romancio

Coradin Toutsch Indice:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, VI.djvu Vnna Informatiun Intestazione 7 agosto 2020 75% Da definire

La sabgienscha da Iesu filg da Sirach Orativns christiavnas
Questo testo fa parte della raccolta Rätoromanische chrestomathie
Vol. VI

[p. 137 modifica]

CORADIN TOUTSCH.

Vnna Informativn in la vaira, vêlgia christiaunna Religiun e cretta fatta oura et schantada in Rumaunsch, tras Coradin Toutsch, saruiaint à purtar awaunt ilg Euangeli da Iesu Christi à la baselgia da Laguin in Engiadinna d' suott. In Puschlaff trâs Dolfin, & Dolfin Landolffs. Anno. 1613.

[f. 2a] AILG ILLVSTER, GENERVS,

NÖBBEL, SABBI, ET VALARVS

Singiur, J. Ruodolph Planta, Ritter, ù dwairamaingh

Chiawalêr, agraya e giawüscha Curadin Toutsch,

gratzgia, paasch, benedictiun, & tuotta prosperitad,

da Deis ilg bap cælestial,

tras Iesum Christum.

Amen.

DAspö, Illuster Singur, chia à Deis ilg Sêngier ha sumgiad dam clamar proa quell huffitzi, ch’eau ad ell searua, in la ædificatiun, & büamaint da sia baselgia, schi nh’agiu fatt quell quint: ch’eau nun poassa mettar massa stüdi ù, fadigia à cumplijr quell meis huffitzi: Cuntuott vaziand eaug in noassa tearra, brichia dêch, bleara ingnoraunta lgieutt in ilg fatt da la religiun, moa eir ch’intrauntar nuo vulessan töst cūmanzar ad aluar tscheartas nouuas mal cuuēgiauntas opiniuns, schi nh’agieu guardad, ch’inqualchün plü allatrad ckoo eaug, scriua inqualchiosa, ad informatiun, & ad ædificatiun da la baselgia, in noassa tearra: Moa vaziand eaug ch’ingiün nun vules tour quella fadia, e [f. 2b] stüdi, schi nun hagiu pudüd faar cun da main da tour amues quella fadia, e stüdi da scriuar, ünn cudasch, & ad informatiun dalgs ignoraunts, & à tour dauent otras erruors in ilg qual, eaug nh’ai scritt, e schantad, tuott ilgs principals puoingks da noassa religiun Christiaunna, & quæ cuortamaingk, e dischfarêntzchiadamaingk, par chi poassan, cun taunt main fadia ngir lêts, taunt mêlg ngir inclêts, & taunt plü chiöntsch ngir, tngüds ad imaint: suainter ilg vêlg ditt datt Horatij: Quod precipis esto breuis, vt citò dicta: Percipiant animi dociles, teneantque fideles. Ne stemm ch’alchünn am poassa parmur da quæ imbüttar, sch’eaug nh’ai quell bunn têmp, alg qual, alchiüns malnüzamaingk surdouuran, vulüdt mettar á quell adöuer, da scriuer tals fats: Eaug nh’ai bain sauüd, [p. 138 modifica] ch’eaug vêngia tras quaist meiss scriuer à ngir suott ilg giüditzi da blearas teistas, & chi vêngian ad esser blears, chia quaista mia lauur vêngian à blasmar, ch’la saya ünna ignoraunta & sch’lechta houura: Moa eaug nun hai guardad sünn ilg dijr dalg muond, taunt ckoa sünn meiss huffitzi & obligiaschun, e sün la ædificatiū da la baselgia: Eir fetsch [f. 3a] eaug à quels chia quaista mia lauur imbuttan ch’la saya schlechta quaista raspoasta: ch’eau nun hagia scritt à quels chi sunn plü allatrads ckoa eaug, moa algs ignoraunts, qua tras mh’agiu commodad à lur inclêtt, scriaunt simplitzamaingk: Eir nh’ag eau vulüd tras meis ignoraunt sciuer muuantar, & daar ünna occasiun à quells allatrads chi völgian quaista mi’ houura blasmar, ch’eaus allatradamaingk, scriuan: Eaug am racunguosch bain ch’eau nun hagia pudü far taunt, schkoa eaug fuoss statt culpaunt: improa fand eaug suainter ilg meiss sauair, e pudair, schi num dubitt eaug chia Deis nun hagia plaschair da quaista mia houura: Parchiaschun scha Deis nun ha agriad in la ædificatiun, ud extructiun da seis tabernachkuel, (chi ais statt ünna figiüra da la sia baselgia) dad ingiün plü ckoa quæ ch’ell pudeiua dunar, ù daar, schi nun agraig ell eir, hoatz ünn di in la ædificatiun da la sia baselgia, plü dad ingiün, ckoa quæ ch’ell poa, & saa: Et sch’ell in la ædificatiun da seis tabernackuel, da quels chi nun pudeiuan, daar aur, argient, e peidras pretziusas, ais statt cuntaint dad artschaiuer, pels d’bümatsch, & peaus d’chiaura: Schi nun [f. 3b] schbütt ell eir huossa brichia la lauur da quels chi scriuan simplitzamaingk suainter la vardad la la scrittura S. ne haun quell prapöst da dischpittar cun alchiün, cun maluulgiêntscha.

Moa siand meis prapöst Illuster Singur, da faar quaist meis cudasch, schi nagiu fatt quint chi saya bsüngius, ch’ingual schkoa eaug ilg haig cuffarmad cun la scrittüra S. ch’eaug eir ilg dafenda cuu l’hauthoritad da voass nuom: Parchiê chia voass nuom vain dengiamaingk, & appusaiuelmaingk saluad in granda authoritad: Parchiaschun chia siand vuo Singur ngüd, e parschandüd dad ünna nöbbla, vêlgia, schlatta e chiasa, cun ünn grand nuom: schi hauai vuo saimper tngud chiürâ quell nuom da voassa chiasa, brichia numma, in vossa parsuña da mantngair, moa eir dalg adampchiar cun voass, valarus, & sabbis handels, ù fats: ilgs quals vuo hauai in particular in noassa dratüra, lhura eir in general in noassa tearra fatt: In noassa drattüra hauai vuo Sig: la politia reformad, ilgs suradöuers da quella tudt dauent, & appussaiuulas, e nützaiuulas ledschas schantad sü, las qualas vuo guarda eir cun tuott stüdi [f. 4a] da faar saluar, da soart chia ilgs ölgs da quels chi vêngian chialchiads, guardan sul sünn Deis, & sün vuo, par defensiun: Qua tras eir noassa drattüra, cun granda consensiun s’ha agriad par ünn seis Mastral criminal, & guuarnadur: Ilg sumgiaunt [p. 139 modifica] eir siand vuo Sig: in voassa giuuantüm dalgs Sinnguors da noass pagiais, schantad, ünn Vicari in Vultlginna, schi hauai vuo quell voass huffitzi cun tala cuntãtetza fatt, e cumplijd, chia ilgs Snguors da noass pagiais nun haun dubittad da duurar voass saruetzar, à tour quint dalgs offitzials e subgiets, & da s’daar la bachietta, & ilg sagiê aint à maun: La quala voassa commissiun, vuo hauai eir Sig: cun tala adastretza, e sabgiêntscha cumplijd, chia ilgs Snguors da noass pagiais sunn qua tras muuantads à duurar voass saruetzar eir auunt eisters princips, & in particular, auaunt ilg Christianissim Raich da Frauntscha, in la quala voassa legatiun vuo hauai duurad tala fai, & diligêntia, chia ilg Snguors da noass pagiais nun haun pudüd faar cun mainn ckoa s’daar (cun seis têmp) eir ilg guuearn dalg pagiais, dalgs subgietts, intêêramaingk, aint à maun, & das schantar Chiapittaunni [f. 4b] in Vuttlginna, cumbain chi eiran da quels chi nus’vessan laschad increscher ingiün cost da suruengir quell h’uffitzi: Ilg qual huffitzi vuo hauai eir cun sabgiêntscha, e virtüd, fatt, e cumplijd. Moa nun hagi pudüd esser cun da main, chia à vuo ais eir d’chiappad, quæ chia tuott virtüdaivels huommens, in la politia, ud aristocratia, Attica, e Rumaunna, haun experimentad, ch’eaus parmur da lur virtüdt suñ stats persequitads: Moa tras quaæ chia vuo Sig: êscher statt persequitad (nun chiattand voass inamichs inguotta vid’vuo das pudair blasmar) nun ais voass nuom inguotta impitschnid moa bain aut par blear adutzad, da soart ch’ell ais eir ad eisters Snguors d’uantad cuntschaint, taunt innauaunt, chia cumbain chia vuo (raspattand ilg bainstadi dalg pagiais) nun hagiad ad els vulüd faar adachiar, schi s’haun els improa brichia dêch sch’mad: dêng da ngir hunurad, moa eir vulüdt taunt schkoa ad els ais statt pussibbel hunurar: Cuntuott schi poass eaug bain voass nuom manzunar, moa ell ais plü grand, chkoa chia eaug cun meis hümel scriuer, ilg poassa aduzar. Improa inguotta d’main par ünn singial da [f. 5a] racūguschêntsch via da vuo Sig:, parmur dalgs benefitzis chia vuo hauai fatt à la chiá da meis bap, & à mia parsunna in particular: s’haig eaug valüd quaist meiss cudasch dedichiar, ù scriuar tiers, & s’faar quell praschaint (scha prascheint poa ngir numnâ) vschê lunguamaingk ch’eau sun tscheart chia vuo hagiatt giauüsch, & plaschair chia tuotts giuuans, & vêlgs in tuott fats, & in principal in la religiun vêngian indrett infurmads, & intraguidads. Völg huschêa ruguar chia vuo ilg völgiad cun ünna bunna vulantad acceptar, & hauair à mai, & à mia chiasa par racumandad.

Datta our da noass stüdi à Laguin, alg prüm di d’Maij, dalg oan

dalg Sêngier. 1611.

Voass vulantus, & à voassa fauur, inclinad neiff,
Curadin Toutsch. [p. 140 modifica]
[p. 1] L’INFORMATIVN

IN LA CHRISTIAVNA

RELIGIVN.

La prümma part.

LA Christiauna religiun, ais la reigla dalg wair hundramaint & sarwezzan da Deis. Iacobi 1. vs. 27.

Quella reigla dad hundrar Deis, wain in ilg plæd da Deis descritta & missa awaunt. Esai: 29. vs. 13. Mat: 15. 9. Rom. 10. Luc: 16. vs. 29. 31. & 24. 25, Ioh: 20. vs. 31. Qua tras wain quell numnad ilg plæd da la cretta. Rom: 10. vs. 8. & la reigla da perfectiun. 2. Tim: 3. vs. 16. 17.

2 Ilg plæd da Deis ais ünna ductrinna datta aint, traas ilg Spiert soingk, & scritta traas ilgs Prophets, & Apostels: traas quæ wain ell numnad: la Saingchia scrittüra Paulus 1. Cor: 1. disch: Nuo nun mussain cun plæds, ailgs quals ans da aint la sabgiêntscha humaunna, moa queaus chia ilg Spiert soingk ans da aint: Eir ilgs Prophets digian chia Deis hagia ell tschantscha, quæ chia eaus haun scritt, Esai: 58. vs. 14. Ezech: 12. 25. 28. Cuntuott schi ha la scrittüra S. sia authoritad da Deis, & qua tras [p. 2] ais dengia sul da ngir cretta, ne ha maungual cun autræ authoritad da ngir cuffarmada, ne ais licet a quella da mettar inzachie tiers, oder da tour dawent, cun l’authoritad da quella dessen ngir cuffarmads sul ilgs artichels da la cretta parchie chlais sul wairamaingk, parfetta, & cūpiglia tuot aquæ chi ais bsüngus proa ilg salüdt. Quella defi eir dad imminchū ngir letta, & examinada. Ioh: 5. 39. Mat: 5. & 24. & 22. 1 Ioh: 1. 8, 1 Theß: 5. Deu: 12. Esa: 29. Math: 15. Col: 2. Luc: 16. Acto: 8. & 17. 2 Pet: 2.

3 Quell plæd da Deis wain cumpigliad aint ilg weidar, & aint ilg nouf Testamaint.

Ilgs cudaschs dad ammandus Testamaints wengian dischfarentzgiads, in duoß parts.

Lünna part cuntain ilgs cudaschs Regulars, numnads in quell möd par quella chiaschun chia eaus cuntengian la reigla da la cretta, & dailg hundramaint da Dieu. Philip: 3. vs. 16.

Cudasch regulars wengian numbrads aint ilg weidar Testamaint 24 & sun.

1 Ilgs cudaschs da Mosis, chi sun tschinch;

2 Ilgs quattar cudaschs historics: Iosue dalgs Mastrals, da Samuel & dailgs Raijs.

3 Ilgs Prophets Esaiam; Ieremiam, Ezechielem, & ilgs dudesch Prophets pitschans. [p. 141 modifica] 4 Ilgs cudaschs da la Chronicha, ilgs Psalms, ilgs Prouerbis, Iob, Rhut, Ecclesiasten da Salomonis, Ilgs Plaunts da Ieremiæ, Cantica Canticorū, Esther, Daniel, Esdra, & Nehemias.

Cudaschs irregulars, sun eir alchiüns aint ilg weidar Testamaint, ilgs quals wengien numnads: Apocripha, [p. 3] taunt schko dijr sacrets, queaus nun sun chiattads scrits aint ilg languaig Hebreer, & qua tras eir mâ duwrads a pruwar ilgs artichels da la cretta, moa sul salwads par üuün intraguidamaint dailg dapurtamaint, & quæ par quella chiaschun chia eaus nun sun schkritts dailgs Prophets, & lur ductrinna, in tutt nun s’cuwain cun la ductrinna dalgs Prophets, & Apostels, qua tras ais ad eaus pauckua authoritad scritt tiers.

Ailgs cudaschs dailg nouff Testamaint wengian tuots salwads regulars except 2. Epistlas da Iohannis la seguonda, & la tertza, & da quellas ais alchiün dubitt.

4 Aint ilgs cudaschs regulars dalg weider, & nuoff Testamaint wain scritt ünna madēma ductrinna Rom: 1. vs. 2. & 10. Heb: 13. vs. 8. Moa brichia in ün madem möd: Aint ilg weider Testamaint, wain Christus imprumis ailgs lüdeaus, aint ilg nouff wain ell pradgiad & manifestad a tuotts: Math: 15. & 28. vs. 19. Actor: 13. 46. Eir quai chia aint ilg weider Testamaint ngiwa figiürad, wain aint ilg nouff clær amussad. Math: 13. vs. 16. 1 Cor: 10. vs. 11. 2 Cor: 3. 13. Heb: 9. 9. & 10. vs. 1. Et vschea ais ilg weider Testamaint ilg fundamaint dailg nouff, ilg nouff ilg cumplamaint dailg weider.

La ductrinna dailg nouff, & weider Testamaint ha duoß parts: Aint in l’ünna wain descritta la cretta (quella wain numnada ilg Euangeli) in lautra wain descritta l’houwra da la cretta (& quella wain numnada la ledscha) Actor: 24. 14. Rom: 1. 16. Habacuc. 2. 4. Iacob: 2. vs. 20. Phil: 1. 27. Tit: 3. 8. Mar: 1. 15. 1 Tim: 1. 18. 19.

La prümma part, dawart la cretta amuossa chie is deß crair proa ilg salüd ætearn:

[p. 4] Et quæ dischfarêntzgchiadamaingk alg prüm da wart Deis: Lhura eir da wart la baselgia da Deis.

Dauart Deis.

1 Chi saya ün sulett Deis que ans amuossa la experiêntzgia, ans da aint noassa consciêntia, & in special aus daclæra la scrittüra soinchia. Deut: 6. Auda Israel ilg Sengier teis Deis ais ünn sulet Deis. Ilg Apostel. 1 Cor: 8. 4. Nuo sawain chia ilg ijdel nun saya inguott aint ilg muond & chi nun saya autar Deis, ckoa ün sulett. Mar: 12. 29. Ioan: 17. 3. Eph: 4. vs. 5. 1 Tim: 2. 5. [p. 142 modifica]

2 Chia quell Deis saya ünna essentia spiritüæla, parfetta, nun comprehendaiwla, æterna, in tuott graads nun masur aiwla, & zaintza finn, omniputainta, libbra, immobla, intêra, immortala, la chiaritad swes, la misericorgta, la iüstia, la buntad, la sabgiêntscha, la sanctitad, la chiastitad, la wardad & perfectiun sweß. Et quaist nun ais brichia ünna deffinitiun chi possa daclarar chie Deis saya, moa ünna sula descriptiun chins metta awaunt chie nuo dawart Deis hagian da sawair, & da crair.

3 Chia aint in ünna suletta essentia da Deis, sayan trais, brichia spartidas, moa suainter lur proprietads, dischfarêntzgiadas, hypostases, u parsunnas, Ilg Bap, ilg Filg, & ilg Spiert Soingk, las qūalas in ünna diuinna eßêntia, & natüra, sun ünn sullet ætearn, omniputaint Deis, ilg qual wain in la scrittüra soinchia numnad: Iehouah, Iah, Ell, Elohim, Schadai, Adonai: &c.

[p. 5] Tras la essentia da Deis wain inclêtta, la natüra da Deis, & la Diuinitad swes, la quala ais intêra & nū spartida cummünnamaingk aint in imminch’ünna da quellas parsunnas, las qualas eir haun ünna mademma essentiala natüra, & Diuinnitad.

Quell plæd parsunna, douwran queans chi mettan oura la scrittüra S. par daclarar chia in Deis (schkoa la scrittüra amuossa) sayan alchiünnas dischfarentzgiadas proprietads, quellas in ün spiritual, brichia corporal inclêtt numnanai persunnas.

Quellas parsūnas parmur chi sun trais schi wêngnianai numnadas la soingkia Trinitad. Moa siond trais, schi wêngainnai dischfarentzgiadas trauntar peer lünna da lautra brichia essentialmaing u parmur da lur esser natüral, par chiaschun chi sun ünna mademma essentia, moa realmaing: quæ ais parmur da la proprietad aigna, chia lünna ha dischfarêntzgiadamaingk da lautra. Math: 3. 16. & 25. 19. Eph: 2. 18.

Imminchünna da quellas trais parsunnas wain considerada y saya in saiswes, u dwairamaingk in raspett, u relatiun wia da las autras.

In saiswes ais imminchünna parsunna Deis, suainter sia natüra, parchiê chia la natüra Diuinna, u dwairamaingk la Diuinna essentia, chi nun poa ngir spartida, ais intêra in imminch’ünna parsunna, & intêra in tuottas trais, qua tras tuottas trais parsunnas sun ün Deis, & brichia trais Deis. 1 Ioh: 5. 7.

Ngiond imminchia parsunna considerada, cun raspet da las autras, suainter ilg agian & special möd da seis essnr, schi wain la prümma parsunna numnada alg Bab. [p. 6] la seguonda ilg Filg, la tertza ilg Spiert Soingk: In tal möd wêngnai dischfarētzgiadas, parmur dalg möd da lur esser, brichia chia lünna saya da plü graa, hagia plü dignitad, u saya statta [p. 143 modifica] aunt ckoa las autras, parchie chi sunn in tuott ad ingual, lünna ais æterna, las autras eir, lünna ais dad ætern in naun statta tuott pussaunta, & las autras ad ella ad ingual. Ingual sckoa ilg sulai (exempli gratia) da lura in naun ch’ell ais stat ha tngüd trais essentialas, dischfarêntzgiadas improa brich spartidas qualitads, lünna la cula, lautra la splandur, la teartza la chialur, vschea eir ilg wiwaint Deis da tuotta æternitad in naū ha tngüd, & haa in saisweß quellas trais dischfarêntzgiadas, substantialas proprietads, chi wêngien numnadas parsunnas.

4 La differentzchia intraūtar quellas traus parsunnas ais vd interiura, vd exteriura quæ ais dad oura wart.

La differêntzgia interiura, sta in la proprietad, & operatiun chia lünna parsunna ha dischfarêntzgiadamaingk widlautra in la Diuinitad.

La proprietad & operatiun dailg Bap, ais chia nun wiond ell ingiün parschendar, ne siond genuid, schi ha ell dad æterne in naun genuid ilg Filg, a saiswes in tuott ad ingual.

La proprietad dailg Filg ais: chia siond ell la seguonda parsunna da la Diuinitad; Taunt schkoa i partain wia da sia essentia, u natüra, a raspet da la quala ell ais, & wain numnad Deis, nun hall vtruo naun seis parschendar, moa ais da saisweß. Moa taunt schkoa i partain wid’sia parsunna a raspett da la quala ell wain numnad ilg Filg: ha ell seis parschendar dalg Bap, & ais dad ell dad [p. 7] ætern naun ingenuid. Ingual schkoa dalg sulai parschenda la lgüm, vschêa eir parschenda ilg Filg dalg Bap, a raspet da quell parschendar ais ell ilg seguond dalg Bap, moa a raspett da sia essentia & natüra ais ell alg Bap ad ingual, & insembel cun ell ün madem Deis. Io: 10. 30. l. Io: 5. 7. Zach: 13. 7.

La proprietad dailg Spiert Soingk, chi ais la tearza parsunna da la Diuinitad ais: chia siond ell suainter sia essentia, & natüra (a raspett, da la quala ell wain numnad, & ais Deis) alg Bap, & alg Filg ad ingual, & cun eaus insembell ünn madem; schi ha improa sia parsunna seis ætearn, parschendar, dalg Bap, & dalg Filg, chia ingual schkoa la chialur dalg sulai wain da la cula & da la splandur, vschea parschenda eir ilg Spiert S. dalg Bap & dalg Filg.

La differêntzgia exteriura sta in l’houwra exteriura chia a lünna parsunna wain dischfarêntzgiadamaing da las autras, scritta tiers.

Ailg Bap wain scritta tiers la crcaschun, qua tras cuffassain nuo aint ilgs artichiels da noassa cretta, chia ell saya ilg creader.

Ailg Filg wain scritta tiers l’houwra da la spandraschun, qua tras cuffassain nuo ch’ell saya ilg spandradar.

Ailg Spiert S. wain scritt tiers ch’ell saya quell chi ilgümna, & sanctifichiescha. Ioh: 14. 26. & 16. 13. 1. Cor: 6. 11. [p. 144 modifica]

Moa cumbain chia quaistas houwras wêngien scrittas tiers dischfarentzgiadamaingk a las parsunnas da la Diuinitad. Improa schi sunnai darchieau houwras nun spartidas dad ünn madem, & sulett Deis. Parchiaschun [p. 8] ch’ingual schkoa quellas parsūnas sun ünna essentia, & ünna natüra vschea haunnai eir ünna madēma vulantad, ünna sabgientscha, pussauntza, virtüd & operatiun.

Qua tras l’houwra chi wain scritta tiers a l’ünna, ais cummünna eir da las autras, & quæ chia l’ünna fa, faun eir las autras moa brichia in ünn möd: Parchiê ilg möd ais dischfarêntzgiad suainter la differêntzgia da las parsunnas. Ailg Bap ha tuott cread: moa tras ilg Filg, & ilg Spiert Soingk, Psal: 33. 6. Ioh: 1. 3.

Qua tras ilg Filg wain numnad la sabgiêntscha, & la pusauntza da Deis. 1 Cor: 1. 24. Et ilg Spiert S. la virtüd da Deis. Luc: 1. 35. Acto: 1. 8. Luc: 24. 49.

Deis ans ha ell par spüra gratzchia spandrads & fats salffs, moa tras ilg merit dalg Filg, ilg quall ell ha tramiß in quaist muond. Rom: 5. 16. & 8. 3. & 11. 5. Eph: 1. 3. 5. 6. & 2. 4. 5. 6. Coll: 1. 20.

Deis operescha, & lawura tuott bön in tuots: moa tras ilg Spiert S. 1 Cor: 12. 11. Rom: 8. 11. 1 Cor: 6. 11. &c.

Qua tras quellas houwras chi wêngiã scrittas tiers a l’ünna parsunna wêngnien scrittas tiers eir à las autras cūmünnamaingk in la scrittüra S. Par quella chiaschun eir Nazianzenus disch dawart Deis: Eaug num poaß impissar sün ünna, zainza chia la splandur da trais num iscuntra, ne poß trais dischfarêntzgiar, zainza ngir wid ün custrit: Quæ hal ditt cumngiaiwelmaingk parchie id ais in ilg number ün sullett Deis & vnna eßêntia, moa trais parsunnas brichia missas insembel tras compositiun, moa in ünna essentiala œterna coexistentia, & vniun, la quala wain numnada Trinitad, taunt schkoa dyr Triunitad, quæ ais trais in ün. Gen: 1. 26. & 18. 2. Ioh: 5. 7.

[p. 9] Taunt saya ditt dawart la essentia, & las parsunnas da la Diuinitad, sieugua dawart la natüra Diuina.

Dauart la natüra da Deis.

Tras la natüra da Deis s’inclêgia ilg esser da Deis, u dwairamaingk, las essentialas, proprietads da Deis, las qualas sun cumünnas alg Bap, alg Filg, & alg Spiert S.

Quellas eßētialas proprietads da Deis, sun la essentia da Deis swes intêra, ne ais intraunter quellas, & la essentia da Deis ingünna differêntzgia, schkoa eir ellas taunter peêr nun wêngen otar ckoa suainter ilg inclêtt dischfarêntzgiadas. [p. 145 modifica]

  Simplicitad, chia Deis ais intêêr. Exo: 33. vs. 20. 1. Tim: 1. 17. Iacob: 1.
Infinitad, ch’ell ais zaintza fin. Iacob: 1. vs. 17. Psal: 139. vs. 7. 10.
Perfectiun, ch’ell ais parfett. Mat: 5. 48.
Immutabilitad, ch’ell ais stæwal. Iacob: 1. vs. 17. Psal: 102. vs. 27.
Vitta, ch’ell wiwa. Deu: 30. 20. Io: 14. vs. 6. Acto: 17. 28. 1 Ioh: 5.
Immortalitad, ch’ell nun moura. 1 Thim: 1. vs. 17. & 6. vs. 16.
Beadêntscha, ch’ell ais bead. 1 Thim: 1. vs. 11. & 6. vs. 15.
Et gloria, ch’ell ais glorius. Psal: 114. 1. Esa: 42. 8. 1 Thim: 1. 17.
Aqui wêngien suott inclêttas eir las autras virtüds, u proprietads chia a Deis wêngian srittas tiers in la scrittüra soingkia.









Quellas
proprietads
sun


[p. 10] Dauart la simplicitad da Deis.

La simplicitad da Deis, ais ünna sia essentiala proprietad, tras la quala sinclêgia ch’in Deis nun sayan parts missas insembel, ingiünnas qua tras nun poa el eir ngir partid, ne multiplichiad, nell’accidents ingiüns; moa chia sia essentia saya intêra, spirituala, & zaintza corp, nun wisibbla, & libra da tuott cuntradi, e corruptiun. Deut: 4. 12. Ioh: 1. 18. & 4. 24. Quindar oura siêgua.

1 Chia quæ ch’in Deis, vd’in la Diuinna essentia ais, u wain ditt chi saya, nun ais otar ckoa sia intêêra assentia, u Deis sweß, brichia ünn accident, chi crouda tiers, vd’ünna part da l’essentia.

2 Cūbain chia dawart Deis wêngia blear dischfarêntzgiadamaingk ditt, nun ais improa in Deis inzachiê dischfarênzchiad schkoa in nuo, moa ünn; numnadamaingk: ünna spüra mademma essentia, & natura. Improa parmur da noaß inclêtt wainai dawart quæ chi ais inteêrdischfarênzchiadamaingk tschantschad par chia nuo chi eschên flaiuels, & manchiuos possan Deis ans ngiandt ell in plüs dischfarētzgiadas partidas miß awaunt cunguoscher. Taunt saya dawart la simplicitad da Deis.

La infinitad da Deis ais ünna sia propriætad essentiala, tras la quala s’inclêgia: chia Deis nun possa cun ingiünna masüra, ne da têmp ne la löch, ne in ingiün autar möd, ngir masürad u definid: moa chia ell essentialmaingk & da natüra saya da saisweß, wairamaingk, nun masüraunt, & nun comprehendaiuel.

Siegua damena chia Dieu saya ætern & nun masüraiuel. [p. 146 modifica]

[p. 11] La æternitad da Deis ais ünna sia proprietad essentiala in la quala s’inclêgia chia Deis saya zaintza princippi, & zaintza fin, statt dad æterno in naun, aunt tuott têmp, & wêngia ad esser in æternum dawoa tuott têmp, parfettamaingk intêêr, ün mademm nū müdawel Deis. Gen: 21. vs. 33. Exod: 15. 18. Psal: 9. 2. & 92. 8. & 102. 27. Esai: 43. 13. Thrē: 5. 19. Dan: 6. 26. Rō. 16. 26. &c: Our dalg qual sieugua chia awaunt Deis nun saya inguotta passad, ne da ngir, inguott aunt, u dawoa el. Psal: 90. 4. moa awaunt ell ais tuott praschaint. Heb; 4. 13. Qua tras dawart la ætêrna generatiun dalg Filg tschauntscha ilg Bap. Psal: 2. Eau t’hai hoatz ingenuid, quæ ais dad æterno, vschea wêingnan numnads mill oanns awaunt Deis ün di passad. 2 Pet: 3. 8. Psal: 90. vs. 4.

La nun masüraiwletza da Deis, ais ünna sia essentiala proprietad: tras la quala s’inclêgia, chia Deis saya nun masüraunt, ne possa ngir cun löch alchiün incrasad intuorn, u cludid aint, moa ch’ell saya nun masuraiwel, zainza craschêntscha, ne d’schkraschêntscha, & zaintza finn. Scha Deis ais zaintza finn schi sieuguai ch’ell saya dapartuott praschaint, & ch’ell implescha tuott; Parchiê schkoa quæ chi ha fin ha seis tearms, & sta dadaint quèls, vschêa eir quæ chi nun ha finn tendscha da partuott, & quæ chi tendscha da partuott nun haa eir finn, moa chia Deis nun hagia finn, & tendscha da partuott amuossa la scrittüra quella daclæra chia Deis saya in quaist muond cread, da partuott praschaint. Psal: 139. vs. 7. Esai: 66. 1. Acto: 7. 49 & 17. 27. Ier: 23. 23. Esa: 6. 3. La scrittüra amuossa eir chia Deis saya; eir our d’wart quaist muond. 1 Reg: 8. 27. 2 Par: 2. 6. & 6. 18. Esai: 40. 12. [p. 12] Ier: 23. 23. Iob: 11. 8. Amos: 9. 2. Math: 5.

Quella proprietad da Deis ch’ell ais da partuott praschaint, wain numnada l’vbiquitad, & la omnipraschêntscha da Deis.

Quella ais parfetta parchiê Deis ais tuott & intêêramaingk da partuott, & in imminch’ünn löch, brichia qui ünna part & tschà ünn’autra.

La perfectiun da Deis ais ünna sia essentiala proprietad, tras la quala s’inclêgia, chia in la essentia da Deis nun saya ingiünn manchiamaint, moa chia Deis hagia da saisweß perfettamaingk tuotta plainnetza da tuott bön. Math: 6. vs. 48. Ioh: 37. 15.

Quindaroura sieuguai chia Deis saya ilg princippi, & la funtauna da tuotta perfectiun & da tuott bön: Parchie schkoa ell ais parfett da saisweß, vschea ais ell sulett in tuott parfett, dad ell damêna sieugua la perfectiun & ilg bön. Iacob: 1.

La stawletza da Deis: ais ünna proprietad da sia essentia, tras la quala s’inclêgia, chia la essentia da Deis & sias proprietads tuottas, nun hagian generatiun, ne corruptiun, nun wêngian adampchiadas, ne imminuidas, ne müdadas, ne s’müdan, moa reistan saimper in ünn madem parfett esser zaintza finn. Iacob: 1. 17. Psal: 102. 27. [p. 147 modifica]

Dauart la vitta da Deis.

La vitta da Deis ais ünna proprietad Diuinna, tras la quala s’inclêgîa: chia Deis da saisweß essentialmaingk, wiwa, s’muwainta, & tuott faa, wiwainta tuott, & operescha tuott in tuotts. Chia Deis oder la Diuinna essentia wiwa, daclæran quaists louchs. Gen: 16. 14. & 24. 62. [p. 13] Deut: 5. 26. Ios: 3. 10. 1 Sam: 17. 26. Math: 16. 16. Acto: 14. 15. Rom: 9. 26. Ch’ell wiua da saisweß. Ioh: 14. 6. 1 Ioh: 5. 20. Ch’ell a tuotts cumparta la vitta. Deut: 30. 20. Actor: 17. 28. Ioh: 1. 4. Ch’ell tuott operescha. 1 Cor: 12. 6.

Scha Deis wiua da saisweß, schi sieuguai: chia sia witta nun saya inzachiê dischfarêntzgiad in ell, schkoa in nuo la witta ais da nuo dischfarênzchiada, moa sia witta, als sia Diuinna essentia chi wiua, & Deis sweß ais sia witta.

Qua tras schkoa Deis ais ætern, vschêa ais eir sia vitta æterna. Deut: 32. 40. 1 Ioh: 5. 20. Zainza princippi & zaintza finn.

Vschêa ais ella eir parfetta, zaintza dafett, ne manchiamaint, dackoa ch’ell ais eir parfett. Ioh: 14. & 5. 26. 1 Tim: 6. 16. &c:

La vitta da Deis ais eir nun müdaiwla, nun wain adamchiada, ne impitschnida, ne s’müda, ne wain müdada, sckoa Deis sweß.

La immortalitad da Deis, ais ünna sia essentiala proprietad, trâs la quala s’inclêgia, chia schkoa la essentia da Deis da saisweß, dad æterno in naun ais statta, chla wêngia eir in æternum, à rumangair immortala, ne maa wêngia a pudair murir. 1 Thim: 1. 17. & 6. 6.

La beadêntscha da Deis: ais ünna sia propriætad: chi daclæra, chia la essentia Diuinna saya libbra da tuott maal, & hagia plainamaingk, & parfettamaingk tuott buonn. 1 Thim: 6. vs. 15.

Scha Deis ais bead schi sieuguai, ch’ell saya parfett in sabgiêntscha, libber in sia vulantad, & omniputaint u tuott pussaunt.

[p. 14] La sabgiêntscha da Deis, ais eir ünna propriætad da sia essentia: tras la quala s’inclêgia, chia Deis wairamaingk da saisweß, cun ünn ætearn, nun mudaiwel sawair, hagia ad’ünna wouta, parfettamaingk, tscheartamaingk, visibbelmaingk & dischfarenzchiadamaingk tuott sawüd, da soart chi nun ais ad ell inguotta statt sacrett, u zuppâ, ne ha tngü maunguel inguotta dad imprendar, ne maa inguotta imblida, ne ha imblida. Dawart la sabgiêntscha da Dieu, s’lêgia: Iob: 9. 4. & 12. vs. 16. Psal: 94. vs. 9. Dan: 2. 20. Ier: 51. 15. Prou: 8. 22. Psal: 147. vs. 5. Esai: 40. 28. Eph: 3. &c:

La sagiêntscha da Deis, ais Deis sweß, ne s’müda, ne wain müdada, ne crescha ne chialla, moa reista saimper in seis parfett esser.

La sabgiêntscha da Deis cumpiglia sia sciêntzgia & seis inclêtt. [p. 148 modifica]

La sciêntzgia da Deis ais ilg prüm generala, u particulara, & quæ cun seis raspett.

La generala sciêntzgia da Deis, ais quella sia parfetta cunguschêntscha tras la quala ell tuott plainamaingk in general cunguoscha. Heb: 4. 13.

Quatras wain quella nūnada l’omnisciētzgia da Deis.

La particulara sciêntzgia, ais quella cunguschêntscha da Deis, chia ell tras gratzgia haa tngiüd wia da seis tscharnüds, ch’ell ils ha cunguschüds, quæ ais tudts sü par seis vffaunts, & tscharnüds, chi dwaintan sumgiaunts a l’himaigna da seis Filg, & in quell seis filg ilgs hall amads, iüstifichads, & santifichiads. Rom: 8. vs. 29. 30. Psal: 1. 6. 2 Thim: 2. 29.

La sciêntzgia da Deis, ais ünna mademma sciêntzgia à [p. 15] raspett da Deis, parchiê chia dad æterno in naun ha Deis cun’ünn faar, oder ad ünna wouta cunguschü tuott, quæ chi ais paßaa, ais praschaint, & ha da ngir, quæ tuott ais awaunt ell praschaint: Improa a noß raspett wain ella dischfarêntzgiada, chia quella cunguschêntscha chia Deis haa, da quæ chi ais dwantad & paßâ, wuin numnada seis imaint: Moa quella cunguschêntscha chia Deis ha da quæ chi ha da ngir wain nūnada sia præsciêntzgia.

Quella præsciêntzgia da Deis ais, u generala u particulara:

Parchiê chia Deis wiawaunt ha tuott cunguschü, quæ ch’ell s’weß ngiwa a faar, & quæ ch’autars ngiwan a faar. Ell ha awaunt tuott’æternitad cunguschüd & wîs, eir ilg puchia alg qual, brich ell, moa algs infidels, tras lur aigna cuolpa, ngiwan a faar.

Et schkoa ell tuott in general ha wiwaunt cunguschü, vschêa ha ell eir tras sia gratzgia in particular cunguschü awaunt tuotta æternitad seis tscharnüds & aqueaus amad. Rom: 8. 29, 1 Pet: 1. 2.

La præscientzgia da Deis ais cun sia vuluntad cumpangiada, u da quella spartida.

La præscientzia da Deis, dischfarêntzchiada da sia wölgia nun ha inguotta operad.

Parchiê Deis ha wijs & cungiuschüd ilg puchia wiawaunt improa nu l’g ha ell ne operad, ne fatt, ne ha cuolpa da quell:

Et tal fats nun sun parmur da quæ chia Deis ilgs ha wijs ourawaunt, moa Deis ilgs ha wijs ourawaunt tras quæ chi ngiwan (dond ell tiers, & laschond d’wantar) a ngir fats.

[p. 16] Ilg seis Diuinn cunguoscher ourawaunt nun chiatscha, ne muwainta eir ad ingiün a pachiar, cun tuott nun ais ell ünna chiaschun dalg puchia.

Neir pechia alg chrastian parmur da quæ chia Deis ha wijs ch’ell wêngia à pachiar; Moa tras chia ilg chrastiaun ngiwa a pachiar, schi ha wijs Deis quæ ourawaūt. [p. 149 modifica]La præsciêntzia da Dêis, cublada cun sia vulantad ha tuott operad, & ais ünna chiaschun da queaus fats tuotts chia Deis ha wia dwaunt cunguschüd & hurdinad, dailgs faar, oder da cummandar chi wêngien fats, numnadamaing dalg muond, da noassa spandraschun, iüstificatiun & glorificatiun.

Taun saya dawart la siêntzgia da Deis.

Ilg inclett da Deis, ais quæ, tras ilg qual Deis quæ ch’ell saa, parfettamaingk inclêgia. Psal: 33. 15.

Taunt saya dauart la sabgiênscha, sieugua dauart sia Völgia.

La wölgia da Deis ais ünna sia essentiala propriætad tras la quala s’inclêgia chia Deis libbramaingk, awaunt tuotta æternitad da saisweß ha wlüd, tuott quæ ch’ell sabgiamaingk ha sawüd, & hurtinad chi deß dwantar.

Libbra ais la wölgia da Deis: Parchiê chia Deis nun ha fatt, ne faa, nun ha cummandad chi d’wainta, ne cummanda, nū ha datt proa chi dwainta, ne da, otar ckoa quæ ch’ell parfettamaing, & libramaing ha wlüd, qua tras wain la sia wölgia numnada ilg seis libber arbitter.

La wölgia da Deis ais eir parfetta: Parchiê chia quella nun ais in Deis, ünna facultad, da sia essentia dischfarêntzgiada, schkoa in nuo: moa la wölgia da Deis ais la [p. 17] sia essentia, u dwairamaingk Deis sweß: Parchiaschun sckoa la witta da Deis nun ais oter ckoa Deis wiwaint, & la sabgiêntscha da Deis, Deis sweß sabbi, vschêa eir la wölgia da Deis nun ais otar, ckoa Deis chi woul.

Cuntuott ingual schkoa Deis ais ætearn vschêa ais eir sia wölgia æterna, zaintza princippi, zaintza finn, stawla, & nun mudaiwla; zaintza princippi parchiê chia la wölgia da Deis, nun wain, ne ais dad ünn otar princippi muwantada, moa da saisweß. Quella ais eir nun müdaiwla & stawla, parchiê ch’ingual schkoa Deis haa tuott in ünna wouta sawüd aunt ckoa chi dwantas, vschêa hall eir tuott ad ünna wouta wlüd, chiêch ch’ell ha wlüd, Ne woul huossa inqualchiosa, ch’ell wiadwaunt nun hagia wlüd; Eir nun lascha ell dawoa da wlair inqualchiausa da quæ ch’ell wiawaunt ha wlüd: Moa chiêch ch’ell woull hall wlüd dad æterno in naun, & woull in æternum:

La wölgia da Deis nun poa eir ngijr impedida. ch’ella nun s’cumplescha: Num: 23. 19. 1 Sam: 15. 29. Psal: 33. vs. 11. Malach: 3. 6. Esai: 14. 27. Prou: 19. 21. Esa: 26. vs. 10. Rom: 9. 19. & 11. 29. Iacob: 1. 17 &c:

Moa para chia la wölgia da Deis saya müdaiwla, vschê lunguamaingk chis lêgia ch’ell ha tschantscha par ünna wia, & fatt par ünn’otra. Gen: 1. Disch ell ad Adam, & Eua, Redschai sur l’utschlamainta dalg ær, & ilgs pæschs dalg maar. &c: Ed improa nun hall laschad ad Adam quella [p. 150 modifica] pusauntza. Iudic: 10. Disch ilg Sengier algs Israeliters, Eaug nun s’wolg plü dalibrar: Et improa ilgs hal dawoa quæ suwent dalibrads. Dawart ilg taimpel da Ierusalem: disch ell. Quaist ais meis paus in æternum. Psal: 132. Et improa ha ell quell sêtz de löngh [p. 18] müda: Ad Ezechiæ disch ell; tü wainscht da quaista malatia à murir, & nun wainscht à wiwer: 2 Reg: 20. Et impro l’g hall datt sandad & langunad la witta 15 oans.

In quaist wain nuo da sawair, chia quæ, chia Deis ha qui tschantscha, & ch’ell vtruo eir in quell möd tschauntscha: Ionæ 3. Quæ hal tschantschad cun conditiun, scha ad ell wêngia fatt obediêntzgia, da laschar, u da salwar, scha nun brich: Parchiê chia las impromischiuns, & eir inatschas da Deis sun fattas cun quell rasalwamaint, & paigk, schkoa ilg sengier sweß amuossa. Ierem: 18. vs. 8. & 26. vs. 3.

Chia sias impromischiuns audan, & wêngien cumplidas numma wia da queaus, chi salwan seis cummandamaints, & perseuereschan in la cretta, & chia sias imnatschas s’cumpleschan sul wia da quels, ch’aint ilg puchia perseuereschan zaintza rüglêntscha: Ion: 3. Cuntuott nun fall inguotta incuntar sias impromischiuns, ne müda sia wulantad, chiastiond ils infidels, & schaniond a quels chi faun rüglêntscha.

La wölgia da Deis, ais tscheart ünna mademma & suletta wölgia, improa à noaß raspett, wain ella dischfarêntzgiada in alchiünnas guisas, & quæ suainter chia quella s’palainta: Parchie pandant tuott fats da la wölgia da Deis, schi sun improa queaus cū differentzgia, qua tras sieuguai chia Deis ilgs wölgia eir cun differentzgia.

Alchiüns fats ha Dei wlüd cun plaschamaint, quæ ais in tal möd ch’ilg haun plaschüd: Alchüns hall wlüd zaintza plaschamaint, da sia essentia, permißiuè, laschar dwantar. Plaschüd ha à Deis quæ chia ell traß saisweß, u tras autras ha fatt, & faa, quæ ais: tuott l’g bön.

[p. 19] Permißiuè ha Deis ilg puchia laschad dwantar, alg qual ell wes pudüd hustar sch’ilg weß sumgia; Improa ilg hall wlüd concedar, & laschar dwantar da saisweß, brich schfurzadamaingk moa libramaingk, brich ch’ell hagia tngüd plaschair da quell; moa süñ duos autar’fins: Lün par chia la flaiwletza da la creatüra ngis cuntschüda, & ngis inclêt chia ilg bön ngis sul dalg creader. Ilg seguond: par chia Deis traas occasiun da quell, pudeß manifestar sia misericordgia, & pussauntza, in spandrar seis tscharnüds, & sia giüstia, e pussauntza in chiastigiar ilgs infidels parmur dalg puchia.

Moa quæ chia Deis ha wlüd, hal wlüd, u zaintza condiciun, u nun condiciun.

Zaintza condiciun, & libramaingk ha Deis dad æterno in naun wlüdt, tuott quæ chia ell in seis têmp ngiwa à faar & à laschar dwantar: Schkoa [p. 151 modifica] quæ wain daclarad. Psal: 115. 3. & 135. 6. Esa: 46. 10. Ioh: 1. 14. & 6. 39. Rom: 9. 18, 19. Eph: I. II.

Quella libbra wölgia da Deis wain numnada la wölgia da seis bainplaschair; Item la wölgia dalg cumplamaint: parchiaschun chia quella dwainta, & wain cumplida Esai: 46. 10.

Suainter quella sia wölgia hal tscharnüd awaunt tuott’æternitad, queaus ch’ell ha wlüd, proa la witta æterna, & ha schbüttad queaus ch’ell ha wlüd.

Suainter quella hal wlüd crear alg muond, tramettar ilg Meßiam, & suainter quella wain ell eir à faar rasüsta ilgs moarts.

Quella wölgia da Deis ais la prümma, & principala chiaschū da tuott fats: ais eir stawla, ne poa ngir impedida.

[p. 20] Chiê chia Deis suainter quella wölgia woul, stouwa par neceßitad dawantar. Gen: 50. 19. 2 Paral: 20. 6. Dan: 4. 32.

Alchüns fats woul eir Deis cun’ünn conditional möd, odar cun ünn paigk. Quæ ha Deis daclarad, impart in seis cummandamaints, impart eir in sias impromischiuns, & himnatschas, taunt ckoa in tscheart singials.

Qua tras wain quaista wölgia da Deis numnada la wölgia dalg singial. Item la wölgia chia wa awaunt, parchiê ch’la wa awaunt à la premgia, u dwairamaingk eir alg chiastigiamaint, schantads in las impromischiuns, & imnatschas da Deis.

Suaintar quaista wölgia: woul Deis chia tuott chrastiauns dwaintan salws, & wêngien proa la cungiuschêntscha da la wardad: Qua tras clammell, & inuida à tuotts, metta à tuotts awaunt l’impromischiun chia sch’eaus craigian, chi wêngian ad esser salws: admunescha à tuots proa la cretta, & sia obediêntzgia, cumbain chia tuots nun wêngian tiers.

Suainter quaista wulantad, ha eir Christus agriad da raspar ilgs Iüdeaus proa ell, schkoa ünna gialginna seis pulschins. Improa eaus nun haun wlüd.

Quaista wölgia da Deis ais ünna parfetta reigla da tuotta giüstia, e sanctitad.

Qua tras ha Deis plaschair ch’ella wêngia cumplida, & fatta. Heb: 13. 21. Rom: 12. 2. 1 Theß: 4. 3.

Eir ilg Senger ans amuossa à ruguar chia quella wölgia da Deis dwainta, in terra, schkoa in tschêl.

Quaista sia wölgia ans ha Deis in seis plæd manifestad, par daclarar brichia, chiê ell wölgia faar, moa chiê ell [p. 21] wölgia chia nuo fatschan, & sun chiê finn ell ans hagia creads, & clamads;

Qua tras wain quaista wölgia da Deis numnada la wölgia manifestada, & wain dischfarêntzchiada, our da la sia wölgia sacretta. [p. 152 modifica]

Quella sia wölgia sacretta nū poa ingiün cungiuoschar infinna ch’ella nun ais cumplida;

Suainter quella operescha Deis aint ilg cour dad imminchiün libbramaingk. 1 Cor: 12. 6. Philip: 2. 13. & quella saimper dwainta.

Moa la wölgia da Deis manifestada, cumbain ch’ella saya missa awaunt in general à tuotts: & chia tuotts wêngien da Deis admunids ch’eaus quella deßen faar, par chia eaus qua tras possan d’wantar salws, parchiê chia Deis woull chia tuots dwaintan salws: Improa nun wain quella da tuots salwada, ne dwaintan salws tuots, par chiaschun chia tuotts nun haun la waira cretta, ne piglian quella sü, eir nun salwan tuots ilgs cummandamaints da Dieu, & seis paigks, qua tras suaintar las himnatschas da Deis sunnai cundamnads. Ioh: 3. 36. Deut: 27. 27.

Moa cumbain chia la granda part rumpa ilgs cummandamaints da Deis, nun wain improa sia wölgia ruotta, parchiê chia seis paigk (Deu: 27. 27. Ioh: 3. 36) reista in crafft, & la sia sacretta wölgia dwainta, & s’cumplescha wia da tuotts queaus chia Deis ha vrdinad chi dwaintan salfs, & woul chi sêan beads, in queaus operesch’ell, & lawura tras seis spiert, ch’eaus salwan seis paigk, & cumpleschan sia wölgia manifestada, brichia tras lur perfectiun aigna, moa tras gratzchia, & operatiun da Deis: & qua tras wêngnai salws.

[p. 22] Lascuntra, ilgs infidels tras lur puchia waū à giperij, parmur da quell, ilgs chiastiond Deis, cumplesch ell eir wia dad eaus sia secretta wulantad.

La wölgia da Deis cumpiglia sia buntad, & sia giüstia.

La Buntad da Deis: ais ünna essentiala propriætad da la essentia Diuinna, u da Deis sweß, tras la quala s’inclêgia chia Deis saya da sai sweß parfettamaingk bun in saisweß, & ourdwart saisweß ünna funtauna da tuott bön. Ioh: 3. 27. 1 Pet: 5. 10. Iacob: 1. 17.

Da saisweß ais ell bun: parchiê ch’ell nun ha sia buntad arfschüd, moa ell l’ha natüralmaingk, dad æterno in naun tngüd, brichia taunt ckoa ünn accident, moa taunt ckoa essentiala aigna propriætad, parchiaschun chia Deis ais ell sweß sia buntad, & schkoa Deis ais parfett, vschêa ais eir sia buntad parfettißima, qua tras wain ell numnad ilg plü audt & grondt bön.

Quella sia buntad ha Deis daclarad wia da sias creatüras, alg prüm in quæ ch’ell las ha creadas būnas, lhura eir in quæ ch’ell ad ellas ha fatt dalg bain.

Quella buntad da Deis ch’ell ha daclarad wia da sias creatüras ais, u generala, u particulara.

La buntad generala da Deis s’ha staisa sün tuottas creatüras, brichia numma sün quellas chi sun rumasas in quella buntad chi eiran creadas, [p. 153 modifica] moa eir sün quellas chia our da quella sun crudadas, schkoa sün ils mals Aunguels, & ilgs mals Chrastiauns.

La speciala buntad da Deis, ais quella chia Deis haa duwrad & douwra cun seis tscharnüds Auguels, & Christiauns.

[p. 23] Mêlg innawaunt ais la buntad da Deis, ünna funtaunna da la gratzchia, amur, misericordgia, patiêntzgia, & amiaiwletza da Deis.

La gratzgia da Deis: ais quella buntadaiwla inclinatiun da sia wulantad, & quella sia fauur da bap, tras la quala, ell taunt ckoa ünn bap, à nuo nun meritauns, ha amad, & tudt sü. Gen: 6. 8. Luc: 1. 30. Tit: 2. 11. Quella wain wairamaingk numnada la gratzgia chins faa chiars à Deis.

Quella gratzgia nun ais ünna qualitad in nuo, ne ais in nuo da Deis implantada, moa la rumoingia in Deis, & ais ünna chiaschun dalg muwantar, ans faar dalg bain.

L’ais eir dischfarêntzchiada dalgs duns chia Deis ans faa, taunt ckoa ünna chiaschun efficiainta, da seis effets: Rom: 5. 15. &c: Queaus duns wêngnen numnads gratzgia, datta par gratzgia. Ioh: 1. 16. Rom: 5. 15.

L’amur da Deis, ais la buntadaiwla wulantad da Deis, tras la quala, ell ha dalett in quæ ch’ilg plascha. Et quella amur ha Deis wia d’saisweß, lhura eir wia da sias creatüras.

L’amur chia Deis ha wid’say sweß, ais quella amur chia las parsunnas da la S. Trinitad, l’ünna wid lautra portan. Ioh: 3. 35. & 5. 20. & 14. 31.

L’amur chia Deis ha wia da las creatüras, ais, u generala, u speciala.

La generala, ais quella amur chia Deis wia da tuottas sias creatüras porta tras la quala ell las mantêngia, guwerna, & cussalwa: Parchiê cumbain chia Deis wölgia mal alg puchia, improa am’ell sias creatüras & vschêa eir la natüra, ch’ell ha cread.

[p. 24] La speciala sia amur porta Deis wia da seis tscharnüds, quella wain nūnada l’amur da bap, Ioh: 4. 9. 10.

Quella mur da bap, ha Deis purtad impart wia da Christum, suainter sia humauna natüra, impart wia dalgs tscharnüds in Christo.

Tras l’amur chia Deis ha purtad wia da Christum, à raspet da sia humaunna natüra, ilg ha ell suainter quella schantad ch’ell saya ilg cheau da seis tscharnüds: quæ ais da sia Christiaunna baselgia. Eph: 1. 22. Et quaista amur ais ilg fundamaint da l’amur chia Deis ha purtad wia da seis tscharnüds.

L’amur wia dalgs tscharnüds in Christo, porta Deis impart wia dalgs Aunguels, impart wia da queaus Chrastiauns chi dwaintan salws. Eph: 1. 6. Ioh: 3. 16.

Chia Deis saya misericordgiaiwel, da pardutta la scrittüra. Psal; 86. 5. & 118. 1. Ier: 33. 11. Psal: 106. 1. Eph: 2. 4. Tit: 3. 4. [p. 154 modifica]

La misericordgia da Deis, ais la buntadaiwla inclinatiun da sia wulantad, da giüdar à tuott bsüngius.

Quella ais taunt gronda ckoa Deis sweß: Parchiê la misericordgia da Deis, ais la sia essentia, & Deis sweß, misericordgiaiwel.

La misericordgia da Deis ais eir, u generala, u speciala.

La generala misericordgia da Deis, ais quella sia wölgia inclinada à guidar, & à sucuorrar à tuottas sias creatüras & in principal à tuott Chrastiauns, iüsts, u mal iüsts in lur maunguels, & iffichs tras la quala ell eir giüda à tuots, in maunguals da quaista witta praschainta.

La sia speciala misericordgia douwra Deis, taunt [p. 25] choa quell chi ais libber, cun queaus ch’ell woul, & chi l’g sumailgia: numnadamaing cun tuottt queaus ch’ell ha tscharnüd proa la vitta æterna, à queaus tras sia misericordgia clamm’ell, l’gs fa giüsts & soingks.

La Patziêntzgia da Deis, ais quella sia buntadaiwla wulantad, tras la quala ell löingck compoarta ilg puchia dalgs Christiauns, & surtijra ilg chiastiamaint. La wain eir numnada la cumpartauntza da Deis. Rom: 2. 4. & 3. 26. & 9. 22. 1 Pet: 3. 20. 2 Pet: 3. 15.

La clementia da Deis, ais la sia būtadaiwla wulantad tras la quala ell in sia hyra eir s’alguorda da sia misericordgia, & ans schanaya scha bain chia nuo nun hawessan maritad. Psal: 86. 14.

Taunt saya dauart la buntad da Deis sieugua dauart sia giüstia.

La giüstia da Deis, ais la perfectiun da sia wulantad tras la quala ell ais parfettischmamaingk giüst, in saisweß, lhura eir wia da sias creatüras.

La giüstia da Deis ais parfetta in saiswes, zaintza manchiamaint: da soart chia Deis nun poa ne wulair, ne far quæ chi ais puchia, u malgiüst. Qua tras disch wairamaingk S. Augustin: Algs giüdicis da Deis poan esser azupads moa brich mal giüsts.

La giüstia da Deis wia da sias creatüras, ais parfetta parchiê ell nun faa ad ingiün tüert, moa lascha sieuguar ad imminchiün, quæ chilg parwain; da soart ch’ingiün nur s’poa almantar dad ell: parchiê cumbain ch’ell à l’ün fetscha plü beneficis ckoa loter, improa nun s’poa quel chi artschaiwa poigk almantar, par chiaschun chia Deis [p. 26] nulg ais culpaunt inguotta. Esai: 45. 9. Rom: 9. 20. 21.

Ingual sckoa ell ais giüst wia da sias creatüras, vschêa ais ell eir giüst intrauntar tuott Chrastiauns: parchiaschun ch’ell premgia ilgs iüits, & fidels, suainter sia impromischiun: Psal: 36. 11. & 71. 12. & quella wain numnada la iüstia da l’impromischiun. [p. 155 modifica]

Schkoa ell premgia ils giüsts, vschêa chiastig ell eir tuott malgiüsts, & tuott pachiaduors suainter sias imnatschas. Deu: 28. 15. 16. Psal: 5. 6 & 97. 2. Quaista wain numnada la iüstia imnatschada.

Quella s’ha daclarada, & s’daclæra wia dalgs tscharnüds, & reprobads.

Via dalgs tscharnüds sweß impart, impart wia da Christo.

Via dalgs tscharnüds sweß: parchiaschun ch’eaus sun parmur dalg puchia dwantads subgiets à la schmaldischun, & moart æterna. Gen: 2. 17. Deut: 27. 26. Lhura sunnai eir par causa da lur puchia subgiets in quaist muondt saimper à da tuottas soarts d’cuntradi, & afflictiun, eir a la finn à la mort temporala swes. Dan: 9. vs. 7. 14. Nehem: 9. 33.

In Christo s’ha amussada quella giüstia wia dalgs tscharnüds ilg plü clær. a Par chiaschun chia Deis à seis agian filg nun ha schaniad, b chia siond quell dwantad ünna süartad par ilg puchiad da seis tscharnüds, Schi ha Deis ilg chiastiamaint da lur puchia chi eira ætern, büttad sün seis filg, & wia da quell sia hira daclarad.

Via dalgs reprobads s’daclæra la iüstia da sia hira & s’ha daclarada, impart wia dalgs chrastiauns, impart lhura eir wia da Sathan, & seis Aunguels.

[p. 27] Via dalgs reprobads, vd’infidels Chrastiauns, parchiaschun; chia ingual schkoa i reistan subgiets à la æterna schmaldischun, vschêa ais eir ad eaus alg cuntradi da quaist muond, & ilgs temporals chiastiamaints ünn princippi da la moart, & vandetta æterna. Exod: 9. 27. Num: 16. 32. 33.

Via da Sathana ha Deis sia iüstia daclarad, ilg prüm in quæ ch’ell ilg ha büttad giuo d’tschêl. Lhura eir ch’ell ilg ha cundamnad alg föch æternal. Math: 25. 41.

Sůtt ilg nuom da la giüstia da Deis wain incletta eir la sia vardad, & la sia santitad.

La vardad da Deis ais ünna sia essentiala proprietad, tras la quala s’inclêgia, ch’in Deis nun saya, ne mantzöngia, ne fusdad ne ingiannamaint, moa tuotta parfetta realtad, & sinceritad. Quella vardad da Deis nun ais ünna qualitad in ell, dad’ell dischfarentzchiada, moa l’ais la essentia da Deis, qua tras ais Deis swes sia vardad.

Deis ais damêna d’wardad ilg prüm in saiswes, l’hura eir wia da sias creatüras.

In saiswes ais Deis d’wardad ilg prüm suainter sia essentia: Parchie chell ais wairamaingk, ætern, nun masüraunt, & wairamaingk parfett: Lhura ais ell eir ünna chiaschun efficiainta da tuott fatts, chi sun wairamaingk our d’wart ell.

Via da sias creatüras ais Deis d’wardard, in sias houwras ilg prüm, l’hura eir in seis plæds.

In sias houwras ais ell d’wardad, & la wardad swes. [p. 156 modifica]

Parchiaschū chiê ch’ell faa, schi faa ell wairamaingk, zaintza ingian, zaintza infendschamaint, & zaintza fusdad: Qua tros sias houwras, sun wairas houwras, tuottas, [p. 28] seis mirackels wair mirackuels, & brichia ingiannaiwels. Apocal: 15. 3. & 16. 7.

In seis plæd ais ell d’wardad, schi la wardad swes: Parchiaschun chiê ch’ell disch, ais wardad zaintza ingianamaint, vd infendschamaint; D’wardad sun seis cummandamaints, d’wardad sias impromischiuns, d’wardad sias himnatschas. Quaista wardad da Deis wain eir numnada la sia stawletza.

La Santitad da Deis ais üna sia essentiala propriætad, tras la quala s’inclêgia ch’ell brichia dêch saya nett, & la nettischa sweß, moa eir ch’ell wölgia mal à tuotta maalnettischa. Ier: 3. 12. Abbacuc: 3. 3. 1 Pet: 1. 16. Apoc: 4. 8. & 6. 10. & 15. 4. &c: La Santitad da Deis ais sia essentia, & Deis sweß.

Taunt saya dauart la völgia da Deis:

Sieugua dauart la sia pusauntza.

La pussauntza da Deis, ais la virtüd da Deis essentiala, tras la quala ell operescha tuott in tuotts, & tuott in imminch’ünn. Deut: 32. 39.

Quella pussauntza ha Deis da saiswes, brichia dad alchiün arfschüd, parchié la pussauntza da Deis ais Deis swes pussaunt, ne poa dad ell ngir dischfarentzchiada.

Quella ais eir zaintza fin, & masüra, da sia natüra, & da saiswes, lhura eir à raspett dalg seis tendschar: Pailg teartz à raspett dalgs effets ch’ella poa hawair. Pailg quart à raspett da las houwras ch’ella poa faar, & dalg möd ch’ella poa duwrar à faar quellas, parchiê la virtüd da Deis in sias houwras mâ nun ais vschê aschpra, & fearma ch’la pudeß esser à nuo plü aschpra & fearma.

[p. 29] Eir wain quella sia pussauntza numnada, brichia numma la fortza, virtüd, farmetza & krafft, moa eir la omnipotentia da Deis. Gen: 30 17. 12. & 43. 14. 2 Cor: 6. 18.

Quella ha tuott operad, suainter ilg guwearn da la Diuinna wulantad. Philipp: 3. 20.

In tall möd ais la pussauntza da Deis ch’ella pna tuott faar, moa ingotta indürar: Eph: 3. 20.

Ingual schkoa id’ais ünna sula essentia da Deis, vschêa aisai eir numma ünna pussauntza, & quella ais la essentia da Deis swes. Moa parmur da tscheart raspets, wainla dischfarêntzchiada, & numnada, cun ün raspett absolüta, u libbra, & cun ün otar raspett actualis, u vritüdaiwla. [p. 157 modifica]

La libbra pussauntza da Deis ais nun masüraunta parchiê chia Deis suainter quella, libbramaingk poa faar tuott à quæ chi poa esser, & poa dwantar cuwngaiwelmaingk, s’inclêgia in tal möd, chi nun saya incuntar sia parfetta natüra, & incuntar sia parfetta wulantad: parchiê quæ chi ais incuntar sia wulantad, incunta sia vardad, iüstia, sanctitad, & perfectiun, quæ nun poa Deis faar, parchiê ch’ell nun s’poa schnagiar. 2 Tim: 2. 13. Faar chiün madem fatt saya, & nun saya ad’ünna wouta, quæ nun s’cuwain cun sia wardad, quæ nun faa ell damêna parchiaschun chia quæ chi ais cuntrari à sia natüra nun poa ell wulair, & scha ell pudes, u stues quæ faar schi nu fuoß ell omniputaint, Qua tras wairamaingk S. Augustin disch chia Deis saya omniputaint, par quella chiaschun ch’ell nun possa faar incuntar sia vardad, & natüra, alg qual sch’ell pudes, schi nun foß ell omniputaint. Moa quæ chi nun ais incuntar sia natüra poa ell tuott faar, schabain ch’ell nun fa, ne mâ wain à faar: parchiê la sia [p. 30] pussauntza ais libbra: Qua tras disch S. Augustin: Deis poa blear, & impro quæ tuott nun woul, moa wlair nun poal inguotta ch’ell nun possa faar. Item: sieuguai chia quæ chi pudeß esser saya i wairamaingk parchiê quell Deis chi ha pudüd schkiaffir ün muond, weß pudüd schkiaffir plüs, ilg qual improa nun ais dwantad. Joh: Baptista disch chia Deis wes pudüd our peidras schdaschdar sü filgs ad Abraham, improa nun hal quæ fatt: Et ilg Sengier disch: Nun pudeß eaug ruguar à meis bap, & ell ngis am tramettar plü ckoa 12. legiuns d’Aunguels, & improa nun hall quæ fatt. Lêgia: Eph: 3. 20. Cuntuott seiguai chia Deis pudes eir quæ ch’ell nun faa, & quella sia pussaūtza wain numnada absoluta, u libbra, dawart quella wain fatt mentiun, Math: 19. 26. Luc: 1. vs. 3. Philip: 3. 21.

La pussauntza da Deis actuala, u wirtudaiwla ais la sia Diuiuna wirtüd, tras la quala ell tuott quæ ch’ell voul brichia dêch poa faar: moa eir pussauntamaingk faa, in tal möd ch’ell nun poa ngir impedid. Tras quaista pussauntza hal tuott cread, tuott rêdscha, & operescha tuott in tuots. 1 Corr: 12.