Spieghel de devotiun

romancio

Zacharias da Salò 1896 Indice:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, I.djvu Spieghel de devotiun Intestazione 2 febbraio 2016 25% Da definire

Questo testo fa parte della raccolta Rätoromanische chrestomathie
Vol. I

[p. 89 modifica]ZACHARIAS DA SALO.

Spieghel de devotiun, Verona, Andrea Rossi. 1665.

[p. 130] Da vardt la vitta merits a soinghiadat de Maria.

VOlend discurrer della vitta, à Soinghiadat della Gloriusa Purschalla Maria entschiaueuerem dalla sia Giuuenteghien, cura fua pinghia de treis õz portada dals sees parẽtz, Bab, à Mumma ent’il Tempel di Gierusalem, nuoa ella stett vndesch onz, cun autras deuotiusas figlias, qualas steuan a suruiir à Diu, enprender Scartira, bunnas vertitts, cun faar autras fagtschendas in seruetz del Tempel de Diu. Lau pia steua Maria consacrada al Diuin suruetsch per in exempel allas autras figlias del perfegg viuer ch’haueuan da far; S. Hieronymus ghii ch’ella enprouaua d’esser adina [p. 90 modifica] l’enprima allas Vigillias, & Mudinas ò Moginas della noigg: Et che enten la Leghie de Diu era la plii perfegghia, à perderta in saluar sii quella: Maria fua la plii humiliteiula; la pli deuotiusa, & gratiusa, enten cantar ils psalmis de Dauid: La pli flissia, & charitateiula; la plii schobra, ziechtia, & la pli perfegghia, enten tuttas virtuts: Ils sees plaids eran tuttauia gratiusi; [p. 131] Adina haueua il num de Diu, entẽ sia bocchia: Adina oraua: Haueua quittau, che sias cumpognas, schessen bucca plaids maldeschẽtz: neer ch’ellas si vilassen sii inna l’autra. Auisaua, turziaua carinameing quellas. Cura vegniua salidada, respondeua, Deo gratias, il setz fieua cura vegniua ella dã gchĩ clamada. Pareua verameing, che Maria fuss inna figlia vegnida ghiù dal Tschiel. Il viuer de Maria era in Spieghel a tuttas las autras, de tuttas virtitzs. S. Ambrosius ghii, che Maria mai fieua, ne scheua, à naghin, nin mal. à tutts portaua carezzia, respetaua ils pli gronds, à naghin, schuiua: schanaghiaua il ghiir plaids, che fussen de siu laud, ò da vanadad, ne mai ei si vilada encunter Bab à Mumma: è mai hà ghiu de dispitar, cun naghin: ne si teneua gronda pli ch’els auters. Se turpighiaua nuotta, de discurrer cun paupra gliaud, ne fieua ghiu da quels gõmias. Era gratiusa senza glisnarias. Il siu ira per las vias, era zunt da raar, à quei cun modestia gronda, à per besegns; bughient steua à casa. Cura maua ord casa, alla Baselghia, leua haueer cumpagnia per inna perdeghia della schobradad; Il siu plidar era discrett cun rispett à modestia: & tala fuorma, à perfectiun de viuer in Maria per treer alla curta ei bucca mai staus quels vndesch onzs che ei manida enten [p. 132] il Tempel de Diu, (suuenter ils quals per vuorden, à volontad de Diu si è spusada cun S. Ioseff huom Soing Purschel, a de grondts merits, sco descheua ei per tala spusa, &c.) sonder tutt il temps de sia vitta, che ei staus il spacci de 63. onzs suuenter il parer dels buntz Docturs.

O’ che vitta Soinghia, e perfeggia ei questa d’inna creatira terrena ha bein raschun la mia Religiun Franciscana, a cantar en hannuur di questa Beada Purschalla sil ghii, ch’ei Concepida. Nihil est candoris, nihil est splendoris, nihil est virtutis, quod non resplendeat in Virgine Gloriosa. Quest vult daar ad entelliir, che in Maria tarlisan, risplendan tuttas sorts, qualitats de duns, de perfectiuns a de virtits; in vuisa tala, ch’enten ella manca zunt nuotta, mò de tutt bien ella ei a nus in perfeig Spieghel. Prenden pia exempel cau las figlias, la fuorma de luur viuer? Prenda exempel la deuotiusa Giuuenteghien de souendar questa zunt virtuusa Purschalla Maria, enten, la sia vitta a manonza. Prenden finalmeing exempel, ils Babs a Mũmas, dal Bab, à dalla Mumma de nossa Donna, S. Ioachim, & Anna, d’vnffertir sii a Diu luur vffonzs, ad entschieuer da fartont eẽ pings als treer sii enten la deuotiun a tema de Diu, se vulten haueer da dels cuntentezzia s’in questa vitta, a Gloria cun Maria ent lautra.

[p. 133] A’ per quei, che tocca tier al discuorrer dels merits, à Soinghiadat de Maria, nus mortals pudeign bucca ne capiir, ne misirar la mendra [p. 91 modifica]

Spieghel de devotiun 91 part dels sees merits, perghiei Immensa fuit grazia, qua ispa plena fuit. S. Bonauen. in Spec. B. V. cap. V. Il Serafich Doctur mossa per intellir quest schi grond diember de merits, che si dei far suora seen prima alla Soinghiadat, ch’ha giu ent la sia schuobra a immaculata conceptiun, la quala Soinghiadat fua aschia gronda (ei nighĩ zuiuel) che ha vargauo biar quella dels auters Soings, che solettameing Deus pudeua quella capiir il qual creauit illam in Spiritu Sancto, & se al’entschiatta, sin quel’hura ch’ei vegnida Maria concepida, la sia Soinghiad ei stada tont gronda, che naghin auter che Deus può quella saueer o capiir; quala veen mai ad esser stada sil fin della vitta? stond che quella Soinghissima olma, dalla prima huora, che fua scafida, entucchen al sparghiir de quella da quest Mundt mai per naghin ping temps, ne aunch cura dormiua da coo che statt scrit, (Ego dormio, & cor meum vigilat) ella ei stada senza meritar? E contas milliaras, a milliaras d’Acts d’affects encunter Diu doueua ella per ming hura far hauend l’entelleg bein d(h)es[h]daus, suint, ornaus, arichius de tutts dũs de natira è de grazia hauẽd inna perfegghia volontad laurada, è p[er]fettionada [p. 134] dal setz Spiert Soing. Quia ipsa creauit illam in Spiritu Sancto. O’ Soinghiadat gronda, che si può bucca metter ora, ne intellii da dauter entelleg che dal vies ò Maria, ò dal Diuin? O’ grond à maruiglius Thabor de schuobradat? O’ florius Libano di bellezzia? cun conta raschun Soinghia Baselghia vus nomna Regina Sanctorum omnium, perghiei verameing esses la Corunna, à gloria de tutts Soings, et ha era endreig â ghiir, che vus esses zunt vengonza de tuttas lauds, & omni lauda dignissima; perghiei se può bucca mai ghiir in vossa laud tont che seighi auunda, adina resta da ghiir: Aschia iau era pia vi bucca mi cuntentar di quei ch’hai giig entocchen huossa de vus ò Soinghia Maria, sonder vargar auont ad auters pungs, numnadameing à discurrer della vossa bellezzia dell’olma, à del chierp. —

La Glisch sin il Candelier. de Gion Gieri Barbisch. Combel. 1685.

La vita de soing Placi Sigisbert.

[p. 303b] Enten quei ha Soing Sigisbert enciet à vegnir pli, e pli conoscius dal Pievel lau d’entuorn habitont, e tonts sco tier el vegnevan, tractava el quels tuts cun plaids charins, teneva ad els avont il plaid de Dieus, e metteva ora la Doctrina digl S. Evangeli, cun tonta carezia & humilitonza che tuts giu da del se smeravigliavan, il veneravan, e tenevan el char. Enten quei medesim liug nua che la Claustra oung al present statt, era da gliez temps ina stanza, & ina piazza dell’Bololatria, & enten quella piazza era in grond ruver ù plonta consecrada ad in fauls Dieus, guala volend ina gada S. Sigisbert la tagliar à tiarra, sche vegnet dafratont lautier in Pagaun, a cui era enconter cor il voler dismetter questa plonta, [p. 92 modifica] prendet per quei era el ina Segir enten Maun per fin de fender davos diess il Tgiau à S. Sigisbert, aber cur’ ch’el hauet aulzau si Braccia per gli dar la frida, sche gli een quella de subit deventada schirada, e gli restada enten gl’ault fermada, sco el l’haveva quella alzau per menar la frida: S. Sigisbert receivet da quest negina tema, e suenter ch’el hauet questa plonta tagliau a tiarra, faggiet il Soing oratiun per obtener à cogli Pagaun la sanadat, il qual, essend tras l’oratiun del Soing resanaus, ei cau si sura se volvius tier la S. Cardienscha & ei era de S. Sigisbert vegnius cathechizaus, e battiaus.

Bein savens mava S. Sigisbert or’de siu desiert per la vallada entuorn predigont il S. Evangeli, facciend grõdas miraclas, & informont quei Pievel enten la S. Cardienscha, e vita Christiauna. Denter autra eis ei ina gada deventau, che S. Sigisbert ei vegnius tier ina grõda rimnada de Pagauns, ch’eran vegnidi ensemel per far ina Fiasta à gli fauls Dieus Apollo, il qual els veneraven, & havevan fermau la Figura de quel vid’in grond, e griess Salisch; Et havend il Soing urbiu de quels l’audienza, she ha el alla [p. 304a] liunga ad els dau d’entellir ils lists & inganaments digl Demuni, la vanadat della Idololatria, è la fleivladat de tuts ils fauls Dieus, quals els adoravan, con se porscher, & emprometter, ch’el voless far tagliar entuorn quei salisch senza che lur Dieus Appollo gli podess far qualche contrast; A qual pierta, e domonda ils Pagauns vegnennen en veglia, credend che gl’Appollo vegness podèr biar de pli che Soing Sigisbert; Il Soing aber ha cau si sura bein prest comandau ad in de sees Giuvenals de prender ina segir, è tagliar, & havend quest al pli dau duas fridas enconter il salisch, sche encievet il Demuni, qual se tratteneva enten quella figura d’Appollo fermada vid il salisch, ad alzar quella plonta ensemel con la ragisch or’dalla Tiarra si ent il Luft, per far quella cun gronda forza curdar giù sin quei Pievel, e sin Soing Sigisbert, la quala caussa vesend il Soing sche ha ell stendiù ora siu maun, faig enconter quei salisch l’enzenna della Soingia Crusch, è fermau quel ent il Luft, ad entont che quei Pievel hà podiù se retrèer d’ina vard, ed alhura ei quella plonta cun grond fracass curdada sin Tiarra cridond durlont, e se lamentont da fratont il Demuni, ch’ch' el vegness da Soing Sigisbert scacciaus da siu Albierg, ruvaus, e da sia Residenza.

[p. 304b] Sin quest miraculus Success han tuts Pagauns lau presenti glorificau, e lodau Nies Segner Iesum Christum, il qual havess dau ina tala vertit a sees survients, abandonen cau si sura lur superstitiuns e faulsas Cardienschas, creden enten il ver Dieu Iesum Christum, garegian de vegnir battiai; Sco ei gliei era daventau, e de Soing Sigisbert tut quei Pievel lau d’entourn vegnius convertius tier la Soingia Cardienscha, e battiaus.

Plinavont eis ei daventau, ch’ina principala Persuna infetada grevameing, e surprendida dalla lepra, ù dalla malsognia del bienmal, ei vegnida presentada avon Soing Sigisbert, per impetrar, è receiver da d’ell la sanadat, [p. 93 modifica]

La Glisch sin il Candelier 93 quala Persuna S. Sigisbert, solo circumplexu, e solettameing cum stender, & applicar sia Braccia entourn ella, l' ha complein e perfeigiameing liberau da quest mal. In autra gada ei era in malspirtau vegnius menaus tier S. Sigisbert, per urbir da d' el la liberatiũ, il qual S. Sigisbert gual, en lau hà liberau 5 dal Demuni cun solettameing metter sees Mauns sur il siu Tgiau. Sin' in auter Temps ei plinavont vegnida menada in autra Persuna tier Soing Sigisbert … la quala pateva la frenesia, & era zund furiusa e straunia sur la quala il Soing ha faig la S. Crusch, e cau tràs la resanau, è la remess enten siu entelleig, e ruaus. 10 Auters biars pli ha el da grevas malsognias, e perichels, & era biars dell' improvisa mort, tràs sia compleina perfeiggia Cardienscha, e ferma speronza liberau, e preservau.

La vita dilg beau Martir Rusca.


[pag. 364a] Ei pia naschius il nies Glorius Marter de Christi Nicolau 15 Rusca, à Lucarn, Tiarra Niebla sutt il Domini, ù Signoradi dels Signurs Suizers del Suizerland, de honorats, e richs Parens, devotius Catholics, ils quals han traig sî quei affon enten la Soingia temma de Diu, e bien studi, sco el vegnieva ludaus dels ses Schuelmeisters, per haver giu in bien entelleig, … e buna memoria. Tarlischava da quei temps quella gronda Glisch 20 della Soingia Baselgia Soing Carli Boromeo Cardinal, e Arcivuesc de Milaun, il qual haveva schon surdau quei aschi ludau, e frigeivel seminari, nua cha vegnevan bein mussai enten la humana, e Sacra Scartira ad era enten las Christianas vertits ils giuvens Scolars de nossas Ligias, e digl Suizerland dels R. R. Paders Giesuiters per daventar buns Spirituals, e defensurs della 25 Catholica Religiun, essend da quei temps gron da Basengs per combatter, a se defender enconter la Heresia Luterana, e Calviniana, [p. 364b] cha travagliava fig en quels gijs la Soingia Baselgia. Ei sa gi, e legia, che il nies Nicolaus digl qual nus plidein seigi staus fig emperneivels à Soing Carli per la sia buna vita ch' el menava, ad havent 30 entupau quest giuvenal ina gada S. Carli scha hagi el mess il siu maun sin il Tgiau figient l' enzenna della Soingia Crusch ad hagi à gli gig quests plaids: Fili certa bonum certamen, consuma cursum tuum, reposita … est enim tibi corona Iustitiæ quam reddet tibi justus judex in illa die: La qual Profetia hâ giu siu effect al temps del siu 35 glorius Marteri, e mort per defensiun della Religiun Catholica. Havend quest devotius, á servent student Rusca finiu il siu studi de Filosofia, e Theologia Sacra, e bein mussaus enten il Lungaig Greg, ad era Hebraig, scha el enciet á se far bein valer cun dispitar cun els Predicants, á ils confondeva generusameng, il qual ei stau caschun d' in gron hass cha 40 quests portaven encõter il survient de Diu; Faigs ch' el ei staus Spiritual scha eis el vegnius clumaus digl Vescovat de Coira per benefici, e salitt


94 Zacharias da Salo [p. 94 modifica]dellas Olmas, enten il qual Offici el ei staus de grondissim frigg, á per els sees gronds merits eis el vegnius creaus Arcipret de Sondrio in Valtrinna, il qual buordi há el exercitau per biars Ons cun grondissima [p. 365a] vigilonza, & engrendiment della Catholica Religiun: Lasch ora da racontar 5 la exemplara vita ch' el há menau, enten tutta schubradat, humilitonza, modestia, … devotiun, mortificatiun della propria carn, ad enten il studi dell' Oratiun, … e vigilonza dellas sias Nursas, ad ifer digl salit dellas Olmas, cun trer sî, entruidar, mussar als pichiens affons la Doctrina Christiana, schibein cha el fus vegls de 70. Ons, ad era cun mussar als affons dels sez de Priedi 10 de far l' enzenna della Soingia Crusch pcrtgiei pertgiei la sia charecia era tont gronda, ad ardenta ch' el se tramidava enten tuts, cun affons era el in affon per gudegniar tuts: Omnibus omnia factus, ut omnes Christo lucrifaceret. … I. Cor. 9: Per las qualas biallas á nieblas vertits els sez Predicants … se schmervigliaven, à pudevan vi da del emflar nagin vici, ù defect 15 cha pudes el tgisar, ù convenscher, solettameing ad els figieva mal da ver questa clara, à tarlischionta Glisch sin il Candalier, non pudent quels cha vivevan enten schiaradegnia, ad enten l' umbriva della mort surfierer avont lur schiocchentai Eigls ina tala Glisch nunder ch' ei han se resolvî de la stizentar, à cassentar giu digl mund. 20 Muentai pia ils Ministers à Derschaders de Calvin, e Lutero d' in hass diabolig sch' han ei conspirau de prender la vita à [p. 365b] quest ton da bein, a devotius Arcipret Rusca, à tala fin han enciet à dar sco tons Giedius, … è Fariseers faulzas tgisas, e perdeggias enconter el; Ad han con il Capitani, ù Governatur de Sondrio ch' era in Calvinista vegnî per ina d' igl 25 far perschunier; quei Cosegl ei faigs la noig, à tuts els adversaris han dau la vusch ch' el dues vegni fermaus à pigliaus à meza noig, nunder cha enten quella visa, sco ils Giedius han faig cun pigliar Nies Segner, aschia era els bein armai da Buis ad auters Vaffens cun biar Pievel, cun Scalas secretameing … tier la Casa digl Arcipret, à per las Finiastras vegnien ei enten la 30 Combra zopadameing sco scha el fus il pli grond Lader ner Morder ch' ei sa pudes catar sigl Mund; Van vid il siu Legg, il prenden à ligen streggiameing … senza nagin erbarm, cun bucca dar peda ch' el sa pudes Vestgir cun il Vestgiu da Spiritual, à bein gleiti han ei sblundergiau la Casa quels Ministers infuriai, ad engulau tut il risti en casa cha da bij, a da bien ei 35 stau, à cha ad els ei vegniu a mauns, à suenter quei han ei el menau alla Perschun cumina cun il ligiar rigorusameing cun Cordas, à Cadeinas, à il metter enten Tscheps, à il far pertgirar ora entocchan la damaun da pli Schuldada. La damaun bein mervelg han igls Contraris clumau [p. 366a] Coseigl 40 per ordenar tgei ei dues vegni faig cun quei perschunier Arcipret, cun portar naunavont faulzas perdeggias enconter el scurvenar, à petichiar la sia inocenza, … sco ei gliei stau deventau cun Nies Segner Iesum Christ enten la sia Passiun; Sigl davos han ei sarau giu digl menar à Tusauna Val de Tomiliasca


La Glisch sin il Candelier [p. 95 modifica]95 … enten la Ligia Grisa, nua à quei temps fova rimnaus biar Pievel per quei Strofgricht ton stamentuos, à crudel, per metter à pierder la Catholica Religiun, che zunt biars Catholics stovevan vegnir per la vita, honur, à rauba; Lau pia han ils Luteraners, à Calvinists menau cun strapaz, à turp il bien Signur Arcipret Nicolaus Rusca, & mess enten schira Preschiun, bein 5 fermaus Peis, à Mauns cun Cordas à Cadeinas, dau da migliar empaug Paun dir, à schliett, ad Aua da beiver; Suenter il meinan enten il Liug da tgirlar nua ch' el ei vegnius dals Contraris de Religiun schmaneziaus cun plaids ingiurius, ad era tgisaus faulzameing ch' el cun sias Brefs scrittas à gli Governatur da Milaun hagi voliu enterdir la libertad della nossa Tiarra, 10 ad aschia deigi el val confessar il siu falir, schiliog il veglien ei sigl Tgierl dar tontas peinas, à il tgierlar ton gig à liung cha nagina giugadira vi da tutta la sia Persuna, resti enten l' autra; El aber senza nagina temma, mo bein [p. 366b] gagliardameing cun faccia legra ha respondiu cha el hagi ni scritt, ni faig terdimens, sonder ch' el seigi senza cuolpa, ad era 15 inocent da quei ch' ei il tgisan: Vegnen neu navont faulzas perdeggias las qualas gin cha Nicolaus seigi cuolpeivels de talas caussas, e de tals errurs; à schi bein cha il survient da Diu figies encanoscher cun talas, e tontas raschiuns à circunstanzas clarameiug clarameing à quellas malas persunas la lur faulzadat … chei restaven confundî, surventschî, ad era cun tutta zanur nuotta 20 tont meins quels crudels Contraris, à Ministers, ù Predicants de Luter, e Calvin carteint pli allas menzegnas, che alla verdat, han dau aurelias allas faulzas perdeggias qualas een vegnidas creschentadas cun autras quatter querellas: Prima ch' el agi giù culpa, e stau tier, gidau de vender la Fortezza … de Foventes; l' autra ch' el agi empediu la Scola à Sondrio de quels 25 da Priedi, bocca voliu schiar far; La tiarza, ch' el ves viult alla Catholica Cardienscha dus mazs da Priedi; Et la quarta querella, ù chisa ch' el hagi empediu de schiar soterrar ent sentieri, ù Soing benediu Liug quels della Cardienscha de Priedi; Sovra de quests pungs, & auters pli, sco confessan aung oz il gi persunas degnas de fei, e tutta verdat che à quei temps fonan fouan 30 presents vezenan, & udinan questas caussas, [p. 367a] cun las qualas Persunas … bucca de gig jau hai plidau, gin absolutameing per lur conscienzia, che las caschuns per las qualas han pegliau, à planschiu quei Soing Hum il Signur Arcipret de Sondrio, een stadas quellas ch' jau hai cau scrit, soura dellas qualas turni puspei à gir ils Contraris de Religiun cun lur Predicants 35 han fig, à gagliardameng planschiu, à flnalmeing finalmeing determinau, sentenziau, ch' el seigi mess a maun à gli Heinker, che senza nagina gratia deigi quei metter sil Tgirl, à il tgirlar bein entocchen ch' el confessi d' haver surpassau en quels pungs, & achisas dadas, sco si sura ei gig. Era à quel temps il Signur Arcipret Nicolaus Rusca veigl entuorn à 40 quatter ga vengs Ons, 80. Fa per tont il Heinker il siu Offici, caccia á maun duas Seras á il tgirlar, prima il disvischiessa, all' hura ben ligiaus cul mauns vi da vos, rentan vi da del ils crutschs, entschievan á il trer si crudelmning crudelmeing, [p. 96 modifica]

96 Zacharias da Salo … ad aschia cun grõda sia dolur il tgirlan, tutta la sia Nembra se sgordina … in or da gliauter, rumpen il siu Petz; A se bein ch' el cun dolents suspirs gemma, à gij: Ohime, Iesus Maria m' agidi: Quels crudels Ministers, à Contraris de Religiun se movan enten nagina visa à Compassiun del tormentau 5 … Spiritual, sonder garessan sco tonts Giedius: Confessa, Confessa, che ti meritis la mort Confessa [p. 367b] che ti has surpassaus en quels pungs dellas achisas dadas: Il bien defensur della Catholica Cardienscha Signur Arcipret tafframent responda d' haver nuotta sur passau de quellas caussas, á querelas, ch' el han achisau, mò confessa d' esser in redli Spiritual, á sin 10 quei vegli el viver, a morir: Ad aschia ei staus el bein taffer sil Tgirl protestont con faccia legra, che vegli bugient morir per la confessiun della Verdat: All' hura in de quels Ministers cun crudeivla procedura, sco in grimig Tiers senza nagin intelleig ù ferstand, pli se vila a se volva enconter il Patient Martir, in particular vesend, che il Heinker haveva buca bein cun 15 las Cordas Strig els mauns, va vi tier il Predicant da Cicers Gion da Porta, e quatter auters ladinameng curran suenter, che sco scriva l' Auctur del Cudisch de questa vita, een stai Stefan Gabriel Predicant al Gliond, Plasch Alexander, Bonura Toutschiet, Caspar Alessi, quests 5. figient gl' Offici de Heinkiars strenschenan cun Sugas pli fermameing els Mauns del Marter de 20 Christi Nicolaus Rusca, ad enten compagnia de quei sez Heinkier il giden ei a treer sij, e stender, e martirizar cun pli grõda furia, e rabbia; O tgei glieud, tgiei Ministers a surviens digl plaid de Diu, dil S. Evangeli? patertgiat … se Nies Senger Iesus Christus ha ordinau als sees Apostels, ù commandau … ent il siu [p. 368a] … Soing Evangeli de far en questa guisa da mazar 25 Gliaut? Consideri minchadin chi ha Cor de Christiaun, qual Spirt de Predicants … de Ministers de Diu era mai quest, non de Diu, aber del Demuni. Nof en stai ils Predicants presents al Martirizar, & alla Mort del Signur Arcipret Rusca, tier als ciung si sura numnai een stai era quests quatter, il Schuelmeister della Scola Luterana da Sõdri, che se nomnava Ser Leci; 30 Il Vuoli Bool Predicant in Tavau; Iachen d' Engadina Predicant ad Aufftan; … Gion Gianet Predicãt in Chionz; & Gieri Ginaig, che suenter ei daventau … de Predicant in bien Catholic, e dals Contraris de Religiun vegnius mordegiaus, & amazaus en Coira, tuts ils auters numnai Predicants, che funan tier als tormẽts, e mort de quest Signur Arcipret han faig ina mala 35 fin, sco vegni a gir sil fin de questa vita, che verameing ei ina (e)[c]aussa da far bein sura seen. Suenter quests torments, è peinas che si sura vein gig del nies defensur … della Catholica Cardienscha Nicolaus Rusca hã ils Predicants, à Contraris de Religiun de niefensi stai cun tutta rabbia vi da del, figient fig not, 40 ch' el deigi confessar sees felaments per ils quals el vegniva tgirlaus, schigliog lessen ei restigiar pli grefs, à gronds torments; Il Marter de Nies Segner [p. 368b] … … respondeva senza nagina temma con bucca de rir, sco se' l haves nagin mal; ù dolur, che rẽdeva ina gronda compassiun, & herbarem als [p. 97 modifica]

La Glisch sin il Candelier 97 Catholics, che fuvan presents, deua el respostas cun arguments tals, che confondeva quels sees Contraris, scheva che la sia causa fus senza cuolpa, che leva el remetter à Diu, à che tut se metteva el enten sees Soings Mauns, che bein bugien endirava el per siu amur quels torments in defensiun … della Soingia Cardienscha. Giu da questas rispostas han ils Predicants 5 se envidai si pli stroniumeng cha mai de gretta, ad han se pegliai per las Cordas vid las qualas quei comporteivel Arcipret pẽdeva, il traig si puspei cun gronda furia, à schau dar giù aneggiameng, tergient cun tutta forza per els Peis, per far rumper, e schlugar tuttas las giugadiras, ad aveinas cun talas starmentusas dolurs, ch' ei gliei ina miracla cha quei devotius Hum 10 vegl de 80. Ons ei seigi bucca morts vid il tgirlo questa gada, nuotta ton meins gidaus digl agit da Diu, se regurdava el dellas Soingias plagas da Nies char Salvader cun vnfierer si sias peinas, e tormens per satisfactiun de sees muncamens, e pùccaus enten ils quals el ves pudieu curdar els gijs de sia vita, beinche el ves quella adina conservau netta, e schubra. 15 Vegnen puspei quels rabbius [p. 369a] Contraris cun lur Ministers neunavont cun auters sorts de torments, cun il fierer vidanau, il pitgiar cun las Sugas, à sin il tgirl blastemar cũ ingiurius à shliats nums, sco ils Giedius … han faig cũ sgamegiar à rier ora Nies Segner vid la Crusch, schent: Ecce quã pulchrè hic sacrificulus Missaticus, Paniceum, Idolum 20 … suum elevat in hac, quam celebras Missam, sinamus illum, etc. Auctor In vita Nicol. Cun autras gomgnias, pertgiei il devotius Signur Arcipret se racomandava à Diu, à Nossa Donna cun cauldas … Oratiuns, quels Predicants, à Contraris il sgomegiavan, ch' el doves far Messa, alzar sî l' Oblada etc. aschia il riend ora, à sgamigiond; cun talas, 25 ad autras turpigiusas blastemas, peinas, à turmeings han cuzau via ina lunga hurella schiond star il patient Spiritual Nicolaus Rusca entocan ei vegnida l' hura da d' ira à Cieina. Scriva l' Auctur ent la vita de quest Signur Arcipret, che ils nos Contraris … de Religiun hagin dau à gli biars auters tormeins, à che pli gadas 30 l' hagin tgirlau tuttas las qualas caussas metti en silentij, à solettameing plidi mà de duas gadas ch' el seigi vegniu tormẽtaus al temps de sera, che l' agin tgirlau, sco ha gig, ad ha resdau à mi Persunas aung viventas, degnas de verdat ordinadas à quei temps per Rechtsprechers, ner Giraus, quals han cun agens Eigls viu la [p. 369b] crudeivla procedura dovrada dals nos 35 Contraris de Religiun enconter quei Signur Arcipret, à cun zunt ina Persuna … aung de frestgia memoria ha el lau con gronda compassiun stuiu veer; à quest requinta sco perdeggia de vezida, che per duas Seras seigi el staus tgirlaus, à che alla secunda, ner gl' autra tgirlada seigi el mort vid il tgirlo, si las Cordas, & denter autras causas, che m' hà resdau gi, che schegiè ils 40 Contraris sgargnevan tuts sco Lufs rabiaus enconter il Arcipret, steva el ancalura senza nagina temma, a respondeva con bucca de rir, senza nagin mal, sco s' el fus saun, a quest seigi avonda gig per l' emprima tgirlada, vignen all' autra. Romanische Forschungen IV. 7 [p. 98 modifica]

98 Zacharias da Salo Vegnius pia gl' auter gi enconter la Sera sch' han bein gleiti ils Contraris … cul Minister ij alla Preschun, ù liug digl tgirlo tier il Arcipret Rusca, cha schascheva enten peinas, ad han puspei enciet a dar novas peinas, il mettent vid il tgierl, sco la sera vidavon ligiaus, a pendius vid las Sugas, 5 il qual cun ina patientia mervegliusa ha endirau quellas grondas dolurs, a tormens, engrationd Deus ch' el gli deva vertit, e forza de surfierer per sia gloria, e defensiun della Soingia Catholica Cardienscha, tontas, a schi crudelas peinas, e tormens, rugont ch' el vegli a gli dar tonta fermezia, è taftradat, ch' el possig enten siu survetsch [p. 370a] sponder tut il siu Saung, a finir 10 enten las peinas la sia vita per ina vnfrenda, a perdeggia della sia Soingia Cardienscha. Tentanen puspei il Sacerdot de Diu cun autras sorts de peinas, e torments de far ch' el confessas sco ils Contraris garegiavan d' haver surfalliu, a commes quels errurs ch' els gl' incolpavan che a tal effect per las faulzas perdeggias, e furia dels Predicants ei staus tenius sî cun grondas 15 sias dolurs, a peinas vid il tgierl bein gig questa gada, mettent da pli vid la detta dels Peis ligioms cun grevâs peisas cha stendevan à scarpaven tut il Chierp, ch' ei se veseva il … dadens; Oh che gronda tirannià, e crudeivladat, ei mai stada dovrada enconter quei bien devotius Signur Arcipret Rusca qual con ina grandissima patienzia hà surfriu quest grond Marteri. 20 Miserabil Spectacal verameng da d' esser bargius cun larmas de Saung, vezend ch' els il laian ton gig sil Tgierl, à ch' ei sa prendan bucca compassiun … ni dels ses tormens à peinas, ni della dignità Sacerdotala, ni della sia innocenza, mò cha il vultan ei sin tuttas visas ch' el seigi mal salvaus, e terschanaus, à ch' el mieri, e buc' auter, à sco tonts Giadieus enconter 25 Nies Segner, Crucifige, Crucifige; Oh Dieus tgiei passiunada Giustitia, tgiei carecia dels suondaders de Lutero, e de [p. 370b] Calvin ei mai questa? Turnen puspei ils Derschaders con ils Predicants à sa patergiar ora tgiei hagien da far enconter l' Arcipret per il far confessar ch' el hagi falliu, ad aschia con novas sorts de peinas vershmochs, ingiurias tormentan 30 quei taffer Schuldau de Nies Segner Iesu Christi, bucca mai cun senza diember … visas de torments, sonder cun lur smaladidas liengas, mauns, à peis entschievenan à gir novas ingiurias, villanias, e nauscha plaids bucca mai enconter la sia Persuna, sonder era enconter il Papa, à Cardinals, Vuescs, Prelats, Spirituals, Munis, Muniessas, Giesuiters, Capucciners, cha ieu aschi 35 bucca de scriver giù en questa Legenda, la nauscha viarva, à menzegnas che sche van quels nos Contraris de Religiun. Fovan adina si sura, e molestavan quels Predicants che gl' Arcipret dovess … confessar sees errurs, è felers, pertgiei ei spetgiaven vez ch' ei vegnes l' ura ch' el fuss sententiaus alla mort, à per questa fin han ei clumau il Landschriber 40 della Part sura, cun commendar ch' el deigig far tut sforz, per trer della bucca digl Patient la confessiun d' haver faliu, enconter il qual el se volvent ha gig. Inscribe chartæ tuæ, mè prorsus innovum esse, & ab omni prædictionis [p. 371a] culpa, ob cuius suspicionem usque ad [p. 99 modifica]

La Glisch sin il Candelier 99 mortem, excrutior, in omni mea vita alienum extitisse. Meam insuper innocentiam, testabitur Deus cum Tribunali suo Divino; … Sed quia Divinæ providentiæ complacet, ut pro Catholicæ … Religionis testimonio, vitam meam, & sanguinem profundam, … exoptatissimam hanc gratiam, promptissimo mentis 5 affectu accepto etc. Vdent quests plaids ils Predicants, scha levan ei vegnir or da sen, een daventai aschi rabbius, è infuriai, ch' ei han enciet à spidar enten faccia à gli Marter de Christi, à il pitgiar cun pungs, il mettenen … el silla Roda rudlond quella entuorn, tergient vi da nau cun grond verschmoch, terschanont sigl pigiur ch' ei savevan, il qual surfreva tuttas 10 caussas cun in generus, à legreivel Cor, vnfrent si à Diu tut possent de endirar per il siu Soing Num aung pli grondas peinas; Ils Derschaders, e Ministers fovan schon staunchels da il tormentar, ad aschia han ei schau el pendieus vid il Tgierl enten il ault ad han ei ij à Cieina pertgiei l' ura era schon tarda. 15 Finalmeing dentont ch' els Derschaders, e Predicants stevan legers bein megliont, à bovent figient dellas senadats, numnadameing enten honur della Republica de Veniescha per la Ligia cha quella haveva [p. 371b] faggia cun las Ligias, e Signurs Grischuns; Perneit mira ch' il Marter de Iesu Christi dil muentar continuameing vida nau vid il Tgierl, schon tut sfarcaus 20 … il Chierp, e vegnidas fleiflas las Sugas per la gronda peisa eis el daus giun tiarra sco per morts; Ner schein nus che quest dar giù dal tgierl, seigi daventau per miracla de Diu, sco testifica à dat perdeggia quella si sura viventa Persuna, cun biars auters che han vezziu, quei ei, che ils Crutschs, ner Curgins, de Fierr che tegnevan si il Chierp, rantai vid las 25 Sugas, ch' eran fig bein ferms à griess, een all' hura mervigliusameing aviarts sî, stendî ora grad senza nuotta romper, sco se fussen stai de Plomb, ù Ciera; Havent il Heinker vdiu la remur il qual ruesava empauc lau spera sigl Strom, eis el curieus per vurdar quei accident, ad encurschent, ch' il Spiritual tergieva, deva il siu Spirt a Diu, essend ruttas si las aveinas, à 30 il Saung copiusameing curreva per quellas, e per Bocca ora, e per il Nas, sche ha el schigentau pli bein ch' el hà podiu cun il siu Fazolet, al' ura ei ius bein gleiti à dar part als Derschaders, e Ministers, ch' eran aung davos Meisa enten tut legerment, sco si sura ei gig. Vdent questas novas scha han ei da sî alla Cieina ad een ij [p. 372a] 35 ils Derschaders culs Predicants enten il liug ch' ei tgirlavan, a vesent quei Spectachel che il Arcipret steva per Tiarra mort enten il siu Saung, che curreva aung abuntontameing per Bocca, e Nas, che per compassiun scha bargieva il Heinker, aber bucca figieva aschia il Predicant da Cicers Gion de Porta il qual, sco in Crieu a crudel Tiraun comendava ch' el fus mess 40 da nief ensi sigl Tgierl, a traigs enten il ault, e dar novas peinas, e torments … per empruar scha tal accident fus vegnius tras vegnir mal, ù scha verameing el fuss mort: Et cau a quest ton mal Consegl consentenan ils 7* [p. 100 modifica]

100 Zacharias da Salo auters Ministers, & il mettenan sil tgirlo, a gidan il Heinker tier tal schliet Offici. Vezent pia ch' el era mort, a che sia faccia fova tutta bialla, a tarlishenta, … han dovrau ina malitiusa listiadat per se schisar quels Ministers, à 5 Perseguitaders, els han rasau ora vusch ch' ei il vessen bucca faig murir sigl Tgirl cun lur torments, sonder dent la cuolpa a gli Heinker ch' el il hagi tussegau, a dau la mort cun far quel ovra de carezia in siugentar dalla Bocca, è Nas il Saung col siu Facolet, sco era mettent la cuolpa sigls Catholigs, … emputont ch' el sez Heinker vess per scafimen dels sezs Catholics 10 il tussagau: All' hura udent questas querelas ils Derschaders han examinau il Heinker [p. 372b] cò el havess tussagau quei Spiritual; Respondet el che sha smarvegliava cò volessan metter la cuolpa sin el, sonder che dovessen enconoscher che fuss ina gronda marveglia de Dieus, ad hà el mussau ils Crutschs, ù Curgins de Fierr con ils quals ei han schi crudeivlameng il 15 stuviu tgierlar, ch' ei eran mervigliusameing aviarts sî, ù stendij ora grad senza rumper sco se fussen in lom Plumb, ner Ciera; Ad ha gig: Mirei chau ina miracla de Diu? Con quests dus Crutshs ner Curgins vein nus tgierlau pli che 300. Persunas, à savens mess vitier peis de 30. Crennas Crappa, ù autras materias, ad els een bucca rots, à mirei, cò ei een stendi 20 ora grad à bocca rots sco se fussen stai Ciera loma, cò era ei pusseivel che schi gross Crutschs duessen en quella visa se stender ora? Quests Crutschs daventai grads á bucca rots per miracla de Diu han viu Persunas che fovan lau presentas, che aung oz il gi vivan á confessan tal verdat, á jau hai bucca de gig con quellas plidau, compaig per ina perdeggia dell' 25 innocenza di quei Signur Arcipret, ù della malgiesta, a pli che de fierr dira Tirannia daventada enconter el. Con tala clara perdeggia ha pia il Heinker bein se defendiu, e vegnius larg dalla malitiusa listiadat dels Predicants, … a Perseguitaders digls Catholigs, che levan haver la rouina, e destructiun … [p. 373a] della nossa Religiun, sco fan aung oz il gi biars de dels. 30 Cun in autra mervigliusa enzenna, ha voliu Nies Segner declarar gl' innocenza, à Soingiadat del siu char Surivient, e Marter Nicolaus Rusca, ad ei questa; Cura el ei staus morts ei vegnius dal Ciel ina clara Glisch sovra la Tuor, e liug nua ch' el fova, che det da se smarvegliar, à da bargir per devotiun a chi tala enzenna veset, la quala miracla fù da biaras Persunas 35 … vesida, che ina de quellas viva era entochen ussa, à quest ei schon 67. Ons, che ei daventau, a gloria de Diu, e difesa della sia Soingia Cardienscha. … Il siu Chierp ei staus treis gijs enten la Perschun sin empauc Strom digl temps de gronda calira sco ei era entuorn Soing Barclamiu, quei ei 40 dals 23. d' Avost, ch' ei mort, entochen als 25. ch' ei staus sotteraus, ad hagi zunt nuotta ferdau mal, à suenter ch' el ei staus sot la Fuorca sotteraus (pertgiei ils Catholics han bucca giu urbida dals Contraris de sotterar en benediu Liug) ha il Avat de Faveras termess 12. Humens à Cavagl ilsquals