Rätoromanische chrestomathie X/Volksgebräuche/Üsits da Santa Maria

Volksgebräuche - Üsits da Santa Maria

../Üsits da Müstair ../Üsits da Lü IncludiIntestazione 16 maggio 2023 75% Da definire

Volksgebräuche - Üsits da Müstair Volksgebräuche - Üsits da Lü

[p. 348 modifica]

Üsits da Santa Maria.

Per bümaun.

Salüd: Bundi, bun on, dat bümaun!

Per bümaun vegnan fats sü da vegl innan: baschadellas, strüzels, grasins.

A mezzanot vegnan sunads ils segns ünna pezza avant e davo las dudesch. Que sun ils giuvens, chi sunan modinas.

Babania.

Intant chi suna segn da not van las mattas a scuntrar.

Il prüm mas-chel ch’ellas scuntran porta l’istess nom sco il futur spus.

Cular babanias: Que vegn culà zainc, plom o sion in ün sdau e büttà nel aua fraida, tenor la fuorma as lea jo l’avegnir.

Bütar la pantofla: Las giuvnas büttan con ün pe üna pantofla da quella vart cha il piz mossa sta il futur spus.

Sün üna maisa gnivan mis sün ogni chantun: ün majöl, tschendra, sal, üna monaida, la juvna as liea sü ils ögls e gieva intuorn maisa ün per votas, sch’ella as fermeva prol majöl maridevla ün baivader, pro la schendra ün vegl, pro la sal ün vitürin, pro la monaida ün om rich.

Las mattas mettevan bigliets con sü ils noms dels giuvens in ün majöl con aua e mettevan que sot let. Ils bigliets gnivan plaiats aint quatter votas, quel chi as riviva il plü ferm porteva il nom del futur spus. In ün mez crös da nusch gniva mis aint saliva, farina e blera sal e mis sün pigna a couschar. La saira gniva que manigia la giuvna veva la not said e as sömieva d’inchün chi la portes aua, que eira il futur hom.

Listess eir con ün mez öv cot a dür, il jelg gniva tut ora e miss aint sal.

Pasqua.

Ils infants tirain a cuf con ils övs, prüm a piz, lura a chül, quel chi gudogna survegna l’ater öv.

Ils övs gnivan mis in ün gnion da furmias per laschar tielar.

Per pasqua vegnan fattas sü ün tuottas chasas fuatschas.

Ir ad’alp.

Ils puobs chi van la prüma vota ad’alp an da bütschar la mama veglia eir „jaja Chatrina“.

St. Gion.

Quel di a la giuventüna il dret da mulscher tot las chavras la saira. Ils giuvens tegnan las chavras, las mattas mulschan. Las plü giuvnas [p. 349 modifica]mattas stovevan ir a tor sü farina etc. La saira gniva fat un tuot put in gromma, strüzels etc. Con que gniva fat üna tschaina a la qua eira invidà eir il chavrer. Davo eira lura ball.

Monas.

Donnas porras gievan a giavüschar buna racolta nels champs. Ellas giüdevan ün momaint lura survgnivan ellas la mona.

Ils ers non gnivan raschlads sü, las donnas povras podevan lura spiclar.

Batter.

Quel chi da l’ultim cloc a smiachà la puglina. Tuots gnivan a natiar jo la puglina, quel gniva ris ora e stoveva paiar il vinars. L’ultim di da battar gniva dat pro la tschaina maruns.

Sepulida.

Cur vegn sepulida üna paiolainta vegn tegni ün bachiner alb sur la fossa fin cha il vaschi ais cuvert cun terra.

Las mantinadas.

Cur ün uaivd a uaivda as marida amo üna vota sto el paiar üna da baiver a la giuventüna.

Las seras.

Scha ün marida ün o üna d’ün ater comün vegn el fermà sü con üna sera (üna corda con fluors, bindels etc.). Ün tegna ün discuors da cumgià a quel chi parta del comün e sporscha vin e lura survegn la giuventüna üna bunaman.

Mazzola.

Scha duos donnas as dispittan usche ferm chis dan man schi vegn sunà la saira davant la chasa dellas litigantas mazzola. Tuots giuvens e eir puops plü grond vegnan cun giaschlas, plechs, tanburs, muglins da gran, pistolas etc. e fan tant spectacel co pussibel.

Il schiau del lof.

Fin circa avant ca 10 ons non survgniva la soprastanza ingiüna pacä.

Sco recompensa per sia lavur survgniva ella insembel con ils Waldmeisters il chiau del lof. La soprastanza gieva da chasa in chasa a far collecta, ella survgniva specialmaing graun a monaida. Con que gniva fat la saira üna gronda marenda. Il rest gniva lura parti egualmaing.

In chasas, inua chi eiran müstats, survgnivan els regularmaing ailch da plü.