Eu völg chiantar dals velgs Grisūs
 |
Questo testo è completo, ma ancora da rileggere. | |
| ◄ | Eug sun vilhelm il Telle | Qui giescha un hum | ► |
Questo testo fa parte della raccolta Rätoromanische chrestomathie
Volkslieder 
di Autori vari (1908)
140.
Chianzun dala libertad dals vegls Grischuns.
(Zeitschrift für romanische Philologie VI, Decurtins, p. 590— 595.)
Eu völg chiantar dals velgs Grisūs,
Co c’ sun sats ferms, gronds baruns,
Davart lur libertade.
Cun saung haū els quella survgni
5 Et con honur saimper mantgnü
Con gronda réaltade.
Vos pardavaunts, o vo Grischuns,
Non sun stats libers, ne patruns,
Mo suot la tirania.
10 Quels velgs chiastels pudai guardar,
Schi dauni bain perdüta cler
Da gronda tirania.
Quels gronds tirauns haū tuot [s]drapa,
Figlias da bain haun els sfurza,
15 Fat grondas shelmarias;
Dunauns blerras sainz’inombrar,
Haun quels tirauns vuglü sgiarbar
Par contantar lur vöglia.
Con quellas femnas, o sgrischur!
20 D’ lur tour a maū et maind honur
Ais quia da lur faitse
Blers hauni int prischun sara,
Blers murdria, strangla, maza,
O gronda tirania!
25 In Madulain d’eira ün chiaste,
Qual chis po dir diera ün marte.
Da Deis aquia date;
Tras seis chiaschlauns a’ dumaschiar
Seis pövel et tiranizar
30 Ô ve, chie nün stipfate;
Qual Guardavall gniva nomna,
In qual chiaste regneiva à la
Ün sgrischus grond tiraune.
Glieut sfurzeiv’ell à far magliar
35 Culs porcks, giaglinas, et eir far
Autras strapunarias.
Eir ad ün paur da Chiamuasck
Ha sfurza quia quel grond sguast,
Chiel sves stuvet manare
40 La sia figlia é la laschar
In sia pressentia sbargugniar;
O grond e greif puchiae.
Ano 1323.
Grof Heindrich, fock a’ Berenburg
Ha ad’ün paur eir el gnü tut,
45 Et a’ quel hal sfurzade,
Culs porcks, giaglinas a’ magliar,
Ho ve d’ lur tour a’ maun e far!
Ho ve il mal gratiade!
Quaunt tiranaischiamaing chiel ha
50 A’ seis subgiets eir tgnü trata
In il comün da Razen,
Non spo dir, crair, ne sinpissar,
Taschair a’ qui vlair manzunar
Pö löng, quia da quel fate,
55 Udi, chie dit, sgrischus puchia!
Chia quel da Vaz, con nom Duna,
Cun nos prus velgs eir fete:
Zuond blers d’ün temp hal fat piglar,
Dschüffar et in praschun sarar,
60 A’ quels d’ la fom mazete.
Cridont els puchiadusamaing,
Braiond els eir fick sosamaing
Quel schelm cun giomgias dschete,
Nun hai udi ingiüns utschels
65 Chiantond mai usche bain, co quels;
Da d’els usche riette.
Üna otra stou eug raschunar:
Trais homens hal tgnü fat bain
Dün temp in chiasa sia;
70 Qua hal tuots trais usche bain inpli
Chels plü mangiar non haun pudü,
Udi, chie tirania!
Lün fel sün que fick spasizar,
Loter fel el laina tagliar,
75 Al terz hal fat dormire.
Bot hal tuots trais fat tagliar sü,
Guarda, qual haia melg pidi
Lur mangiar, chia el sapchia.
In quais ais gniüd a Dieu puchia
80 Our d’ suot tirauns ans hal slubiad
Nos velgs tras sia buntade,
Dat ardi(n)[m]aint, cusalg, agiüd,
Cheus ha survgni con sia virtüd
La nöbla libertade.
85 Tras la buntad, agiüd da Deis,
Quel grond thesaur haun els survgni,
Eir con gronda dolure,
Et tras sia gratia et seis aiüd
Haun els quel bel thesaur mandgüt
90 Cul saung, daners, doluorse.
Eir dalas gueras fain mentiun,
Acio chi sapchia quia scodün,
Sapchien et eir qui vezen,
Cun chie dolur et martriar
95 No vain tgniü quellas acquistar
Et ano imiteschen.
Lur taphardat in cas da bsöng
Far vera et rumpai vo al sön,
Vo, ils nos suxesuorse
100 Vaglai, guardai la libertad
S’ pudair mantegnir in tuots grads
Sco haun vos padernuorse.
Daners, fadia, cuost, lavur
Non spargniarai a’ quia inglur,
105 Saiad taphra suda
Incuntra quels, chi vo dscherdchiesen
Da libers subgiets sfar vulessen,
Stat scunter quela braiada.
Heindrich (n)[v]on Verdenberg nomna
110 Qual sa via dvart n’hai manzuna,
Cun forsa ha prova al prüme,
Quels d’ Schons a’ vulair dumaschiar
Fond pisser amo plü da far
Nempe da sdrür las lias;
115 Et a Grischuns a far morir,
Lur libertads lair inpitschnir,
Ad els eir suotameter,
Lur facultads, glieud et pai(ni)s
Posidair el con tuot il brais,
120 Brais et eir forsa sia. Ano 1425.
Sur Cunkels naun ais el cruda,
La not Ruzöng dascus piglia
Quel Schons per meter fraine,
Ilg chiaste da Berenberg tutt aynt,
125 Quels d’ Schons s’husten giaglardamãg,
Lur frars fen asavaire.
Quels zur ilg guaut dandetamãg
Naun zur ils munts gaglardamaing
In Schons con lur agüide,
130 Cur lg’inami ha savü quai
Dalungia our d’ Schons ais müdscha d fai,
In Schons non el plü gniüde.
In la turnada haun piglia,
Il Segnier da Ruzöng, mana
135 Cun els a’ Valandae;
Fo il sententia dal far morir
Par mur ch’ell tgnied cul inami,
Par gratia fol largiade. Ano 1249.
Chie ha fat il seis antenad
140 Rudolf da Verdenberg il Graff,
Graf da Verdenberg et Sarganse,
Signiur da Berenburg e Vatz,
Fet guera con duos oters sudats
Da Ruzöng et Riedberge. Ano 1343.
145 Ils duos fraihers, quals sun clapads,
Da Rudolf et praschun manads,
Mo ’ls subgiets da Ruzögnie
Piglien eir els Hartman praschun
Frar da Rudolfus, quia cun nom;
150 Mo pock temp davo quaie.
Fö fat la pasch traunter ils 3 grofs
Da Verdenberg et eir dschels duos
Tras Hertman, abbt da Pfefan
Et Hartmanus maior in Vindegk,
155 Chi fen far pasch, mo con quist packs
Ils praschuners la[r]g(r)iadse;
Chiels gnissen aquia bain baut.
Sün quai Rudolfus tret bain baut
A’ chiasa sia sperte,
160 Graf da Ruzöng et da Riedberg
Turnantet el aquia spert,
Els turnanten Hartmanus.
Cunt dal Tirol sumgiauntamaing
Aint Ramuosch rumpet el aint,
165 Ilg chiaste el tuot ardete,
Quels d’Engadina taphramaing
Ils chiatschen maun inpestiond,
Els haun schiadschads dandete. Ano 1480.
Sapro il düchia da Milaun,
170 A nos paiais ha chiatscha maun,
Quell tuot par ruvinare;
Nos pardavaunts cun ardimaint
Puschlaf et Buorm pigletni aint;
Mo bod stuvel turnare. Ano 1490.
175 Eir Maximilian per dschert
Las lias el vleiva sdrür spert
Schvizars et eir Grischuns;
Aint in Müstail ais el cruda,
Cun tuorp e don ais el schiatscha.
180 Da nos giagliards barunsse. Ano 1499.
Bod davo quai cun ardimaint
Al Steich et Meienfeld tut aint
La Guargia hal mazade,
Cruda in Engadina d’ Suot,
185 Desch vids ardel et pigliar tuot,
La pasch m’ha brick salvade.
El ais dvanta eir fick rabgius,
Cruda d’ün temp eir adaschus.
In Engadina d’ Sura;
190 L’ha ündasch vids tuot mis a fö,
Ün Luvinasck al mnet a’ lö,
Naschüd a la mal ura.
Nos velgs tras la virtüd ha Deis,
Saimper el dat vitorgia als seis,
195 Sun trats in Val (p)[d]a Vnouste,
Sul quater milli ferms Grischuns
Haun quindasch milli Edschlenderuns.
Ano 1499. Par Dschinquaissma.
Nouff giadas Schvizars et Grischuns,
200 Hau[n] eus guagia cun quels giatuns
Nouf giadas in ün onne;
Deis saimperma ils ha giüda,
Chno vain quels trists utschels sbluta
Cun gronda tuorp et done.
205 Nos pardavaunts cun realta
Nus haun deck dgniü lur liberta
Usche taphramaing mandgniüde;
Mo eir quel deng bell paravis
Vudglina dalg nos rai Luvis
210 Eir cun guerra survgnide. Anno 1512.
Bot Carolus quint ha mana,
Il Medigin siond munta,
Cun nos velgs üna guerra,
Las plaivs d’ Clavena tuot tut aint;
215 Mo no ilg schiatscheschen impestiond,
Bütond il caste a terra. Ano 1525.
Quai nun siond stat gratia,
Hal cun ilg nos uvaisck trata.
In Cuoira ün tradimainte;
220 Il tradimaint ven bod scuvert,
Ns’ vain cun la spada ustads spert
L’uvaisck müdschet zuond quette.
Süsura ha Murberg piglia
E quel zuond fick sü fabrica,
225 Nos velgs nō intardeten;
Con Schvizers bot els treten aint
Dschiatscher l’inamj taphramaing,
Il chiaste qua splanetē. La guera dal
caste da Müsch. Anno 1531.
Eir Baromeus cardinal, arhivesco di Milan,
230 Que prus hom e’ soing papal:
Quel ha tgniü pruvae,
La Valtelina avlair piglar,
Cun tradimaint ans l’invular,
Mo Deis ans ha giüdadse. Ano 1585 et 1610.
235 Ô vo Grischuns, nos velgs guarda,
Lur giagliardentscha sinpisa
Els haun tuot mis suot peisse;
Haun vit rais, sgniurs, inperaduors
Maza tirauns e tradituors
240 Bain con l’aiüd da deise.
Ray d’ Spagnia ha con seis cusalg
Musad a’ no zuond trid cumbalg
Ilg punds brieff fick chiasade,
Con inprumeter blers daners
245 Agia compra il cour da blers,
Nossas lias schliade. Anno 1604.
Vos ölgs, Grischuns, avri indret!
La libertad, quel grond dalet
In priguel ais bain sgiüre.
250 Eug tem eir mal, chial pled da Deis
A’ terra gea suot ils peis,
Quaūt löng vlai vo durmire?
Ell ha furtezas fabrichia
Et ilg landförst eir muvanta
255 In cunter nossas terras,
Ils quals haun ars Santa Maria.
Maza, duvra qua tirania,
N’haun par tuot dat guerras.
Vos frars forsa haū stuvieu
260 Star gio d’ la creta in lur Dieu,
Alg först Lapro giürare;
Jürar ad el, d’al esser suot
In secular, creta et tuot,
Las lias bandunare.
265 Eir nos subgiets s’haun muvãta,
Cheus in quel di haun eir maza
Bain tuot ils nos signiuorse,
Il gobernatur, sco eir vicari,
Ils pudastads et cumisari,
270 Sco eir tuot ils scriptuorse.
Maza ais stat qua il signiur
Johan Travers, gobernatur,
Eir Antoni von Salis,
Vicari da quel temp ala
275 Aint in quist boing, ais stat maza,
Sco eir il cumisari.
Fortunad Sprecher a’ Berneg,
Doctur da ledscha, eir ün perfet,
L’ pudasta da Morbegnio,
280 Heindrich Hartman da Parpaun,
El pudasta eir da Tiraun,
Johannes uon Capole.
El pudasta eir da Travuna
Bartholome, ô chie fortüna.
285 El pudasta dal Teiglia,
Andreas Enderli da Cübliz,
As eir el gniü suot las lur griflas,
Ove, il mal conbaglie!
Arno blers plüs sun qui mazad
290 Christian Flory von Jenaz,
Il pudasta da Buorme,
El pudasta da Plur eir la
Pala vita ais gniü quella gia,
Luci Scarpatete.
295 Con oters plüs nō manzunads,
Chi quella gia sun stats mazads
Da nos signiuors Grischunse,
Ch’in Valtelina ufizis veivan.
Fon els mazad, quaunts chia indeiran
d Vudlina. Ano 1620 à 18 Juli.
Ultra uficials haun els maza
Ils sarviaints da Deis a’ la
Blers haun taglia par meze,
Blers murdria et schiavaza,
305 Lur mauns e’ peis davent dschunqua,
Blers hauni sü pendüe;
Blers saieta et acrapa.
Blers haun els smers et amaza,
In laua fats morire,
310 Par fin als morts haun sü chiava,
E cun grond sdeng a’ quels trata
Cun giomgias e cun rire.
A’ blers ils ölgs oura chiava
A’ blers lur corp eir sü sdratscha,
315 Maza dunauns, uffauntse;
Ufaunts incunter müers büta,
Spons saung inu gniva pradgia,
O, schelms e’ morders grondse.
Blers par forsa hauni els fat ir
320 In lur baselgias ad udir
Las mesas da lur preirsse.
Cur ells haun quella tgniü tadla
Et eir lur creta qua snaias,
Murir haun fat a’ blerse.
325 Ô, chie anguoscha, ô chie dolur;
A’ tai, o deis, a’ tai signiur
Quaist fat a’ tai vlain plondscher!
Ô, tradituors, ô morders gronds,
Par quel prus saung, ch’ vo havai spons
330 Vain deis sia ira a sponder.
Ô vo, Grischuns, cun vos grond p[c]hia
Vos Deis in dschel vais gritanta,
Quel huossa bain s castia;
Il pled da Deis vai vo sbütas,
335 La libertad vai surduvra;
Dieu muossa sia güstia.
Ils buns vain no persequita,
Schelms, tradituors brick chiastia,
Fat gronda ingüstia;
340 Par santenzchiar vains prains daners,
Ruott saramaints, fat tört a’ blers,
Duvra eir tirania.
Ô vo, Grischuns, co vlais vo far?
Nū s vlais amo dal sön sdasdar?
345 Inua ais rialtade?
Inua ais ils pardavaunts,
Chi haun lur saung et vita spons
Par vossas libertadse?
Lais vo quels chiauns da saung sufrir?
350 Bain aunt, bain aunt dessed morir,
Co suot tals sgniuors rastare;
Lains in Äegipta turnar,
Ilg pled da Deis slaschar pigliar
Vos saung aunt desed sponder.
355 Grischuns, Grischuns alva sü baut
Et s vulvai pro Deis sü aut!
Vain el as pardunare.
Pur sü vaglia par vos uffaunts
Gagliardamaing sco ls pardavaunts!
360 Dieu vain vitorgia as dare.
Scha vo quai non gnivad a’ far
Schi gnivad sves as ruvinar;
Tuot vain da vo a’ rire;
Eir vos uffaunts a salmantar,
Saimper [d]a vo a sa sdegniar,
Saimper as smaladire.
Ô Dieu, da cour no t lain ruar,
La libertad nu ns vögliasch pigliar,
O Dieu, nu ns chiastiare!
370 Pü bod chiastia á quels tirauns,
Nun chiastiar ns teis ufaunts,
Tai, Deis, laino ludare.