Rätoromanische chrestomathie XI/Tschantamaint da ledschas civilas 1785

Tschantamaint da ledschas civilas 1785

../Cobia della chiarta da la leya ../Inhalt IncludiIntestazione 13 gennaio 2024 75% Da definire

Cobia della chiarta da la leya Inhalt
[p. 321 modifica]

TSCHANTAMAINT DA LEDSCHAS CIVILAS. 1785.

Tschantamaint da Ledschas civilas da nos trais honorats Comüns Sent: Scuol: Ftan Tras sgrs deputats d’ils Comüns in Sent congregats quals han redüt ils Tschantamains in questa ordinanza sot offici dil nœbel sabij bain predscha sgr. Landama Men N. Dorta a Vulpera da Scuol. Descritas di mai CTschent in a dœvar dil (ht) et prudaint bain stima sgr. sgr. Nicolo Roner supr A° 1785 adj: 2: 10 V.

(Ineditum nach Ms. CTSCHR.)

[f. 137r] Tschantamaints inmetabels per 22 ans.

Ais ordina chi dessan ngir fats da noef ils Exsemplars dalla Ledscha civila tant quels dil Landama co quels dils Comüns & scodüna ledscha des in totts ilgs exsemplars ngir descrittas in listas folio acio chi sconcordan dapertott ad ingual d suainter questas Moderatiun dess restar 22 Ans 25 l’hura dess ilg Mrt clamar a far la proxima Moderatiun chi sieugua a questa in Scuol d uschea dess ir inavant succesivamaing.

[f. 137v] Tschantamaints dessen ngir salvats et lets avant

Dessen in minchia Comün sün ogni müdada dalla Drettüra civila dal Noder elett intallur gnir lettas in plaza quellas Ledschas tottas la prüma Dumengia davo St. Marco suott päna 3 ∆ a chi manchianta.

[f. 138r] Segond rodel haia toc da investir.

La Mastralia civila al Ht Comün da Sent n’ilg qual ais stat Ellet il Nœbel bain sabi sgr Landama Michel Alexssander qual dapo havair Jura ad quaistas Ledschas ha in stad per sia jüraschun civilla d sun d’ils [p. 322 modifica]Cumüns pressentadts ils sequents sgrs. Nempe per Sent ilg nœbel & Mt Dio poa Coradin Muoschia Johan Coradin per Scuol Clagot Dortta a Vulpera Vidal Vulperâ da portta Leonart Bischoff per ftaun vallantin Sechia Chiasper Saluz peder Sechia. [f. 138v] leer.

[f. 139r] Modus da metar mastral et dretüra

Sün ilg di da St. Marco chi ais ils 25 Aprill dessan ils Mess da nos trais Cumüns a mezdi essar in tal ur e na plü tant per müdar od confirmar il Mrt Drettüra ad Noder di minchia Cumün ilg qual des ngir saramanta d restar sco la Derettüra cur ch’el vain dovra a pudair ngir dovra pro fats di stadi d auteras fadschendas da Drett mancantond ilg Mes d’ün Comün od Lauter dessen essar quels chi intarden essar in pêna dün R per ün sco eir per dar mess non possa ingün taxsar Comün cuosts al Landamân sott pêna 10 ∆ a chi contrafara.

Ils Anvolds vel jüraders da civil sun minchia müdada del Landama dessan ngir in ilg lœ dil Landama nof aretschaivar il Saramaint suot pena 3 ∆ a quel jürader chi non obedis.

Anno 1774 ais remodera la suscritta Letscha chia quel Avd: Noder & Mes chi vegnen dats al Saramaint la prüma müdada da dues vel 3 Hons tenor il rodel et que des valair tenor l’ordinaziun stata fata et seguida in Schuol sub 20 A°. 70 schiata in fog. 16.

[f. 139v] Diferentia per meter mastral et jüraders

Creschond diferentia per Ellegiar Mastral oder Jüraders oder Juraschuns in qual Cumün chi fuos dess il Mrt velg non siond el per la part podair tngiar Drett fin compli il Magistrat od fond bsöng da tour sü las vuschs dess el in Compangia da d’ün od duos per part tour sü las vuschs d chi chi ha la part gronda dess havair il officij.

A° 1774 ais la surscritta Letscha remoderada chia siond al Landa sves in Causa Des al prüm A° del Lö havair l’autorità di presidar.

[f. 140r] Marendas da chiade

Sun obliats Mastral d Avolts da far la Marenda a tottas vuschs sur 18 Ans d quella non dessan güdair quels chi sun maridats d chiassesan or Derettüra & quels chi sun contin 4 Ans or da patria Exepto schi fossen sün quel di preschaints sco eir Juventüm sott 18 Ans non des podair pretender d usche vain eir inclett davart la visitta mettond per questa clausula chia totts quels chi giauden quests Beneficis sean eir obligs da havair la monitiun necessaria.

A° 1774 Ais la suscritta Letscha remoderada chia al Landa et Avs possan dar als daners per al past a S. Giers in però gnir ad acort con il Comün per al prüm hon, & ils auters dues oder ün, tenor il rodel dar al Past. non gniond a d’acord a dar al Daner. [p. 323 modifica]

[f. 140v] Viseta

Siond ilg Landamen in seis Cumün Ellett des tant plü bott spressentar als autters Comüns as far cangoscher per tall il qual dess dvantar sün la mendra spaissa sco eir plü bot podera essar dess dar eir la visitta.

A°. 1774 ais la surscritta Letscha remoderada chia cur es va in auters Comüns as far Cognoscher des essar solita sia trais vel dues ons des gnir salaria con R 18 et na plü, mo giond ded ün a la vota pagar dech R 9.

[f. 141r] Jurasun nun des gnir müdada suot una mastralia

Cura vain müda Mastral da d’ün Cumün in l’autar dessan müdar eir la Jüraschun civila e brechia ant sott pena a chi contrafes da 3 ∆.

[f. 141v] Circa vender et cumprar mastralias

L’offici da Mastral non possa ngir vendü ne concess ad ingün our Derettüra Ma vuliond il Cumün ceder al auter dess d’ vantar cun plain consentimaint da totts 3 Comüns per chia quai non d’ vainta od renda ater prejüdicis.

[f. 142r] Transgressuors dessen gnir castiats

Che chia fallâ vain contra quaistas Ledschas in quel Cumün d sot che bachietta chi sun schi dess ilg Landama castiar tall la mitta dalla falla des crudar al Landaman e l’autra mitta al Comün n’ilg qual l’erur schiatta d scha transgressur non vules render la debitta sottamissiun schi ch’ils sun obliats da Asister al Landamen a cuost del renitentt.

[f. 142v] Sgürar a drett

Circa ilg Jürar a Drett haviond fat quai la part prüma et agia in consideratiun dell Drett siond la caussa d qualitats dallas perssunas scha j saja di obliar eir alla part segonda.

[f. 143r] Per fatts da stadij non dess il Mrt clamar homens da Comün non siond fats di grond momaint dimpersai scrivar oura sün ilgs Comüns per lur parair in scritt d il salari comprais la cuorsa dil Maschialg dess essar 1 R k 36 d na plü contrafond dess essar il Mastral in pœna da 3 ∆.

[f. 143v] Homens da Comün

Ngiond cernii homens da Comün per mal jnclet et jeër tanter duos parts citti dessan quels ngir tschernüds in ilg gra da sang cio basbrins & na plü strusch jtem l’ declera chia ingio chi fuos ellett in ün Comün vel l’auter l’hom da Comün d ch’el ngis [d ch' el ngis] clama gio schi dess ngir paja 3 x per la elletiun d 12 x per la colatiun mo scha al fos passa gio da seis confins e ngir pür l’hura clama gio schi dessan havair 1 R 12 x ultra la culatiun. [p. 324 modifica]

[f. 144r] Mastral dess havair our Comün seis agien maschialg

Giond ilg Mastral in ün autter Comün cun seis Drett vel homens da Comün dess podair tour ilg Maschailg da seis Comün d podair s’inservir da quel.

[f. 144v] Mastral non des podair chiastiar resalv dumondas d’ seis oficij

Ingün Mastral non dess podair chiastiar autter co quai chi vain falla dürond seis offici schabain ch’il Mastral antecedaint haves survis exsept scha e fosen stats fats matrimunials od pradgias con lur ligiaschuns schi s’ lascha al Mastral juss avert.

A° 1774 ais remodera la surscritta Letscha attinent chia da ura in avant tuotas Sentenzias fuormadas d’ün Landa & Giüraders dessan restar inrevocablas pero sine pregiudizi della apellaziun.

[f. 145r] Temp da dret

Il Drett dess essar da tuott temp oblia da ngir insembal schi vain recerchia arsalv 8 ditts antt et davo festas cio Nadal Pasqua e Cinquaisma sco eir 8 dits giond aint Maj & Sotembar caussa sarar pero al Drett dal lœ h’ vair pocfixsa quests duss dits ordinaris cio Lündas di d vender di non perscrivond forasters d Dons creschond.

[f. 145v] Jüraduos non s’ desen partir tuots da chiasa

Jüraduors in civil non s’ dessen podair spartir tuots da chiassa mo s’ dessen laschar saimper chiattar l’ün od lattar & schi cades chia tuots fuossen or Derettüra schi desna essar in castigo da 2 ∆ ogni votta.

[f. 146r] Lubir dret s’ desa a scodün

Haviond ün vaschin da nossa drettüra da havair da ün auter in ün noss trais Comüns et ch’ell stuves al far banir schi al dessa sobitt ngir lobi & ngü Drett sco at auters forasters e na pür al terz dij mo vaschins … da Comün tanter pêer l’ dessa ir sün il terz dij.

[f. 146v] Homens da comün desen a quel hura chia l’ mastral cloma

Cura ilg Mastral cloma homens da Comün schi dessna comparair a quel hura & in quel lœ ingio l’ lals cloma mo intardont dess minchia hom da Comün essar in falla da 30 l’in min hura intardadas & quel castig dess pagiar ils cuosts dills obediaintts. [p. 325 modifica]

[f. 147r] Ingün landama non dess düront seis offici far il fuormañ

Ingün Landama dürontt seis officij non dess tant abassar a far il fuorman sinclegia or da noss pajais tant dominant co dimana sott pena da 10 ∆ al viadij dontt plaina authoritat al Landama succesur dal castiar.

[f. 147v] Dar vuschs

Dessen podair dar vuschs ogni patrun da chiassa homens in tragidura juvans in 18 ans mo per pupils avuadats po vuschar il avua mo femnas non haun vusch s’ fa acgunta chia siond pupils ngissen dils lur paraints scritts sco per Avuats schi dessen ils paraints podair la vusch a lur Beneplacitt & siond tals paraints plüs & in contradittiun tanter per possa il plü velg dar la vusch & quai pero dess havair la lingia masculina dils pupils ilg jus avant.

[f. 148r] Dispita per tor sü il nomber da las vuschs

Gniond dispita per tor sü ilg nomber dallas vuschs non dessen ingünas speciallas persunas ne Comüns ne Drettüras ir a Coira ne avand chiadê ne lia ne avant auter Comüns ne Derettüra ne per stilstonds ne per ordinatiuns co chi ma podessen havair nom dimpersai nombrar las vuschs dess ilg Landama cun seis homens di Comün; ma pero chia dits homens da Comün sean sainza schüssa e siond sainza schüssa dess na decider ogni differentia Ma caussa chi non spodes chiattar homens di Comün chi non ngisen datts schüsa da lüna vel lautra vart oder part schi dessen ils prosems Comüns da nossa Drettüra gronda gnir clamats a congoschar scha dits Comüns hajan schüssa e jüdichiond els chia nos Comüns hajan schüsa dessen els decider.

A° 1774 ais la supra letscha remoderada, circa al scherner or Drettüra, es dafata tschunch ora d’impersai sdes tscherner in Drettüras sainza schüsa, mo non chiatond sdes tscherner sün mendra schüsa spò chiatar sco eir chiatond disputas in ün Comün per ogni sort d’officis pratocants des al Landama tor sü las vuschs et suainter la pluralità valair. Pero non pregiudichiond auter Gius. Qualunque vasin de nossa mezza Drettura chi s’ingeris a contrafar, vel contradir a quista Letscha des dil Landa gnir penà in virtü dell’Artichel seguaint.

[f. 148v] Ligiaschuns desen eser anuladas

Tottas liaschuns in scrittüras dessen da quinder invia esar anulladas d chiasadas & iminchün essar da libertà da quella d podair dar sia vusch a seis beneplacit d chi fes tallas liaschuns des dil Landaman gnir castiagia in arbitrio dils Comüns A° 1732 a 7 marz ais la surscritta Ledscha confirmada ma in consideratiun del grond abusa chi vain fatt cun liaschuns [p. 326 modifica]d continuatiuns da quellas sott divers protexcts in grond prejüdici d spretsch dalla gloria Divina e nossas libertats con pradgias d autras indecentas manieres schi a preventiun da quella vengen scomendadas tottas Liaschuns sea con terêr & principalmaing cun foresters da nossa meza derettüra e scha chiatond da quels cun pauca Tema da Dieu chi per l’evegnir incuressen in quellas dessen in pajna da la ledscha folio 54 in ultra sachiatond oder ngiond a l’opinio [f. 149r] chia tanter no da nossa Derettüra fuosen alchüns da paca honur d banduna da Dieu chi vulesen ir in ün otter Comün a tumultuar sü pradgias od s’ laschar dovrar sot che pretext podes essar nomna dess essar in medema falla & ledscha ais eir ordina scha qualchia forester da nossa Drettür s’ lascha congoscher sout che mœd essar podes od po da moventar sü pradgias od far donativs con Daner od impromischiuns in che moda ma podes essar chia quella persuna chi duna & quel chi apceta sott l’istessa Ledscha & scha ilg foresters s’ rechiata con bain vels stabels in nossa meza Derettüra dessan essar confiscats sco üna persuna inquietta alla pasch & ngiond molesta sün la vitta non hajan ingün jus das podair condulair alla executiun dal che oblig il Landama cun l’asistentia da seis Drett d Comüns d in mancanza da quella ais il landamen sottapost alla falla da 1000 ∆ aplicablas als Comüns d sine prejüdici dill jus criminal.

A° 1774. Ais la suprascritta letscha remoderada chia ogni liasun fata fra vasins de nossa mezza Drettüra contra machinaziuns da forests a bun fin, et scopo della Lega, ed niss unissima ingerenza de foresters des restar rata, ferma & irrevocabla et ils Coalliats resten saimper indispensabels de Lur promissa, loncontra aparondt chia vasins da nossa mezza Drettüra sconcordessen da far Liaschuns con forests dessan dal Landa & Comüns gnir penatz tenur supra fa mentziun ulteriurmainch per ogni discrepanza chia in nossa mezza Drettüra nascher podes dessan las Liaschuns esser totalmainch proibidas.

[f. 149v] Sfar vuschs dün comün cun intentiun da mastral

Non possa ingün ord vart nossa Drettüra retschaivar offici in Derettüra.

[f. 150r] Disparair per tor sü vuschs

Scha displaschair cades per tour sü las vuschs schi dess minchia vusch valair ingio ch’ell da cur chi vain tutt sü giondt convitas tal persunas da havair ant co quai impromis in ün auter la sea cruda in falla da 10 ∆ con adjunta da pagiar eir ils cuosts chi ngisen fats dallas parts & quai sinclegia in totts fats tants criminals, cuvits d da Comün. [p. 327 modifica]

[f. 150v] Cuost da mastral scrivond et maschialg

Il Mastral dess havair per seis salari 2 R 12 l’al jstesa meceda dessen havair eir homens di Comün chi vengen clamats da parts littiantas ils Avolds Noder Maschialg 1 R 12 l’al di ena plü chi contrafa des essar in pena da 6 ∆.

A° 1774. Sconferma la presainta Letscha cun aggiunta chia il Landa haja seis salari ogni Di R 3, Noder, et Avs R 2 per un ogni Di Homens de Comün ogni Di R 2 per ün al Mes ogni Di R 1. 30, et con quista limitada paia saian obliatz sves das far Lur spaisa landrora sine ingün agravio de las parts, contrafond siana soto pena della surscritta Letscha & fala da quella.

[f. 151r] Sgürar il dret per il cuost imprometond il maschialg

Scha ilg Maschialg imprometta per ils cuosts dallas parts sea oblia mediatta da Etscher o vero sasgürar cun paings ma qui vallents.

[f. 151v] Cuosts da drett

Mandanzas es il Drett tenut in term da 4 Evnas davo causats ilgs cuosts da dar ora tenor Ledscha d non pagiont ilg term 15 dits davo dat ora possa il Drett ün paing aquijvalet et dar al huster d non ngiond s’ lubgia ant 8 dits sea cruda al huster.

[f. 152r] Mandana da jüraders in civil

Mandanza da Jüraders in civil ais ordina da essar 36 x e na plü e per quai sun obliats da ngir insembal a far formatiuns eir finitiva dil fat e non decidont quel di schi desna havair later dij a mo 24 x chi fa in tot 60 e na plü e scha ün vel later dils jüraders havessan schüsa schi per la schüsa des quai havair 16 x et ils tschernüts aint dessen restar pro la pagia anttescritta.

A° 1774. Ais la supra Letscha remoderada chia al Dret del Lœ des havair Lur salari per far üna Sentenzia in Scrit R 2 al Di, haviond plü co ün Di dessan avair per ogni Di R 2 et con quai sdessan contentar, ne las Parts esser obligas da plü ultra la mandanza legala fog. 31 con declaranza scha i fos fat da pach momaint in matergia di drettar des la Letscha antecedente havair vigur per la limitada paja da quella. Gnond dovra il Magt in matergia da Santenzias bastardadas dessa havair la supra paja et mandanza della remoderaziun.

[f. 152v] Merceda da dret per meter in chiasa a far paiamaint

Stuviond ilg Drett ir in chiassa da qualchün a far pajamaint dess essar lur marceda 48 l’ena plü sia chia stiman bler od pauc e quai or d’ vart ils cuosts scha sententtia fuos statta sequida. [p. 328 modifica]

[f. 153r] Merceda da far üna sgüranza

Per far üna sgüranza sainza havair da la pretschar des havair il Drett per salari 12 X.

[f. 153v] Merceda d’üna banida sur saira

Sequint Banidas sur saira des havair il Drett per salari 12 x scha e vain clama gio quella saira ingotta ma scha e passes las 8 del di sequaint desna havair eir schi ngis lura cloma gio 18 x il Maschialg des havair dils foresters per üna banida 2 plozgers mo d’ils terers ingotta.

[f. 154r] Merceda per confirmar ün avua

Per confirmar ün avua dess il Drett havair per salari 12 X e na plü.

[f. 154r] Mandanzas per sprocharies

Scha üna litta vain müdada in sprocharia des il jüdisch havair sia mandanza ordinari.

[f. 155r] Merceda per tor ora fond

Per stimar bains s’ conclüda ch’il Drett masürader et maschialg hajan X 36 al di e na plü ma matond plü pauc temp & fadia dessan havair dech 24 X per persuna.

[f. 155v] Merceda da drett cur la compangia vain insembal

Giond totta la compangia insembal non dessan havair plü salari co il ordinari fin compli la compangia.

[f. 156r] Merceda da drett giond drettüra estra

Vide la Ledscha a follio 12.

[f. 156v] Merceda dal mastral cur ell vain cloma or d’ comün

Vide la Ledscha a follio 25.

[f. 157r] Merceda da drett per valütar (s h) bestiom

Cura vain mis a Drett (s h) bestiam schi sainza santentia es il salari 30 x mo fond santentia 40 x e na plü.

[f. 157v] Circa il pajar cuosts da drett

Il pagiamaint da cuosts da Drett in ognij matergia civila es pagiabel cun duos parts roba statuari e la tersa Daner et quai 3 mais davo causats & il huster da Drett sea tenut da far hustaria a las parts ma scha ün or dvart da nos 3 Comüns drettes sot nossa ledscha schi es al oblia di pajar ils cuosts cun Daner. [p. 329 modifica]

[f. 158r] Usters

Usters dessen essar pajats cun roba statuari davo l’uamaint e quai a nossa Doña o vero St. Michel cio usters ordinaris da d’ongij Comün.

[f. 158v] Cura et co ch’il drett haja scüsa

Sachiatond ün vel totts da Drett chi conspiresan cun la part giond a baiver cun quella e chi spo far vera quai schi des ün tal havair scüsa et in pe da quel od quels ngir ellet ün auter.

[f. 159r] Jüraders cun schüsa

Haviond ün od plüs nembers da Drett scüsa schi s’ dessa tscherner aint ün auter hom inclegiantaivel n’ilg lœ dalla diferentia usche eir scha ün da Drett fos absaint des essar fat eir in quel mœd.

A° 1774 vain declera chia haviond tot ilg Magt dal lœ schüsa in santentiar ha eir in tschernar schi s’ declera chia il capo di Comün possa tschernar mo haviond eir il capo scüsa des inqualchün oter della jüraschun da Comün pudair tscherner magt complett.

[f. 159v] Suvrins

Suvrins siond Jüraders sur An dessen pudair sezer & perdüttar in ongy matergia civila matngiont tschernü aint non dessen essar plü strusch co Basbrin & in perdüttar plü strusch co filg suvrin.

[f. 160r] Cernar aint

Chi ha scüsa in santentiar ha eir schüsa jn ngir tschernü aint.

[f. 160v] Partazu[n]s

In üna partazun missa od sprocharia po dar amusamaints da quai chi haun fat quels chi haun manipola la caussa eir schi fosen strusch in sanguinitat in ongi grad da saung.

[f. 161r] Amusamaints avant dret

Amusamaints in matergia da lais non possa ingün dar Amusamaints sot ætat da Ans 18 Execpt schi fos üna persuna chi fos sengiada Aint & chi fos sott quella ætat schi desla pudair perdüttar ordinaramaing ne avant civil ne Cumün non des ingün n’ gir clama per perdütta sott l’ætat da 16 Ans.

[f. 161v] Amusamaint gio dudida

Amusamaints gio d’ boca od dudida non desen sot ingüna jmaginabla prætext gnir podair prodüts ne fats valabels. [p. 330 modifica][f. 162r] Sfidond la part contraria par ngir via sia contrapart o vero seis paraints in che grado chi fos in perdüttar od Jüdichiar schi des quai podair d’ vantar.

A° 1774 vain la supra Ledscha confirmada cun adjunta chia ngiond via da la contrapart od seis paraints possa ilg Magt als far complir cun ilg jüramaint sco eir Amusamaints instond las parts sian obligs da complir cun ilg jüramaint.

[f. 161v] Plidaders avant il dret dal lœ

Sot la Derettür dal lœ non des ngir ad ün sur 18 Ans conces plidader mo schal fos da stimar massa saimpel sta in consideratiun dil Drett ma ngiond Drettüra estra desa ngir conces ün plidader per part & na plüs.

[f. 163r] Lubir la compangia

La compangia non des pudair ngir lubi sott soma da R 50 sainza ingredientia da cuosts & Appelazuns eir non spossa lubir sot soma netto 15 da R 100 sainza cuosts.

[f. 163v] Drettant duos parts et davo curüda santentia chia lüna part od lautra singreva da quella santentia schi po il agrava in term da 15 ditts appelar & des ngir dat sott la prosma Derettüra suainter stillo da la tera per consientia dalla Derettüra chi ha santentzgia & eir ant super scrits 15 dits lavar via non breckia havair ingün jus plü.

[f. 164r] Ingün Noder ne speciallas persunas non des incunter quest tschantamaints scrivar ingünas protestas sot pena da 100 ∆ chi quai contrafes auda la falla in 3 parts üna als Comüns latra al Mrt la tersa a la part & quel Mrt chi quai survazes & non fes la pro sia in medema falla.

[f. 164v] Ingün Comün non des podair far Ledschas particularas chi sia conter Ledscha dalla Derettüra sott pena ∆ 2 a chi contrafes.

A° 1774. Circa las conventiuns via dvart pund pedra sconferma la sententia statta formada dill jllustmo sgr governadur Stuppan da Sent et il jllustmo sgr Junker Petter Planta da Zuoz dil A° 1741 suainter il prœticol a para con decleranza chi vengia lascha authoritat al sgr Landama di visitar et far metter in exsecutiun.

[f. 165r] Ingio chi schiates inqualchia persuna tanta diffatschada da pauca Tema da Dieu maljüsta et tiranica la qualla per che differentia chia creschar pudes sia criminala matrimuniala civilla comüna od dils Comüns per che jer chia quai fos manzuna od nun et ch’ell non scontantes dil Drett dal lœ u Comün o Derettüra sco quests tschantamaint da minchia Comün: particularmaing manzunont mo incunter quai cerches di trar or sott saja sot autras Drettüras od plü dalœnsch co quest tschantamaints permettan sco avant tottas 3 ligias od avant la chiade suletta cun Stilstand od utatiuns od cun cerchiar da far ngir cumissaris od che perssuna essar pudes des ngir dill Landama chiastia cun asistentia dils Comüns sco üna [p. 331 modifica]civilas 1785 331 persuna disfamada & inami dalla Liberta ch’el haveva in seis Comün cun privatiun da totta seis Dretts dalla Derettüra privilegis libertat & non ngir plü congoschü & salva per vaschin da seis Comün ne pudair güdair ingün dretts da seis Comün ne Derettüra ne da chia offici ma pudes essar & ingün no l’ des dar la vusch ne güdar in ingün mœtt incunter questas Ledschas (f. 165v) et ultra da quai tot des quella persuna tots dons & cuosts chi da quellas varts gesan sea da Comüns Mrt et Derettüra sco eir da sia contrapart alla qualla quatras crescha spaisas & cuosts purtar gio & gulivar da sü som infin il fond od di péè & sur quest tott des essar ün tal castia per 300 ∆ chi auden in 3 parts L’üna part als Comüns l’altra part al Landa & la tersa a sia contrapart & qualla part chi vules donar schi pon las autras duos parts etschar & caussa chia il Mrt intardes od survazes schi dessal essar culpont a l’istesa falla aplicablas als Comüns & al Landama sequaint.

[f. 166r] Sententia in contamacia

Üna santentia in contamaza siond fatta dess quella persuna chi lascha d’ vantar essar obliada da pajar tots dons & cuosts chi sun ids da quellas varts siond stat in loco et ch’el non ha vulgii obedir & vuliond el livra cerchiar Drett schi desal in spazi d’ün mais chiatschar ora mo non fond in dit term dess quel havair pers seis Dretts & dess restar pro sententia fatta.

[f. 166v] Debits pagiar far pajar etscher scoder

Cur ün vol essar paja da seis debitader et daners avant maun nun sun schi ha il credader letta da che chia il debittader posseda cio fond od mobels ma bain pero per consientia dal Drett ais resseva credits di Baselgia chi vol pajar des pajar tot in üna votta tenor las obliatiuns clomen.

[f. 167r] Siond ün dabit at ün autter pauc oder bler schi ess il credader oblig da retschaivar retrond il fit arata da temp e quai eir scha ils cuors dil daner fos plü bas od plü aut schi sial tenut dil tor daco ch’el es per quel temp cursaival cura vain paja.

[f. 167v] Cur ün vain bani a star a chiasa a pajar non dess el straviar ingüna sort roba ne daners surpasont des’ell da quella bachietta ch’ell toca ngir castia & darcheug quai ch’el haves stravia consengiar sot pena da 4 ∆ la mitta al Mrt latra mitta al Comün.

[f. 168r] Cur chi n’ gis tut ora raba od fat tschantada suainter forma non des il etschader pudair laschar in chiassa dil dabittader plü lœnch co 8 dits laschond davo plü löng dess ün auter chi vain davo cun Drett l’ha podair tor sainza impedimaint. [p. 332 modifica]

[f. 168v] Cur ün main il Mastral in ün Comün estar & pilgia ora fain od strom graneza vel da che d’ sort roba et pilges ora scha bain quel Cumün ingia questa roba vain tut ora vain dat ils Daners in spazi di 3 Evnas schi es ün al oblig da recevar mo non dont in dit term spol inpatrunir da ditta roba & il Comün es oblig dils laschar sieuar sainza oppositiun ma scha fos suspet chia tall roba fos tut ora sot qualchia protext schi vengen ambas obliadas al Jüramaint.

[f. 169r] Tragiadüras

Tragiadüras dessan ngir dattas a lur temp sainza contraditiun & scho 10 opositiun ngisen fattas schi des ün tall chi non da sco eir avua chi non fa dar n’ gir castia dil Landa per 2 ∆.

[f. 169v] Per juvar sunar et mettar pâ sco eir per l’huster chi albiergia tals non desa ngir lubi ne t’ ngü Drett al far pajamaint mo essar el cun seis Gests chiastiats.

[f. 170r] Ingün nun des avant il Drett podair mangniar il sieu cun s’ha sporscher a Jürar resalv scha la part vain via dat el schi des quai pudair d’ vantar.

[f. 170v] Raba a la ratta

Davo dat la roba alla ratta a mauns da Magistat non es plü da quella patrun il debitader fin chi ais paja tot il debit: quai chi vanza il des ngir restitui & per tot quai chi vain tut ora cun il magistrat es il prosem da sang in libertat da podair slubgiar cun daners segond il pretsch valütta & al term dalla Ledscha.

[f. 171r] Cur duos od plüs fossen sgürazs sün ün istes bain & ils prüms vulesan laschar fittar fin chia ils auters stuvesan perder schi possan quels avisar als prüms chi dessen ir inavant as pajar & non vuliond possen els cio ils davo sfar pajamaint mancantond pero tuots duos & chi stuvesan cun l’ temp perder ils fits creschüts sü schi desna perder ils fits da compangia ils prüms & ils davo per quel quanto chi es da far perdita per ils 30 Ans ultims

[f. 171v] Ün non des ne tor ne dar a trar larch somas sainza contanteza dil credader e fond quai des essar anulla.

[f. 172r] Quallas persunas chi havessen d’ün auter da havair sia Daners roba od da che d’ sorts chia essar pudes et vules far scrivar a fit & retrar davo duos & tersa od schi ngis chiatta & ch’ell dumandes quai ün tal chi quai fes od tscherches dess essar in falla da 10 ∆ alla votta sainza gratia. [p. 333 modifica]

[f. 172v] Vuliond ilg debittader pajar anualmaing non des ingüna soma havair plü co 3 X per R et laschond fittar 4 X per R et chi etsches da plü des perder mez la soma.

[f. 173r] Per daners chi vengen datts a fit non dessen essar ingüna prosmandatt mo dessen restar a maun da chi ils ha imprastads ora

A° 1774. Ais confirma la supra Letscha circa Daners sco eir chiasas datas a fit hagian Patruns autorita da dar a chi ils plaischa - exclüs da slübgiaschuns.

[f. 173v] Non siond ün debit scrit a fit schi non dess essar ingün fit mo scha es pudes provar chia e foss impromis fit schi des quai essar tant co schi fuos scrit a fitt.

[f. 174r] Ils fits da somas spossa far aint minchia 5 Ans et manchiantond dess far aint tot in üna votta o pœja chi saja impromis da far aint davo 5 Ans.

[f. 174v] Cur ün ha da etscher daner da fit od autras somas d vol essar paja des el avisar cun ilg maschialc a seis debitadar duos mais ant ilg term oder ch’el quel An non spossa far pajar non scontentond il debittader impro seis fit il cuora suainter ledscha eir il medem debittader schel non vol fittar plü lœng des tras ilg Maschialk avisar al credader ün mais ant et uschea cunforma da Drett stessa dasdir gio dals fits.

[f. 175r] Tottas somas chi sun duos vottas fatas aint fit posen tenor Ledscha ngir clamadas gio sian ils packs co chi vœlgen pero ngiond clamats da Dieu, patruns od patrunas schi pon ils hertavals far clamar gio subit. Tots fats dishonests disponents conter Ledscha dessen essar Añulats.

[f. 175v] Scrodont vel morint üna persuna & chi ha davair da quella 25 des in spazi da duos Ans davo la mort chiatschar ora tant quints co scrittüras da fit siond in patria mo siond ora da patria fin 5 Ans mez fitt d fin 10 Ans essar ils fits morts d pasond 10 Ans dess essar pers fit & capital [f. 176r] leer.

[f. 176v] Tots debits tants scritts co afit co auters dessen essar sott 30 quella Bachetta ch’ial Debittader toca.

A° 1774 ais la surscritta Ledscha chi des ir sot chiadè.

[f. 177r] Ün chi haves da havair dün auter & chi spresentes üna soma sün el sves da istessa valüta sea daner od autra roba desna inscuntrar ün cun lattar.

[f. 177v] Cumprar gio somas qualchün dess avisar subit al debitader et quell possa in spazi d’ün An slubgiar cun l’istes pajamaint ch’ell ha dat ora non vuliond il credader retschaiver sea in pena da 10 ∆ & non avissond in term d’ün An dess il capital essar pers.

[f. 178r] Per clomar gio üna soma ha il Drett per merceda X 12 & scha il Drett ha di far pajamaint schi aintren eir quels pro ils cuosts da [p. 334 modifica]Drett et schi fos di tramettar il Maschialk or d’ Cumün schi s’ dessa far a quell ün salari honest & scha l’ Drett haves di far aint fits da düna soma schi des il Drett havair X 24 & il Noder X 12.

[f. 178v] Scrittüras da fitt schabain chi non sun scrittas per maun da Noder sean vallentas haviond la sottascriptiun tras maun dil debittader od perdüttas suainter Ledscha et in packs honests.

[f. 179r] Hiertas et partazuns

Cur chia hertavels haun da partir sia font od chiassas dessan els far las parts plü guliv chi saun ett l’hura trar la sourt od büschia vel zedlas & pro quellas büschias dessa restar & brichia trar intuorn mo des essar fat afier u pœja chia las parts tottas scontainten da büttar aint lura poja dvantar.

[f. 179v] Cur chi vain da partir chiassas tranter frars & sours & filgs da frar [schi] schi dessen ils filgs sea chi sian filgs sves oder abiadas filgs da filgs sia ün od plüs pudair güdair quaista Letta avant las filgias ch’eus pon tor las chiassas sea chi sia üna od plüs giond incunter a las filgias cun la Letta dil fond per la mitta dil capital & per lautra mitta dess ngir dat per consientia da pro Lgieut mo scha i fos deck ün filg et chi fosen plüs chiassas co üna schi dessal havair letta da tour quella ch’ell vol et las autras ir in partazun cun ils hertavals mo scha e scrudes chiassas da partir da frars od sour vain mis pro chia non sa saviond acordar dessan ils Maschials podair tor 2 homens & las filgias deck ün a far valüttar.

[f. 180r] Cura duos od plüs haun da partir üna chiassa & non sa san abinar schi desna trar la sort a quel chi toca et quel des pajar ora all atar cun tant fond per cusailg da pro l’ gieut & non haviond fond avonda desal pajar ora al rest cun la Letta ch’el ha.

[f. 180v] Scrudond hierta da baps od mamas schi dessen hertar ils filgs vestimainta masculina sco eir la bibla armas & sagês & las filgias vestimainta feminina & ils Aneus & ils cudaschs partir a la fraterna mo 30 scha las hiertas fossen plü in ora dessna partir tot a frars at ingual asta tant frars co sours.

[f. 181r] Ngiond duos insembel in la laij cun [cun] soma da fit sea da havair od da dar des quai ngir quinta tant co fond & turnar dar in quella guisa resalv ils fits dessen essar dil Maschel.

[f. 181v] Scrudont üna laj & chi fos cumanza a far aint las fries sea bler od pauc schi dissan ngir fat aint tot & ngir parti davo duos & tersa mo scrodont ant chi scumainza a far aint des minchün pudair tor il sieu. [p. 335 modifica]

[f. 182r] Cura mora ün in la laij & non lascha davo uffants des podair far sü a quel chi viva ils giodamaints da sia roba eir schi fos deck lascha a güdair ma cur el mora od sch’el smarida des la roba ngir restituida als hertavels dil davant.

[f. 182v] Sün fond da hierta, sean da che sort d’hiertas, chi sun 5 dess essar seis sem & non siond sem avant maun schi dessa ngir dat auter pagiamaint equivalent.

[f. 183r] Cura fradlainza fosen & ün od plüs sainza ufants pon ils auters hertar quai chi davart Bap fos las duos parts da trais mo quai chia davart mama ais la tersa part in tots vanzamaints eir scha la roba fos ngüda deck d’üna vart schi dess tots vanzamaints ngir parti davo duos & tersa sün ils hertavels dil Bap & da la mama.

[f. 183v] Vuliond Bap o Mama s’ dar sü pro ün da lur infants & chi pares als auters chia quel haja masa profit dils padernuors schi dessna tor ün hom per part & laschar jüdichiar chi non vengia fat tort als auters.

[f. 184r] Ingün non dess dar ne impagiar ne vendar ant chia l’hierta sco da pro nell’ingün non dess dar ne cumprar l’hierta da ün ant ch’ella scroda mettond in paina quel chi venda & quel chi cumpra da 10 ∆ la sgüranza casada.

[f. 184v] Scha ün estar spressantes pretendant da essar hertavel d’üna hierta schi [schi] dessal portar Attestat cun sagê da sia superiuritat ch’el sia legitem hertavel.

[f. 185r] Scha ün smarida or da Comüns as 3 ligias schi non il dessan gnir lascha sieuer plü co l’üsafrüt dal sieu fin tant ch’el non ha uffants & sch’ell haves eir uffants es ün tal oblia da purtar chiarta da bun deportamaint ma scha ün ais marida in pagias da Comünas 3 ligias schi haviond ufants dessa subit ngir lascha sieuer seis fats ma quel chi tira or d’ pagias ha da laschar a seis Comün 10 R p 100.

[f 185v] Cun manar hiertas or derettüra et paiais sdesa tratar cun quels sco quai chi trata cun no in quels los ingio l’hierta vain tratta sün 30 tallas hereditats chi vengen tratas ord pagiais tots testtamaints dessen havair lur valur od vigur.

[f. 186r] Chi chi ha posedü inqual chiaussa sainza contraditiun fin 10 Ans scha quel chi fes pertaisa conter quai fos stat in patria od eir siond or d’ patria ma haves savü dil fat et non ha fat ingün recerco des havair pers totts Dretts a pupils vaina pero lascha 20 Ans spazi da spartender.

[f. 186v] Cura chi scroda ün hierta & chi ais eir dabitt sün quella & scha ils hertavels fan asavair al credader & ch’el non vain as laschar [p. 336 modifica] pajar schi desal tor davo quel hertavel sün il qual il debit ha tock mo non fond ils hertavels a savair ant co partir pol tor davo quel chi l’ plascha.

[f. 187r] L’ultim gra da saung hereditari sa congoschü essa Basbrins & sot quel gra non des ingün pudair hertar mo l’hierta dess crudar pro a la Baselgia da quel lœ.

[f. 187v] Testamaints

Testamaints fats a dœver religus non siond uffants in vitta dessan havair totalla vigur: Item tanter hom & Doña cun bain havessen ufants sco eir tanter spus & spussa spossa far sü l’ün lattar 100 R e na plü jtem da roba vanzada po ün Bap far sü at ün filg R 200 e quest testamaints desen essar scrits in pressentia da 3 perdüttas suainter Ledscha.

A° 1774 vuliond ün spus & spussa far dotta l’ün later non possa far plü co R 10 per cento dalla roba ch’el posseda in ultra sconferma la Ledscha ut sup cun Decleranza chia questa Ledscha haja Eficatia de hura inavant.

[f. 188r] Cumpras venditas brats slubgiasuns et prosmandats

Cur fond et chiassas vain vendü des quai gnir mis per cusalg da pro l’ geut duos vottes lüna a St. Michel lautra a calenda Jün mo pasond quai non des ngir remis plü.

[f. 188v] Cura ngis tut ora chiassa od fond & chi fos mis schi in spazi dün mais non siond naiv dessa essar la remisa & pasond quel term non desen far remettar plü mo scha naiv fos s’ dessa star in consientia dil Drett.

[f. 189r] Slubgiaschun da chiassas ha il prosem da sang pajond fit da capital duos Ans & il vendader 23 mais pajont il fit hondraivel a consientia dil Drett usche sinclegia eir da fonds sinclegia fit suainter Ledscha.

A° 1774 vain declera la supra ledscha chia pasond ils 8 dits & dits 15 a quel chi ais or d’ patria prosem da sang possen slubgiar fond vel chiassas pajond cun Daner a che temp podera essar fin datta da la supra ledscha sinclegia il simel eir il vendader vigur folio 102 et 103.

[f. 189v] Scha il vendader sves ngis 4 dits & ilg prossem 8 dits davo fatta ditta vendita dont al comprader al sieu od da quella vallütta da che dat fuos sia il cumprader oblig da retschaiver e dar il Marchia liber ma scha fos datt somas da fit vel daner mo scha e fosen pasats ils 4 avels 8 dits sco supra sta des gnir slubgia con daner perche d’ sort raba chi fos dat & in ultra alvar via a ditt comprader sainza don.

[f. 190r] Cura duos barattessen vendessen da che stabels chi fuos schi po ilg prossem in spazi da 8 dits siond in tera mo non siond in tera [p. 337 modifica]dits dandt pero dalla jstesa raba chil comprader deiva & ilg vendader sves ha 4 dits spazi da tornar sül sieu mo il cumprader na.

[f. 190v] Declera sia cambis et venditta chia scha la gütta importtes plü co il cambij fat dess n’ gir tngü per venditta mo scha la gütta fuos da main dess ngir salvada per cambij.

[f. 191r] Il Drett da slubgiaschun ha quel ingionder la raba vain schabain fuos gradu da sang plü dalönsch, & non voliond quel schlobgiar po ilg prossem da sang da latra vart intrar.

[f. 191v] Quanto dil Veinkauf dün bain ais stima 2 R d’una chiasa 3 R & quel chi intra per prossmanda ha da pajar la partiun dil comprader cioe la mitta

[f. 192r] Ogni slubiaschun dessen dvantar per propia a quel chi s’ lobgiaigia sêa chi chi sea da slubgiar stabels vel mobels, mo scha inchiün schlubgies, per ün auter dessel esser in falla da ∆ 5 cadenttas al mastral Pajond spera tots Dons & cuosts.

[f. 192v] Cur ün per prossmanda aintra a slubgiar voliond ilg comprader, ais ilg slubgiader, culpont da slubgiar tot ilg marchia od ingotta qui pro sinclegia chia forests da Drettüra pillgiond oura fond vel chiassas & salvond per els in plüs ans, ma nun pilgian Davendt Drets da prossmandats ingionder la raba era.

[f. 193r] Il temp da slubgiaschun comainza dall dj chi s’ha stabilij il marchia, e na dal di chi s’ metta sü il marchia.

[f. 193v] Rabas da fonds

In Rabas da fond po gnir datt d’ogni sort muvel exepto (s h.) cavals & vachias sur 7 latts It. spossa dar d’ogni sort graneza sco sun sejel Irdy furmaint arbaiglia sco eir casœl cigrun dand pero eir üna terza paing la pro, It. chirom, chionscha, saiv, sonscha, mo datra sortt non essel oblig da retschaiver.

[f. 194r] Sequesters

Cura ün fa scomendar at ün auter il sieu in üna hustaria schi dessa ngir tud Drett in quela bachietta ingio il huster auda.

A° 1774 ais la surscritta Letscha affirmada chi gia sot la bicheta da Codex.

[f. 197v] Al filg vel vaschin da noss 3 Comüns non sdessa ad ingüna via podair sequestrar Exsept scha ê fossen packs da seqesters sottascritt 35 cun propi maun sco eir per marzedi od spaissa spossa sequestrar.

[f. 198r] A forasters da noss 3 Comüns dessa ngir observa in Matergia da sequesters sco els salvan cun no mo a forasters da nossas ligias, s’ dessa podair sequestrar in strada & gio d’ strada pero quel chi [p. 338 modifica]fa sequestrar sto dar süartat suficiainta per ils cuosts fin raschun congoschüda & scha raba non fos dessan podair sequestrar las persunas.

[f. 198v] La scomandada düra 3 dits et in quels po quella part chi vol chiatschar ora & chi non guardes ora dess dil Landama severamaing ngir chiastia.

[f. 199r] Orphens

Sachiatond ün Bap od mama & schi laschan ufants davo schi scha lur üsafrüt ils po sustentar valla mo non pudiont ngir sustentats dil üsafrüt schi des dar la roba dil Bap duos parts d la mama la tersa fin chia ls uffants sun elevats alla ætadt da 14 ans item s' decléra chia quel chi fuos in vitta sia Bap od mama schi chi hajan libertat da salvar lur ufants pro els fond indrett possen salvar & non fond indrett possan ils avuats tor davent & quai cun üna tragiadüra honesta & non haviond obedir ils orphens als avuats non dessa ngir dat a quels chi ls tengen suott ingüna trajadüra.

[f. 199v] Scha ün Bap od mama recomondan lur uffants ad ün ami da saung od' ad' ün ester sün lur fin per Avua schi des quai servir tant co schêl confirma cun il Drett d ingun non des quai müdar Item valla scha il fond dils orfens importes da plü co l' hur viver Honest schi chia ils prossems da saung possen güdair per ün fit honest It non des ingün avua masclar la roba dils orphens a fit n' eir far quint dils orphens tanter il seis a peña 5 ∆.

[f. 200r] Debits da d' ün comün et sia slubgiaschun

Gniond tut ora da d' ün Comün per debits sia fonds muntts alps od auters schi ha quel Comün spazi 20 Ans slubgiar Davo chia tut ora ais sco eir valla chia ingün non possa suot ingün imaginabel protext sa sagürar sün fats da Baselgia sco sün sains huras chial scha santeris tot suott päna da perditta da seis capitall & ultra quai dess essar in päna da 6 ∆.

[f. 200v] Spaisas oder cuosts

Tottas spaissas cuosts vel: fadiass chi ngis mis per ils Comüns tocess a quel Comün chi fuos dess la Authorita eccecutoria star suot il Landama vel Drett da Civil et non suott ilg Drett da Comün per l' far pajamaints.

[f. 201r] Mess da dietta

Cura chia e ais da tramettar ün mess in dietta schi quel Comün in il qual il mess tocca dess tschernar ün hom inclegiantaivel e quel dess dils homens da Comün clamats dil Landama gnir instruj con üna instructiun confirmada con il Sagê della Drettüra & il salarj da quel mess dess essar [p. 339 modifica]1 R 11 ɛ pagiats da quel Comün chi l’ trametta e quaj chi trametta tocca 4 vottas a Scuol e: a Sent e a Ftaun la avla votta item dess ilg Landama ilg prüm di chials Comüns per auters fats vengen insembal far cittar eir il mess & tour quint da dell per ilg saramaint sch’el haja porta la fideltat devutta als Comüns et quels homens da Comün dessen referir a lur Comüns ils fats drizats ora e quel Landama chi non fess quest dess essar in castiago 6 ∆.

[f. 201v] Tuottas scrittürass & chiarttas chi vengen adressadas al Landama non dess ingüna specialla persuna las rumper sü exsept ilg Anvolt ingio ilg Landama ais siond ilg Landama or Derettüra.

[f. 201r] Da salvar sü tuots Abscheids ma es stat orserva con quai annulla. resalv in caussas non decissas ün tngüda alla exsecutiun dessen quellas da Cuoira & d’utro ngir salvadas sü.

[f. 202v] Dar scritüras our d’ tera

Chiartas ligiassemas non dess ingün podair auter co il Landma mo autras scrittüras da che sorts chi sun dess et po minchia Mrt dar sott sia Bachetta cuosts per üna chiarta ligaisma des ngir datt al Mastral anvoldt Maschialck 20 X per ün ad amussamaints 12 X al Scrivondt 40 X al Mastral scha l’ais il Comün per il Sâge 30 X scha l’ais or d’ Comün 48 X al dy.

A° 1774 vain declara la supra scritta Letscha chia ün Landa & Avs hajan X 36 per ün et Scrivont X 48 & il Landa per il Sage R 1: 30.

[f. 203r] Stradas

In minchia Comün des havair stradas suficiantas aliter des all dil Landama gnir avissa ünn od duos vottas & non sequint melioratiun dess dill Landama cun sia Authoritat suott asistetia da tschels duos Comüns castiar a quel Comün chi mancainta in eodem gradâ ha il Mastral dretts sur Ramosch et Cellin Item ais ilg Landma oblia da deffender & mantngair noss Dretts chia no havain nos 3 Comüns sur da quels via d’ vart punt pedra segontt chia conventiuns & protocols clomen.

[f. 203v] Mercadans u ftüras

Merchiadans & chi ftüras fa manar dessen far banir da Comün in Comün suainter cuors & forma & non fond dessen ngir castiats il salari per üna bott da punt martina in tasna a chiar 2 R 18 X et a slitta 2 R 6 X et 5 X per ongy Rüp d’ongi sort roba des ngir paja a chiar vierens 14 d ½ et a slitta 3 d ½ et 4 vierens faun ün X üna bott ha ordinaramaing … R 50 vargiond quai dess pagiar 2 X al Rüp: da Scuol in Tasna ais 1 X al R merchiantias chi vengen da tralla et da buzan dessen ir davo [p. 340 modifica] la roda da punt martina in aintt sott pena da 1 ∆ per chiargia la mitta al Landama & l’auttra mitta al Comün ingio ilg fall ais sinclegia merchiansias da persunas: Mo scha filgs da nossa Derettüra fan manar schi dess minchia Comün havair sia part sott pena antescritta.

[f. 204v] Chi disfa malnüzamaing il sieu dess ngir avuada

Cura ün tengia mal chiassa disfa ilg sieu malnüzamaing des eir conter sia vœlgia d’ilg Magistrat gnir avuada & dess quai laschar asavair als Comüns bain chia tott sapgia. Con ün tall da non contratar & chi fa nigottci cun ün tall sainza consentimaint dal Avua sia oblig da tornentar il sieu d da perdar quai ch’el ha datt d fond resistentia dess pajar totts dons & cuosts chi da lander derivan.

[f. 204v] Starzadas

Dessan las Donans in il convivar havair la tersa part dil vanzamaint & schiavd fond pero stersada tanter Marj & Mulger des quai dvantar publicamaing tras ils Mastrals: Landervia dessen las starsadas vallair ch’ün non possa disfar quai de l’auter mo ilg debitt des ngir paja da compangia segond Ledscha prüma.

A° 1774 ais remoderà la surscritta Letscha chia tuotas Starzadas dessan gnir schriptüradas dal Nuder in presenzia da tuot il Magt dal Lö autramaing non desla havair ingiüna vigur.

[f. 205r] Pagniarar (s h) bestiam:

in nos 3 Comüns la muntta da (s h) muval in nos 3 Comüns sia in paischs pradas bains ecc. dess essar per minchia stuck 6 X ün chiavailg 12 X üna scurüda siond avant paster ais 2 X Mo scha ün armaint ngis chiatscha a posta sün ilg mund staja in conscientia da Jüraduors la Mutta, mo scha ngis fat don inportand dessa ngir pudair fermar & cuvidanza es obliada a congoscher d stimar il Donn.

[f. 205v] La sün ilgs confins toccan in Mutta da quela vart chia la part gronda dilg pra giascha.

[f. 206r] Menda (s h) muvel

Ognij ün exteriuramaing dess guardar chia el cumpra perche chiatond mendas alchs dits davo & non pudiond far vera cun pro lgieut chia ditt armaint haveva ant co cumprar talla menda schi non pol retscherchiar dil vendader ingotta mendas ordinaris suna gotta stuorn Barbarœz ferir la lgieutt per quaistas dess ün star sott ün mais et na plü mo per lavrusia duos mais. [p. 341 modifica]

[f. 206v] Cura ün venda üna (s h) vachia cun seis term la pro d surpurtond plü co 13 dits des il vendader ngir incunter al cumprader cun 3 X al dy pasond ils 13 dits dessa ngir paja eir per quels mo haviond il comprader tut ora & ditts schi quels dessen esser inclets or d’ vart ils 13 dits.

[f. 207r] Cromers

Ils cromers dessan lur graneza far vnalla il prüm in ilgs Comüns ingio l’han tutta aint a pretsch üssa mo nun vuliond ingün comprar la possa manar davend a lur plaschair.

A° 1774. Ais la surscritta Letscha affirmada mo bain constrict de stovair star alla Letscha, aliter desna gnir chiastiats dal Landama.

[f. 207v] La granetza da dar als pecks non s’ po far pretsch fichx dimpersai dess vallair al predsch üssa da Daner et uschea eir ilg paun & üna spunga ha da passar 12 onschas.

[f. 208r] Masüra & paisa

Las masüras & paissa da nos 3 Comüns sun at ingual lass stadairas dessen deck minchia 5 Ans gnir scumadas tras ün maister suficiaint.

[f. 208v] Uors & lufs

Gniond sagetta in noss 5 Comüns Suot Tasna in uors schi des gir datt in ogni Comün 4 R davo l’uamaint mo per ün luf 1 R Daners vel 1 moez d segal.

[f. 209r] Lidornas

Lidornas non dessan gnir masüradas mo passa & ongi noda dess vallair 3 X et ½ chi quai non fa dess esar in perdita da quai chel venda Item la scomonda ilg cleraint & il chiavar ant 20 dits in sottember suott pena 1 ∆ alla votta a chi surpassa.

A° 1774. Ais la surscritta Letscha affirmada mo a chi chi chiava Lidornas per als rovans ais absolüta scumandà, & chi chiata ün tal sia obliga da purtar al Magt & non dont aint saiel sot fala a Landa et chiatond da ogni sort Magt siana sot pena ogni vota R 1: per Persuna, & chiatont ün sun seis Bain, et ch’El proceda mal cun El non haja un tal auters rechergs.

[f. 209v] Tschiainders

Sein Banditts d’ogny Comün sea in obliattiun da far ir davent d non fondt ir sia in paina da 9 ∆ attocondt al Landama.

[f. 210r] Dumengia

Sün la Dumengia vain scomenda ilg ir a roda & schiavilg suott paina 5 ∆ a la votta a chi va d al huster chi lascha ir da chia a chiargiar stobs sün noss confins sia in pena 1 ∆ alla votta d dess ngir etschü dal [p. 342 modifica]huster chi lascha chiargiar als putters segond els procedan cun no sea scomenda in quel di da smettar a chiava sott pêna da 5 R chi sun imponüds al huster da etscher d da pagiar Mulgins resgias d pilgottas dessan pussar da sains da dy fin il sains da nott od tramuntar da fatta il solaj sott pêna 1 ∆ la votta ant predgia non dess ingün far hustaria ne da vin ne da vinars soutt paina 1 ∆ alla votta als Husters d als giasts L’evna da festa non dess ingün negociant spartir da chiassa haviond da star davent sur festas & sün la sonda non dess partir ingün da chiassa sott 1 ∆ paina ingünas actiuns di Magistrats ne quints s’ des quel dy far non siond totala necesitat sott pâna 1 ∆ la votta.

A° 1774. Ais affirma la surscritta Letscha cun tala decleranza, chia ingiün nos lascha chiatar a portar ingiüna sort chia esser podes, sco eir ingiün da nossa Drettüra oder da nos Vaschins non des ir cun (S. H.) Muval a vender oder bratar sün tal Dj, ed non observond possa il Landa severamainch chiastiar, cio l’ sün Confins da nossa Dra.

[f. 210v] Ün chi tschantsches sabsentes vel non portes ilg debitt respett a seis Minister dess dil Landama ngir admoni d non observant dess ngir chiastia per minchia votta per 2 ∆.

[f. 211r] Circa louss Baselgia dess minchia Comün disponer a seis beneplacit ma inconveniaints chi d’ vantessan in dessen dilg Landama gnir castiats segond ilg cas, Ill Discuorar avant Baselgia non castigiond ils cuvitts dess il landama castigiar Insepulir ils morts des minchia Comün disponer a seis plaschair: Item des in minchia Comün ingio la non ais gnir instituida la disciplina Eclesiastica d in cass da renitenttia dils transgresuors des ngir il Landama clama a dar asistentia a cuost & castigo dils dischubedis concuorond a dar la paina in Compangia dils Nembers della Disciplina segond ilg fall.

[f. 211v] Ministers vengen scomandats da far ils pladaders ne pajstond ne main s’intermettar in vendittas sproharias ne arbittramaintts da autters soutt pâna da 10 ∆ mo per els sves dess al podair far sco eir in fats da Baselgia & partizuns da cudaschs.

[f. 212r] Impromisius matrimunialis

Scha duos perssunas suott ætat da 18 Ans s’imprometten in la laj l’ün latter sainza sapgüda dove volla da Padernurs schi dess essar lur impromischuns anula mo scha padernurs vel avuats non fesen lur oblig in tal matergia & chi sian clers pleds cun amussamaints schi dessen essar impromischuns da lay Iten scha i fos üna persuna chi lasches ora da havair tut at ün auter & ch’ella non pudes pruvar schi dess quella ngir castiada in ultra purtar gio tots cuosts & spaissas chi fossen misas de ambas parts.

Ao 1774 Ais Modera in lœ di Ans 18 sia 22. [p. 343 modifica]

[f. 212v] Scha e cades üna perssuna maridas at ün agên seis uffants vel at ün autter per premis od duns schi dess ün tall gir castia per 100 ∆ sainza gratia la mitta da quella apartengia al Landa ett lautra mitta al Comün ingio il fall ais & l’impromisiun fatta sea anula scha la persuna impromisa non voll salvar per ella.

[f. 213r] Ilg gra da saung a podair tor in la laj ess Suvrinada mo plü strus na co quaj des essar tschunc absoluto et tschunc ora & scha a cass dess das tour plü strusch co Suvrin & chial Landama non inhibescha des essar in falla da 300 ∆ sco eir las persunas chi s’impromattesem sü sott l’istesa falla & ingün Magistrat possa obliar chia talls vengen sengats aint esendo essar cunter ledscha sinodica.

A° 1774 haviond comünas terras fixa ün ordinatiun qualla ais aprobada d’üna V: da Sinodo schi la munta s’impona solum da 150 Essendo essar tanter il segont et ters grâdu e passond quel mez grâ sa sta alla Ledscha d sinclegia eir la Ledscha a follio 144 sa sta alla Ledscha d esser inclusa la munta dils 150 R qual croden alla Dra. in general.

[f. 213v] Ais ordina & scumanda cur ün od üna restan guaivds non s’ dessen Compagiar ne tour ün filg oder filgia da ün Cusdrin vel Cusdrina da sia Compaingia passada a paina antescritta e quaj ais tant in sanguinitat co in affinità.

[f. 214r] Duos perssunas chi s’han impromis in la lay non dessen ne podair chiassar ne dormir insembel ant sina aint a pêna 10 ∆ s’ declera chia pertürint in 7 mais non desla havair ingün castig ma partürind ant 7 mais dess esser minchia mais paina 3 R et mancond dits essar aratta dils 3 R per mais.

[f. 214v] Ingüna lay sott 6 Ans possa vivar seperada ater co sott castigo da 5 ∆ ongy votta ch’il Landa avissa.

[f. 215r] Dians

Il didiang des dar ilg Mastral cun cusalg dil Minister da la Baselgia ingio la differentia ais et quai s’ dessa regollar sco sequ.

1°. Procurar a Disponer la part: pma tollorantia e vivar pacific pustüt scha j fossen uffants in vitta e non dess admetter ne complir divortio ater co in las necesarj.

2°. segond Canons Reglas Eclesiasticas es il Adulterj üna jüsta caussa da separatiuns mentra la part chi cloma sura non sia culponta del istes Crimen sco eir scha la part 1ma combain inozaint haviond savü l’infideltat da sia Compangia h’ ves pero ün bun temp convivü in conttniventia e cun s’ deng da tottal perdun non poderar repilgar de nove seis plond e pratengiar largiamaing largianza pero po la part inozainta tras nonpartials [p. 344 modifica]far avis al culpavel dal vollair tollerar mentra viva hondraivalmaing e piamaing contra spranza non fes usche in temp sequaint sreserva in sia pruma pertaisa da s’ha separar.

3°. Circa da seperar dil conviver cur ün s’ negia la reliun od intra 5 in pack da laj cun ün autra persuna [f. 215v] non es impedimaint da Divorsiun ma-schel sün preposit in ira et in dispitat tira ora Drettüra o patria maina vitta irregullada e sün instanza dil abanduna ngiond tras il Magistrat 3 diferendas vottas città non vol comparair schabain podes non ocurind circumstanzas contrarias po esser ün grond motiv alla seperatiun 10 totalla pero in terms segond stima per apusaivel ün venerant Consistori.

[f. 216r] In Matergia da dians dess il Landa ir in quel Comün ingio la differentia ais & in compangia dil Minister da quel lœ non haviond schüsa mo haviond schüsa des ngir clama il Minister dil prossem Comün in compangia dils Anvolds e decider.

Item jl Mastral dapo sequi la santentia da dian in cass l’üna vel lautra part merittesen falla po plonschar per la trangresiun da la Ledschas & al Drett da Dian stagia da congoscher il fat & scha j fous comis errur deng da paina dess la falla subit ngir dat ora et quel Landa da compangia da po quest s’ dessa in pressentia far il quint et dar ora ils cuosts.

A° 1774. Ils cuosts da Dian s’ refarescha a la Moderatiun fatta a folio 25 sinclegia ün minister chi presidescha dess havair 3 R & scha plus fousen pro haun da scontantar sco ils auters nembers da Drett.

[f. 216v] Giond il Mrt in ün Comün a far ngir avant persunas per savair schi sian maridats schi od na & ch’el po chiattar chia impromischuns sian dess el tallas persunas castiar p 10 ∆ falla et 1 R cuosts mo ongy vœda tschantscha non dess il Mrt dar auscuta.

Mo siond üna müsta ditt ora cun contanteza tanter persunas da debitta ætat vain conces 6 mais a far lur noza spira quels dess il Mrt castiar a seis beneplacit.

[f. 217r] Tramalgs sün ils confins & matinadas

Ongi persuna chi s’ lascha chiatar sün confins vel pro matinadas sea oblia da dar al Mrt 1 ∆ & cadont disgratias alvar via totts cuosts. A° 1774 Circa las matinadas s’ conforma la supra scrita Ledscha cun talla declaranza chia maridont ün guaivd od guaivda sia sottapost a dar alla Inventum sur 18 Ans & 26 per ün e na plü non observond surscritta Ledscha sean sout castigo d’il Landa da 6 ∆ falla: Item spus & spussa di nossa Derettra giond in quel Comün da nossa Derettüra non sian sottapost at ingünas grevanzas a Juventüm mo cun follesters s’ dess prosequir suainter vain fat cun no a pajna Arbitraria al Landama a chi contraffes. [p. 345 modifica]

Smaridond ün Guaifd con una Giuvna non des esser sottopost plü co a surscritta Letscha da X 10 per Mat oder Juvan.

[f. 217v] Fabricas

Circa duzar chiassas o Tablats spossa pero sün il mender don & schi fuos a massa prejudicy staja in consideratiun dil Drett dal lœ.

[f. 218r] Fullasters chi s’ mettan a chiassar in ün od latter da noss tras Comüns sean obliats da pressentar üna süarta da bain vivar et non fond far quai il Comün ingio el chiassa sea sottapost a inconvenientias chia nascher pudesen da tallas perssunas.

[f. 218v] Luamaint

Circa a lovamaints da las robas vain concess a minchia Comün da ordinar a seis plaschair.

[f. 219r] Tschantschar incunter il bainstar reputatiun da la terra & religun

Qual persuna chi tschantsches sia in patria od or d’ patria incunter il bain dalla terra religun contra la patria libertat dal pajais chiarta da la ligia od articels: ün tal dess ngir castia sün il plü asper dil Mrt. sco eir dess ün tall portar gio od davent tots dons & cuosts: la falla croda la mitta al Mrt latra mitta al Comün ingio il fal ais.

[f. 219v] Protocol

Per tottas actiuns da stadis od dils Comüns dess il Mastral havair cun el seis protocol & tott quai chi vain fat dess ngir notta in quel per maun da seis noder in virtüd Ledscha in pressentia dils Comüns.

[f. 220r] Drets dishonora dil’alp

Ill Drett dishonora da alp dess essar cun la plü scharveza chiastia & schi fos üna persuna chi quai indrizes desla ngir chiastiada p 3 ∆ ultra ils cuosts.

[f. 220v] Tor aint vaschin

Non s’ desa in nos 10 Comün sott paina da 1000 ∆ eir chi portes avant od conssentis a tor aint vaschins da nossa Derettüra aters chi sun 30 in derettüra gronda sea in medema falla & pena da 1000 ∆.

[f. 221r] Supra dar strada straordina chia ongia sort roba dessen ir ord’ via al vin et vinars.

[f. 221v] Tabac

S’ dessa procurar cun tott podair dal desdrür chiastiond sott Comün quels chi fümen. [p. 346 modifica]

[f. 222r] Las prætensiun da sia gratia vescova

Pertendant sia gratia vescovala da havair qualchia sort Dretts sur & sotttasna non dess ingün sprevalair d’ils vollair cumprar gio & scha inchün fos chi tscheches da cumprar gio dess ün tal essar priva da seis vaschinada & non ngir nianca stima per ün patriot ne podair investir in offici in nossa Derettüra & scha fos ün chi vules deliberar at ün tall da questas privattiuns dess essar in quel istes stadi od falla & dess ngir castia dils Comüns aspramaing qui vain eir scomenda tottas vendittas da Dretts da nos Comüns sea in vel or tera questta ordinattiun ais fatta da totts 10 Comüns congregats in Ftaun A° 1669 dy 17 Aprill.

[f. 222v] Oficis in paias da nos subiets

Sdecler chia tott officis chi toccan a nossa meza Derettüra tenor il compart des ngir trat la sortta et quai sco ilg mes da la Dietta ir in roda a saimper cun la taxa la sura tenor compart dalla Derettüra gronda la qualla des ngir partida sün ils Comüns sco ils Jahrgelt & ch’ingün Comün non possa vender or d’ Comün mo dont ün Comün a later … prossem filg da Derettüra slubgiar per la taxsa misa sü Dalla Derettüra cun decleranza chia filgs da quel Comün possan intrar els inchiantar ultra la taxsa dils Comüns.

[f. 223r] Tacxa dils oficis in ilg pajas da nos subgets

Tenor & in vigur la compartida fatta inter noss Comüns sott & sur tasna ins desna regular suainter quai inscriptus apparett cun consensa dils antescrits Comüns & quai non transgredir ne lüna meza Derettüra ne lautra. Et uschea ongy offici dar & contribuir sia taxsa ut seq. a latter.

[f. 223v] Guvernatur  R 4000 
Comissari  R 2000 
Vicary  R 1600 
Sindicattur  R 150 
Cavallier  R 350 
Famalg d’ palazy  R 100 
Stipendy da Millan  R 100 
[f. 224r] Render quint dils Mastrals

Tot ils Landamas sean constrits da non s’ far far ingünas pajas ne at ells ne a lur Maschialks in actiuns di Comüns infina la fin dalla Mastralia d’ minchia Comün sott pêna da 3 ∆ a chi contrafes & lura dessen ils Comüns ils far lur pagias tenor quai chi haun impondü temp in adœvar & nüz dils Comüns et 6 mais dapo giod offici etschar quellas per plü decleranza s’haja ordina chia in render & tor quint dallas fallas non dessen ngir causats ingün cuosts als Comüns mo il Landa sea oblia da pagiar tots [p. 347 modifica]cuosts als Comüns sainza don cun specificatiun chia tottas fallas sur 20 R dessen essar partidas ora in nos 3 Comüns.

[f. 124v] In spirar il offici d’ogni Comün sean totts Landamas obliats da render quint da las fallas sott lur offici da totts 3 Comüns sott pena da 100 ∆ chi non dess quint giond dumanda sco eir scha ün schiatta fraudgia sch’ell non dess quint dallas fallas tenor ut supra sea la madema falla et usche ongi Comün tenor las Ledscha precedaintas tor & dar sia part.

[f. 225r] Forma da dar il saramaint alla derettüra

Vuo Jüraders cun ilg saramaint chia vo qui davo gnivat aretschaiver

1° La promottiun da la gloria Divina seis S. pled Baselgia & minister da quella

2° Tscherchiar cun tot vos savair & podair il nüz & bainstar da nos (hts) Comüns, & las preschaintas Ledschas las quallas qui avo vengen consingiadas salvar & far salvar & tenor quellas jüdichiar scha bain eir avo spares conter consientia pro l’imittada paja: tenor quellas disponen s’ contentar e non havair resguard da persunas ingünas ne grondas ne pitschnas ne richs ne povars ne bainvollentia ne œdy cun retschaiver ne duns ne præmis ne chiosa ingüna chi da la Jüstia straviar podes.

3° Tngiar drett e lubir Drett a’ d’ün & scodün tant al follaster cv al terer sainza resguard da persunas ingünas.

4° Portar totta fai & vardat a vos Mrt in protegia las Ledschas da el & davo jüradas & cun il far il debitt raspett et obedientia cur vo ngivat cittats & clamats scha quai imprometaivat da far schi tngia sü trais daints & dit davo mai: Totta quai chia a no es let avant eschna per salvar & far salvar usche ins güda Dieu la S. Trinitat.

[f. 225v] Forma da dar ilg saramaint al noder

Il noder vain a jürar cun tott seis savair & podair la promuattiun Divina cun sia apertinentia totts Dretts & nüzs dalla patria in perticular da nos 3 Comüns & quai chia avant ell vain zainza fraud et sinceritat scrivar scriver & ingün Malpacks incunter Ledscha atmetter ne scriver et a seis Mrt portar fay et vardatt cun debitta obedientia et per od per la sia l’imittadas pajas da la Ledscha scontantar Ill jüramaint in forma Antecedenta.