Proverbi, tradizioni e anneddoti delle valli ladine orientali/III/1
 |
Questo testo è incompleto. | |
| ◄ | III - II |
Pìrĕ dal Polver. Aldide ṣegn chi quĕ Pìrĕ dal Polver contâ damannè qu’an l’â co qu’ël èss fatt a imparè a fa strionë́ce: I’ fô chamó n tè bastèrt dĕ diga an’, qu’ël gniva gonót da mi pèrĕ ad albèrc Cristl da Ras e l slòsser1 dalla Mont, intrammi doi strions scèque du̇t’1 sa. Dô cë́na nes paravel dagnòra a dormì l pèrĕ, sc’ël fóa quiš doi illó. Mo iu̇ da falz mĕ scognova sott ban da fornèll itĕ e inscì minavi ëi, qu’i’ fossa bèll a dormì. Quanquĕ du̇t’san fô, tirâ l pèrĕ dĕ na lada sërada tè fèttri libri e ligeova la itĕ coi atri doi. Insci ái imparè de fèttres robes e quanqu’i’ fô gran ái ’chi fatt aldô e du̇t’mĕ tegne chamó per n strion. I’ minĕ propi instë́ss d’èsterval dĕ tè, per nia nĕ mĕ perseguitë́i l inscì l corat dalla Val. Ël orèssa per forza qui libri del père, mo qui ne me brìnquel pa nè. L più pon fa con èrbes e per ques me sonsi metili a’n còie. Mo an messa avei l’erbario de Dioscòridei), ilio èl dùt la ite, chi virtù què les plantes e les raige a. Insci ài ’cbi iù fatt trèppes robes con èrbes. Cine soles n’èl qu2 malan ni pò nia prò; elles cresce dùtes su per qui coi e i dottorz les adora incbe; la pruma è TAngiè lica, l’atra la Valeriana, la terza la più santa la palma Christi, la quarta la Móasterwurz3, la quinta la Hirscbwurz; se’ an adora quèstes, ne pò prò no 1 malan no les stris. |
Pietro dalla Polvere. Pietro dalla Polvere dopo la domanda fattagli, come fosse riuscito ad imparare la stregoneria: Io era ancora un ragazzaccio di dieci anni, allorchè di spesso dal padre mio venivano ad albergare Cristoforo di Kas ed il magnano del Monte, tutti e due stregoni, come tutti sanno. Ogni qualvolta questi due erano in casa nostra, il padre ci mandava sempre a letto dopo cena. Ma io da furbo mi nascondeva sempre sotto la banca della stuffa, mentre essi credevano, ch’io mi fossi già coricato. Dopo che tutti san’erano andati, il padre tirava fuori da un cassettino chiuso a chiave certi libri, sui quali leggeva cogli altri due. Così appresi cose straordinarie e divenuto grande mi regolai su quelle, cosicchè tutti mi credono ancora stregone. Anzi credo io stesso d’essere qualche cosa di simile, altrimenti il curato della Valle non mi perseguiterebbe così accanitamente. Egli vorrebbe avere ad ogni costo quei libri del padre, ma non gli otterrà mai. Le maggiori stregonerie si fanno permezzo delle erbe e per ciò mi sono messo a raccoglierne. Però bisogna aver l’erbario di Dioscoride, là c’è tutto indicato, quale virtù abbiano le piante e le radici. Così sono riuscito anch’io in molte cose per mezzo delle erbe. Non ne sono che cinque, su cui il diavolo non ha influenza; esse crescono tutte sulle colline e le adoperano anche i medici; la prima è l’Angelica, l’altra la Valeriana, la terza la più sacra la palma Christi, la quarta la radice Imperatoria e la quinta l’Atamanta; se si fa uso di queste, ne diavolo nè streghe ci possono mettere le mani addosso. |
Segn ves òi pa conte quella, ollàque 1 malan m’essa pres porte ia. Él fóa n’an 1 giubileo, qu’ i’ fò ia per Perdù4 a còie érbes e iùsta in quel an m’è sté l corat dalla Val per sùra per mis stories qu’i’ fageova. I’ a boiii na séra iit in ’tè na té chasara prò i Tuxeri 5 l’èga de vita reuziana, què savès begn, r èga dĕ vita è mèfo per me l’ùnica ella; quan qu’i’ né n’a più de quella, spo sonsi fenì. I’ m’indormedì donca su n banc, mo tana maladetta, ël gniva da vigni pért sorices, panteganes, scarpions e billóres adarlérc, dùt addós a me, me beccava e ël me savova, qu’i’ foss tei’ infér. I’ mette man dĕ serale e cigognè e i Tuxeri vegne in aiùt, mo èi ne vèga, chi qu’èl è. l’me scògne ten scriu, mo ël fó pres forò de vigni vérs; nianèjóa, inche èga santa ne. Infatti èl fóa n’affare gério e i’ me temova, què 1 malan me portèss dĕ mèz. I Tuxeri salta a tó 1 corat dad Elba 6, èl vegne, m’esamineia, tol fora n liber e la stola bruma e me fége tra d’èga fréscia. Intan sonsi revegnii, mo 1 corat dige insci: Pire, i’ tei dige, §egn as t’per intan pége, mo enter 48 òres mésses tè predente al corat dalla Val e fa la pége con el, scè no vaia mal ". Dùt spaventé insci qu’ i’ fó 1 ài pres fatt, m’a ùmeliè e prie perdonanza e impermettd de ne fa mai più nia dĕ té. |
Ora voglio raccontarvi, come una volta mancava poco, che il diavolo non mi portasse via. Un’anno di giubilèo io mene stava raccogliendo erbe su Perdoi; fu appunto in quell’anno, che il curato della Valle avea incominciato a prendersela meco per le stregonerie, ch’io faceva. Una sera in una capanna de’ Tusseri io aveva bevuto l’acquavita genziana, giacché, come sapete, l' acquavita per me e proprio l’unica cosa; quando non ne ho più, per me la è finita. M’addormentai su d’un banco, ma per Bacco, ecco che da tutte le bande s’avvicinano sorci, ratti, scorpioni e donnole, tutti si precipitano su di me e mi morsicano, che soffriva le pene dell’inferno. Comincio a gridare ed a gemere; accorrono i Tusseri in mio aiuto, ma senza vedere, che cosa era. Mi nascondo in uno scrigno, il quale (da quelli animali) fra breve fu traforato in ogni verso; niente giova, neppur l’acqua santa. Di fatto l’affare era serio ed io avea paura, che il diavolo mi portasse via. I Tusseri corrono pel curato d’Alba, il quale giunto mi esamina e cavatosi un libro di tasca e messasi la stola turchina mi fa spruzzare con acqua fresca. In questo mentre tornai in me ed il curato allora mi disse: „ Pietro, tienti a mente, perintanto hai pace, ma fra 48 ore devi presentarti al curato della Valle e farla pace con lui, altrimente le cose andranno male. " Spaventato come era lo feci presto, mi umiliai, gli chiesi perdono e gli promisi di non commettere più cose simili. |
- XVIII. I težóri dʼ i Ladins.
I Ladins sĕ lamënta soënz de straciaría,
Mò per l plů nʼ èl pró dʼ ëi kĕ blòta trazaría;
Šʼ ëi èssa dër la meşéria, gissi zënza fal,
Olá kʼ ël è težóri per ki kĕ kīr val,
Mò vignʼ òta, kʼ an i diš val dĕ bon, nʼ ói crëi
E mina, kĕ té stóries nĕ sibĕ mai vëi.
Plů da scicá á fat ki dĕ Kérz la it tʼ a Fodòm, Aldi den gran težór kʼ ëi ava da chièz vèdl òm; Da maladëtʼ, inscí kʼ i Fodòmi è trés sta, Sen vai dĕ noet sůn jů dĕ Kérz a mèz ki pra; Zënza di nia a degůnʼ, giavé ái da iló sòt n sas, E á ciafé ór ed argënt, n gran grụm, sòt téra n pas.
Mò tʼ atri póstʼ ciafès chiamó težóri asá, Ma dër kĕ crīs da sën e kĕ savès da fa; Scognů nʼ èl ůn a Sëlva in Gherdëna tĕ Val; N bèl chiastèl fṓl iló zacan, ignó nʼ ḗl n tal; A mèz n crëp l ava fat fa n sopérb cavalīr, Òm dĕ bī fatʼ e vérs la gënt onést, senzīr.
pagina:94
L chiastèl è bèl tomé dan troeč anʼ důt adụm,
Mò a mèz l crëp dĕ Stevía, kĕ sĕ pérd tel nío brụm,
Nʼ odès chiamó n bèl tóc, recórt dʼ antikitè;
lló ḗ zacan i Wolkenstein, kʼ è şëgn tʼ citè;
Nó lonč da këla roína dĕ chiastèl èl n lëgn,
Sòt kël ciafa giavan n težór ki kʼ è dʼ ël dëgn.
Orès savëi, šĕ kël tešór è pič o gran? Di ves l pói bëgn avişa, i l sá da bon crestian: Sèt chiaries èl a sóma, mèz ór mèz argënt, Del plů fin kĕ sī mai sté tĕ les mans dĕ gënt; Dʼ ater patůč trëi sómes èl dĕ vigni sórt, Kĕ basta a contenté dĕ keš mon lʼ òm plů ingórt.
Mò kĕ nĕ mĕ podès da malcontëntʼ trá dant, Kʼ i nĕ ves aiĕ dit důt del bèl težór piziant, Ves digi del giavé chi les rīs condizions: Persona kĕ sī libra da bůrtes pašions Giávĕ da mèşa noet a còlm dĕ lůna iló, Sòla, nĕ sĕ lascian da chièz kĕ vëgn destó!
Nʼ ater težór, půc manco gran, èl t’ a Chialonc, Sòt n sas bèl dlongia strada, kʼ è plů lérc kĕ lonc; Nia da lonč odès l pré dĕ nʼ òm nó mórt da dī, Kĕ sĕ dlèga tʼ la comtemplazion şëgn dĕ Dī; Da ciafé èl rī per via dʼ i blastemons talianʼ, Ad aldi ki sĕ scògnel trés plů sòt t’ i miagn.
Tĕ dòi lůš jʼ a La Villa èl težóri scognůs, Da persona dĕ confidënza èsi sta odůs; L prụm, kël ciafa, ki kʼ á fortůna, sʼ a Revač, Chiastèl vèdl, zircondé a keš tëmp da troeč lavač, Mò per lʼ èga, kĕ vëgn dĕ Cól Cůc, renomé E per i bī favás, chiariá dĕ fās, laldé.
L secondo, kël ciafès, šĕ kiris bëgn, jʼ a Tòr, Abitè dan troeč anʼ da gënt dĕ gran onòr;
pagina:95 La Gran Chiaşa sĕ tlama şëgn kël vèdl chiastèl, Tra i chiastī ladins na òta l plů stérc e l plů bèl; Şëgn tòmel prëš adụm scèkĕ kël dĕ Revač, Impontá trami dòi con séves e granʼ liač!
Tan granʼ è ki težóri, kĕ důtʼ i Ladins, Šʼ ëi gnis ciafá, fòs granʼ ricons dĕ bī zekins; An á chi bèl giavé e kiri, mò zënza efèt; E savès, chi kʼ è sté dĕ kël laúr l gran defèt; Ciafé pó gni l težór solamënter da gënt, Kĕ sī nëta dĕ véra, batĕ e stritamënt.
Per kël, òs da La Villa, lascès di da mé! Šʼ orès l težór dĕ Tòr e dĕ Revač ciafé, Torèd per l laúr laorantʼ, amantʼ dĕ bèla péž! Ůnfat él spó, šʼ ëi vè stracions o ricʼ dĕ méš; Giavé fagèdĕ a mèşa noet del gran Nadé, Olá kĕ sòt chianóa an alda datrai chianté!
N gran težór èl scognů da anʼ ed anʼ jʼ a Sompont, Olá kʼ an mangia şëgn gonót da smalz e da ont; Inch jʼ a Còz èl giavé itĕ na casa dʼ argënt, Bèl blanc e nët, da fa la gòla, e liciorënt; Mò kiš dòi póstʼ sará dĕ ban dlonc vižitá, Per trés rèsta ki bī težóri iló ingravá.
Sèt zụmes dʼ ór scognůdes èl a san Martin, Dit mĕ lʼ á nʼ òm senzīr, kĕ desprigeava l vin; Sʼ a Tòr è kël težór da cin cënt anʼ impont, Fóra del chiastèl èl, a pè dĕ piča mont; Na lụm, picera, brụma, odůda da inozënt, Ves invièia a scomencé l laúr sfadiůs sůl momënt.
L plů gran težór, kël è scognů in Marò sʼ a Brac; Dʼ argënt èl trënta sómes, dĕ blòt ór n gran sac; Lapró chiamó la bèla sèla, dĕ san Iòrz, Kĕ féž vëngĕ la véra contra vigni sfòrz;
pagina:96 Sʼ orès savëi, da olá kĕ l težór è scognů, Di ves l’ òi avişa e důt incërc al plů segů.
Tʼ ůrt del chiastèl dĕ Brac odès n bèl gran sambůc ‒ Šʼ ël è chiamó, nĕ sai, mò ël fṓ da iló dan půc ‒ Sòt kël sambůc redont jů fṓl zacan n gran ụt, lló scognṓ l’ argënt e ór i Bracons dal mụt; Ciafé ciafès l težór; giavan a mèşa noet Del dí kĕ Guido á fat moré it Mina t’ bůr lèt.
Chiamó dĕ nʼ ater gran težór ves òi conté: Kël é sůn Piz da Pères vérs Fůrchia increpé; Per důta lʼ Áostria fòssel iló ór cīs asá, Mò rī è kël plů de vignʼ ater da gi a tó ca; A mèz n bůr crëp scognů vèl sòt n pič tac bèl vërt, Dĕ sůra e dĕ sòt èl da spavënt sgriciůs e ërt.
Porvada lʼ á n Marò na òta con ardimënt; Bèl plan sʼ èl trapinè sů con gran sforzamënt, Mò revè iló con gran fadía sentivel n tòf, ‒ Gnī fóra gnīl dal crëp sòt ël a granʼ bůr bòf ‒ Kĕ gnůt důt ciůrn mesāl fa důt per resté in pè; Inzesců bèl plan dál òta palpan col pè.
L Marò fṓ apëna piè jů per l crëp dër bèl plan, Kĕ n pič òm, dër pič ‒ nano i digen per talian ‒ Salta fóra dal crëp, kĕ contëgn l bèl težór, Coiòna nóš půr Marò e i scíora dṓ saoron dʼ ór; L nano fóva vesti dĕ guant důt liciorënt; Con na şabla tʼ la man, důta dʼ ór, taiāl l vënt.
Con ů̄z den vèdl dĕ cënt anʼ jů al půr Marò scráiel: „Crëi bëgn, kĕ tʼ aies la gòla a mi ór, la fadía páiel, Kʼ ël nʼ è tan sòt keš crëp itĕ kiló scognů, Kʼ ël nʼ è plů lérc per l fit, kĕ tòma vignʼ an nụ;
pagina:97 Šʼ orès ciafé l težór, persona mesès cri, Kĕ, nia zitia dal tòf, manegëiĕ érmes saori.
Dĕ këstes calitès mës èster forní l’ òm, Kʼ ó davagnè l težór, důt dʼ ór e nó dĕ bròm; Ingiért nĕ nʼ ái, dër gian ái segů, šʼ ël gnará E zënza spişo a tòf la véra inch vengeará; Ór podarál sĕ tó spó asá ed a só contënt E gni da nụ, šʼ ël á ligrëza, a só talënt.
Şëgn sonşi impóma trés con důt mi ór intrighè; In mancanza dĕ lérc mësi l mët a dlighè Ed ingrascé còlʼ èga indorada val bó, Kĕ bëi tel rů, kĕ pasa sòt keš crëp kiló; Šĕ nĕ tʼ ós crëi spó a mis paróles e mi ditʼ, Va, déora tó bó griš, ël páia capital e fitʼ.”
Dites kestes paróles sparëš nóš pič òm, Kʼ ā rajoné del vérs e dër da galantòm: Mò l Marò a mèz kël crëp è chiamó resté n pèz, La bòchia daérta, scèc ël ès chiamó aldi chièz; Dĕ kël kʼ ël ava odů e aldi, ḗl tan plëgn dĕ spavënt, Kʼ ël cedā tōmé jů dal crëp vigni momënt.
Revè a chiaşa, l bó griš fégel gi l fant a cri, Nĕ diš a degůnʼ nia, chi kʼ ël á odů ed aldi; L becá fégel gi a tó ‒ důtʼ minā, kʼ ël fòs mat ‒; Dʼ ingignè pró důt chièz kʼ alda, nʼ èl masa frat, Féž spó copé só bó e daért kʼ ël á só magon, Vèghel iló dĕ bèl òr fin n dër gran balon.
Da kël k’ i á dit inkina şëgn, odès, Ladins, Kʼ ès težórz asá tʼ ůš paíš, šĕ sès asá fins; Mò per l plů sès da “láscemĕ in péž” a óš gran dan; Del tëmp nʼ aprofitès, comòtʼ plů dʼ an in an.
pagina:98 Na stória ves dirá şëgn dʼ atra gënt l costụm Dĕ deventé con ůš težórz dër rica aslụm.
Dan troeč anʼ bèl vivóvel n půr pëtler talian; Da san Toméž nĕ fṓl, mò n vèro Venezian. La vȯia dĕ san Batista gniva kël vignʼ an L medèmo dí jʼ al Plan dĕ Marò zënza dan; Ad albérc stḗl sʼ a Rās, da důtʼ bëgn conesciů, Da patron e patrona bëgn vignʼ òta odů.
Ël fóva bèl saori ‒ Bépo avel per inòm ‒ Da důt’ i Maròi fṓl conesciů galantòm; Ki da Rās spó, vignʼ òta kʼ ël gnī, ḗ důtʼ contëntʼ E priā Bépo, da gran corioşitè důtʼ spëntʼ, Dĕ conté val da nụ dĕ këla gran citè, Kʼ ël ā la oşanza, tůt fóra Jůgn, dʼ abitè.
Bépo nĕ sĕ lasciava inviè dī e contā gian, Per kël i dḗn na bona žòpa, chiažó e pan; Ël spiegava i canai, důtʼ cënt e cincant sèt E có kĕ l gran canal fṓ fat zënza defèt; Digeṓ in lonc e lérc dʼ i trëi cënt otanta pontʼ, Có kĕ da ki i granʼ bī palač è tra dʼ ëi jontʼ.
Có kĕ les chiaşes é fates sůn pá, contāl, Mò la ria èga dʼ i dòi mil zicli condanāl; Del patriarca, del consistorio e téología, Dĕ la scóla da můžiga ed academia, Dʼ i ginaži digeṓl e dʼ i bī granʼ palač, Mò chi dĕ bůrtes maratīs e del marač.
Důt avisa contāl spó del palaz důcal, Dĕ la Pórta dĕ Kérta e lʼ ater zënza fal: Dĕ la dlīža san Mérc e dĕ só chiampani, Dʼ i cater granʼ chiavai, dʼ i conservá i plů bī; Dĕ les bèles pitůres del maèster Tizian, Dĕ la dlīža maestòşa dĕ san Páol e Jan.
pagina:99
Dĕ důtʼ i értʼ dĕ Venèzia savṓl da conté:
Laúrz in ór, aciá, fér, bròm, spīdli, decoré,
Sëda, chiandëres, žáfa, lin, agëi, coran,
Zůker, èga dĕ vita, roşólio talian;
La stória dĕ Venèzia savṓl ad a mënt,
Scèkĕ n pič mụt diš l crèdo con slambrotamënt.
Lapró gnivel, kĕ Bépo savṓ só mestīr, Tan plů kʼ ël ḗ dagnòra dĕ boánda senzīr; Ël contā snèl, důt cant avişa e důt bèl tlér; Stofè nĕ sĕ stofavel mai e parṓ òm dĕ fér; I Maròi, ki scoltā pró bī kītʼ, incantá, E mai kʼ ůn èssa dit tra dʼ ëi, kʼ ël nʼ ès asá.
Mervȯia nʼ èl donca nó, kʼ ël albiava gonót, Kĕ Talian e Maròi fóva chiamó pró l gót, Kĕ spenṓ in këla sëra dĕ Rās l gran patron In onòr dĕl Talian, da conté stóries bon; Důt’ sĕ fageṓ mervȯia del tëmp pasé tan snèl E chiarava per l laúr del dí dṓ só cervèl.
Mo l bon Bépo, da òm plëgn dĕ manīra e respètʼ, Nó tachiè scèkĕ dʼ atri pitócʼ da defètʼ, Diš ai patrons dĕ chiaşa dĕ důt bèl diolan E tól comiè da důtʼ i conescëntʼ dal Plan; Jůn cůrt dĕ Rās sĕ chiariel n bèl sac dĕ saoron, K’ è tel lèt del pič rů, kĕ pasa iló a bèl pion.
Bépo sen va contënt, só pič sac sůl spinè; Dĕ bóta val, scèc ůn kĕ nʼ ó èster abinè; Per Val dĕ Růdo pasel, růa tʼ a Pè dĕ Rů; lló palsel n momënt, tʼ lʼ érba frëscia ponů; La strada spó dĕ Sénes tólel bèl leşīr, Tĕ na róa iló sʼ arkitel n pèz e chiara e kīr.
Scèc ël a tůt n pič sac dĕ saoron fóra Rās, Inscí fégel tĕ këla róa, cofè bèl bas;
pagina:100 N’ ater sac implenëscel dĕ saoron mèz fin, Taca spó adụm i sacʼ ciolá con n spéc dĕ lin; I dòi sacʼ scèkĕ můl a sóma sůl spinè Růl in Ampëz e bëi iló n gót dṓ dī jinè.
Inscí á fat nóš bon Bépo venezian troeč anʼ: Gran mervȯia sĕ fageṓ jůn Marò pici e granʼ, Chi kʼ ël fagès con kël saoron stracé tan lonč; Na pért credṓ, kʼ ël lʼ adorès da lavé fonč, Mò na segůda nʼ ḗl persona kĕ savès E cažo nʼ ḗl mai sté, kĕ Bépo instës l digès.
Dĕ san Batista fṓl indṓ gnůda la vȯia; Per këš fṓ grana dlonc jů in Marò la mervȯia, Can kĕ l dí dṓ l patron dĕ Rās digeṓ sůn plaz, Kĕ l půr Bépo a jomè kest an dĕ gni a tó l daz; Per mórt l tegnīn e mórt èl resté trés per l Plan, Kʼ odů nĕ lʼ á plů mai da iló nó pič nó gran.
Důt pasa sůn keš mon, chi Bépo án desmentiè, Kʼ an credóva da dī dai bůr ormons mangiè; Francësc, l patron da Rās, orṓ donca coioné, Can kʼ ël digeṓ tĕ stůa a sůa gënt l dí dan Nadé: „Da Nanů, can k’ i vadĕ a Venèzia a compré it, Vai pa da Bépo a odëi; šʼ ël páia del saoron l fit.”
Francësc da Rās è geůt a Venèzia a compré; Farina dĕ formënt, dĕ siára, sòrc e sé, Zůker inch e café adórel per lʼ an intīr. I afari fatʼ, sen va Francësc n půc a spazīr E sĕ frëma a chiaré dan na botëga dʼ ór, Incanté dal sdlominamënt del gran težór.
Apëna fṓl sté iló a conšidrè cin menůtʼ, ‒ Conšidrè vèl instës per l guant ladin da důtʼ ‒ Kʼ ël alda sura dʼ ël na ů̄z kĕ kërda só inòm; Francësc chiara sů e vèga al prụm piano n gran òm,
pagina:101 Kʼ i féž sëgn còla man dĕ gi sů a rajoné; L patron da Rās mina, kʼ an fòssa per l coioné.
N momënt nĕ sal có fa, šʼ ël dësa stimè o nó, Mò spó pënsel: „Temëi nĕ mĕ tëmi chiamó, Scebëgn kʼ i Venezianʼ è plů rī kʼ i Ladins; Oron odëi e sperimenté, cái kʼ è plů fins!” Revè kʼ ël éva al prụm piano, nó půc coriůs, Vèghel, kĕ vëgnĕ incontra dʼ ël dòi servidůs.
Trami dòi fṓi vestis con guant důt indoré; Ëi l mëna travérs stanzes dĕ mérmo laoré; Důt sdlominā da granʼ spīdli, da ór e da argënt; I můrz, i parëis, l fonz, důt fóva liciorënt; Nóš půr Francësc pensā dʼ èster roè tĕ paraíš, Mai n té gran lůšo odů nʼ avel tĕ dʼ atri paíš.
L signůr, kʼ i ava fat sëgn, l salůda e diš spó rian: “Francësc, nĕ mĕ conësces plů? I son l Venezian, Bépo, kʼ á fat dʼ óš pič rů e dĕ Sénes l saoron Fóra den pič půr pëtler, kʼ i fṓ, n gran ricon; Inscí, mi bon Francësc, vala sůn keš gran mon, Šʼ an intonëia sůn córda dʼ instromënt l dër son.”
Vérs Francësc sĕ desmòstra Bépo rʼconescënt; Dĕ bèl patůč i dál asá dʼ ór ed argënt; Jů pró mëşa lʼ ál fat senté da galantòm, Da bëi, mangiè tʼ i dál, scèkĕ dës fa n dër òm; Dṓ marëna l compagnëiel chiamó sůn stradon E lascia ringraziè i Maròi del bèl saoron.
- ↑ Parola tedesca, che significa magnano.
- ↑ Dioscorides, medico greco, coetaneo di Nerone, rinomatissimo per le sue cognizioni botaniche e farmacologiche; scrisse un opera in cinque libri, Materia medica.
- ↑ Móasterwurz = Meisterwurzel.
- ↑ Montagna tra Arraba e Fassa.
- ↑ I Dusseri al Sud-Ovest del Zillerthal l’estate vengono sulle montagne de’ Ladini per brucciarvi acquavita.
- ↑ Alba villaggio nella valle superiore di Fassa.