Stóries e chiánties ladines/XII
 |
Questo testo è incompleto. | |
| ◄ | XI | XIII | ► |
XII. L Giat Fòsc.
Jů a la Plī dĕ Marò fṓl zacan n contadin;
Sůa chiaşa di nes pói, só inòm chiamó manco;
Mò kël kʼ i ves òi di, kël è pa vëi dĕ fin:
N giat āl, kĕ sĕ tlamā e ḗ tlamé da důtʼ Banco.
L contadin, kʼ ḗ n Marò, tegniva sůn só giat,
Pró důtʼ laldāl sůa bèstia plů kĕ scicada;
N bon i orṓl, con rejon od inch a tórt, da mat,
Bëgn kʼ ëla fòs da důtʼ zënza dlonc skivada.
L giat fṓ, per èster giat, zënza confront dër bèl;
Fòscia scèkĕ l’ infér fóva sůa pilicia,
Ignó dʼ ater corů nĕ nʼ avel tac o anèl,
Scèc á datrai la bèstia, kĕ kīr soricia.
Per èster tan bèl fòsc i digeōn soënz malan;
Dĕ malan parṓ chi i oedli da ria chiaradůra;
Šʼ ël ariciā pa spó tel sën só gran polan,
Èssen minè da impró l momënt dĕ tortůra.
Só maolamënt, důt ater fṓl kĕ bèl conzért;
Fa fageṓl tan da salvergin e da incrëscĕ,
Kʼ an aspetā la fin dĕ só maolé dër ért,
Cīs šʼ an lʼ aldī, can kĕ la lůna ḗ tel crëscĕ.
L bůr maolamënt aldīn dĕ dí, nó mai dĕ noet,
Perchi kĕ da scorënta noet slondernavel;
Scèkĕ ki da dĕ noet nʼ in dével nia del lèt:
L Marò, del sëré da it dĕ ban se porvavel.
Finèstres, pórtes, důt cant podóven sëré;
Só bůš ciafava zënza gran fadia Banco;
Olá kʼ ël gis la noet, degůnʼ nĕ lʼ ès stomé,
E l contadin, só bon patron, chiamó manco.
L cažo orṓ, kĕ l Marò ès chièz da fa a san Martin
Intardivè n pů scialdi s’ ḗl per afari,
Kĕ n’ orṓ avëi per nia dĕ nó degůna fin,
Bëgn kʼ ël fòs bagatèles ma e “larifari”.
Inscí batṓ l martèl dĕ chiampaní diž bótʼ
E na gran strada ā fata bèl lůna plëna,
Kĕ nóš Marò la bona noet lascia a dòi zótʼ,
K’ i ava paiè, dĕ sů afari contënt’, na cëna.
L bon contadin sen va contënt da Picolin;
L vin sëntel dër del vérs per sĕ mët in strada,
Travérs l bůr bósc dĕ Pláies lonc e lérc, zënza fin,
Olá kĕ gënt da lʼ Órco è soënz strabaciada.
A mèz Pláies fṓ revè con var saori l Marò;
A ki kĕ nĕ conëš kël póst, n crist lʼ insëgna,
Da man fat půc espérta, dĕ laúr scialdi grò,
Mò bůrt o bèl, vignůn a lʼ odëi sĕ sëgna.
Sůra kël crist tel bósc sůra strada vèl n plan,
Nó gran nó pič, mò bon asá per na fèsta,
Kĕ valgůnʼ òiĕ fa a mèz kël bósc bèl kīt e gran,
Kĕ tra dʼ atri bóscʼ taiá intīr chiamó nes rèsta.
Nóš contadin pasava l crist dlon sĕ signan,
Bëgn contënt dĕ podëi piè jů vérs Longièga;
Mò důt ten iadĕ vèghel sůra ël sdlominan
E alda n šesůr, scèc val morin ciafès lʼ èga.
L Marò da bráo Ladin ava gran ardimënt;
Zënza dī pensé val sů da këla véra,
Coriůs dʼ odëi la gáoža e kël romblenamënt,
Kĕ sĕ féž aldi iló sůn kël tóʼ dĕ téra.
Apëna trënta vareš per l bósc avel fat,
Kʼ ël vèga dan ël na chiaşa ilominada;
Palaz parṓl, per èster abitè dër at
Da gënt dër a lʼ in grana e dër bëgn aoşada.
L Marò pró na finèstra ciotiava e chiarā:
Scèc incanté restavel da la belëza,
Kʼ ël odóva tĕ kël palaz e considrā,
Chiaşa nʼ āl mai chiamó odů dĕ té rikëza.
Bèla grana, corida dĕ drap ḗ la stůa;
Tʼ a mèz sů sòt n bèl gran candelīr odóven,
Da les pérts mëşes plënes dĕ pom, për ed ůa;
Chièz kʼ ël indeletā, podëi tó podóven.
Mò půcʼ ā şëgn dĕ la orèla dĕ gi dṓ al mangiè;
La sozietè pensava iló ad atres cóses:
Balé, trá saltʼ, rodé, scèc té vidī scrichiè,
Këš fageóven iló, scèc gonót a Dóses.
Nóš půr Marò dal dī chiaré odóvel důt fòsc;
Ëles odṓl iló dër bëgn conesciůdes:
Da Longiarú nʼ ḗl troepes, půchies da Colfòsc,
Valgamía da Marò, dal dí da inrè odůdes.
Dĕ důtʼ i lůš ladins nʼ ḗl l plů da san Martin,
Mò këstes fóva in gran pért bëgn scialdi zótes;
Snèl fóva l bal, les ródes bèles, zënza fin,
L důt confòrm a la můžiga ed a les nótes.
Dĕ jones e dĕ vèdles nʼ ḗl dĕ vigni lůc,
Mò dĕ důta la gran bèla radonanza,
Kĕ tĕ kël bèl palaz fageóva kël bèl jůc,
Ā les jones, scèc ël è dërt, la maioranza.
Cīs de Badía, la val sopérba, fṓl troec můš,
Bī cụci, nëtʼ, gentī, jonʼ, dĕ prụma insciůda;
Këles da san Chiašan fageṓ důt in nascůš,
Scèc vignůna temů sʼ ès dʼ èster odůda.
Les plů incómpres paróva këles da La Val,
Per ater bèles tochies e bëgn nodrides,
Mò peşóchies n pů masa per sĕ dé iló al bal,
Del rèst espértes cër bózes bëgn implides.
Vestides fṓles důtes bél avişa ůnfat,
Mò tra jones e vèdles fṓl desfarënzia:
Këles portava n guant dĕ bèl patůč fòsc fat,
Kĕ sĕ convëgn a stato dĕ penitënzia.
Bèl fòsc ḗ l bůst, con strísciores dʼ ór da les pérts,
Fòsces fóva, scèc důt, inchiĕ les gonèles,
Bèles longies, per n bal magari masa ognérts;
Fòš évi chi i chialzá e důtes les cordèles.
I cói bi blancʼ fṓ zënza pèza e fazorī,
Mò bëgn fornis vignůn dĕ bèles morones,
Vignůna dĕ trëi cói důt lominůš e bī;
Manies fòsces corī les sciables torones.
Sůl chiè nʼ aveles nia, nó ciůria nó chiapèl ;
I chiavëis, důt desliá scèkĕ bèles tlines,
Sʼ arbandonava a vigni sòfl dĕ vënt morjèl,
Levé dal movimënt dĕ les balarines.
Les morones cër l cól portava n fornimënt:
Dĕ blòta sëda cụcena na cordèla,
Kĕ, tel cioló tacada ia dṓ dĕ fin argënt,
Revā důt sflindernan a pè a la gonèla.
Griš fóva dĕ les vèdles ëles l fornimënt;
Chi l chiè áveles cori da na ciůria griža:
Na cordèla portā chi kësta sór dĕ gënt,
Mò del corů, kĕ mòstra na vachia friža.
Jonʼ fóva důtʼ i ëi gnůtʼ a kël divertimënt,
Vestis důtʼ da catif e con guant da fèstes:
Chialzes blanchies, la braia dĕ goron liciorënt,
Chialzá da stlares, mò dĕ módes forèstes.
Corpèt portava důtʼ bèl fòsc e lominůs;
L corpèt da it, pró důtʼ plů cụce kĕ sanc fóvel;
Cër la vita ā vignůn só bèl ciòl dër preziůs,
L sëgn, kĕ vignůn oróva, a mèz l ciól metóvel.
Chiapèl portava spiz ed alt vignůn sůl chiè,
Forni dĕ plụma bèla blanchia e dër longia,
Kĕ sĕ moióva e sfloternava mindechiè,
Scèc bisca desenòşa sůa lënga slongia.
Jonʼ e jones balava man in man adụm;
Les vèdles ā per balarin na granara,
Kĕ portava sů insom l manĕ na bèla lụm:
Bëgn fèter balarin, kĕ balava para.
I bai tĕ këla radonanza da iló fatʼ
Fóva dĕ vigni sórt; l plů fṓl la Forlana,
Kĕ descedava důta këla fòla ad atʼ,
Kʼ ḗ gonót dĕ sórt sospetòşa e mondana.
I joblèri ‒ chi orès pa chiamó dĕ plů bèl? ‒
Fṓ dĕ granʼ bī giat’ fòš, cofá důtʼ sůn mëşa;
Sèt en fóvel in důtʼ; vignůn sůl chiè ā n chiapèl;
La còda a dërta sů scèc vachies kĕ bëşa.
L prụm giat, n dër soperbon, sonava l bonbardon
Cër l cól āl intercoré na vëta blanchia.
L second sonā la zitra e parṓ nʼ avaron,
Kirī trés valc, kʼ ël savaiava dʼ avëi manchia.
L térz manegeava l tlarinèt da bëgn espért,
Mò tĕ sů oedli ligeṓn la gran bůrta invidia.
L quart batóva l tambůr e parṓ bráo dĕ só ért,
Mò zënza odṓn, kʼ ël fòs inclinè a lʼ azidia.
L quint, kĕ sonā la vidora, ḗ n dër maladët;
Kël fṓl bůrtes pašions e idés kĕ piziava.
L sést, maèster dĕ trombëta, fṓ plů kʼ i atri nët,
Mò desenůs scèc té rabiůš důt in sbava.
L šétim fṓ da soné i orghi da mantež dër bon,
Mò tormenté kʼ ël fóva da na gran gòla
Trascorāl soënz la můžiga per val giaolon,
Kʼ ël odóva sůn mëśa tĕ na bèla òla.
Nóš půr Marò chiarava trés, ël è pa vëi;
Imponté stḗl iló dan këla finèstra,
Les mans plënes dĕ soiůs slargiades sůl parëi,
Scèc ëles fòs tacades con largiè o maèstra.
Só chiè důt mat rodā con gran cigidamënt,
Tormenté e spaventé dĕ só bèl giat, Banco,
Kʼ ël ā odů sonan l bonbardon tra këla gënt
E conesciō tra i atri giatʼ l’ ůmeltè l manco.
N còlp sůrt l’ á descedé da këla ciornitè;
Ponů fóvel e sdraiè a mèz kël plan per téra;
Desparů fṓ l palaz, giatʼ e důt l comitè;
Tĕ só chiè sëntel n gran mé, kĕ tira e zéra.
Da lonč tocā sůa orëdla n bèl pič son lişīr
La chiampana ḗl, kĕ salodā adòra Maria;
A kël son sant devënta l Marò indṓ sinzīr,
Alza la mënt a Dī e a Maria e sen pëia spó indṓ ia.
A chiaşa růl in mal èster, důt pensirůs,
Mò dĕ vigni gran prigo sĕ sëntel franco;
Dʼ odëi só giat, só bon joblèrĕ, èl dër coriůs,
Mò desparů è da këla noet incá Banco.