Vincenzo Dessì

1898 Indice:Rivista italiana di numismatica 1898.djvu Rivista italiana di numismatica 1898/Numismatica/Bosa Zecca di Bosa Intestazione 5 febbraio 2020 75% Da definire

Questo testo fa parte della rivista Rivista italiana di numismatica 1898

[p. 180 modifica]


ZECCA DI BOSA.


Dopo il privilegio conceduto dal Re Alfonso V d'Aragona al maestro di zecca Silvestro Colomer il 15 maggio 1443, di coniare monete nel regno di Sardegna, probabilmente come ad Alghero così a Bosa vennero battuti reali minuti al taglio e titolo stabilito nell'ordinazione del 27 gennaio 1442, però nessuna moneta col nome di Alfonso apparve in luce finora che possa attribuirsi alla zecca di Bosa.

L' insigne archeologo sardo Giovanni Spano pubblicò nel Periodico di Numismatica e sfragistica, anno V, fasc. I, due monetine della raccolta Mocci di Bosa, che ritenne coniate tra il 1387 e il 1395, cioè durante il regno di Giovanni I, d'Aragona.



1. — D/ — + IOANES : REX A fra due cerchi di perline, scudo d'Aragona.

    R/ — CI VI BO SE fra due cerchi di perline, croce patente accantonata da quattro globetti, le estremità della croce dividono la leggenda.

Raccolta Mocci, Bosa, peso gr. 1,300.


2. — D/ — + IOANES : REX : AR. Scudo triangolare d'Aragona dentro un cerchio di perline.
[p. 181 modifica]
    R/ — CI VI BO SE. Croce patente accantonata da quattro globetti, le estremità della croce dividono la leggenda.

Raccolta Mocci, Bosa, peso gr. 0,8001.

Dai qui portati documenti si rileva che prima del 15 maggio 1443 non vennero coniate monete in Sardegna, per conto dei re d’Aragona, che nel Castello di Cagliari (eccezione fatta di Villa di Chiesa che coniò alfonsini d’argento e alfonsini minuti nel primo tempo della dominazione Aragonese, cioè per Giacomo II, Alfonso IV e Pietro IV), quindi i due reali della zecca di Bosa sono da attribuirsi a Giovanni II fratello e successore di Alfonso V.

Il documento riportato dallo Spano potrebbe solamente provare la coniazione di monete a Bosa, Alghero, Sassari, ecc. per conto dei Re d’Aragona, dopo il 1443, e non prima.

Nell’epoca in cui regnò Giovanni I (i 387-1 395) la città di Bosa faceva parte del Giudicato d’Arborea, come risulta dall’atto solenne di pace concluso e firmato nel 24 gennaio 1388 tra il Re Don Giovanni d’Aragona e Eleonora d’Arborea, col concorso delle città, ville e comuni dipendenti da quest’ultima2, fra le quali la città di Bosa che concorre all’atto di pace a mezzo del suo sindaco e procuratore Galeazzo Masala; e non essendo fra le città che nello stesso atto figurano sciolte dal giuramento di libertà, e restituite al re D’Aragona3, ne risulta che continuò [p. 182 modifica]a far parte del giudicato d’Arborea. Soltanto nel gennaio 1410 Pietro Torrelles luogotenente generale del Re don Martino, fratello e successore di Giovanni I, s’impadronisce della città di Bosa, rendendola all’obbedienza del sovrano4.

Con ciò credo aver sufficientemente provato, che le monete portanti, nel diritto il nome del re Giovanni, e nel rovescio l’iscrizione CI VI BO SE, furono senza dubbio battute tra il 1458 e il 1479, durante cioè il tempo e per ordinazione di Giovanni II d’Aragona.

Sassari, 30 gennaio 1898.


Vincenzo Dessi.






[p. 183 modifica]


DOCUMENTO I.


12 ottobre 1435.


Dieta die Intus domos Tergane sine consilii ville Alguerij venerabilis Thomas prats Nicolaus de abella Franciscus mayol et Johannes roffre notarius per consilium ville Alguerij electi ad interveniendum monete fiende jurarunt et prestarunt homagium in posse dominj Jacobj de besora viceregis se habere bene et fideliter in faciendo seu fierj faciendo dictam monetam a (sic) honorem et seruicium dominj Regis et utilitatem ville Alguerij et si sciuerint fraudem denunciabunt.

Testes nobilis Johannes prado de la casta miles et paschasius bonuche habitadores Alguerìj.

(R. Archivio di Stato di Cagliari, Vol. b d. 9, fol. 89).



DOCUMENTO II.


27 gennaio 1442.


Nos Alfonsus dei gratia Rex ’Aragonum Sicilie citra et ultra farum Valencie Hungarje Hierusalem Maioricarum Sardinie et Corsica Comes Barchinone Dux Atenarum et Neopatrje ac eciam Comes Rossilionis et Ceritanje — Recolimus nos jam diu est nostro cum priuilegio magistrjs officialibus et ceteris de officio nostre side dicti Sardinia Regni inter cetero concessisse monetam cudi posse videlicet quod denarij finj argenti ondecim pro quolibet Regali tres solidos minutorum Callaritane monete valituro et in quolibet argenti marco Septuaginta dictorum Regalium jn ligua apponj possint prout in dicto priuilegio continetur. Nunc autem certis bonis respectibus digne moti quos in presenciarum ex [p. 184 modifica]mere non curamus et aliter utilitatem dicte Sicle que pene destructa est probe concernentes tenore presentis nostri priuilegi de certa nostra scientia et expresse modum cudendi predictum ad nostrum tamen beneplacitum vt infra mutamsu ac graciose concedimus eisdemque magistris et ceteris de officio ipsius Sicle presentibus et futuris licenciam et facultatem plenariam monetam cudendi impartimur hoc modo quod ex nunc in antea omnj futuro tempore per eosdem in dieta Sicla decem denarij bone legis sine argenti fini prò quolibet Regali valituro: tres solidos minutorum diete Callaritane monete ex quibus Regalibus jn marcho septuaginta quatuor recti tamen ponderis cudi sine apponi possint, Cum diminucionibus tamen emolumentis salarij et lucrjs consuetis et jn premeneionato priuilegio ad quod nos refferimus eiusdem Sicle Magistris et officialibus concessis speciffice declarans juribus nostris semper reservatis. Eciamque jn augmentum postioris (sic) gracie predictis Magistro et officialibus ipsius Sicle licenciam concedimus et faeultatem graciose plenariam impartimur ex quo dictum R’egnum est paupertate grauatum atque monete indignum quod possint de cetero atque valeant usque ad summam dumtaxat viginti quinque milium Marchorum jnfra quinquennium et ex post secundum formam predicti priuilegij jn dieta Sicla cudere seu cudi facere Regalia minuta diete Callaritane monete que sumam seu valorem vnius majorjs Regalis decem oeto assendunt ac ex illis jn marcho quadraginta quinque solidos apponere possunt legem seu ligam argenti non mutando. Mandantes propterea , etc. Datum jn nostris felicibus castris contra et prope Neapolim die vicesimo septimo mensis Januarij quinte jndieionis Anno a natiuitate domini MCCCCXXXXII.

(R. Archivio di Stato di Cagliari, Vol. k. 5, fol. 45). [p. 185 modifica]


DOCUMENTO III.


13 maggio 1443.


Nos Alfonsus dei gratia Rex Aragonum etc. Memjnjmus anno superiori concessisse deliberate, et scienter ac expresse prjuilegium seriey sequentis....5. Propter quodquidem priuilegium statis dare prouide et suficienter, ac prout ad nostrum Regis Principisque officium spectat proque rei publice diati Regni utilitate debetur cauisse existimamus et fieri prouidimus ac cudi monetam modo et forma predeclaratis quia tum ut nobis retulit et querulose exposuit fidelis noster Siluester colom̃ sicle dicti regni sardinie magister licet post nostrum preinsertum priuilegium ad possessionem cudendi monetam in Sicla ipsa juxta priuilegij eiusdem continenciam de voluntate et consensu seu permissu officialium tam maiorum quam minorum ad quos spectaret dicti Regni, ac signanter consiliariorum Ciuitatis et Castri Callarj admissus extiterit et monetam juxta tributam sibi potestatem ac licenciam cudere inceperit et continuauerit vsque nunc, tamen reuoccato aliquantulum proposito consiliarij anni presentis diete Ciuitatis assumptis coloribus non nullis parum sistentibus tentant, et intendunt tentare, impedire et perturbare dictum magistrum Sicle super moneta predeclarata cudenda, que ras contra nostrum optimum priuilegium preinsertum de directo est. Nam in eodem preinserto priuilegio ita lucide scriptum de moneta cudenda est et ad quam liguam vt nulla tergiuersacione jmpedirj possit estque premissum expresse quod infra quinquennium possit et valeat dictus magister vsque ad’ sumam dum taxat viginti quinque milium Marchorum de moneta predicta cudere, prout extensius et plenius declaratur in priuilegio preinserto: verun...., etc. Datum jn Castro capuane Neapoljs die quinto decimo mensis Madij Anno a natiuitate domini MCCCCXXXX, Tercio.

(R. Archivio di Stato di Cagliari, Vol. k. 5, fol. 95 r.°).

[p. 186 modifica]


DOCUMENTO IV.


15 maggio 1443.


Nos Alfonsus dei gratia Rex Aragonum etc. Attendentes superiori anno cum nostro expresso priuilegio extitisse concessum quod sicut aliis Magistris racionalibus ac ceteris de officio Sicle Regni Sardinie concessum fuit monetam cudi posse sich quod denarij fini argenti undecim pro quolibet regali tres solidos minutorum Callaritane monete valituro et in quolibet argenti Marcho septuaginta dictorum regalium in liga apponi possent, prout ex priuilegio inde per nos concesso . est videre possetis vos fidelis noster Siluester colomerij Magister, dicte Sicle ex eo tunch in antea et omni futuro tempore jn dieta Sicla cudere dictam monetam ponendo dum taxat decem denarios bone legis sive argenti fini jn quolibet dictorum regalium ex quibus regalibus septuaginta quatuor recti ponderis in marcho apponj possint cum diminucionibus cum emolumentis salarijs et lucrjs in dicto premencionato priuilegio ad quod nos referimus expressis et declaratis juribus tamen curie nostre semper saluis remanentibus. Eciamque attendentes in pocioris gracie augmentum vobis predicto Magistro et officialibus diete Sicle licenciam et facultatem dedisse et concessisse ex quo dictum Regnum erat et est paupertate grauatum atque monete indigens quod possent de cetero vsque ad sumam dum taxat viginti quinque milium Marchorum infra qujnquennium, et ex post secundum formam dicti priuilegij in dicta Sicla cudere ac cudi facere regalia minuta diete Callaritane monete que sumam seu valorem unios regalis maioris decem octo ascendunt, et ex jllis jn Marcho quadraginta quinque solidos apponere edam possetis legem seu ligam argenti non mutando prout hec et alla in dicto priuilegio nostro vltimo dato jn nostris felicibus castrjs centra et prope Neapolim die vigesimo septimo mensis Januarij anni proximi effluxi MCCCC quadragesimi secundi ad quod nos referimus plenius et extensius sunt contenta Cuiusquidem cudende monete juxta formam proxime narratam possessionem seu quasi assecutus fuistis libere vos dictus Magister et jllam vsque nun in Ciuitate et Castro Callarj cudere consueuistis. Quia vero ex [p. 187 modifica]priuilegio eodem datum vobis est tacite, quod cum Sicla sic tocius Regni Sardinje jn omnjbus illius nostri demanij partibus Ciuitatibus videlicet villis et Castris possitis ipsam monetam cudere et cudi facere quam per totum ipsum Regnum accipiendam et tractandam censemus tamquam utilitate et ipsius Regni comodo aptam postulato igitur per vos dictum Silvestrum colomerij Magistrum Sicle predicte ut de Regia nostra benignitate per nostrum expressum rescriptum dignaremur hec exprimere et si opus videretur declarare vestrisjnhoc parte supplicacionibus justis quidem et racionalibus inclinari, tenore presentis de certa nostra scientia, consulte deliberate et expresse declaramus vobis eidem Silvestro colomerij ut magistro Sicle dicti regni licitum esse ac permissum posse cudere et cudi facere monetam juxta facultatem datam jn dicto priuilegio per totum dictum Regnum, videlicet in partibus regalibus ut in dicto Castro Callarj, in ciuitate Saceris, in villa Alguerij, jn ciuitate Bose et alijs ciuitatibus villis, Castris et locis demanij nostri Regni eiusdem. Et hoc non obstante quacumque consuetudine pro preterito obseruata de cudendo dictam monetam in dieta Ciuitate et Castro Callarj que consuetudo nichil ad hec obstare potest aut debet. Et insuper quia pro Regni utilitate universali dictam monetam cudi posse concessimus edam ommino per totum iddem Regnum et jn dictis Ciuitatibus villis et in terrjs Callari, Saceris, Alguerij, Bose et aljs demanialibus ac edam alijs quibuscumque baronum et dominorum tam ecclesiasticorum quam secularium in eodem Regno recipi admitti et tractari volumus ordinamus et jubemus, prout recipitur admititur et tractatur nunc jn Callari. Nam eo tunc cum predeclaratum concessimus priuilegium et cudendi facultatem fecimus plenarie et veridice jnfoi’mati monetam jllam salutiferam esse et vtilitates maximas allaturam prout experjencia edocet Regno eidem et pauperato. Mandantes In cujus rei testimonium presentem fieri jussimus nostro secreto sigillo in dorso munitum. Datum in Castro Capuane Neapolis quinto decimo die Maij anno a natiuitate domini MCCCC quadragesimo Tercio etc.

(R. Archivio di Stato di Cagliari, Vol. k. 5, fol. 96 r.°)




Note

  1. Non credo esatta l’indicazione del peso. Nel giugno dello scorso anno ho esaminato sei esemplari del reale minuto coniato a Bosa, posseduti dagli eredi Mocci e ne ho trovato due di discreta conservazione che combinano con quelli illustrati dallo Spano, il n. i pesa gr. 0,560, il n. 2, gr. 0,690, gli altri quattro, di cattiva conservazione pesano meno di gr. 0,700. — Un bellissimo esemplare, che fa parte della mia raccolta pesa gr. 0,510.
  2. Tola, Historiae patriae monumenta, Codex diplomaticus sardiniae, Vol. I, pag. 817; R. Archivio di Cagliari, Vol. f. fol. 43.
  3. Tola, Op. cit., pag. 849, nota (1).
  4. I. Pillito, Memorie tratte dal R. Archivio di Stato di Cagliari, pag. 26, e nota a pag. 83.
  5. Vi è riportato integralmente il privilegio in data 27 Gennaio 1442.