Ra Gerusalemme deliverâ/Canto VI.

Ambrogio Conti

Canto VI. ../Canto V. ../Canto VII. IncludiIntestazione 27 maggio 2014 75% Da definire

Canto V. Canto VII.
[p. 70 modifica]

CANTO VI.

Tradûto in Lengua Zeneize

DA RO SIG. ITNOC OXUŒRBMA

past. arcad.


ARGUMENTO.

Argante ogni Crestian sfia a combatte:
Otton senz'esse manco nomminaoù
O l'è ro primmo a inzâra: Lê ro batte,
E in tra çittæ o ro manda carçeraoù:
Tancredi, chi vœu andâghere a rebatte
O se gh'asbriva adosso; ma sturbaoù
L'è da ra nœutte. Erminia s'incamiña
Per dâ a ro sò Galante ra meixiña.


1

D
'Atra parte ro Turco serraoù drento

Ghe pâ d'êsse seguro, e o se ne rîe,
Ch'oltre l'aveighe da mangiâ un spavento.
De nœutte ghe ne ven de chì, e de lie:
D'arme, de gente, e quâsesæ instrumento
Da guerra, re muragge o ten munîe
Da Tramontaña, e queste fæte a segno
Da poeì ressiste a quásevœugge impegno.

2
De çà, de là ro Ræ ciò non ostante
O re fa sempre ciù fortificâ,
O fa re sò persoñe tutte quante
Dall'uña all'altra luxe travaggiâ,
Chi de lamma de ferro, chi de Dante
Braghe, gippoin, e arneixi a appareggiâ:
Picca chì, picca là: a sto gran traghetto
Ven Argante, e o ghe fa sto descorsetto:

3
E fin'a quando comme pappagalli
Emmo da stâ serræ chì intr'esta gaggia?
Veddo, che ognun se leva avanti i galli;
Sento, che con martello, e con tenaggia
Sciù l'anchizze ve fæ vegnî ri calli,
Ni so perchè. Fra tanto ra marmaggia,
Dri Françeixi roviña re Campagne,
E nesciun ghe fa batte re carcagne.

4
Lô se ne stan de sciallo intre sò Tende,
Mangian, dorman fin tanto che n'han vœuggia
Senza soggetto, che nisciun ri offende;
Voî per contro a patî continua dœuggia
De cœu, de famme, e spuzza, zà s'intende,
Stæ a guardâ se Luçia fira, o desgœuggia:
Se d'Egitto no arrivan ri soccorsi,
Ve piggian chì intra taña comme ri Orsi.

[p. 71 modifica]

5
Per mi che no s'aspête, in mæ zuamento!
Ch'œugge scciuppá chì drento cõme un baggio,
E se deman in questo morimento
Trovæ ciù Argante, dîme pû, sunaggio;
Se poi ra morte me fa dj, me pento:
Pazienza! Averò fæto un marviaggio;
Ma primma che me passân queste borie,
De mi se ne faran átro che istorie.

6
Ma se credesse, che no avessi perso
Ro coraggio, che aveivi zà uña votta,
Che piggiando re cose pe ro verso,
In fallo non buttavi moæ ra botta,
Ro nemigo vorreiva ancœu desperso:
Ah sì per bacco! demmoghe dra scotta
Sciortimmo fœura andemmoro a azzuffâ:
In çærti caxi è ben l'arrezegâ.

7
Ma se pœuscia, o gran Ræ, no convegnisse
De mette tanta carne in tro lavezzo,
A o manco fa, che doe dre ciù scavisse
Tœu personne finiscian sto ciarezzo.
Manda a sfiâ ro Franco, e lê ch'o fisse,
Per leváse uña votta ro boghezzo,
Ri patti, e ri arme, comme lê o comanda
O no porrá a st'invîo zœu dà de banda.

8
Che se un'añima sola con doe moen
O l'averà con ti ro to nemigo,
L'ammuggeremmo là comme ro fen,
E se foissan Serroin, no premme un figo;
Son chi mi: ro mæ braçço te sosten:
No dubitá de quassevœugge intrigo;
Se ra carta me dixe, in quest'impegno,
L'è asseguraoù l'onô dro nostro Regno.

9
Ghe responde ro Ræ: Siben te poæro
Zà Vêgetto, che n'ho sciù per sciuscianta,
Ghe mostrerò chi son, zûa riso ræro!
Foissan ben contra mi çento millanta:
A tutto sò trová ro sò repoæro,
E ra spá, quando vœuggio, a no me cianta:
Son capaçe de fa quásæ desquærno.
N'ho moæ tremaoù, ni tremmerò in etærno.

10
Dê me ne guarde! Aoura te vœuggio dî
Quello, che fin'ancœu sempre ho taxûo:
Soliman de Nicèa vœu fá toscî
Tutti ri Franchi, e metteri all'agûo:
Fin da ra Libia truppe o fâ vêgnî,
Truppe, ch'intre l'Arabia o l'ha çernûo:
De nœutte tempo o pensa d'assâtá
Ri nemixi, e portáne da mangiâ.

11
Ro çe ro mande presto; e se fra tanto
Semmo chi assidiæ, questo no serve
A ninte affæto: basta che ro manto
Reá, e questa Regia se conserve:
Ma ammorta sto tò fœugo tanto, o quanto,
E a ciù mêgio òccaxon ch'o se resærve:
Se suole dj, che cosa fæta in spræscia,
In bon Zeneize, a no vâ zœu uña vescia.

[p. 72 modifica]

12
Ro Saraxin, che zà o no poeiva veì
Soliman, che con lê o l'aveiva a morte,
O ne sente parlá con despiaxeì,
Parendo che sciù lê o se faççe forte,
E o ghe dixe: Fa pû ro to vorreì,
Mi lascio in tre tò moen ra nostra sciorte;
Aspêta Soliman quanto ti vœu,
Sarve ro Regno tò chi ha perso i sœu.

13
Ch'o vêgne comm'un Angero dro çê
Liberatô dro Popolo Pagan,
Che in quanto a mi de lê non ho mestê,
E vœuggio libertæ pe ra mæ man.
Mentre che ognun sta sorve l'oreggê
Lasciame andâ mi solo in sciù ro cian
Ri Franzeixi a trová con sto sorracco:
Che farò veì chi son, corpo de Bacco!

14
Ghe reprica ro Ræ: Sta tò bravura
Me pâ che ti porressi ancœu avançára:
Ma vanni, se ti hæ vœuggia de fá pûra,
Guarda però, ch'a no te coste cara.
Così dixendo, o fa uña mudria dura,
E o dixe a un Labardê con bocca amara:
Va a dî a Gofredo, ma che ognun te sente
Sto mæ progetto, e fa l'impertinente.

15
Digghe ch'uña Casaña bella e boña
Stuffo de stâ serraoù sempre chì drento,
O vœu sciortî: ch'o çerca uña persoña
Chi se vœugge con lê mette a çimento,
Ch'o l'è chì, ch'o giastemma, e sagradoña,
Ch'o l'anderà a incontrá, ch'o n'ha spavento:
Dri sœu bravi, ch'o mande ro ciù bravo
Foisse magarra fiña ro diavo.

16
E se un non basta, che o ne mande un pâ,
Se un pá no basta manco, ch'o ne mande
Treì, quattro, çinque, o sei: m'anderô a dá
A tu per tu con tutti: poi comande
Quello, che per raxon de mêgio spá
Resterà vinçitô. Piggiá sta grande
Imbasciâ, ro Signor, misso in arneize,
O va a trová intre Tendie ro Françeize.

17
Donde præsto arrivaoù lì a ra presenza
Dro Prinçipe Gofredo, e dri Baroin:
Signor, ghe dixe, a ri Imbascioî liçenza
Se dà tra voî de fá ri sœu sermoin?
A se dà, ghe respondan, dî pû senza
Timô quanto ve peiza sciù i pormoin.
Lê repiggiò: Dunque, Signor, guardæ
Se son discrete o nô, ste mæ imbascæ.

18
O desgœugge poi lì ra Coronetta,
E o gh'intimò ra sfia co un ton de voxe
Da fâ tremmá ro Mondo. A sta faccetta,
Se fávan tutti arrèo segni de croxe:
Quando Buglion responde a ro Staffetta:
Vanni pû: sciaccheremmo questa noxe;
Ni gh'è bezœugno che sto quinto o l'esce,
Foscia un solo, chi sa, ch'o no gh'incresce?

[p. 73 modifica]

19
Che o vêgne pû, ch'o vêgne allegramente,
Se ghe fa largo e longo passaporto:
Superciaria no ghe sarà de gente,
Nisciun ro guarderà drîto, ni storto,
E questo ghe ro zuro. Ro Sargente
Parte, e aslongando, da staffetta accorto
Pe ra mæxima stradda ben ro passo,
O porta questa pillora a Circasso.

20
Piggia uña spâ, piggia un diavo, e vanni,
O ghe dixe, arrivaoù. Son stæto là
In tre quelli nemixi Barbagianni:
Ra cosa è andæta giusto comme a va:
Han aççettaoù ra sfia çinque o sei Xanni;
Va, lêvane sta gente de per ca;
Così o ghe dixe, e presto ri sœu ferri
O çærca per andá a desfâ sti Perri.

21
O l'allestisce subbito, e o s'avvia
La donde da i Françeixi o l'è aspettaoù:
Ma no pá giusto, che sò Signoria,
(Dixe ro Ræ a Clorinda) a ro sò laoù,
Senza ch'o n'agge guardia, o marce via:
Vagghe ti assì co un corpo reservaoù:
Circasso vagghe solo, e vagghe avanti,
Ti sta in derrê li pronta co i tœu Fanti:

22
Così o parlò, poi tutti a ra squarçiña
Dæto man, sciortan fœura in campo aværto:
Monta a cavallo Argante, e o s'incammiña
Da ra testa a ri pê d'arme coværto.
Dro Castello vexin a ra cortiña
Gh'era un cian da poeì fághe dell'aspærto
Largo, capaçe, e o pâ giusto depento
Per vêgnî dra battaggia a ro çimento.

23
Smontaoù lê solo, o resta lì a ra vista
Dro nemigo sta pæsta d'ommo: e o mira
Con l'œuggio storto, e con ra faccia trista:
De çà, de là sto Baxilisco o gira:
O squaddra ognun per dâghene uña pista,
Oddio, raggia, venin, per tutto o spira:
Ma ri Françeixi n'han poca anscietæ,
Perchè non san che bestia d'ommo o sæ.

24
Ma siccomme Gofredo, ro soggetto
O non ha ancon çernûo, chi sæ capaçe
D'andâghe incontro, e fâse aveí respetto;
Così stavan l'un l'átro lì a guardâse;
Quando a Tancredi zoveno d'aspetto
Dan de l'œuggio, e o ghe pá bon da mandâse
Ro Generâ chi vè che œuggezzan giusto
Quello, che o vœu spedî, lê assì g'ha gusto.

25
Ognun ghe dà ra drîta, che se vejva
Ch'o gh'incrinava mæsmo ro Patron:
Sicchè ciammaoù per nomme, o ghe dixeiva,
Va, Tancredi, a desfâ quello Serron,
E addèntaghe ro morro: Lê rieiva
A questo invîo; e insciaoù comm'un ballon,
O se fa dá da i Paggi ærmo, e cavallo,
E con gran gente apprœuvo, o sâta in ballo,

[p. 74 modifica]

26
Appeña o l'è sciortîo da ro rastello
Poco, e ninte d'Argante a ra distanza,
Clorinda ghe fâ vôze ro çervello
Subbito ch'o ra scrœuve in lontananza;
O ghe dâ çærte œuggæ da barexello,
E o se sente mesciâ i vermi in tra panza,
Oeuggezzandoghe in sbiascio çærte cose
Da fá, per così dî, sunâ re pose.

27
Tancredi chi se vè sto bello praoù
De fen nasce a ri pê, donde sæ Argante
O no sta ciù a çercâ; presto voltaoù
Ro cavallo, o sta lì tutto sciallante,
Ch'o pá giusto uña stattua in tro muraoù.
De tá forma, che l'ommo in quest'istante
Per dá de l'œuggio a quella, a ra battaggia
O pensa comme pensa sta muraggia.

28
Argante chi no vedde vegnî un can
D'esti Françeixi in campo, o tira tacchi,
E o dixe: Aoura chi ven chì sciù sto cian
A battese con mi? Fœura Bislacchi!
Ma lê chi ha mêgio polliza a ra man,
Sciù ra Quágia o sta lì comme i chen bracchi:
E Otton picco de questo, ro cavallo
O sproña, e pe ro primmo o sáta in ballo.

29
St'Otton l'era un de quelli chi avæ dœuggia
De n'êsse stæto lê sciælto a azzuffâse:
Per Tancredi o restò con questa vœuggia,
Però con ri âtri o vosse accompagnâse.
Aoura visto che lê sotta ra fœuggia,
Stà a veî ro figo, e ninte o pensa a dáse,
Per no perde ra boña congiuntura,
O va incontra a ro Turco, e o fa dra pûra.

30
E veloçe così che Tigre, o Pardo
No scorratta sì presto ra foresta,
O va a ferì ro Saraxin gaggiardo,
Che con ra lanza in man urla, e tempesta.
Tancredi chi descrœuve sto Benardo
Andæto a incomençá da lê ra festa,
O ghe dixe: Alto là, scomunigaoù,
Lascia fá a mi: mâ Otton zà o l'è impegnaoù.

31
Sicchè lê se tapiña, lê s'arraggia,
Se fa vegnî ro naso drîto, e aguzzo,
Perchè in sò cangio a commençá battaggia
Sæ andæto non ciammaoù questo galluzzo;
Ma in tanto ro Garzon, mentre lê saggia,
O tira a Argante un corpo in tro coppuzzo,
E ro mastin, chi vè, ch'o se n'abusa
Ghe ne dà un’âtro a lê chi ro pertusa.

32
Cazze ro Crestian, perchè ra botta
Ro feççe derruâ zu dro cavallo,
E in terra o ghe fe fá ra giravotta.
Poi ro Pagan piggiaoùghe ben ro stallo,
O l'abbærra, e o ghe dixe: Questa votta
Te tireræ ro collo comm'a un gallo!
Rendite, e ti averæ groria bastante
Poeì dì, che ti t'ê dæto con Argante.

[p. 75 modifica]

33
No, ghe responde Otton, no se costumma
Tra noî de fá sta sciorte de viltæ:
A scarlazzáte in cangio mæ ra ciumma
Vegnirà chi ha i mostassi ciù affiræ:
S'ha da domà ra testa chi te fumma,
O vœuggio lascià chì l'añima mæ.
Repiggia Argante: Olà, tanto ardimento?
Aoura me leverò sto frosciamento.

34
Da un villan comm'o l'era, in questo o vôze
Ro sò cavallo per passághe adosso:
Ro Françeize chi vè fâse ste cose
O fuzze, e in tro schiffî, ghe scascia un osso,
E o ghe fa un pittin ciù suná re pose
Tanto ro corpo o ghe tirò a bordosso.
Ma che særve? se mentre o l'è ferîo,
In cangio de caglià l'è ciù sfrenîo?

35
Strenze ra brilla Argante, e ciù astizzaoù
O ro torna azzuffâ, ma così presto,
Che ro meschin restò comm'incantaoù,
E o te ghe dà un spoincion, che mêzo pesto
O ro lasciò lì in terra accoregaoù.
Un corpo de desgrazia paro a questo
In tro sangue o ghe fê tanto sciaratto,
Che un po ciù o se ne và a parlá a Pilatto.

36
Ni contento de questo, o và sto bôja
Sotta a i pê dro cavallo a maxinâro,
E o dixe: Vegnî a veì, corpo d'ancroja!
Comme a i superbi ra creanza imparo.
Ma Tancredi scordaouse dra sò giôja,
Visto ch'o n'è zà un caxo da sprexáro,
O se cianta lì færmo de propoxito
Per corrêze a ra mêgio o sò spropoxito.

37
O se fa avanti, e crìa. Porco da gianda,
Figgio d'un pô per un! così se ven
Con tutta sta to barba veneranda
A fá ferri, a scombatte sciù sto tren?
Se ti credessi aveì piggiaoù l'Olanda,
Ti t'inganni: ciù tosto te conven
De laoude in cangio uña vergœugna eterna,
Chi te sottærre sotta a uña caverna.

38
Ro Pagan, no sì tosto o l'ha sentîo
Sto parlá, ch'o se fa vegnî a ra bocca
Ra scciumma, e o l'incomença a dî; perdio
Perdio Bacco Baccon! Così no sbocca
Quando ro tempo è neigro, e nuvorîo,
Ro furmine d'in çê, che zù o trabocca,
Comme questo gran diavo in tro parlâ
O fa quella sò voxe ressuná.

39
Ma doppo che l'un l'átro mattrattæ,
Se son comme Camalli, ognun s'affira,
A ro cavallo dan dre speronæ,
Se piggian tutti doî drîta l'amîra.
Muza te ro demando in caritæ,
Ciù forza, e voxe a ri mæ versi inspira
Tanto che posse chì tutte descrive
D'esto mená de moen l'idee ciù vive.

[p. 76 modifica]

40
All’ærta tutri[sic] doî, ærzan doe lançe,
Che pareivan doe antenne de galera:
Mezuran ro terren, passi, e distançe;
Uña faccia se fan trista e severa,
S’allivellan ri stœumeghi, e re pançe,
Pœuscia accostæ vexin lì cera a cera,
Se dan Tancredi, e Argante così cian,
Che l’asta per meitæ ghe resta in man.

41
A ogni corpo che dan tutta rebbomba
Ra valle, e tremma sotta i pê ra terra:
Quello picco, e repicco o pâ uña bomba
Che zù intr’un poçço a scciœuppa, e se sotterra:
Un se desbraçça, l’âtro se deslomba,
Tanto che in tro ciù bello d’esta guerra
Mancan sotta i cavalli, e a lamma gianca
Van per trinciáse comme uña pollanca,

42
Sempre l’œuggio a ra pointa dra sò spá
Se ciantan tutti doî sciù ra deffeiza,
Ognun çerca terren de poeì guâgná:
Ogni passo, ogni moto lì se peiza,
Chi mostra de fuzzî, chi d’avançá,
L’œuggio, ra man, ri pê tra lô conteiza
Van faççendo, e lì ognun da ra sò parte
Procura de schermî l’arte con l’artê.

43
Tancredi per desgrazia a ro Pagan
O mostra mêzo fianco descoværto:
Lê ghe tira: ma in questo sotteman
Resta a ra sò manciña un passo aværto.
Tancredi chi l’agueita comme un can,
O te ghe tira uña stoccâ da aspærto,
Poi de nœuvo o se cianta, o se remette
Per fâ, se o pœu, de lê tante porpette.

44
Argante, chi se vè tutto inciastraoù
Dro sangue, chi buttava ra ferîa,
Comme d’infærno un diavo scaddenaoù
Piggia ciù forza, e o torna a ra desfîa,
Faççendo sbraggi da un’inspiritaoù,
Per sciaccâghe ra testa o se gh’asbrîa;
Ma Tancredi da bravo, e da smargiasso
O te ro pertusò tra spalla, e braçço.

45
Comme và un Massapræve in tra muraggia,
O comme và Zigâra, che derrê
Ri figgiœu gh’han pettaoù sciù quarche paggia,
O comme l’Orsa và fœura de lê
Con ra freçça attaccá pe ra boscaggia,
Così se vedde andâ sto spaccaçê,
Senza pensâ a desgrazia, ni perigo,
Per levá da ro mondo l’innemigo.

46
E sempre ciù arraggiaoù, sempre ciù aççeizo
O se ghe lança adosso là per pærso,
A agguantâro, se o pœu, comme de peizo
Ra mezura o ghe piggia pe ro værso,
Tanto de poeì lasciâro lì stratteizo.
Lê se sciværta; ma un pô de traverso,
Un pô de drîto Argante ghe re picca,
E Tancredi meschin o se gh’appicca.

[p. 77 modifica]

47
Ah foissi tu scciuppaoù, morro de spia,
Dixe Tancredi, l'ora che t'ho visto,
E o s'allarga girando con meistria
Attento in guardia, e d'arte ben provisto;
Ma quando o vedde che cattiva via
Fa ro fumme, e sto can sempre è ciù tristo,
O dixe: Vegniremmo aoura a re prœuve
A pizza e cû comme de Pasqua ri œuve.

48
Nesciun de doî sà ciù cose o se faççe,
Se re carcan l'un l'átro zù all'orbetto,
Se pestan tutti doî comme re straççe,
Che han traværso ro cœu e ro figaretto,
Ni botta sciorte mai da re sœu braççe
Chi no corpisce; e in terra se fà un zetto
D'arme dure, e de sangue; non ostante
No se lascian zœu moæ Tancredi, e Argante.

49
Stan sospeixi ri Môri e ri Crestien,
Che no san donde posse andâ a sparâ
Sto troppo incancarîo mená de moen,
E stan comme re botte a allummerâ:
Chi dixe a ne và mâ, chi a ne và ben,
E tutti lì applichæ senza piâ,
Aspêta un per piaxeì, l'âtro per raggia,
O ben o má, ra fin d'esta battaggia.

50
Eran zà stanchi, e çerto streppellæ
Se sareivan, se avessan seguitaoù.
Ma da ra nœutte poi foin desturbæ,
Che dro çê ro lampion s'era ammortaoù;
E in tanto arrivan doî con dre imbasciæ
Per fâ che ognun dessiste da sò laoù:
Un l'è Monsù Arideo, l'átro è Pindoro
Chi portô ra desfia, ciù fin che l'oro.

51
Fæta sospension d'arme fra lô doî
Secondo i patti e lezze dre desfie,
Pindoro te ghe dixe: Ælan nescioî!
L'è nœutte, e no se vedde de chi lie.
Seì patta, ognun se têgne i sœu bruxoî;
Se ve pâ ben, lasciæ pre ancœu cosìe:
Ti torna a cà, ti và a re tœu barracche,
Fæve fregâ re braççe, che ri heì stracche.

52
Vimmo de giorno travaggiâ ra gente.
Poi repôsâ de nœutte in santa paxe,
E ti Soldan d'onô tanto varente
Prodesse ti vœu fá, che ognun re taxe?
Responde Argante: Nò: d'est'insolente
Me vœuggio vendicâ, così me piaxe;
Ma se o ra vœu piggiá pr'un'átro giorno,
Ch'o zure primma de fá chì retorno.

53
Siben (dixe Tancredi) ma con patto
Che Otton to prexonê vêgne con tì:
Se nò, benchè sæ nœutte, mi no sbratto,
Finchè no reste in terra o ti, o mì:
Ma visto che gh'è stæto assæ sciaratto,
Per questa votta l'aggiuston così:
Zuran doppo sei giorni de scontrâse
E in tanto ognun và re ferîe a mêgâse.

[p. 78 modifica]

54
S'eran però battûi tanto da cœu,
Che i Turchi e ri Crestien favan foghetti,
Dixendo tra de lô: Donde se pœu
Trovâ ciù valoroxi stœumeghetti?
Tutti dixan cianin: Che doî faxœu!
E te ghe fan sciù mille descorsetti.
Nesciun però sa dî in tro sò çervello
Chi de doî sæ ciù bravo, o questo, o quello.

55
E così ghe pá un’anno ogni momento
Aspettando ra fin de questo cæto:
Ognun fa lì ra fora dro bestento
Per veì chi vinçe, o perde in sto gran fæto
Ma ciù de tutti in corpo ha ro spavento
Ro cœu d'Erminia affrîto, e malandæto,
Ch'a vedde ra sò sciorte barançá
Tutta in çimma dra pointa d'uña spâ.

56
De Cassan Ræ d'Antiochia a l'era figgia,
E quando ro sò regno ghe piggion
Ri nostri, lê restô sola zenziggia
Fra ri nemixi sœu, che l'arrizzon;
Ma comme a l'era d'uña gran famiggia,
Da Tancredi i favoî se ghe accordon,
E benchè a foîsse prexonera, e scciava,
Però comme Regiña o ra trattava.

57
O ra servì da amigo, e libertæ
O ghe dê per un’atto generoso:
Ghe foìn poi tutte quante relascæ
Re gioje, e quanto a l'eiva de prezioso:
Vista in Signor de così poca etæ
Tanta virtù, e un cœu così amoroso,
A ghe restô obbrigá de tá mainera,
Che lascio dî comme a ghe feççe cera.

58
A commençò a piggiâghe tanto amô
Ch'a se saræ per lê fæta fá in tocchi,
E se o no foîsse stæto per l'onô
Dra Damma chi no çærca fâ dri stocchi,
A se saræ fermâ scciava con lô
Per fâ con ro galante quattro gnocchi;
Ma a fu obbrigâ a partîne, e con l'antiga
Sò Moære andâ a scioráse in terra amiga.

59
Vegnì in Gerusalemme, e ghe fe grazia
Ro Ræ Aladin, si ben crûo de natura:
Ma ra meschiña, inteiza ra desgrazia
De sò moære scuggiâ in tra seportura,
De sospirâ, de cianze a no se sazzia,
E pû in tre quest'amara congiuntura,
A no poette zœu moæ desmentegáse
Tancredi pe ro quâ a sente bruxâse.

60
A se sente bruxâ, bruxâ a tâ segno,
Ch'a no trœuva a ra sciamma refrigerio,
Perchè, senza nesciun malo dessegno,
Con ro Galante a l'ha ro desiderio,
E quanto de crovîse a l'ha ciù impegno,
Tanto ciù se ghe scrœuve ro misterio;
Ma Tancredi l'è torna chì ch'o ven
Sotta Gerusalemme co i Crestien.

[p. 79 modifica]

61
Ognun dette dre streite a ra vegnûa
Dra turba guerrezante Crestiaña
E Erminia in tro sò cœu ra ben vegnûa
Ghe dè pe ra sò stella tramontaña:
A vôze l'œuggio, e a và comme perdûa
Per descrovî Tancredi sò casaña:
A ri squadra un per un da capp'a pê,
Vistoro in fin, a dixe: O l'è chì lê.

62
Dro Palazio Reá sorve ro teito
Gh'è un miradô, chi è fæto giusto apposta
Per descrœuve ogni sito largo, e streito:
Se vedde chi se batte, e chi s'imposta,
Chi dà, chi piggia, chi zù in terra è cheito,
Chi s'avexiña ciù, chi se descosta,
Lì a s'assetta, e ro campo mentre a gira
Con l'œuggio, fra lê mæxima a sospira.

63
In veì de lasciû d'âto ro duello
Pensæ se ghe batteiva ben ro cœu!
A dixe ogni tantin, ro tò giojello
Quella botta strattende, e o se ne mœu.
A se sente a ro cœu sempre un cotello,
Che lengua và donde ro dente dœu,
E sempre che ra spá ro Pagan mœuve
Pâ giusto che sciù lê ra botta a ciœuve.

64
Ma doppo ch'a l'inteize che ra zuffa
Se doveiva de nœuvo incomençâ,
De lê ra poveriña comme stuffa,
Mille armanacchi a l'incomença a fâ;
Ch'a no sà donde posse sta barruffa
Andâ a finî: a se sente streppellá:
E se veiva che in cera ro dorô
No gh'aveiva lasciaoù ciù de corô.

65
Ogni mosca chi passa ghe pâ un’Orso,
Ogni fœuggia chi mescia ghe fá poîra
A toscie ciù che no un Cavallo sborso
A se sente taggiâ da uña tezoira
Ro cœu; ghe pâ sentîse dî, soccorso,
Da Tancredi, chi è sotta ra meççoira,
A s'assœunna, a se sveggia, e tutt'assemme
A no sà manco lê de cose a temme.

66
Ni ghe daræ fastidio solamente
Ro doveì commençâ nœuva battaggia,
Ma dro sò ciavacœu lê a se ressente,
(E questa l'è per lê ra gran tenaggia)
Tanto ciù che de fœuravia se sente
Sta brutta nœuva in bocca dra marmaggia,
Ch'o l'è in cattive ægue, e pêzo porto
Ro sò ben, e a ro cianze zà per morto.

67
Ma siccomme sò Moære gh'eiva impreizo
D'ogn'ærba ro secretto, e ra virtù,
E che parolle, quando un membro offeizo
Se mêga, s'han da dîghe sciù e zù,
(Secretto per costumme solo inteizo
Da re Figge dri Ræ poi ninte ciù.)
Così l'amiga a l'avereiva a caro
De fâ l'inciastro, e d'andá lê a mêgáro.

[p. 80 modifica]

68
All'amante a vorræ guarî re ciaghe,
Ma ghe conven saná ro sô nemigo:
A re votte ghe ven l'umô de dâghe
Ro tœuscego, e ciantáro a i pê d'un figo;
Ma stando poi fra lê mêgio a pensâghe
Ghe pâ de mette ro sò onô in perigo.
In sto mestê però goffa e ignorante
Se prega d'êsse pe ro ben d'Argante.

69
Non è miga però che lê temesse
D'andá in persoña fra ri Crestien:
Donna sempre assuefæta a veì prodesse,
A no stimma de fá ni má, ni ben:
Tanto a ri gusti, comme a ri amaresse
A l'era accostumâ. Brutto, o seren,
Che sæ ro çê, ro má carma o tempesta,
Per lê tanto l'è feria comme festa.

70
E ciù de tutto chi ra fa añimosa
L'è l'Amô, chi ghe dâ dre speronæ,
E con l'arte ch'a l'ha int'ra testa ascosa
A nò temme perigo onde se sæ:
Non ostante a sta lì comme dubiosa
D'andá, no andâ, pensâ cos'a faræ.
Da uña parte de sì ghe dixe Amô,
Dall'âtra poi de nò ghe petta Onô

71
L'onô sta bella Antifona o gh'intoña:
Cara, ti sæ che allèvo mi t'ho dæto:
Quanta cura ho piggiaoù dra to persoña
Per mantegnîte comme Dio t'ha fæto:
Aoura che ti ê a ra fin de ti patroña,
Che vœutto fá? Dond'œutto andà? a fá un cæto [?]
Erminia cosa cara, attendi a mie:
Te vœuggio ben: nò partî de chie.

72
Dunque ancœu ti faræ sì poco conto
De ti, dra tò onestæ? Dunque da matta
Ti vœu corrî ro reisego in un ponto
De comparî a ro mondo uña çavatta?
Dunque ti l'hæ così per un pan onto
L'andâ de nœutte a perdite in tra bratta?
Ti no sæ che Tancredi in veìte mæsmo
O diræ, che ti n'hæ testa ni sæsmo?

73
L'Amô dall'âtra parte a ra reversa
O ghe ra canta, e tanto o l'invescîga,
Che ro primmo descorso o ghe traversa:
Figgia cara, o ghe dixe, ti n'ê miga
A ro mondo nasciûa añima persa?
L'onô con re sœu prediche o t'intriga;
Ma ti sta forte, piggia i mæ conseggi,
L'amô l'hà çento miria privileggi.

74
Eh va pû, và a trovâ ro to Galante,
E n'aggi poira ch'o te mande via:
Se ti ro vissi o pâ un’agonizante
Chi và per fa viaggio in Piccardia.
Da quanto in ça l'e giusto che se ciante
Un chi t'ha fæto tanta cortexia?
Ovvia stà chi a sciaccá noxe, e niççœure,
E Tancredi meschin ch'o creppe, e mœure.

[p. 81 modifica]

75
Vanni, guarisci Argante, perchè o posse
Ro to Liberatô pœuscia strattende;
Così levæ da mêzo ste quatr'osse,
Ti averæ terminaoù re tœu faccende.
Ma me poæran scapolle troppo grosse
Queste tœu fantaxie. Ste facce orrende
No te mœuvan d'andâtene de pê
Senza ciù manco vôzite inderrê?

76
Oh quanto moæ contenta ti saressi
De fá quest'azion da uña Regiña!
Ra sò salute quando ti ghe dessi
Mêgandoro con questa tò magniña,
Tancredi allora ti ro vederessi
Ressuscitaoù per questa gran meixiña,
E tanto bello o tornereiva in cera
Da fáte vôze subito bandera.

77
Fareî cointo a meitæ dri vostri gusti:
Ti ghe diræ, mæ cœu; lê te dirà,
Sciô de praou, coppa d'oro, belli busti.
Poi de sposàte ò s'imbertonerà:
E così sò mogê, senza desgusti
Là int're sœu terre lê te menerà
Dra bella Italia, donde fan figura
Re Donne per virtù, per cœu, e bravura.

78
Missa sciù dall'amô ra mincionaçça
Se credde aveì trovaoù ra sò côcagna;
Ma ra cosa chi scontra, e l'imbarraçça
L'è ro moddo d'uscì fœura in campagna;
Che se ra Sentinella, quando a passa,
Ra descrœuve, l'è fæta ra castagna:
Tanto ciù che in tri reizeghi de guerra
Ro Ræ solo re porte o l'arve, e serra.

79
Clorinda, e Erminia se vorreivan ben,
E da boñe compagne se ne stavan
Co un’amô, co uña paxe da Crestien:
Fra de lô nœutte e giorno conversavan
E in confidenza tâ fra lô se ven,
Che dormivan insemme, e se contavan
L'uña con l'atra tutti ri sœu guai,
Ma ri sœu amoî no se scrovivan mai.

80
Erminia ro sò genio a ten coværto,
E se l'âtra ra sente desperâse,
Perchè donde ghe dœu no sæ scoværto,
A dà un'âtra raxon de lamentâse;
Sempre intanto Clorinda un passo aværto
A ghe láscia da poeî sciortî, e fermâse,
E quando pœuscia a n'è lì de presenza
A pœu andá dond'a vœu senza liçenza.

81
Vêgne un giorno che in casa lê a nò gh'era,
E pensoza in tra cammera a l'arresta
Studiando ra forma, e ra mainera
D'andâ soletta a commençâ ra festa;
In tanto che lê temme, e che lê spera,
E ch'a fa mille cabbale in tra testa,
L'arme a vê de Clorinda appeize in âto,
E in tro veìre, ro cœu ghe dâ un ressâto.

[p. 82 modifica]

82
E a dixe fra de lê: Beneìta sæ
Ra Persoña, chi porta ri câssoin!
Lê se ne và con tutta libertæ
De dì, de nœutte, in tutte ri occaxoin;
All'incontro noi âtre imbarrassæ
Da tontiggi, da sacchi, e da saccoin
No poemmo andâ ch'un no ne digghe aprœuvo
Sempre un nesciô, sempre un conçetto nœuvo.

83
Perchè no son mi assì forte de scheña,
Che per ninte che faççe anscio, e me stracco?
Che in cangio d'esta côa, chi se remeña
Porreiva ancora mi portâ ro giacco,
E de nœutte, e de giorno a disnâ a çeña,
A ægua, a vento, sença nesciun smacco
Sempre quest'arme adosso mi avereiva,
E in campagna mi assì sempre andereiva!

84
Così non averæ zœu moæ aspettaoù,
Che Argante fesse lê questo duello;
Primma ro morro m'averæ lisciaoù,
L'avereiva aggranaoù comm'un oxello:
In tre mæ moen l'amigo accapitaoù,
Me l'averæ guardaoù comme un giojello,
E li allantora tutti doî d'accordio
Averessimo fæto un bell'exordio.

85
O pû se lê o m'avesse con ra spá
Passaoù da banda a banda questo cœu,
A ra fin no saræ ciù tribolâ:
Tutto saræ finîo ro batticœu,
L'añima da ro corpo separà
No poreiva ciù dî donde ghe dœu,
E chi sa che Tancredi intenerîo
O no m'avesse ciento, e seppellîo!

86
Ma, mincioña che son! penso a uña cosa,
Che a ottegnîra l'è giusto un dî, scusæme!
Dunque comme uña pegora chì ciôsa
Starò sempre a criâ: Forche appichæme?
Ah troppo má sciù questo laoù se posa!
Belle insegne de guerra, perdonæme,
Perchè no posso in cangio d'esta gonna
Vestîme d'arme dure siben Donna?

87
Eh sì pû che porrò: che amô me tocca
Troppo int'ro vivo, e o me darà costanza!
Siccomme a i forti o fe firá ra rocca
Così a i grammi o farà zugá ra lanza:
D'andà a scombatte mi non son sì orocca,
Ma basta a i çigarin grattá ra pança:
Me vestirò, parrò Clorinda affæto,
Se rêsce questo, ro negozio è fæto.

88
Chi sarà quello matto così bravo
Chi vœugge dî a Clorinda, va inderrê?
Se sta votta mi perdo questo cavo,
Ro mæ fî l'è in bordisca: e sciù sto pê
No staggo ben. Amô, che a chi t'è scciavo
Ti fæ provâ tutto ro ben dro çê,
Assistime. Clorinda aoura a no gh'è,
Ch'a l'è in tro Gabinetto con ro Rè.

[p. 83 modifica]

89
N'occorr'átro: a l'è dîta: e a çento a çento
Dandoghe amô in tro cœu re speronæ,
In tro sò cammerin comme ro scento
A va con ri arme dure pettenæ
A Clorinda, e n'ha ciù nisciun spavento,
Che persoña ghe digghe, donde andæ?
Tanto ciù che ro zœugo era seguro,
Perchè zà començava a fáse scuro.

90
Lê chi vedde ro giorno zà imbrunî,
Che quarche stella aççende ro stoppin,
Senza fa ciù conseggi a vœu partî,
A se ciamma con lê doî moscardin,
Uña Donna, e un Staffê; con ri vestî
De Clorinda, poi missase in cammin,
A ghe dixe: Vegnî, vegnî con mi,
Senza dîghe ciù ninte de così.

91
Quanto bezœugna per sto contrabando
Ro servitô allestisce int'ra valixa:
Erminia intanto se va despœuggiando,
E a resta comme a dî Donna in camixa;
Ri arme adosso a se va pœuscia aggiustando,
E a comparisce lì tutta lestixa,
Ra Donna intanto destiná a servira
In tro busto de ferro a te l'infira.

92
Re treççe, e quella carne de vitella,
Con sto vestî pesante a se nizzava,
E con quella magniña moscatella
A arrêze tanta macchina a stentava;
Ma con st'arme a pareiva un Sô, uña stella,
E de fá ro Sordatto a se sciallava;
Tanto che Amô rieiva comme giusto
Quand'Ærcore fasciaoù l'era in tro busto.

93
A va, ma ogni tantin sciù i pê a traballa,
A onça a onça a fa i passi tremanti,
E a s'appoggia ra man sorva ra spalla,
Comme fa l'orbo, a quella chi va avanti;
Ma l'amô, ra speranza comme a galla
Ra portan, e ghe mollan ri tiranti,
Fin che a l'arriva poi questa tognælla
Donde son ri Cavalli, e a monta in sælla

94
A va via pe re stræ, che a no se credde
D'êsse scoværta manco da re pruxe,
Ma ra descrœuve poi ra guardia, e vedde
In quello scuro l'arma chi straluxe:
Ala però a ghe fa, però a ghe çedde
Ro passo, comm'a foisse lê ro Duxe,
Che quello vestî gianco, e ra temûa,
Insegna, ancon de nœutte è conosciûa.

95
Con tutto questo Erminia a se fa trista,
Siben nesciun ghe dixe, Olà chi passa?
Un poco a l'ha ro spasmo d'êsse vista,
Un po ro sangue tutto se gh'aggiaçça.
Ma arrivâ da ra Porta, lì a fa vista
De no aveì poîra, e con ra sò fedaçça,
Olá, dîxe, sto ponte zù caræ,
Son Clorinda, e dro Ræ porto imbascæ.

[p. 84 modifica]

96
A ra voxe sottî de crastadin:
Ra piggion per Clorinda a ra dreitura.
Perchè âtra Donna in cœu ro grillarin
Non averæ de fâ questa bravura;
Sicchè ro Portiná, fætoghe inchin,
O ra lascia passá franca e segura,
Pœuscia con quelli doî; che a l'ha con lê
A se ra sbigna via, e addio messê.

97
Ma quando a pensa in sarvo êsse arrivâ,
Donde nò gh'è ciù poira ninte affæto,
Ni guardia chi ra posse imbarassá,
Erminia incontra un’átro brutto cæto,
Chi l'obbriga a no poeì ciù avanti andá;
Perchè dell'œuggio a non aveiva dæto
A ra difficultæ de trová quello,
Chi ghe levò da lœugo ro çervello.

98
A vedde che saræ perigoroso,
Se tra i nemixi armâ così all'andasse,
E primma de trovâ ro sò amoroso
A n'ôrræ, che nesciun ra boghezasse,
A vorræ descorrîghe da rescoso,
Ma lì ferma, a no sa cose a se faççe;
Intanto studia, pensa, e poi repensa,
A ro Valletto a dixe in confidensa.

99
Sentime figgio caro: in sto frangente
L'è tempo che de tì ti dagghi prœuva:
Và in tro campo crestian, e bellamente
De Tancredi ra tendia çœrca[sic], e trœuva,
E digghe che uña donna çærtamente
Ven per guarîro. Dagghe questa nœuva:
Ch'o no perde sta bella ocaxion,
Ch'a gh'ha un’universale giaccuron.

100
E benchè a sæ ancon figgia, non importa:
Digghe ch'a sa chi o l'è, con chi se tratta:
Che no t'ôde nesciun deppouî ra porta:
Fagghe quest'imbasciá: poi s'o te gratta,
S'o domanda de ciù, fa gatta morta,
Vêgni via: mi t'aspêto: onzi çavatta.
Così disse ra Donna, e ro Staffetta
O l'andò, ch'o pareiva uña saetta.

101
E o ra portò sì ben, che francamente
L'introdussan re Guardie intr'a trincera,
E ro menon da ro Signor paçiente,
Chi sentì l'imbasciá ben vorentera:
E zà lasciaoù lì ro meschin, che in mente
O fâva dubbj, e ciù d'uña chimera,
O portava all'amiga ra resposta,
Che a vagghe, e a vagghe quant'a pœu nascosta.

102
Ma a quella ra tardansa tanto incresce,
Che a conta ri momenti sciù re die,
E a dixe: Aoura l'è là, ch'o l'intra, o l'esce;
Finarmente o n'è carrego de prie!
G'ho pû dîto ch'o vagghe, ch'o se mesce,
Ch'o faççe re sò cose ben compîe:
In sto dai dai a monta sciù uñ'ærtura,
Donde se vè re tendie, e ra cianura.

[p. 85 modifica]

103
Dappertutto ra nœutte era stellâ,
Ni in çê se veiva nuvora nisciuña,
E ra sò faccia rionda inargentá
Mostrava in quintadeçima ra Luña;
Quando da amô ra Donna pezzigá
Contava re sò peñe uña per uña,
E dri sœu gren sospiri segretario
Era solo ro lœugo solitario.

104
Pœuscia a dixeiva verso quelle Tende:
Oh belli Padiggioin! Viscere mæ!
Solo in guardáve l'añima s'aççende,
E ro cœu no sa ciù donde o se sæ!
Infin da mi, che cosa se pretende?
Non àtro che un pittin de caritæ!
E chi n'ha moæ trovaoù de paxe in terra,
Foscia chi sa, che no ra trœuve in guerra?

105
Mi no çærco refáme dri mæ danni,
No cærco deventâ torna Regiña;
Cærco solo che amô ri mæ maranni
O finisce uña votta, e quella fiña
Bontæ, che zà troveì con chi ha pochi anni
(Tancredi vœuggio dî, quando tapiña,
O me dè libertæ, benchè sò scciava)
Trová ro mæsmo amò, ch'o me mostrava.

106
Mentre a fa sti descorsi a no s'avvedde
Dra desgrazia, chi g'ha da intrevegnî:
A l'era giusto in lœugo, onde se vedde
Quelli sœu ferramenti resprandî;
E mentre d'êsse vista a no se credde,
Se ghe veìva benissimo luxî
Ra gran Tigre d'argento, che a l'ha in testa,
Tanto che se pœu dì, Clorinda è questa.

107
Per sò desgrazia lì poco lontan
Gh'era uña scorribanda de sordatti,
Commandâ da doî fræ, pelle de can,
Alcandro, e Poliferno doî Pilatti,
Che int'ra çittæ impedivan dro Pagan
Ro lasciághe passâ manco de gatti,
E se ro servitô se n'andò franco,
L'è, che lê passò via da l'átro fianco.

108
Poliferno chi ha in mente sta creatura,
Chi gh'ammazzò sò Poære in sò presenza,
Che o conosce ra Tigre, e l'armadura,
O dixe, a l'è Clorinda in mæ conscenza!
Pœuscia o dixe a ri sœu: Scannæ sta Mura:
E lê mæximo, dæto in scandescenza,
Ghe tira, per mandára zù int'ro trœuggio;
Ma ra botta fallîa passò per œuggio.

109
Comme un Çærvo asseccaoù va stanco morto,
E per trová da beive, o s'ascramaña,
Finarmente per un strazetto storto
Arrivaoù tocco a tocco a ra fontaña,
In atto, ch'o s'asbascia, e ch'o s'è accorto,
Che un can ghe corre adosso, o s'allontaña,
E senza fà ciù conto d'aveì sæ,
Ni d'êsse stanco, o va a gambe levæ,

[p. 86 modifica]

110
Così Erminia, chi n'ha ciù tanto sciaoù
Da ammortà un lumme, e a no pœu stâ ciù in pê,
Quando a se pensa l'ægua aveì trovaoù,
E gôve con Tancredi un ben dro çê,
Tutto ro sò negozio è desconçaoù:
E, deventá ciù giana che un garbê,
In cangio dell'amô ghe ven re peñe,
E bezœugna, che in spræscia a se ra meñe.

111
Fuzze Erminia, e un diræ, ch'a se deliggia,
Tanto ro sò cavallo a fa trottá:
Ra sò compagna assì, vattela a piggia,
Che a l'ha sto can derræ con spá arrancá:
Ro servitô int're questo parapiggia,
O l'accapita lì; ma a sto menâ
De scarpa, ro meschin va via de sotta
Senza manco çercá chi l'agge rotta.

112
E l'âtro fræ, chi aveiva assì scoværta
Questa finta Clorinda, o sta a sò posto,
Perchè sta preiza o ra credeiva çærta,
Ma o manda a dî, comme ghe fu zà imposto,
A Buglion, ch'o l'è stæto sempre all'ærta,
Che in çittæ no gh'è entraoù lesso, ni rosto,
Ni bescœutto, ni vin: ma che inseguîa
L'è da sò fræ Clorinda intimorîa.

113
Che lê per âtro o no se cræ, ch'a sæ
Clorinda quella mai per nisciun conto,
Che a n'è capaçe a dâ in queste scartæ
A esponese così Donna de conto;
Ma se Buglion ne stesse in anscetæ
Ch'o comande ch'o vagghe, o l'è chi pronto
St'avviso va a ro Campo, e ognun l'intende,
Ch'o s'era spantegaoù zà pe re Tende.
 
114
Tancredi, che sta botta ghe responde
A ro cœu, ch'a poss'êsse ro Barbê,
Chi vegniva a guarîro, o fa re gronde,
E o l'ha poira, che Donna d'esto pê
Con tanto ferro adosso a se sprofonde;
Sicchê a aggiuttà chi è in reizego per lê,
Monta a cavallo, e corre via a çercâra,
Donde o l'ha ciù speranza de trovâra.


LIVERÆGA DRO VI. CANTO.