Rätoromanische chrestomathie X/Stattut civil

Stattut civil

../Chiarta da subietsiun da 1689 ../Stattut criminal IncludiIntestazione 17 maggio 2023 75% Da definire

Chiarta da subietsiun da 1689 Stattut criminal

[p. 19 modifica]

STATTUT CIVIL

[f. 1r] Ilg stattut civil.

(Ineditum nach Ms. Msta.)

1.

Dauart süartats per daners.

Ais ordina cura chün uain süarta per ün autter, per ün dabit schi dess il cradader il prüma retscherchiar al dabitader al qual ha retschevüt la roba dont quel contentetza et satisfaction benequidem, (benequidem) nun brichia schi des allura la sügarta esser sotopost o der grata contenteza et satisfaction.

2.

[f. 1v] Suarta per aigen dabit.

Ittem mentra chün inprometta overo fa süarta per ün auter per seis aigen dabit schi des el esser sotopost a satisfar senza auter intrig, et ratscherchiar a seis guraint ingüa chial füm va sü.

3.

[f. 2r] Dauart guaifdas et orffans.

Meglinauant ais ordina cura che Dieu cloma ad un hom da quista [uita] et chial spirtta, è lascha davo uffauns, è chia quels nun fossen glivrats da trar sü, e chials uffaunts havessen arta la roba dal bab saya chiasa è quert, chiomps, prada, jerts oder chai chi fuos avaunt maun, schi pol la mama quai [f. 2v] auaunt iminchün sco apusaiuêl ais gialdair et possadair sumglôntamaing eir il bap mentra el uiua: et la mama mora et laschia dauo uffaunts sco sü sura sta, chi nun fossan gliurats da trar sü schi pol il bap quai gialdair et nutziar è scha quella madema roba portes plü co ils uffaunts nun daschfessen schi dessi gnir miss sü per racognoschentscha dun auua oder prossem ami et da saung.

[f. 3r] 4.

Dauart oarffans.

Melginauaunt ais ordina cura che düna lay o lün oder latter moris, è rastess dauo uffaunts, chi nun fossen glivrats da trar sü, chi vessen pac [p. 20 modifica]arta, schi desni souainter chi ais possibel gnir trats sü dalla vart dal bap las duos parts et dalla vart dalla muma la terza part.

[f. 3v] 5.

Iuuans et wëlgs.

Dauo quai ais ordina che ilgs iuvans dessen gnir trats sü con ils velgs insemel, per congnoschentschia dalla schlatta.

[f. 4r] 6.

Dauart maridar.

Melginauaunt ais ordina scha 2: personnas vegnen insemel in ilg 10 stadi matrimonial, è chi mainen insemel prada oder chiomps, chiases, fits: oder sagüraüntzas sün bains, oder scho chi dauainta a manar roba insemel schi des quay tuot dauo lur mort gnir notta e congnoschii per aigen.

[f. 4v] 7.

Dauart partitziuns.

Mêgls inauaunt ais ordina cura chüna lay wantza qual chiassa insemel, oder chi havessen survegni qual chiasa, è chia lün moris schi des quella roba gudagniada oder vancada gnir partida al hom las duos: parts et alla donna la terza part.

8.

Partitziuns da dabits.

Mêlgsinavaunt ais ordina cura üna lay daschfaun, è chia Dieu cloma à lun oder a latter or da quist mond schi dessi aint in tuots möets gnir party al hom. [f. 5r] Las (dus) duos parts, et la donna la terza part.

9.

Tauntter üna lay giuvna.

Item ais ordina cura chün pilgia üna giuvantschella aint in la lay, et chia el mora aunt co ella schi la dessi gnir datt ora dalla roba dal hom sia dotta, nempe 25: plü sia wüschmainta et clanöt davo chella ha mena overo arta pro el daplü la dessi gnir datta ün lët furny per cognoschentscha dalg drett oder sprechers.

[f. 5v] 10.

Lays cun guaifdas.

Ittem ais ordina, schün pilgia üna guaifda per moglier, e chia l’hom mora aunt co ella, schi dessi con dita guaifda gnir dritza ora con seis let furni tenor cognoschentscha da sprechers doatta oder chaistas ais tschunck orra, sollum il lett resta aint in gudoing oder discapito. [p. 21 modifica]

[f. 6r] 11.

Gialdayr fuont.

Melgsinauaunt ais ordina cura chün in nossa drattüra ha gialdü: et posedü prada, chiomps, fits: o quai chel ha, 10: onss sainza molestia, quêl dess quai gialdair è possedayr avaunt clastras, baselgias et totta sort signoryas.

[f. 6v] 12.

Wenssas â saimper.

Mêlgsinavaunt ais ordina, cura chun in nossa dratüra wenda ün bain: oder chiasa â saimper, schi pol quel chi venda hauair term ün on, da schlobiar quel bain, mo cura quai nun duvainta, schi des et pol quai ün prossem amy apusaivelmaing in termal dal on schlobiar ad el. Ilg on comainza quel dy, chia il bain ais pretscha, nun des ingiun aint in quel ne edifichiar fina chia lon nun eis passa et s’ha un fes quelche meldramaint, schi nun eis ingiün colpont da refar inguotta.

[f. 7r] 13.

Cun la medema roba.

Ittem eis ordina, chün prossem amy pôssa ils madem bains vendüts: oder chiasa schlobiar ad el con roba: oder deners sco ilg comprader ha dat orra.

14.

Schlobgiar chiarttas quallas fossen vendüdas.

Ais ordina mentra ün compres chiartas da fit, pol ün prossem amy in 8: dits quelas schlobgiar, sea con daner: oder roba soainter il comprader ha dat orra.

14.

[f. 7v] Dauart cumpras.
Melgsinavaunt ais ordina, cüra chün in nossa drattüra cumpra ün bain, è quèl bain vain miss et pretscha da gliout da bain è chia quel chi veva compra revandess è des per plü pretsch co chel veva compra schi non ais ün prossem (a) amy mentra el vol schlobgiar, colpont da dar, ne pagiar da plü co chi ais stat la prima missa.
[f. 8r] 15.

Dauart inpegniar.

Mêlgsinauaunt ais ordina, cura chun inpegnia via prada chiomps: oder chiasa â saimper, schi pol ün prossem amy in term da 15: dits schlobgiar ad el ques madem bains è chiasa. Ilg madem cura chün pigla üna fidtada, inpero che quai dauainta sainza fraudt, ò ingion, mo scha quai nun dauainta in term da dits schi dessi restar pro quai chi ais fat et cura ils ons sun pasats, è chia quel chi dauainta dat afit giavüscha larg als bains: o chiasas, schi ilg dovessi gnir concess, saintza auter intrig. [p. 22 modifica]
[f. 8v] 16.

Co chi s’ des pagnirar.

Ittem ais ordina cura chun vol pagnarar ad ün, e che la contra part s’ les parar dalla pagniurada, schi il des el sün il prossem dy da drett far banir.

[f. 9r] 17.

Dauart ils dits da drett in ciuil.

Ittem in civil sun 2: dits da drett in l’emna, nempe lündaschdi et giöfgia moa schi fuos sün ques dits (s)[f]üro, schi sunœ ils auter dits davo ordinats.

[f. 9v] 18.

Un chi s’ containta per penger.

Ittem ordina, cura chün s’ containta per penger, oder sta aint schi des il cradader pasont ils 4: dits, l’atter di davo ir alla chiasa, nun brich schi ha ilg cradader amo ün di term, mo ingio che quai nun dauainta è chial cradader nun fess schi ais el largk da seis drets è dess far banir amo üna giada, ad ir alla chiasa.

19.

[f. 10r] Un chi les ir or da chia.

Ittem ais ordina, cura chun ais sagüra sunt ün penger et les in ils 14: dits ir alla chiasa et ilg dabitader les ir or chia, oder fuoss dauent schi po il cradader trametter ilg digaun, a far a savair alla glieut da chiasa, ma mentra ilg dabitader compara sün quel di conbain nun brich, schi pol il cradader ir alla chiasa suainter fuorma da drett [f. 10v] il magistrat mandar il digaun in chiasa dal dabitader al intimar chial vêngia in dits et detta respondetia è satisfaction mo ingua che quai nun duvainta, schi pol il cradader clomar sura al Mastral per ün di, a far stimar orra la roba dal detto dabitader et il M dess lura dar ün di da ir alla chiasa et stimar adret lâ: et temp acioe che tottas suomas da daners vegnian pagiadas con comodita dalla roba.

[f. 11r] 20.

Curra ün fuos it or dalla drettüra.

Melgsinauaunt ais ordina cura ün foss it or chiasa or da nossa drattüra, cioe per gunchir è non salvar sia inpromission â honarata glieut chi vessen dauair da del, è chia ne el: oder qualchün in seis nom, nun gnis a dar respondentia ne à sattisfar al cradader sia pratesa, schi pol cradader con ludatscha dal magistra.

21.

[f. 11v] Sgürauntzas.

Ittem ais ordina cura chün ad ün autter ha scrit et sagüra, sün che [p. 23 modifica] bain chi saya e che quai ais in crafft in chiarta et saye è chi al cradader volles far schlobiar, schi dovessi gnir schlobia suainter chiarta et saye, resalf schi fuos fat paichgs incunter stattat, schi des tals gnir chiass [f. 12r] et gnir salua sovainter statut, è caso chial dabitader non hauess ils metz da sattisfar con ilg daner, dauo dit dalla chiartta, è chial cradader stoves ir sun ilg penger schi dess lura ilg drett pretschar quel penger, per lur saramaint suainter dit instrumaint, et ultra dalla stima fatta des gnir refalcat 10 per rentsch, acioe chial cradader nun patescha don da quellas varts nulla dimeno ais dat pro chial dabitader overo ün prossem amy et paraint da saungk possa dit penger in term dün mais recoperar ad el, dont pero al cradader gratta satisfaction et contentetza dauo dit dal instrumaint, et non dauantont in dit temp, schi sea il cradader in passes, sainza autter intrig. [f. 12v] Ittem doves il cradader havair letta davo il penger a mêtter maun sün qual chiauazin chil plascha sco eir dalla roba correnta sinclêgia mobillia cioe quai chi suot 18 R.

22.

Clommar â quint.

Ittem ais ordina, cura chün fa gnir il digaun â pagnarar ad ün auter, è chia el sa sporscha aquint, schi desni amês parts comparair, et spedir gio quint, è quel chi non conpares quel des pagiar tot il quost [f. 13r] che quatras podas ir il quint des dauantar da amenduos parts tras gliet da bain.

23.

Da cunvagnir sainza digaun.

Mêlgsinauaunt ais ordina, cura che duoy havessen da far per üna soma da fit è chial dabitader s’ containta, et da per achiata schi dessi lura gnir ploingk in tuot mödts sco chi fuoss dauanta tras il digaun suainter quaerss et fuorma da drett.

[f. 18v] 24.

Un chi lasha pasar ils 14 dits et nun fa orra.

Mêlgsinauaunt ais ordina, cura chün lasha passar ils 14: dits è nun ua alla chiasa schi des el davo quai socilitar pro il sigr. mastral per la lizientia da podair ün auter dy ir alla chiasa.

25.

Chi nun s’ cuntainta dalla summa.

Ittem ais ordina cadont chün fa banir ün auter auaunt dret è chial plondschader domondont sia pratesa sün el [f. 14r] e chial respus nêga ilg ploingk, è chial plonschader veng via dal saramaint dal respus, è chial güra in quel fat con detta standüda schi nun des lura quel dauo quai gnir retscherchia inguotta et ilg quost des pagiar il plonschader. [p. 24 modifica]

26.

Curra ils 14: dits dessen wallair.

Ittem ais ordina che cura ün pagnarescha ad ün per qualche pratention schi des quals dits vallayr curra ilg drett ais avert.

[f. 14v] 27.

Un chi üna suma da fits nun dumonda in 5: ons.

Mêlgsinauaunt ais ordina quel chi in nossa dratüra oder orvart, ha üna summa da fits, è nun la dumonda ne retscherchia in termal da onss, schi nün des la gnir plü incletta: ne main satisfatta.

[f. 15r] 28.

A che urra ilg dret des esser in ilg lö sollito.

Mêlgsinavaunt ais ordina chia il mastral et güraders, et quels chi haun saramaint pro drett, è chi vengnen banits sün ilgs 2: dits da drett allas 10: urass, schi desni esser in quella urra in ilg lœ sollit e scha ün nun fa quai, è quatras gies sü quêst da drett schi des quel madem portar gio a pagia el haves schüsa legitima.

[f. 15v] 29.

Davart pallatziüs.

Ittem ais ordina cura chün in nossa dratüra sa agravats duna santentia et ves il sen quella da appællar plünavaunt schi dessi quai gnir dat pro da lüna bachietta a lattra, è quel ha letta a produr in scrit oder a bocka mo la pallation sto gnir lavada in ils 8: dits, nun brich schi dessi restar pro sententia fatta, et quai ais dat pro per 20 R. mo da quai ingua ais tschungk orra resalf schi foss da far per fondt oder terrain per bler: oder pack [f. 16r] quai ais dat pro mo taunt inavaunt chia la pallation vein manada, schi des quella sentenzia oder proces gnir fat crafftaivla et süra da quai nun gnir sœvü, e nun des eir per ingiun quost da drett gnir appela, mo ilg cappital et ilg quost dês gnir mara insembel. Ais eir aqui in ilg Tirol dat pro la palation sco da velgnaun eir ad ün confederra or davart nossa drattüra mentra chi sequa la pallation tenor ils art(r)i[c]als.

[f. 16v] 30.

S’ mari(r)dont ün in eister pagais.

Ittem ais ordina, che giond ün or da nossa drattüra, et s’ marides int un eister pagais, schi nun des quel hauair ingüna potenza da trar dauent sia roba infina taunt chel non ha iertta da seis corp mo solum ilg fit dalla roba et ilg fit il dessi gnir dat. [p. 25 modifica]

[f. 17r] 31.

Co chi s' des salvar ad un eister.

Melgsinavaunt ais ordina, schi cades che ün eister hauess aqui da scodar et quels dessan qui gnir salvats soainter chi vein in la drattüra da quel salva eir a nu in medem möt ilg sumgliont eir cun quels in la drattüra da Cluorn da sur: e da suott Challavaina.

[f. 17v] 32.

Scomondadas da farasters.

Melgsinavaunt ais ordina, cura chün eister o follaster haves spais aqui et haves dabit, saya marcedas, oder chial vess inprasta orra daners oder roba, quel madem eister pol aqui gnir fat scomondar è gnir mis in arrest, pilgont orra la prossma drattüra tenor ilg Erbeinung et Vertrag da lascha pro quai rumagnair.

[f. 18r] 33.

Dauart dret da auadesa.

Ittem ilg drett dalla avadessa Mastral et güraders dessen soainter quist tschantamaint et letscha gnir pagiats et santentziar quai chi vain sot quella bachietta, piglont orra quel drett orra taunter portas, che glieut da servitü vegnen a zecer rasalf cura chi vegnen ad ir alla chiasa et quert, et scha somus nun fos avaunt maun oder contantetza lura pollen els ir sun ilg terrain, è fondt, scha bain schi fos aig sumglomtamaing eir la bachietta dalla chiadæ.

[f. 18v] 34.

Daners inprestats.

Ittem per deners inprestats et roba per fits crodats marcedas et spendi da drattüra, mentra chi sea lequit è chial dabitader confessa pero non les pagiar, schi dessi gnir fat santenzia sün ilg clomar sura dal craditor da ir alla chiassa et stimar orra soainter il finger Zaig dal cradader per il pratênt insemel con ils quosts.

[f. 19r] 35.

Basöing da pardüttas.

Ittem ais ordina qualunque giada chüna persona hauess basöing duna perdütta vers dün gürader: oder pladader, overo autra persona ingua chial sez ais schi doves ilg bachietader sün clomar sura dallas parts, comondar al digaun, et ilg far banir inpestiondt, acioe chialla guistia haiga seis cuors.

[f. 19v] 36.

Tagnir avaunt allas pardüttas.

Ittem ais ordina mentra ün ha bsöing da pardütta, et las far banir auaunt dret, schi pol lüna et lauttra part tagnir auaunt Anzug et gegen [p. 26 modifica]Anzug sco eir ilg plonschadar stalgiar sias perdüttas lura supsequenter eir ilg raspus, las quallas perdüttas dessen confirmar lur dit con ilg saramaint opögia chiallas parts interlaschen.

[f. 20r] 37.

Pagiar cuost da dret.

Ittem ais ordina, che quost da drett possa gnir pagia con roba dalg pagais mentra veng pagia in ils 14: dits, mo lasch passar ils 14: dits des gnir pagia con blot daner è mentra veng gnir pagia con roba schi doves quella roba gnir pretschada tras duoy güraders doves eir ilg serviaint dalg drett: oder hoster da 8. dits dauo St: Michêl infina St: chiers brich esser colpont da retschaiver ingiüna (sh) muaglia, et pasont ils 14: dits, è chi nun veng pagia, schï pol in 3: dits dauo ir alla chia per ilg quost da drett.

[f. 20v] 38.

Paigias dalla drattüra.

Ittem des hauair ilg bachietary insemel con seis drett scrivont pladader et raspondader, et digaun, sünt ün dy strasordynary lur past et banidas.

39.

Pagias dal drett in dis ordinaris.

Ittem ilg drett des hauair sia pagia sünt ün dy ordinary per inminchia ploingk chi non eis ier 26: per ün ploingk chi eis ier 52: et mentra las parts tressan ilg ploingk massa alla lunga schi des ilg quost star in racognoschentscha dun hondraivel drett.

[f. 21r] Ittem schün pigla ludatscha, et non pilgia auaunt, schi dess quel pagiar quost 10: et ultra la banida, a banir ün in ilg vy des il digaun hauair 1: et or dalg vy 2: et a laschar â sauair gio ilg drett des ilg digaun havair 1: per gürader.

Ittem mentra il bachiettary insemel con seis drett vessen da ir alla chiasa per pauca suma des ilg bachietary haueir 10: et ils guraders scodum 6: .

Mêlgsinauaunt ilg Mastral: oder bachietary per tor aint üna perdütta des havair ün cruzer.

[f. 21v] 40.

Curr chi vain mis roba in scossiun.

Ittem mentra qualchün mates la roba in scosion oder bau Recht è chial drett haues da stimâr: et partir orra, sea mobal: oder stabel, schi desni hauair per lur marceda ün past al di, et ultra soainter chialla scossion ais dessi restar per racognoschentscha dal dret, dit quost des gnir pagia avaunt tott ater, sea con mobal oder stabel. [p. 27 modifica]

[f. 22r] 41.

Dits strasordinaris per follasters.

Ittem scha un follastêr cloma sura per ün di da drett sea ordinary: oder strasordinary schi dessi gnir concess, et ils quosts da dessen esser in racognoschentscha dal drett.

42.

Un chi da üna uotta perdütta.

Ittem nun des hauair ün chi da perdütta, schabain el gnis bani 2: giadas plü co el gnis bani 2: giadas plü co ilg past pero in üna fatschenta non eis el colpont da dar plü co üna iada perduta.

[f. 22v] 43.

Cura ün vain bany et nun veng ploingk.

Ittem ais ordina de cura ün vain bany et nun veng ploingk, ün or dal vy des hauair 10: l’ et ün in il vy des havair 4: l’ et recherchiar aquel chil veva fat banir opögia chi fuos inpedimaint dalg drett, e chial non podes ir inavaunt.

[f. 23r] 44.

Pagia dün digaun.

Melgsinavaunt ais ordina quai chün digaun des hauair per banir al drett al prüm di 2: l’ e dauo quel 1 l’ por banida et a far setzer il drett 1 l’.

45.

Pagia dalg drett.

Ittem ais ordina mentra üna santentzia ciuilla, tras interceder dalg drett, gnis redütta int ün spruch, schi nun des il dret tor plü co lur quost.

[f. 23v] 46.

Paiga dün gürader da Noff.

Ittem ais ordina, chün gürader da Noff nun des hauair plü co seis mangiar con la drattüra insemel.

47.

Cura chi vain mis pay.

Ittem ais ordina cura qualchün mates pay, per üna suma da daners oder per roba, et non veng santa blott des esser nun vallit et brich gnir salua, et cura chün matess pay il chiau, quel des gnir chiastigia per cognoschentschia dal drett.

[f. 24r] 48.

Cura il dret ais auert.

Ittem ais ordina che 8 dits aunt pasqua: et 8 dits dauo, nun des esser ingiün dret auert, ne per terrêr, ne per follaster, ingualmaing dessi gnir observa alg soing di da Nadal resalv scha il Chiaschlaun haues da basöing dal drett per fats da gronda inportaunza. [p. 28 modifica]

[f. 24v] 49.

Roba dal pagais.

Sequa quay chi ais roba, da nos pagais, nempe strom, fain, furmaint, segial, ièrdi, paing, chiaschöl, tierm, (sh) muaglia sainza menda, chirom, sieu, sondscha, fier, da tottas sorts filonda, (sh) grascha, ponchia, mo chiavos ais tschunck orra.

[f. 25r] 50.

Sculler â Cuoira.

Ittem â trametter scullers a Cuoyra doves ir dauo roda sün inminchia tersal sco da vêlmaing.

51.

Ün chi ha saramaint sur on.

Ittem ais ordina, cura chün ha saramaint sur ôn, a quel nun des gnir schforsa pro ingünas avuadyas: ne procorataryas arsalf ün prossem amy et paraint da saungk.

[f. 25v] 52.

Dauart auuats.

Ittem ais ordina, che ün chi vain constrit avua, saya obliga da tagnir quint da seis poppils giüst et prasamaintg sainza ingiün fraudt, taunt sco schi fuos seis agien fat, per seis saramaint, et cura el pilga comia da sya abuadigia, desal render quint da quâi, chel ha manescha, avaunt ün bachietâry et duoi güraders, et mentra chia quai nun dauainta, schi po ün bachietader far üna visita da ques fats è scha dit auua nun rendas lequit quint schi desal gnir chiastia per racognoschentscha dal drett [f. 26r] et ün avua schel nun ha da far nüglia, schi desal hauair pagia in iminchon 30 l’[£] et scha el haues bler da far des star sia pagia in racognoschentscha dun hundraivel drett.

53.

Uffaunts nun s' dessen seperar da padernuors.

Ittem ais ordina, et dals signurs deputats et reformatuors da amenduoy Tersals per bön racognoschü che ingiun uffaunt nun des pratyst da ingüna chiasa incunter völgia da bap et mama saretirar our da dels, et chiasar da sia posta [f. 26v] fina chel ais marida, et sa ratiront conter völgia dal bab et dalla mama, schi polni dit padernuors disponer sia part diertta ingua chils bain para et plascha.

54.

A chi concedar procurator.

Ittem ais ordina, che ün Mastrel ne bachietary non doves ne a tarêr ne â follaster conceder ingiün pracor[a]tar opögia chel conplescha col saramaint da non savair las fuormass et letscha da nos pagais, et cura el [p. 29 modifica] confessa sco dit ais lura dessi gnir [f. 27r] concess et gnir dat pro et dit procorator doves lura havair plenaria potennza da inbratschiar la causa dalla part et agitâr in dret sea che saya part saya praschainta oder brich.

55.

Suomas da daners.

Ittem ais ordina et dals Sigrs. deputats, et dals 2: Tersals ordinats reformatuors per bön publiche recognoschü, che ingiün nun s’ des prosümar da far chiartas et sommas daners, ater co con daner bluott et quai des gnir fita il daner â 4 l’[£] per R

[f. 27v] 56.

Suomas da danners con roba lovada ô muvailgia.

Ittem ilgs sigrs deputats et reformatuors haun per bain publiche recognoschü et ordina, che scha ün seal chi et völgia far üna soma con roba da nos pagais dess quella roba, daco chla vain datta (daco chla vain datta), gnir specificadamaing scrita in ilg instrumaint et gnir pretschada 15 in lœ dal blot daner, et gnir fita per scodün Rentsch 4: l’[£] il daner overo roba lovada 5: l’[£] per Rentsch et schlobia dessi gnir con daner bluot.

[f. 28r] 57.

A nun far suomas da daners ne con spendi, ne roba dauo lovamaint.

Mêlgsinauaunt haun ils sigrs deputats et reformatuors ordina, et per bain publiche recognoschü, che ingiün hëster ni auters nun s’ dessen prosumer da far chiartas da fit â suma da daners ne con spendiss ne con roba dauo ilg loamaint et ditas somas possem gnir schlobgiadas con roba del pagais, et il fit dess esser â 4 l’[£] p Rentsch roba lovada.

[f. 28v] 58.

Ün in proppia causa.

Ittem ils sigrs deputats et reformatuors haun per bain publiche ordina et recognoschü, che ingiün in proppia causa cioe quel chi da naun la roba nun dess scriver s’ vess ingiün instrumaints ne contracts, dimpersay doves 30 far scriuer ad ün Nodeer, oder scriuont da saramaint oder ünatra qualleficade persuna in praschentscha da duos vardaimblas pardüttas saluont saimper su la inlabravadüra in büna custodya et lander chi gnis contrafat schi des ditas chiartas esser vaunas et chiasœ pro quay gnir chiastigia per cognoschentscha dal drett.

[f. 29r] 59.

Nun inpegniar sün Hob und Guett.

Ittem haun ils sigrs deputats et reformatuors chiata et ordina, che inguna persuna in nos duoy Tersals non doves far ingiün instrumaint [p. 30 modifica] s sun haab Und guedt, mo esser oblig da dar ün penger specificat e non inpegniar sün dit penger per plü co las duos parts dalla wallüta, et mentra chi gnis contrafat, schi des quel chi ha scrit et inpegniat gnir chiastia per cognoschentscha dün hondraiuel drett.

Ittem mentra quel chi ha scrit et inpegna havess nasesita: et vallas vender il penger schi seal oblig prima da spoorscher al [f. 29v] cradader chi ais inpegnia la surra, et dont al prenominat crâdader grata sattisfaction, schi ais quel patrun da far seis nütz contuot.

60.

A non marchiantar cun femnas oder uffaunts auuadats.

Ittem ais dals sigrs deputats et reformatuors ordina; et per bain publichk racognoschü, che ingüna persuna in noss duoy Tersals, non des: ne possa contratar ne con femnas ne con orffans, overo personas chi sun abûadâdas sainza l’auair litzientia et consentimaint del hom, o vero dun auua, è mentra [f. 30r] chi gnis contrafat dessen quels dit contrats esser vauns chiass et da ingiün (valur) wallur, pro quay gnir chiastigia per racognoschentschia dal drett.

61

Chün höstêr nun des dar.

Haun ils sigrs deputats et refo[r]matuors ordina et per bain publick racognoschü che in nos duoy Tersals non des ingiün hêstoêr sa prosumer da dar ne vin, ne auter a femnas, opögia chi sea peravaunt consentimaint dal hom, et schi gnis dat schi non dessi gnir ne pagia ne bone: ne pagia ne benefichia pro quai et mêlginauaunt doues ilg madem hosteêr gnir chiastigia per racognoschentscha dün hündraiuel drett.

[f. 30v] 62.

Un scrivont nun des traparir.

Ittem haun ils sigrs deputats et reformatuors haviont racognoschü per bain publick fat et ordina, che ingiün nodeêr, ne scrivont, ne autra persona chi scrivas qualche contract non dovess traperir ils supra manzunats artichals et mentra chi gnissen traperits, des esser ilg instrumaint vaun et chiass, et altra tot quai gnir chiastigia per racognoschentscha dün hondra drett et la pagia dün nodêer scrivont oder autra persuna chi fess ün instrumaint des esser per üna suma da 50R. fina 60:R. l’[£] 18 e pasont da quai conbain la [f. 31r] suma foss da 100: R. schi non desal tor plü co 24 l’[£] et schla suma foss da 12: R. infina 24 R. dessal hauair 15 l’[£] et da 24 R. fina 50: R. l’[£] 15: è scha la suma fuos da main da 12: R. dessal hauair 4: l’[£] dico l’[£] (8)[4]: è caso chel haves da scriuer in biargiamina schi dessi star in racognoschentscha [p. 31 modifica] dal scriuond, è schal scriuont les ger massa grob, schi dessi star in racognoschentscha dal Mastral.

Et il scrivont in criminal des hauair per ün Unfreht 1: R. et per üna chiarta da santentia in racognoschentscha dal Mastral.

[f. 31v] 63.

Schlubgiar üna soma da fit.

Ittem ais ordina mentra chün less schlobiar oder far schlobiar üna chiarta da fit, schi dessi gnir schlobia soainter chiarta et saye, resalv schi fuos fat paichgs quals fossen conter statut, tals dessen esser chias, et gnir salva soainter letscha statutarya.

64.

Un dabit chi nun veng dumo[n]da in 5: ons.

Ittem ais ordina, mentra chün non [f. 32r] domonda(da)s fits düna soma, al terrer in 5: ons il follastêr in 10: ons, schi non des lura ün da la invya â dita chiarta eser sottapost da fitâr plü, moa solum pagiar la suma cappitalla.

65.

A non scriuer fits pro somas in 3 ôns.

Ittem ais ordina, che ingiün nun sea patrum: ne possa far scriver fits pro la suma infina il spatzi da 3: ons et mentra lura chi nun vêng 20 pagia, schi des dit fits trar intaress con la suma insemel.

[f. 32v] 66.

Pagia dal digaun in civil.

Ittem ais ordina chun digaun dess havair per far üna scomondada in Santa Maria 4: l’[£] et schal ves da passar aint co: l’[£] et schal haues tut oder piglia plü, schi dessel gnir chiastigia per cognoschentscha dal drett.

67.

Quaunt inauaunt il drett des feêr esendo in parantadi.

Ittem ais ordina che cadont üna differentia, [f. 33r] schi nun des ingiun mastral ne gürader ne criminal ne ciuil podair sezêr in sententzia, schal perpilgia in sanguinitat ilg terz gra, mo mentra chi gnis ellet ün güradêr da nöff, è chel ais sura dal terz gra, schi dessal podair sêtzer il mastral ais resalua mentra chiallas parts daun dauô.

Ittem quai che perpiglia in sanguinitat dauart femnas, ais ordina che schi non ais cosdrinadi pol zeer.

[f. 33v] 68.

Dauart far sü roba.

Ittem ais ordina et scomonda che ingiügn in nos duoy Te[r]sals non des far sü roba, ne in: ne or dal lœ e schi gnis fat des esser nun vallit [p. 32 modifica] reseluat mentra scha ün mary et moglier sa lessen in a latter quay chils plascha a gialdair lur vitta orra, pero font su taunt co la acetter sainza disminuir il cappital, schi ais concess, chia quel chi resta dauo, possa gialdayr saintza ingiün intrig, stont pero sainza s’ maridar et cura chi chiapa da quel, schi lura quella roba stata fatta su darchiau crodâr vioa et gnir lascha sieuger als hartavels ingua che la partucka.

[f. 34r] 69.

Dauart far sü roba alla baselgia.

Ittem ais ordina in noss 2 Tersâls chün alla baselgia, possa fa su 10 quai chia ad el bain pâra et plascha quala roba fatta sü des restar alla baselgia raât et ferm zainza contrast; ne contraction dals artauels.

[f. 34v] 70.

Laschar sieuger robas.

Ittem ais ordina che tots 3: Tersals sa dessen laschar sieuger lün a l’atter da totta sorts robas quallas creschan dadaint Crusch, sainza far atter loamaint da quel chi ais fat.

71.

Masurar fuont.

Ittem ais ordina mentra chün wenda ün schlap fondt, è chial vain masüra, è che auaunt dit et on nun vain tut orra ier, schi nun dessi davo quay gnir masüra plü, sco eir atters iers chi podessen crodar generalmaing.

[f. 35r] 72.

Da nun comprar sü ingünas scossas malrichtas.

Ittem ais ordina et scomonda in nos 2: Tersâls, che ingiün nun s’ dess intrometter da comprar sü scossas malrichtas, et scha ün sea chi el voglia inquay treparis, es sotta pena et perdita da ditas scossas plünavaunt gnir chiastigia per racognoschentscha dal drett.

[f. 35v] 73.

Dauart rienvarya.

Ittem ais scomonda in nos 2 Tersâls da totta sorts fits da rienvarigia sotta paina et perditta dalla suma et fits e quay sainza ingüna gratzia.

74.

Chi fes fit in il eister.

Ittem ais ordina in noss 2: Tersals che ingün nun sa dess prosümer, mentre chel gies in il eister a far fit, cioe, renontziont nossas letschas e statuts e quel chi traperis, dess gnir [f. 36r] chiastigia dals Tersals per taunt co la suma inporta et la falla dess partuckar als Tersals. [p. 33 modifica]

75.

Chi nun proceda in drett suainter fuorma.

Ittem ais ordina, cura chün drettas aqui in nossa drattüra, è nun procedess in drett soainter la fuorma da drett nun des nulla dimeno quel gnir bütta or drett, mo ir inauaunt con il haubtsoch, et ils quosts reseluats fina finitiua dalla fatschenda.

[f. 36v] 76.

Sagurar sün ierttas.

Anno 1682: ais dals sigrs deputats et reformatuors ordina et confirma üna letscha statta fatta dals Sigrs dals saidasch in il ôn 1592: Che ingün 10 da ossa in via nun des far ingünas sagürauntzas et sagürar sün iertas chi haun da gnir: et da crodâr, ne dauart bap ne dauart mama soêr et söra, ne inpegniar, ne vender ne baratar infina taunt et usche löing [f. 37r] che ad el nun ais croda l’ierta, et quel il qual in quei surpassess, et da ossa invia sagürass ad ün ater sun sia iertta schi dessen quellas chiartas esser mortas chiasses et invallidas, et ultra da quai dess quel il qual in quay surpasses gnir chiastigia per racognoschentscha dün hondraiuel drett.

[f. 37v] 77.

Cumpront ünqualche armaintal al qual fuos malnett.

Ittem ais ordina, cura chün comprass: oder vandess ün (sh) armaint, è quel chil compress il mazess in term da metz on è dit armaint foss malnet cioe da lavrusia, schi dess quel chel veua compra dess conpatir il fain è pasont il term supra manzunat cioe mez on ais tschunck orra.

[f. 38r] 78.

Curra ün compræs üna s. h. wachia la qualla surrportes.

Ittem ais ordina, cura chün cunpras üna s: h: wachia è quella surportes ultra da 21: dits dal temp che quel chi la venda da cha la dess far schi sea colpont quel chi la venda, oder al comprader 3: l’[£] alg di, et pasont ils 21: dits schi dovess la suportadürra comanzar dal prüm di in via [f. 38] è mentra dit armaint gratgiess ad esser vot, e chi crasches intrig da quellas 21: dits in via, schi dess quel chi venda, esser patrun da gragiar l’invernadüra: et tor inauo larmaint.

79.

Fit da fain.

Ittem ais ordina, cura chün inpraista daners sün fain è chial dabitader sainta ilg daner aunt il term schi non ais el colpont da dar plü co 5: l’[£] per scodun Rentsch.