La charta de la Liga in Rvmansz d' Bregalia

romancio

Indice:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, XI.djvu La charta de la Liga in Rvmansz d' Bregalia Intestazione 5 ottobre 2015 25% Da definire

Scarica in formato ePub Crestomazia Retoromontscha XI   di Caspar Decurtins

Questo testo fa parte della raccolta Rätoromanische chrestomathie


[p. 1 modifica]

LA CHARTA DE LA LIGA IN RVMANSZ D'BREGALIA

(Ineditum nach Ms. Cbgl.)

Nò LYCY per la grasia de Dio Veschef da Coira, Nò Paulus, per la grasia de Dio aueth de’ Tysatis, Ié Hans de Marmels Siger da Ratzüns e nò comün fiüg da cumunas Trè ligas da questa part, e da l’altra part di Munt, innua nè habitam, in nos cufiny, Arcugnoscham è fam assauer, à scodün per nò, è chi, chi ueng da nò, Sianth cha da y nösch pardauant è y nosch uylg, auant tschert tymp, tres prudenscha, è redlichas chiaschuns da ylg, et lur posterior per pesch, deffensiun, repals, lur Vintura ben è salüt et laudt da adampchier, in num da la nun spartyda sainchia Trinitaedt una liga, et intendiment, dre’ tenûr d’ la charta Wyglia de la ligha, hamno uschia sara et conclüdt. Siant impartscho, che l’humans discors, uia per il temp âs müdan, hamno per pesch, repâls, et concordia da no et nos posteriur la nossa Wyglia ligha, et intendiment arnuà cun declaratiun forma pongs et artichels, guisa’ chè drè declaira è scritt stà et hè.

PER al prüm cha nò tüg cumcinamenter è nun spartidamenter l’ün da lalter bun fidel, chier, confederà è puntsgnos esser deggian, et cî y nösch posteriur perpetuel tymp arumagnir, et rester uschia digg, che inandt è plann, sta, düra et arumagna, et l’un l’alter an giüder cunsgler, têrs l’un lalter cun persuna, raba et hunur, et er tütta, gent et pays, dre nos puder defender et mantagnyr, l’an Via ù streda guaranter et in pesch conseruer, é lün l’alter, seia da vender û da cumprer, nun impedyr, mo lascher gnyr semperma l’ glün à lalter à buna feè et senza fraudt.

Nô nun degian er nagiün fulaster in la nossa ligha: tör senza conseilg sauer, e Wuler da y dig signur è pundtgnossen.

Item nagüna ligha suleta, da quellas Trè Ligha, nun degià cumanzer nagiüna sort d’ guerra in nos payss, senza sauer, conseilg, è uuoler da las altra dua ligha, è quella ligha che uschia surpassas, è tal rimur è guerra cumanzas, la três che’ á las ligha guerra craschès, schi uschia da tal ligha, che’ la dichia guerra cumenzan, dessan senza remischiun, per cognoschenscha [p. 2 modifica]da las altra dua ligha gnyr castyeda, et èr melg innauant à la ditta Ligha che uschia guerra Cumenzãs (cummenzassan) nun daues las altra dua Ligha, ne agiudt, ne’ conseil der ne bystandt esser culpant da fêr. Et innua ch’quella drachiüra, cumun u speciel persuna, senza sauer, Cuseilg è Wuler, da tüttan tres Lighas un qualche rimur da guerra Cumantzâs, schi denylg da Cumuna tres Ligha gnir castiga, scû che hauessen feê et sarament aruot.

Mo pur innua ch’ tres redliches chiaschuns, differenzia inimitizia û forza crasches (che Dio seia la auant) à ch’ nagiün, alg mödt gnissa che dig he culpa nun cumenza hauess, alhura è sara è cufgny, che quella part che da l’altra è auiseda, cun charta ûueramenter aboccha, degia senza dmura, y prüm lög û Cumün, fussan admony, in agiüdt trer ters, uschia dig ch’ robba è persona po tengtzer, per nos meglioi puderi, è lun lalter agiüder, pays, gent, hunur et roba cunter scudun, defender et guranter uschia lung et inauant, gnissan y confiny da scoduna lyga è, et declera è er aposseuel che bsöng è.Dal qual semper scodüna ligha, à se’ eigenn kost culpant è da fêr.E cura no suranumnò Puntsgnossen è confidera, è nossa gent à noma da nò fütg tragessam incunter y nimig, alhura, che cha no surfgnisse(n) degia dre las persunas gulifmenter gnyr party.

Ma innua, che nus guadagnassam pays ù gent, schi dauessam, à scoduna Ligha gulifmenter der sia part.

Qa ters innua che’ s da capa che tal guerra füs auant man in nos pays (che Dio sia lauant) schi nun daues nagüna ligha, da nagüna sort pesch praticher, ne’ törr sü senza conseilg, sauèr è uuoler da las altra Dua Ligha ny er da nagiüna guisa specielment, cun y nimig soltamann aratschuner ne ascorder.

Meilginnauant chi dè scodun da nossan lyga, sachuntanter da törr Dregg da un alter, ent ilg loeg, innua chel chiessa è habita, et ner y dreg da scodün, ù ueilla dascendenza, bricha tolerr dauent, ma lascher rumagnyr et uschia degia à scodün gnir daig et toleig dreig, senza, impediment, è damura.

Ma siandt, cha tranter no dig Signur è tutten trè ligha, da questa nossa ligha un cumun incunter lalter, ù un ligg incunter lalter, ù er cumunamenter in differentia gnyssan, guisa cha gratager pudes, (Dal qual ch’ Dio seia lauant) schi nun deè aquesta nossa lyga per quel bricha esser rotta, ne daspartida, ma l’ün da lalter törr drêg et sacuntanter.

Et innua cha sgratagias, cha nô de’ lan tré Lyga, tranter no in differentia gnissen, é nun sckûrdassem (che Dio seia lauant) schi deé scoduna ligha, tré ù quater homen hundreiual tserner, ad urdaner, è quilg degan esser larg et solt dal sarament d’ la lyga, et uschi y digg, 9 ù 12 homen, degian per al lur sarament, da tal differentia ù discordia cùgnoscher et [p. 3 modifica]differrentzgier. Innua cha cun cun quel orauantdrizer ne concorder podu nun hauessen, allhura tüt quell che’ y digg human cugnoschan et iudichann, sche degia la dichia part senza alter tschercher, ù pluminauant appeller, sluer rat è ferm, è der quel fidelmenter uiuer et ubedir.

Ma innua cha tranter quilg depüta nun pudessen hauer ne trouer al plü, schi degia alhura comunas trè liga, cumunamenter un Cumun hom tscherner innua cha lùr ben sumeglia.

Ill sumgiantament, cura ch’una ligha cun laltra gniss in differentia è dabat, schi den ilg auant l’altra cumparer, la quala, chi ha er de hauêr plena pusanza, à quellas dua lygha aschanter ün unpartyschann deergg, à lur aigenn cost.

Adinnua ch’un Cumun cun lalter, uar una drachiüra cun laltra in differentia ù diuisiun craschessan, ch’ füssan d’una Lygha, à quylg deggian semper per lur differentia tör et der dreig in la plü prosma drachiüra da quella lyga.

Ma cura ch’ün speciel Cumûn ù speciel persuna, incunter Cumunas tre Lyga in Dreig s’ cunpigliassenn, schi s’ clegia per ün dartscheder gnyr ent ilg lögg innua che tal diolta füs clameda, et da scoduna Lygha 2 ù 3 nun partischan homon thörr, y quailg deggiann cugnoscher et daclarer.

Et cura che 2 Drachiüra, che da duan Lyga füssan in differentia gnissan, schi degia alhura cumunas trê lygha gnyr per üna, et aquilg un unpartyschen dreig tscherner, innua che’ à lur ben sumeglia.

Et innua cha las 2 ligha, che’ da dua Ligha füssan, cun la terza in differentia craschessan, schi de alura las 2 ligha insemel 6 sauy homan tzerner.

E la terza ch’ differentia haues, er 6 alter sauy homan ordanêr, et quilg homan degian esser liber è Lar (?) dal sarament da la lyga, è sü la dichia craschuda differentia per lur sarament (schi innua che cun bun nun hauessan podu cordèr) quelche dreig è cugnoscher è urdaner. Et füt quel che la ueng sentencia degia tuttan dua part senza alter appaler inueret saluer. Et innua che tranter quilg 12 homan inla santyncia al plü nun füs, chi degia gnyr tscharnü un’ Cumun hom, quisa che è dig sü zura.

Et innua che tranter nô, qualchiün füs, ch’ dal dig dreig s’ chatà nun s’ cuntentas, ner uules esser obedient, schi degian nô suranumna punsgnoss, per nos iurà sarament cun robba et persuna, y dischobedient fer fer obediencia, uschia prest che da quel gnissane auisant.

Ad è eir cufgny clair, che ch’ nò dyg puntsgnossan, insemel han da fer ù expedir, ù uerament gnissam adauuôr, schi degia tutta las dieta per quel gnyr clameda, un di ad Ylantz, lalter à Coira, et al tertz darcha ad Ylantz, et al quart darcha à Coira, et al quint sun Tauà. [p. 4 modifica]Et dre declaratiun de lau scrichiüra tschercher lobedientia.

Et quel che lan dua lygha vegnan per una, degia êr la terza lygha, é y sè mesch (?) per lur sarament ubedir et uiuer.

Item à degia er scoduna lyga eir hauer y se aigen scriuant, cun ün liber originel, schi sun tuttan Dyeta generela: Et ordan, tüttas facendas, chi sandlegian, guisa che bsöng è, annotan, et diligentementer scriuen.

Qatres che qual uolta per il tymp, y conseilg, al fer et al lascher brichia oura d’ mamorgia, ma che saimper clair resta.

Ad è er cufgny chel al qual da nos puntsgnos, che bsöng hauês d’ün pystandt, ù plus per plü persunas, par agiüder mantegnyr y se dregg et accunsglier, taunt chu al douer porta, schi scadun, chi da y sè superiur, weng cumanda fer obedienza, seimper ma à cuost da chi al domanda.

Erham no drigg Pundtsgnoss ordana, cha scodün traunter nô taglia, des dêr, guisa che welamenter sa faig, et in scoduna ligha sa salua lüsaunza, il sumgiantamenter scha guerra del pays scumanzas (che Dio seia lauant) schi degia y benn spirituell, puseiula taglia esser culpant da der, per argenscenza du cumunan trè ligha.

Item, chura che ün ent in la sia drachiüra, per ün melredli tudeschleg ueng sentencia è cognoschü, schi degia la tal persuna in scodün comün da tüttan 3 lygha, hauer nagiüna sagürezza ne frieltà.

Et innua ch’ün qualchiün, ch’un tal melredlich totschlag ù mort cometês, et in ün alter Comün fügis, et che y amisch dal mort al seguitassenn, schi dè alhura al tel mastrel et drachiüra al dig homicidiari ù totschleger, cun dreig piglier sü, et che la sentencia iusticier. Et da part y cost de stêr in cognoschintscha da dreg. Ma cura ch’ün in qual mel redlich totschlag û mort cumatês, aquel de gnyr salua dre dreig ut usanza da scoduna drachiüra.

No suranumna da Cumünas trê ligha, ham er urdana, cha inmüncha 12 ann, scoduna ligha degia tscherner 2 homen, y qualg degian yr dal’ün Cumün inlalter, in tüttan tre liga, et alg sarament da la ligha ranuer et piglier sü.

Et innua cha s’ capas cha doi ù plü traunter no homen, de las lyga l’un à lalter in questiun gnissan, schi dem segürer et der frydt, uschia prest ch’ueng clamma sura, et scodun chi la têrs hè ù surfgnissan ing culpant da dylg, da dumander segiüranza, è tör sü per lur giüra sarament, et innua che ün qualchiün surfages, schy dè el drèusanza da sia scodüna drachiüra gnyr castigha, et nun degia nagiün tört part per elg sarament guisa ch’ scodünn è y sè signur et superiur ha faig, et nua che ün u plü non ubedyssen, quelg u quilg degian dre dreig da scodün lög, innua cha talpart è tolerg gnyr castiga cun drêg, u pöia che ün instêss, ün se prossem parent, sco è segondt cuschin, u plü ardent, plaga u fery, et cha três quel [p. 5 modifica]u alter, (im Manuscript ein leerer Raum) deuantas, schi dè suenter dreg da scodüna drachiüra gnyr handlagia et sentencia.

No suranumna puntsgnos ham êr, ün lalter à scodun Signer, pays drachiüra, Vischinancha, Nöbel u Nunöbel, pouuer è rigg, nagiün tuleig our, y se dreig nun pagiüra in tal mödt cha scodün ters la sia deschendencia ster è rumagnir possa, Impartscho è cufgny no dig punnsgnossann, che in questa lyga, pertegnan lan surscrittas casas paig et artichel possan cungiürer, declarer, minuyr, ù dampchier quela che dregg tre, et à no trè lyga Cumunament ben sumeglia da fer chebsönng at per al meilg seia à buna fe et senza fraudt, et aquell nun a nos hunur e sarament nagiün dan ne dafalcament purter da nagiüna guisa.

No suranumna Puntsgnossan ham in questa nossa ligha cumunament(er) rasalua, in a scodüna ligha, y se Weilg Signur et ligha, et èr scodüna speciel ligha, auant questa dauanteda, et impartscho schi de uschigliö tüg saramentliga, obligatiun è scrig, guisa cha no da Cumunan trê lyga, cumunament, ù l’una ligha in cunter lan altra duâ, auant al dato da questa Carta, promess et segella havessam, quel esser senza virtü, nulla et cassa, et er à nagiün per nagiüna Wia purter ne ütel ne dann.

Impertscho, uia quilg artichel nouament, contra l’ spirituel et alter faig et sigila guisa al datum intraguida lündaschdy prossem, dre la dumengia Quasimodogeniti, del Ann prossem passa del 24 non peiora siant sempermà in Craft et in valur, et accio che questa liga cun tüg y suranumnà stugg et artichel, da nò da Commune Tre lyga, et chi weng da nò, yssa et quilo indre, perpetuelmengter Rhatt, et ferm restan et salua Wengan, Schi ham nò tüg et scodün adimpere giüra et faig sarament a Dio, et a y saing, tut quel da saluer expedir et complir, in möd forma et guisa che scrig hae.

Et uschia per plü virtü et ferma següreza ham no suranumna signor et punsgnos, Numnedamenter: No Lucy Veschof da Coira, No Paulus, aueth da Tisentis, Et Je Hans de Marmels scodün se sagell, et no de la Lyga grischa da ala nossa liga, sumgiantamenter la gendt de Communa Cadaè de l’ terra da Choira, et No de lan Vndasch drachiüra, êr nos aigen Sagel, per no et per scodun chi veng da nò, ch’ fermamenter coligà quilo eng nos Sagel auertamenter sun questa charta faig meter, Declariant inguelmenter l’ün sco l’alter, trè gulifmenter, et a mincha Lyga üna Daig.

Datum sül mardi da Sant Martin à Vndasch dy d’ Nouember, L’an della naschintscha de Christ 1544.

Per Josephum de Stelis de Samadeno de teuthonico

ad Pregaliensem Verniculam interpretem. Anno 1586.