang, sang rûd al fume
dai agàrs...
Èco, usgnòt, daspò mil e nuvcènt
e cuìndis agn, in mièz dal dolór, dal spavènt,
al sucêd il meracul. O sul fèn di une stale,
o fra i pezzòts in une sufite, o in un sotsçhale,
o in un gran camaròn di ospedàl, o sul pàs
di une puàrte siarade, in cuàlchi andròne, al nàs
al nàs un'altre vólte! Ma plui pùar, ma plui
meschìn. Dal paradîs vègnin jù viàrs di lui
tançh àgnui, a paralu dal frêd, e duçh in zir
'e çhantin une nine nane, che jé un suspìr
di amór. La stèle 'e slûs, e semèe une róse
di fug bampànt, besòle tal scur, maraveóse.
Le viódin i pastórs de Scriture, ma istès
no bandònin il clip de casère; ne i rès
d’Oriènt si vóltin, ne jèscin dai lór çhisçhéi
par invijàssi in file, crofâds sóre i caméi,
daùr i ràis d’arìnt che sflamìjin fra il nûl...
Ma i ùmign che no àn rèquie di passiòn o di dûl,
e che còntin ògni òre al ribati de stèsse
pène, di dì e di gnòt, ’e si jèvin in prèsse
par chasài e par vilis e par citâds, e van,
c van, e còme ufiàrte ’e puàrtin duçh in man
la lór tribulaziòn: "Oh Signór di speranze
e di misericòrdie, oh ùniche fidanze
nòstre, uardàinus! Vó, che sés l’ajud e sés
il braz che nus sostèn di çhadé sòt il pês
de néstre crôs, uardàinus! Oh vó, stèle impijade
sul pònt dal uragàn, se nus manche la strade
di sòt i plds, uardàinus! De misèrie e dal frêd
che vés scielzúd par scune, bambìn Gesù viodéd
il dolór des creaturis, che nuje no’ consòle
plui cajù, e viodéd, viodéd la néstre pròle
muàrte par duçh i çhamps! Di chèst orènd insiùm
liberàinus e fàid che nus svèj il barlùm
da l’albe! Ma se un siùm nol è; se sól al règne
l’Anticrìst sçhadenâd fra i ùmign, e ur insègne
dòme l’òdi e la strage; se pur il Nimì antìg
nus sta parsóre còme la spade dal çhastìg;
- oh par la flór dal nòstri sang spandûd su di chèste
tiàre, par chèl che vin patid e che nus rèste
di patì, par lis làgrimis dai pìzzui che no san,
par l’angòsse des maris che ur spàsime tal flanc
un’altre vite grame, — oh Signór di justizie
judicàid la supiàrbie, il furór, la malizie
che nus àn puartâd ca! De ruvine che a plèn
sin çhapâds sot, salvàid la semènze dal bèn
tal mònd! oh fàid Signór, che la semènze sante
si nudrissi di tant sacrifizi, di tante
passiòn, par duçh i sècui! fàid che germòj tal fóns
dai curs, e che fiorissi fra lis generazións,
in eterno! Noàltris, ’e puartarìn la çhamec
dal mal, fin che condûs la nòstre sòrte. Amen!"
"Amen!" al dis il pari in siùm, dapíd l’altàr,
involuzzàd tal sò gaban; e intant ch’al duàr
rumijànd la só pène, al cognòs il mistèri
dal cur, che mai nol tiche un tic, che ançhe nol spèri.
Chèst al è sucedûd la sère di Nadàl.
Zenàr 1916.