De constantia iurisprudentis liber alter/Pars posterior - De constantia philologiae/Caput XXV
 |
Questo testo è completo. | |
| ◄ | Pars posterior - De constantia philologiae - Caput XXIV | Pars posterior - De constantia philologiae - Caput XXVI | ► |
CAPUT XXV
QUARTA EPOCHA TEMPORIS OBSCURI, QUA RESPUBLICAE
OPTIMATIUM AUT ABIERUNT IN REGNA MERA,
ET PATRUM AUCTORITAS OMNIS IN REGES TRANSLATA EST,
AUT DE POENIS PRIMUM LATIS LEGIBUS CONSTITUTA,
AUT IN POPULARE IMPERIUM DISSIPATA
Prima rerumpublicarum corruptio.
[i] Ubi autem ordo, non ex ordine in republica agere, sed, extra ordinem quisque, impotenter se gerere cum plebe optimates coeperunt, tot minuti extitere tyranni, qui, spretis deorum religionibus et fidei clientelarum obliti, quas utrasque auspiciis sibi fundarunt, in corpora fortunasque plebeiorum, libidine, avaritia, crudelitate, grassabantur. Adversus quas cum oppressi ipsos patres per eorum fidem nequicquam obsecrarent, ob quam adversus vini et iniurias sese ipsis devinxerant, et sic, cum inclytorum, virorum, heroum fides plebibus nullo pacto prodesset, fidem, potentiam deorum et hominum implorarunt illa formula, quam hoc tempore primum natam coniicio: «Proh1 dii atque homines, vestram fidem imploro», atque ea ratione, turbis et secessionibus factis, expresserunt ut «patres redigerentur in ordinem». Cuius locutionis nativa vis est «divisos et turbatos in ordinem revocare»; sed postea translata est ut significet «movere ordine» seu, vulgo, «senatu eiicere».
Summa omnium rerumpublicarum capita.
[2] Et sane stat pro utraque significatione ipsa rerum natura, per quam duum horum alterum fieri, aut ex utroque quid misceri, necesse fuit. Unum, quod ea multitudo, ut tot minutos dominos cervicibus excuteret, ad unum aliquem potentissimum confugisset, qui, multitudine fretus, patres omnes in ordinem redegisset, hoc est ordine eiecisset, et sic extinxisset senatum, et omnia ad suum unius arbitrium revocasset, omnemque auctoritatem in sua regis placita transtulisset. Alterum, ut quis vir sapiens extitisset, qui consilio aliquo flagitiosum ordinem aut legibus omnino submitteret, et sic quasi senatum extingueret, ceu Theseus atheniensium libertatem fundavit; aut ex parte legibus temperaret, uti Lycurgus, Zaleucus, Charondas suas optimatium respublicas constabiliere, et sic, nativa significatione, in ordinem patres redegere.
[3] Eo pacto tres omnino in rerum natura rerumpublicarum formae merae ortae — optimatium, regia et libera, — atque ex his tribus omnes aliae temperatae. Itaque eleganter dixeris ordinem, reges, leges regere cuncta. Nam optimatium virtus, in tot tyrannorum vitia resoluta, reges monarchicos fecit, ut inter orientales. Alicuius optimatis virtus mores antiquos, quibus optimi regnum fundarunt, severissimis legibus revocans, ordinem custodivit, ut spartanis Lycurgus. Libertatem aut acumen gentis et praeclarorum sapientia virorum statim intellexit, ut atheniensium et Thesei; aut ruditas per multa et varia malorum experimenta cognovit, ut romanorum, uti libro superiore diximus2.