Rätoromanische chrestomathie XI/Cobia della chiarta da la leya

Cobia della chiarta da la leya

../Letschas criminalas da la honorata dretüra suot Munt Falun Sent Scuol Ramosch d Clin 1737 ../Tschantamaint da ledschas civilas 1785 IncludiIntestazione 13 gennaio 2024 75% Da definire

Letschas criminalas da la honorata dretüra suot Munt Falun Sent Scuol Ramosch d Clin 1737 Tschantamaint da ledschas civilas 1785
[p. 317 modifica]

COBIA DELLA CHIARTA DA LA LEYA.

[f. 128r] Cobia della Chiarta da la Leya.

(Ineditum nach Ms. CTSCHR.)

No Andreas p gratia da Dieu statuet da Desatis eug Joh: de Marmels, sigr da Razöns et no Cumüns da tuotas 3 leyas da doura et da daint Munts, sco habitain in nos Crês confessain avertamaing avant ün et scodün p no et nos Successuors et tuots chi vengien davo no. chia siond nos pardavants et veilgs avant temp tras bunas et cuvngiaivlas chiaschuns p conjüstar et havair ad els et a tuot ils lur chi vengien da dels pasch laud pauss’15 ventüra et deffensiun in nom della Soinchia Divina Trinitat, sü sura üna leya et concordanza sco la veilgia Chiarta da la leya contain. havain no conclüt fat et sara gio. mo siond chia la Nattüra humauna, da di in di s’ müda schi havain nuo p esser qui davo, no in pasch, paus et concordia, et fideltat fat üna renovatiun da nossa veilgia leya con declaranza möd forma et puoings, Artichiels sco qui davo da plet in plet, cleramaint vain scrit chia no tuots insembel nun spartits buns fidels et chiar Confederats et tuot ils nos chi vengien davo no in perpetuum völgien esser et restar, infina chi düra lgieut et pagais lün a’ lauter ins jüdar cuslgiar [f. 128v] et star avant cun vittas, honur, raba, lgieut et pagais, cun tuot nossa pussanza veas et stradas defender et mangnair lün a’ lauter, concedar da Marchiantar et trafichiar insembel et tuotas Marchiantias laschar siouger prusamaint no nun dessen ingün fallusters tour aint in nossas leigias sainza savair et vulair dals Surnominats sigrs Confederats, et non des ingüna leigia suletta, cumanzar üna guerra sulletta sainza savair et vullair da las ottras duos leigias, mo qualla surfes’üna guera ù ramur cumanzes, et chia quatras las leigias ngissen in üna guerra od fadia, schi des quella leigia chi ha cumanza quella guerra od ramur ngir da las otras duos leigias sainza ingün auter metz et consideratiun chiastiada, eir chia las ottras duos leigias a’ quela chi ha cumanza tal guerra, 35 nun sajan culpontas da la dar ne agüd ne cusailg zuond brichia scha ün [p. 318 modifica]Cumün u üna specialla persuna sainza cusailg savair et vlair da tuotas leigias ün qualchia ramur u’ guerra cumanzessan schi dessen quels da las 3 leigias sco quels chi haun ruot faj et saramaint ngir chiastiats, mo cura tras jüstas chiaschuns craschessan discordia [f. 129r] inimicitia u’ bsöng dal qual Dieu saja l’avant et chja ingüna part sco sü d’ sura fuos stat cuolpa ne havessen cumanza in tal cas ais resalva et cleramaint sara gio chia qualla part ngis cun chiartas ú a’ buochia clamada in agüd lura dessen ils plü prossems lous et Comüns, chi Sun avissats confortussamaint trar in Agüd tant co la vitta et raba sa stenda, ans jüdar in quel möd, lün lauter glieut raba et pagais et honur inconter ün et scodün da defender et schirmiar uschea inavant con ils cunfins da diminchia leigia sa stenda et chia bsöng ais il qual saimper in minchia leigia lün lotter sun culponts a’ lur agien cuost da far, cur no tuotas 3 leigias cur tuot nos pövel tressen oura incunter nos inamis et chi ngis guadangia ù tut butin, des que ingualmaint davo psuna ngir mis in butin. et parti mo inua nun ngissen a’ guadangar la glieut oder pagais, que des’eir a scodüna leigia ad ingual ngir comparti. Schi schiapes chia guerra in lg Pagais crudessen aint, schi nun des ingüna leigia in Special dingünas sorts pasch tour sü ne cun nos’inamis tratar sainza savair Cusailg et vulair da las ottras 2. legias! Melginavant des ün et scodün intanter no da las 3. leigias intanter per inscontentar da quel Dret in quels lous et Dratt: inua lotter chiasa et ais Vschin a dün et scodün des ngir dat et laschar siouger bun Dret [f. 129v] et raschun non contraschont a’ üssanzas veilgias da scodün, schabain intanter Surnominats sigrs et Cumüns lüna Dratt: contra lauter, od ün Comün contra lotter u’ eir in general tanter no ingual differentia u’ discordia grasches nun des p amur da quai nossa leigia zuond nülgia essar ruotta ne minuida mo lün cun lotter ans contentar dal Dret. Mo inua chi inscuntres chia no tuotas 3. leigias ngissen tanter p in discordia u’ malinclet da qual Dieu osta schi des inminchia leigia scherner trais u’ 4ter homens sufficiaints quals in quel interim sajan largs dal Saramaint da lur leigia quals 9. od. 12. homens dessen sur quels dabats u’ differentias u’ mal inclet p lur Saramaint far sententiar et scha els nun podessen tuotas voutas cun buntat baschar gio schi dessen las parts a’ tuota que chi vain Jüdichia sainza ottras Appelazuns in tuots grats ngir davo pre et proque rumangnair ot salvar p rat et ferm et scha quels homens ngissen p metz schi des tuotas 3. leigias dar aint ün hom, inua ad Els vain a’ parair p bön.

Sumgiontamaint scha üna leigia cun lotra havess differentia schi dessen quellas 2. leigias comparair avant las 3. leigias qualla haja plaina authoritat da las dar et salvar in ün nun particula Dret a’ lur Cuost eir [p. 319 modifica]scha duos Comüns u’ Dratt: intanter p havessen differentia et fuossen düna [f. 130r] Leigia, chia quels dessen in la plü prosma Dratt: da quella legia tour Dret. Scha ün Cumün special u’ üna specialla persuna cun tuotas 3. leigias ngissen in Dret. Schi des a’ quel ngnair schanta Mt. et Dret in quel lö ingio die Tagsazung ais eir da leigia 2. od. 3. nunpartials homens tras quel ngir jüdichia cun üna jüsta sententia.

Inua chia las leigias havessen cun las 3 leigias üna diferentia, schi des las 2. leigias tscherner 6 homens et la 3ta eir 6 suficiaints et da bun inclet ils quals siond lairg da lur Saramaint da la leigia dessen sü quella differentia scha cun buntat nun pudes ngir accorda jüdichiar p lur Saramaint, et tuota quai chi vain jüdichia sean tuotas duos parts culpontas da restar et viver pro quai sainza ingüna ottra Appellazun. Ngniond quels 12 homens p metz schi dessen els tscherner aint ün hom, sco sü dsura sta mo scha ün qualchün da dels da las sententias nun vullessen contentar ne far obedientia schi dessen no da las 3. leigias p nos Saramaint, con nossas vitttas et rabas far far obedientia scumbaut chia no ngin da quai clamats sura et avissats et ais eir conclüt et sara gio, chia che chia nuo da tuotas 3. leigias ngir insembel adavair da far u da drizar oura sün ils dits inua no desen ngir insembel.

[f. 130v] Ün dy a Dilantz et 2. a Cuoria, il terz darcheu a’ Dilantz, il quart a’ Cuoira ilg quintavel in Tavau, et uschea davo, in cleras scrittüras schanta et tuota quai chia ais bsöng sü sura tscherchiar obedientia, et tuot que chia 2. leigias chiattan da far dessen ils mess da las 3. leigias eir sgondar davo ils plüs et pro quai restar p lur Saramaint. — Item scodüna leigia dess havair seis scrivont, chi haja ün Cudasch dals fats ilg qual des sün tuot ils’ dits comparair et qua tuotas fatschendas et caussas dimportanzas et bsöngussas dilligaintamaint scriver, accio chia tal voutas, ordinatiuns’ cusailgs’et letschas chi ngissen fattas, non ngissen in smanchianza dimpersai saimper cleramaint, chiatadas, ais eir ordina scha ünqualchün da no da las 3. legias havessen da bsöng da dün u’ plüs pistonds. ils quals in nossa Dratt: u dabats ins jüdan cuslgiar in tuot que chi ais Apussaivel ils quals pistonts cunbaut chils vain da la Superiuritat cumanda dessen a’ cuost da quels chil giavüschan far obedientia. Ün et scodün des pajar Stür - Renzel. sco da temp veilg inaun eir culpont et üssanza diminchja ls cumporta.

Sumgiontamaint schi ngis qual guera allas terras da qual Dieu defenda schi dessen ils bains da Baseilgia a’ Spirituals ün [f. 131r] honeist Steür daco chia Cumünas 3. leigias ordainen di contribuir. Scha inqualchün in sia Dratt: ngis sententia Verdlich homicider chia quel in ingün lö dellas 3. leigias nun haja friung ne vengia sustgnü, inua chia tal homicider in [p. 320 modifica]ün otter Cumün u’ Dratt: mütsches et chia la mianza da quel chel haves matza il curissen davo schi des ilg M. et Dratt: da quel lö. ün tal chiatschar maun et segond la sententia far la pro ils cuosts dessen essar in conschenscha dal Dret. Mo scha ün comattes ün redlich homicidi schi des a’ quel ngir salva Dret segond lüssanza diminchia Dratt: No surnominats confederats havain eir ordina saimp in cheü da ons 12. iminchia leja tscherna duos homens ils quals dessen ir da Comün in Comün da tuotas 3. leigias et uschea iminchia Comün et Dratt: far renovar quaista leigia et cun ün avert Saramaint jürar suot la leigia. Item duos u plüs ngissen intanter no mal adüna cun plets u’ cun fats schi sajen ils obligs da dar Sgüranza scunbaut chella vain da dels dumandada eir chia quels chi fuossen alla od ngissen naun pro sajan culponts da dumandar [f. 131v] oder far dar Sgüranza p lur Saramaint et quel chi surfes, quel des da sia Dratt: Segond lur üssanza severamaint ngir chiastia, et nun des ingün auter tour part in tal cas p il Saramaint chia minchün ha jüra a’ sia Superiuritat. Mo scha ün u’ plüs non salvessan que. Schi dessen quel i quels ngir Chiastiats segond la fuorma diminchia Dratt: inua i vain surpassa, mo scha ün u’ plüs havessen lur parains plajats, chils parantescha in il terz gra u’ plü strusch et chia tras quella causa tras quels d vantes ün don schi des darcheu cun quels ngir procedü tenor ledschas da diminchia Dratt: od. Cumün.

No manzunats Confederats havain eir in autras chiaussas a’ Scodün Signoradi Pagais, Dratt: Cittats, Cumüns, Nöbels u’ nun Nöbels, pouvers od Richs, ingün resalva, ordina chia scodün possa restar pro seis Drets sco da Veilg naun, et ais reserva chia no surnominats Confederats, tuots chi odan in nossas leigias quaists puoings, Conditiuns et Artichiels, qua scrits poss’en meldrar metter pro minuir sco a’ no da tuotas 3. leigias vain ans’ sumgliar chi seja p il melg et que nun dess essar a’ prejüdici dingüna sort a’ nosa hunur et Saramaint. havain eir no surnomnats Confederats da las leigias resalva in quaista nossa leigia generalmaint ad iminchja leigia [f. 132r] lur sigrs et leigias veilgias, et eir tuotas speciallas leigias, avant quaista leigia fatta et cun quist dessen ottras obligatiuns impromissiuns et leigias u’ scrittüras chia no da tuottas 3 leigias, ô vero üna legia cun lottra aunt datum da quaista chiarta haves fat driza sü u’ insegla, havair ne vigur, ne executiun dimpersai esser a’ chias et alvadas vea, nun dessen eir esser ad ingün ne in virtüt ne in don e’ vain pero resalva quels Artichels vers ilg Spirituals uoss’a danövf fats et scrits il datum dals quals ais la prüma Dumengia davo quasimodogeniti et dat quaist on qual dessen esser in lur Kraft et Vigur sü sura havain no da tuotas 3. leigias cun ün avert saramaint, a’ Dieu et a’ la soinchia Trinitat jüra quaista nossa leigia insembel cun tuot puoings et Artichiels p no et tuot quels chi vengien davo [p. 321 modifica]no hoz et qui davo perpetualmaint in ætternun da salvar, rat et ferm, et tuot quai mantenger rat et ferm, et defender in möd sco sü dsura ais scrit, et que tuot da salvar et far salvar in möd et forma chia sü dsura sta et p plü Sgüreza et fermeza schi havain no surnominats sigrs Confederats da tuotas 3. leigias cioe Eug Andreas Avalt da Tisatis, Eug Joh: da Marmel Sigr da Razöns cun nos agien Sagels, eir no da la leigia grischa cun nos agen Sage, da nossa leigia sumgiontamaint da Cumüne chiade cun il Sagie da Cuoira [f. 132v] eir no da las 10 Dratt: cun il Sage da nossa leigia p no tuots et p ils nos chi haun da ngir da no da tuotas cumünas 3 leigias als quals a qui fermamaint inconliain avertamaing nos Sagels qui suot mis et squitscha datum in il Vi del St. Apostels St. Mathiou qual ais stat ün Venderdj.