romancio

Chasper Bardola Indice:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, XI.djvu Novelle (Bardola) Intestazione 27 febbraio 2016 25% Da definire


[p. 235 modifica]

Novelle.

Il doga da Vanescha.

Que vain raquintà, cha dal temp ingio il stadi venezian floriva, schi cha’ l doga, il qual eira ün hom giuven, nella flur dels anns, tschercheva da’ s maridar. El non desidereva pero, ne richezza, ne pür üna giuvna da sang nöbel, d’imperse üna giuvna sana, sincera, da buns custüms e virtüdaivla.

Tuot las giuvnas ch’el cognoschaiva e chi direct u indirect da seis cussgliers al gnivan insinuà, — sia per ün u l’oter motiv non al sottisfeivan.

Tormentà da quists pissers non havaiva il pover doga la dessiderada quietezza, ne sü’ l di, ne la not.

In quista sia travaiglia, havet quel üna not, ün singolar sömi, ingio Sanct Petrus al preschaintet — üna stupenda bella giuvna, avant seis ögls — dschand: „Quista giuvna ais quella, sco cha tü dessidras, — pero, suot la condiziun, cha tü saimper vögliast havair la toccanta feduzia da sia fideltà; mancast da feduzia, schi haverast da surviver grands displaschairs. Seis nom ais Cornelia — .“La visiun allura sparit.

Svaiglià la daman, al eira la visiun da seis sömi — St. Petrus e la giuvna — saimper avant ögls. Tuot sias retscherchas pero, fattas in domanda … al füttan invann; e non saviand nell’üngüns da seis cussgliers allura — dar quint — d’üna giuvna co’ l nom Cornelia, laschet el clamar tuot, ils magos — o sia interpreturs dels sömis da seis stadi; pero - neir quels non savettan dal dar üngüns sclerimaints.

Fich attristà stübgieva il bun doga in domanda di e not, in möd, cha tuot seis cussgliers e spezials amis feivan da lander pissers.

Qua al portet ün di ün dels magos ün spejel, dschand: „Piglia quist spejel e va oura nel vast muond; in ogni lö — grand e pitschen, — cha tü arrivast, guarda nel spejel; e cur tü vezzarast in quel üna giuvna, schi in quella citad u sia lö, ais da chattar la Cornelia.“ [p. 236 modifica]


Sainza perder temp as mettet il bun doga subit in viadi, passant citads e comüns saimper guardant nel spejel, ma quel non al deiva üngüns indizzis, usche ch’el bod haveiva pers la spranza, per rituornar darcheu in sia Vanescha; qua cha finalmg arrivand in ün comünet vezzet el, a sia surpraisa — nel spejel, üna stupenda bella giuvna — preziss tal e qual, sco ch’el s’algordeiva da havair viss nel sömi.

Tuot allegrà, da havair finalmg podü chattar il lö da sia desiderada, entret el nel comün, e bod al füt insegnà la chasa da sia Cornelia, ingio el chattet eir la giuvna, chi confrunteiva del tuot preziss alla figüra vissa nel spejel e sia visiun.

Haviand la giuvna, a medem temp, gnü ün eguala visiun, ch’ella dvaintarà la duoña del doga da Vanescha; e’ s dant el allura, sco il tal da cognoscher, non düret löng as decider a lur vicendevolas impromissiuns; pero darcheu sot la condiziun fatta della giuvna, ch’el deiva saimper conservar la feduzia da sia fideltà, sco chosa soincha; que ch’el solenamg eir impromettet.

Chattà usche la desiderada spusa, as mettet el cun quella subit in viadi vers sia chapitala, ingio sequit allura, cun l’algrezcha da tuots seis sudits, bainbod eir las grandiusas nozas.

Il bun doga passanteiv’uossa, cun sia giuvna duonna, e bainviss da seis pövel, üna vita beada; ma bainbod arrivet a sia disgrazcha, ün grand signur eister in Vanescha, qual laschet, a seis bsögn fabrichar ün nouv palazzi vis a vi il seis.

Siand allura quist eister signur üna persuna fich educada, schi entret tranter qual e’ l doga, üna visibla intim’amicizia, quala allura bainbod svagliet pro ’l doga — sainza minims motivs — il suspet, cha sia duonna possa havair tschertas zopadas relaziuns cun quist eister.

Per gnir all’avant a quista sia gelusïa serret el aint la giuvna duonna in üna stanza serrada, o sia garantida tras set üschs e serradüras, cun ün unic chignöl a seis passatemp. Abain ch’ella podeiva havair in quista sia stanza, tuot seis comods e gniva lapro trattada del tuot signoril, schi istess stoveiva la buna duonna as resentir, sco ’l canarin in sia chabgia — priv della necessaria e bsögnusa libertà.

Cridant tschercheva, in tuottas manieras la buna düchessa, dal perschvader sia inozenzia, in vista cotals malfondads suspets; schi dafatta cridant al treiva quella attent, sün sias soinchas impromissiuns fattas, nels prüms momaints da lur vicendevola cognoschentscha; — e co ch’el uossa la serra aint — e la priva da sia necessaria e bsógnusa libertà; in möd cha’ ls plands e’ ls imbüttamaints da sia duonna, al gieivan effetivmg a cour, ch ’el ogni vouta svess crideiva cun grossas larmas; ma inchadainà [p. 237 modifica]da sia sgrischaivla gelusia, non as fideiva il pover tamberlan, nemain da tour sia Cornelia cun el in bratsch, cur ch’el gieiv a spass, e l’inozainta düchessa reisteiva usche contin serrad’aint.

Da quist seis ignorant trattar a sia duonna, as laschet il signur eister gnir compassiun, ch’el nel azopà as decidet dalla deliberar.

A quel scopo clamet quel ün architect, qual secrettamg perfouret sot terra üna foura, per transir da seis palazzi, in quel del doga; e que apuncto nella stanza, ingio la düchessa eira rinserrada.

Perdert allura la foura per podair transir, portet il signur eister svess la notizia alla pouvra duonna, ch’el sia gnü per la deliberar da sia preschunïa; chosa ch’ella allura abratschet, siand svess l’utschè brama la libertà.

Allura sün special giavüsch della duonna, in vendetta da sia lunga preschunïa, decidettan e’ s convgnittan els duos, da s’ narrantar il doga per seis puchads in diversas manieras; accio quel, in seguit lur fügia vezza aint, il success da seis violent agirr, cun romper sias soinchas impromissiuns tras sia testarda ed ingüsta gelusia.

E sco per avant savet il signur eister, a saimper — sot chappa fintara, o sia simulastra — tgnair il doga in amicala confidenza, e sco tal gnit quel allura invidà, pro ün conviva cha’ l signur eister deiv’a seis amyhs.

In quist occasiun vezzet il doga, l’anè da spusa, ch’el haveiva gnü dat a sia Cornelia, nel daint del signur eister — e subit mez confuss al dumandet el: „D’inuonder ch’el haja quel anè?“

Meritism signur doga, dschet il signur eister: Eu am he fat spus e la spusa, chi arriverà bainbod qui, am he tramiss quel da regal.

Gugent füss il doga idt subit pro sia Cornelia, per vair sch’ella haja dat davent l’anè, ma istess non sus-chet el da bandunar la compagnia.

Passantà il conviva, as fet el spert davent — ma nel temp ch’el douvreiva per rivir set üschs a gnir pro sia Cornelia porteiv’il signur trass la foura zopada, quala saimper gniva cuvernada cun üna comoda, darcheu l’ane nel daint della duoña.

Entrand allura pro sia Cornelia e vezzand l’anè in seis daint, raquintet el allura sia surpraisa, dschand: „Nos vaschin, il signur as ha fat spus e sia spusa el ha regalà ün anè — preziss preziss — sco teis, ch’eu bod dubiteiva chi füss quel.“

„Ach, al respondet sia Cornelia serrada sot set üschs e serradüras, a’ t bastarà bain, cha dit anè poss esser garanti.“Allura passet el plan plan per plan per seis fat dschand: „Schi, cara Cornelia, schi tü hast’ raschun.“

Bainbod dopo füt il doga dal signur eister darcheu invidà pro ün segond conviva dat a seis amihs; ingio el cun surpraisa vezzet il chignöl. [p. 238 modifica] ch’el haveiva dat, a sia Cornelia per seis passatemp nel bratsch da quel. Mez confuss domandet el darcheu: Dinnonder ch’el haja survgni quel chignöl?

Sül che seguit la medema resposta: Sia spusa, chi nels prossims dids haja da rivar, al haja tramiss pro.

Darcheu non sus-chet il tamberlon bandunar la compagnia plü bod — e fini il past festinet el, ad ir pro sia Cornelia per vair il manco del chignöl; ma avant ch’el haveiva rivi set üschs, eira il chignöl darcheu retuornà.

Entrand allura pro sia Cornelia e vezzand il chignöl in seis bratsch raquintet el darcheu, sia surpraisa schant: „Nos vschin il signur ha un chignöl preziss, preziss — sco teis schi usche preziss, preziss, ch’eu del segür crajeiva chi füss quist.“

„Ma quist non po ir oura sur set üschs e serradüras, sainza cha tü rivast“, dschet la Cornelia; „que sun bler asens chi as sumeglian. Usche ch’el darcheu giet plan plan per seis fat dschant: „Schi chara Cornelia, schi tü hast raschun.“

Finalmg l’invidet il signur a sias nozzas al giavüschand ch’el in compagnia della düchessa faran il bain da tour part.

Sü’ l che il doga per non gnir oura cun la pomma l’ingrazant dschand: „La duchessa sia ün pa indisposta non possa percio tour part pero ch’el accepta cun plaschair.“Arrivand allura il di dellas nozzas nella sala dels chambrers, salüded el la signora spusa eistra, quala haveiva la vista cuvernada sot ün flor, cun tuotta decenza, la giavüschand in seis nouv conjughi sanda, fortüna, cuntentezza e bun’abinanza.

Passà a allura nella baselgia da St. Marco il act da conjunction, ingio el insembel cun tuot ils nozzadurs füt eir preschaint sco testimoni, partit allura il nouv peer sün ün bastimaint dschand: „Per far ün viadi da nozzas, in terras na contschaintas“ingio eir el cun ils oters nozzadurs cumpagnet il nouv peer fin sü’ l bastimaint, ils giavüschand „bun viadj“.

Rituornond allura il pover doga in seis palazzi volet el bainbod far üna visita a sia Cornelia, essendo, ch’el nella spusa del signur eister haveiva observà — tscherts gests e mots simils a quels da sia Cornelia — chosa chi bod al traiva darcheu in dubitanzas; ma siand, cha’ l signur eister haveiva da sia spusa survegni ün anè preziss sco l’anè da spusa, ch’el haveiva dat a sia Cornelia, ed in seguit eir ün chignöl, tal e qual sco cha sia Cornelia haveiva a seis passatemp, schi al eira la dubitanza schvanida; refflettand cha insembel cun legual anè et egual chignöl, possa eir ils trats, mots e gests della eistra spusa, esser egual a quel da sia Cornelia. Fand allura la visita, chattet el a seis grand displaschair la stanza vöda e la foura, tras la quala sia Cornelia al eira passada. [p. 239 modifica]

Surprais da chattar qua ils visibels signals della fügia da sia Cornelia; e non be la fügia d’impersai eir amo il manar pel nas „il doga de Vanescha“al privet que per löng l’inclet e la favella, in möd ch’el finalmang battü del displaschair, feil e verguogna, rituornet plan plan cridant in seis cabinet; laschand in sia distracziun tuot ils set üschs averts e non savet ne podet l’intera not cludir ögl.

Il di dopo, refflettand inavo sur ils temps passads cun plü serraina reflessiun e chattand qua tuot ils averts, ressentit el seis sbagl dschand: „Scha tu havessast laschà quels sainza maj serrar schi havessast amo adüna tia Cornelia. La pouvra duonna ha stovü gnir a quel pass per as deliberar d’üna continua pregionia.

Tü esch stat tras St. Petrus usche conciss e cler adverti e da parte tia spusa a seis temp gnü raccommanda — sün feduzia — e hast rot tia impromisiun tras ün violent agirr. Tü svess est la cuolpa e meritast, usche tuot quist contuorbel.“