N' ëise aldì nìa, Signur Curat

by Micurà de Rü

ladino

Micurà de Rü N' ëise aldì nìa, Signur Curat Intestazione 4 aprile 2016 50% Da definire

Questo testo è da formattare.

N' ëise aldì nìa, Signur Curat

Micurà de Rü

N' ëise aldì nìa, Signur Curat

B. N' ëise aldì nìa, Signur Curat?

S. Çhì pa?

B. Ëi diŝ, ch' ël abbe tocchè a ĝì soldà a le fi de le graǹ patruǹ da C.

S.

J' ha aldì çhizé. Dessl pa estr vëi?

B. Insceu cunteǹ.

S. Ël ha dui fis; a qual dessl pa avëi tocchè?

B. Jeu mine a Filice, a le plü ĵon.

S. Ah, insceu, insceu.

B. Quësta é bëiǹ de bòt 'na grana ëlla.

S. Cò pa? Quilò ne vëighi jeu nia ch' ël eǹ sie succedü ćies na grana. Ël é int' i agn, e ël i ha podü tocchè tant ad ël, ch' a 'ǹ atr.

B. Quël é bëiǹ vëi ël! Mó çhi dirà pa süa ĝënt?

S. Pó ëi messerà inçh' ëi se ressegné, dè de quël che Domenedie l' ha menada insceu; porçhi sënza la vorentè de Die n' él inçhié succedü quëst ne. Ne saste pa còche le Vangele diŝ, ch' ël ne toma inçhié 'ǹ çhiavëi de nost çhié ĝeu ne sënza la vorentè de Die?

B. Quëst é bëiǹ vëi ël, mó de tä ĝënt?

S. Mó de tä ĝënt! - Mineste che Domenedie n' alse mené deguǹ deŝplasëi a de tä ĝënt, despò ch' ël i ha 'na óta provedü de tüttes les comodités e delizies de questa vita? Nò! Degügn ne dess ćiaffè le paraÿs iǹ quëst Mond, acćiò ch' ëi ne se desmëntie le vero iǹ quël Mond. Iǹ somma, ólà ch' ël é reuses, illò ha le Signur Iddie inçhié lascè crësce spines. Intëneste çhi che quëst ó dì?

B. Quëst intëni bëiǹ, Signur Curat. Ël ó meffo dì: olà che le Signur Iddie ha piantè 'na graǹ fortüna e benediŝiun, illò mënel inçhié cruŝ e tribolaziuǹs.

S. Insceu éla, mi care, dè de quël ne se pò degügn lamentè, ŝ' ëlla n' i va dagnóra a sò meut.

B. Mo le fi de 'na çhiasa tant ricca!...

S. Vëi él. Mó mineste teu, ch' ël n' eǹ sie inçhié de plü riçh e de [de] miùs çhiases che quëst che devënta soldas? O crëÿeste teu che le fà le soldà mëss demà estr 'ǹ mistier por i püri pitocchi?

B. O, quël ne diŝi nia jeu. Mó jeu pënse insceu, ch' i riçh e i gragn vade forŝe giaǹ e de bonna vorentè a se fà soldà.

S. Gonòt succedl quëst, mó ŝ' ëi ne va giaǹ e de bonna vorentè, ŝ' i feŝeǹ ĝi per forza, o ch' ëi mëss paÿé. E çhiodi nò? Dessl pa dagnóra tocchè a le püre, çhi ch' é de fadìa e che ne pläŝ ai riçh? La sort de le ric é impò dagnóra miù che quëlla de le püre. I pläŝl a ĝi, él buǹ, ŝe nò s' eǹ comprel uǹ, e s' eǹ sta a çhiasa. E ŝ' ël va instëss, i pòi menè i sü dagnóra valq püc de dinnà, çhi che le püre n' ha. Vëgnl 'na ota o l' atra iǹ permesŝo, sal olà via, e ciaffa sënza fadìa da mangé e da bëire, de tant che le püre, ŝ' ël vëgn in permesŝo, mëss cò die çhiarè, ch' ël se ćiaffe 'ǹ lüc por se podëi coǹ çhiamò plü [de] graǹ brìa ch' ël ha inte sò Regimënt, demà dërt vadagné da vire.

B. Ŝé, ŝ' ël n' é verra, derest ne lasci mia ĝi iǹ permesŝo, nò.

S. N' i lasci gnì iǹ permesŝo, ŝé n' él le tëmp d' òtt agn mia 'n' eternità.

Finìs quîŝ, pol gnì a çhiasa e vire comodamëntr, intant che le püre ne sa cò la tò, ĝiacche por le lavur n' él plü dërt adattè e sënza n' hal nia de le fat sò.

B. Ël pò pa inçhié restè inte la verra.

S. Ël é vëi, mo ne podessl inçhié morì a çhiasa inte quest tëmp. O mineste teu, ch' ël ćiaffass da çhiasa fòra plü facilmëntr la via per ĝi a paraÿŝ, ch' inte 'ǹ atr lüc? Le paraÿŝ sta iǹ vigne lüc davèrt, e le Signur Iddie é delung pront a nes accettè, ŝe nes tignuǹ sëmpr ad ël.

B. Bëiǹ, bëiǹ, mó 'ǹ ĵon tant pross e timorè de Die, ŝ' ëlla i ess almanco tocchè a 'ǹ plü rie.

S. Ël é vëi, ël dess estr 'ǹ pross ĵon, tütg le diŝ. Mó dessl por quëst estr libr da ĝì soldà, por estr 'ǹ pross mütt? Dess dunca demà i ri e i lottri ĝi soldas? Quilò stessaǹ pa frësc! Çhi foss pa le militare, ŝ' ël ne foss compòst che de ria ĝënt. Cò podess pa fidé le Monarca a de tä ĝënt la gúardia de süa augusta persona e de sò trono, la defeŝa de sü sudditg e de la patria? Cò gniss de tai a estr le terror di nemici de la patria, tant da ite che de fòra, e de tütg i malfatturs, ŝ' ëi ne foss instëŝ atr che 'na trüppa de lottri e galiòtg. Nò, le soldà mëss propi estr 'ǹ bun cristiaǹ, ël mëss avëi le timor de Die e osservè sü commandamëntg.

B. Avrëis bëiǹ raĝiuǹ, e ël eǹ serà de bugn, mó inçhié nia püçh de ri, che decipa despò i bugn.

S. Quëst ne pò estr atramëntr, cioè ch' ël eǹ sie fra tant de ĝënt inçhié treućh de rì, che gonót n' é contëntg d' estr instëŝ ri, mó che prò de menè inçhié i atri al mal. Mó intant, olà él 'ǹ stato, che n'abbe plü o manco membri decipà? Ël é delung insceu; le buǹ e le rie é iǹ vigne lüc moscedè. E ël n' é deguǹ çhiamp, che tra le buǹ formënt n'eǹ abbe inçhié de rie e de decipé; deguǹ prè che ne génere tra la graǹ qúantité de [de] belles flus e erbes odoróses inçhié datrai valq üna da tosser. Còtant da inré pò 'ǹ père se consolè de tütg sü müttuǹs, ŝemìa, ch' ël ha porvè de dè a tütg la medemma bonna edücaziuǹ? N' â Cristo, le filiol de Die, tra sü püçh amici 'ǹ traditur?....

B. Quanta ch' ëi demà foss ri, le piećh él ch' ëi decipa inçh' i atri, i bugn sco j' ha bel[e] dit denant.

S. Vëi él, che - sco 'ǹ pom frad inte püc tëmp eǹ decipa 'na ćësta intiera - 'ǹ rie cristiaǹ pò eŝercité 'na ria influënza seu i atri. Mó 'ǹ ĵon, che inte sü prüms agn ha ottenü 'na bonna educaziuǹ da Cristiaǹ e ha imparè ad amè Iddie, la religiuǹ e la virtù, n' é plü

insceu facile da decipé. Prüma de tüt procureràl de se tegni coǹ de bonnes persones, de converŝè coi bugn, e de fugì i rì e corrotg. Ël fugirà e schiverà inçhié tüttes les occaŝiuǹs, olà che les mattades e i ri viẑ régna e olà ch' eǹ se desmëntia affat d' Iddie. Iddie e la religiuǹ avral dagnóra dant i eudli, e a quësta fòsa resteral onest e próss iǹ mez ai pericoi, masŝima, ŝ' ël prëya Domenedie vigne dé, ch' ël l' ajüte, ël, ch' ha impermettü de dè a vignuǹ ché le prëÿa, süa grazia.

B.

Quëst pò tüt estr insceu che diŝëis, mi buǹ Signur Curat, mó la ĝënt ĵonna se lascia impò massa giaǹ condüŝe a le mal, ŝ' aǹ ne çhiara de continuo la sura, ammonësc e travèrd.

S.

Quëst n' é da neghè ël! Mò mineste teu che, prò i soldas, degügn ne çhiare sura la ĵoventù, l' amonësce e la traverde? Mineste ch' i superiori ne çhiare e n' abbe [n'] atra cüra che ch' i soldas porte les ärmes, feŝe l' eŝercize, [marćiëje,] stie de gúardia, ec.? O[h] nò! Ei ha inçhié cüra ch' ëi sie proŝ e da bëiǹ. Ël ne passa mìa 'ǹ dé, che vign' uǹ eŝortëje i sü a estr sinceri, amanti de le lavur, de la nettiŝia, de l' ordine, a dì sëmpr la verité, ad estr bel riai e fedeli e iǹ somma a se deportè bëiǹ e a fa con tütta puntualité sü obblighi e sü doveri; e n' i ammonësce coǹ tüt le rigor a l' incuntra a schivé les baúĝìes, les falsités, l' ingiannamënt, le robè, la porcheria e le diŝordine, masŝima a se travardè da le s' inçhiocchè, da le ĵoÿé, - via, a se travardè da vigne burt vize. De plü, inçhié i soldas ha sò proprio pastor d' animes, ch' i diŝ vigne Domënia e festa, masŝima iǹ tëmp de päŝ, la mëssa, i lì dant le Vangele, e le spiega, e i raccomana coǹ 'na bonna picćera perdica la virtù e la moralité, e i ammonësc a schivé le piçhié e le vize; ch' i confessa almanco üna óta a l'an, e che, ŝ' ëi é amarà, va ai ćiaffè e ai viŝité int' i sü ospedès, i consola, i instruësc, i conforta, iǹ somma ch' i feŝ tüt çhi che prescrì nosta santa religiuǹ. E olà vëgn i vizi castià coǹ majù rigor che inte le militare. Cosses, ch' iǹ atri lüŝ vëgn castiades sco valq de püc, per eŝempio: de picći rubamëntg, infedeltés, çhiocches, trasgre[s]ŝiuǹs de sü obblighi, diŝubidiënza ec., de tä cosses vëgn conŝiderades e castiades rigorosamëntr inte le Militare. Quëst é sëmpr 'na prô, ch' i superiori çhiara coǹ attenziuǹ seu la ĵoventù, e prò de la travardè da le mal.

B.

Anzi, d' i castighi m'él pa inçhié stè contè a mé. Ëi me cuntava che 'na pärt vëgn scorià coǹ reutes fin a le sang, sco Quëlbeldie seu la cruŝ. Ël ne serà pa mia vëi nò.

S.

T' avràs aldì diŝaǹ de le castighe, ch' ëi çhiama: passè les bacchëtes. Quest castighe n' ha sigü nia de delettó; mó ël ne tocca ad atri ch' ai dërt ri e malfaturs. I bugn e i proŝ n' ha da temëi nó quëst, nó 'ǹ atr castighe.

B.

Quëst serà tüt, sco diŝëis, Signur Curat. Mó de quest cristiaǹ él meffo bëiǹ impò sciode (schade). Ël é 'ǹ tä bel ĵon, bëiǹ fat; ël é tant da savëi fa iǹ tüttes les cosses, ël sa tant bëiǹ lì e scri todësc e taliaǹ, e dërt bëiǹ fa cuntg.

S.

Ŝ' ël é bel e bëiǹ fat, ŝe n' él inçhié demà nia atr che 'ǹ dono de Die, de quël ch' aǹ dess i ringrazié. E quëst é propi le punt che le feŝ dërt abil por le stato militare, dè de quël ch' inte quëst stato ne pòn avëi [d'] atra ĝënt che de bëiǹ fatta, bëiǹ mettüda e sana. E ŝ' ël ne foss insceu, se messass quà 'ǹ atr por ël. Ël dess estr ligr, ch' ël ne mëss estr la cauŝa, che' ǹ atr, ch' é forŝe plü necesŝare a la çhiasa paterna ch' ël, n' ha bria de ĝi iǹ pé d' ël per via de sü defetg.

Teu ne te crëÿes nia cotant che de tä ĝënt s' impiçhiadrësce cuntra Iddie e cuntra la umanité, chi che, por ne mëssëi deventè 'na óta soldas, se trascürëja, se stropiëja e gonót se mütilëja sè stëŝ, o ŝ' ëi é genitori, sü müttuǹs. De tä ĝënt ne sciamperà 'na óta a le castighe le plü rigurùs. De plü haste dit, che quëst ĵon é dërt abile e sa bëiǹ lì, scrì, e fa cuntg. Quëst é jüst 'na fortüna por ël. An pò adorè de tä ĝënt, sco iǹ vigne lüc, mas[ŝ]ima prò i soldas. Dè de quël dess i genitori menè sü müttuns dërt bëiǹ e die a scòla, e avëi cüra, ch' ëi vëgne quilò dërt bëiǹ instruis, e impare treup, acćioch' ëi sie 'na òta inte vigne stato che la providënza de Die tost o tärd i çhiama, dërt ütili e da adorè. Porçhi a quësta fòsa ne feŝi atr che promovè la fortüna de sü müttuǹs, da via de quël che de tä ĵo[g]n arriva col tëmp a ćiaffè de bonnes intrades.

B.

Bëiǹ, bëiǹ, mo prò i soldas ne devënta 'ǹ tal impò ne nìa, porçhì che, sco j' ha aldì, aǹ ne tol ch' i fis di Signurs e di gragn.

S.

Ël succed bëiǹ, ch' an ha le majù rigúard seu 'ǹ quiŝ, dè de quël ch' ëi vëgn ordinariamëntr bel[e] da picći nudris a la dò, e per quëst possed[i] les necesŝaries capacités e qúalités. Mò por quël ne resta uǹ fòra de' na picćera çhiasa, ŝ' ël é pross, da bëiǹ, bëiǹ mettü e bëiǹ fat, desmentié. Avuǹ peu eŝempi assà, che persones de la plü bassa condiziuǹ é arrivà col fa de le bëiǹ, coǹ l' applicaziuǹ e col savëi s' eǹ tó, treup inant é [é] deventà de gragn Signurs ch' ha fat 'ǹ gran bel onòr a süa patria.

B.

Quëst é pa bëiǹ da inré ël.

S.

Mó ël é inçhié treup da inré che ĝënt de bassa condiziuǹ, ŝemìa ch' ëi éss gonót l' occaŝiun, abbe inçhie graǹ premüra de se procuré les necesŝaries conoscënzes e capacités che posse trà a sè l' attenziuǹ di superiori.

B.

Quëst serà pa inçhié.

S.

Anzi, insceu éla, mi care, degügn de nos ne sa dant fora, a çhi che la providënza l' ha destiné. Mo vignuǹ pò e dess pensè, ch' ël é de sigü çhiamè por valq stato, olà che abilités e capacités tant de le corp che de l' anima é necesŝaries. Él 'na óta gnü le tëmp che la providënza assëgna attualmëntr la vocaziuǹ, por quëlla che nos nes sentiuǹ capaci, ŝe ne desseǹ nes parè o recusé de l' accettè coǹ animo e resolutëzza, e despò fa tüt le posŝibl per fa onor a quest stato ch' avuǹ chirì, o che nes é stè dè, con la fidelté e coǹ la puntualité a fa i sü doveri. Inte quëst caŝo pon estr sigüŝ, che Domenedie ajüta, ël che é dagnóra apparecçhié a dè ajüt a tütg i proŝ e da bëiǹ, e ch' ël premierà inçhié 'ǹ dè, sco, da l' atra pärt, ël castierà coǹ rigòr i fratg e i ostinà.

B.

Minëise bëiǹ, ch' ëlla sie insceu, Signur Curat?

S.

Jeu ne la mine demà, jeu le sa inçhié, porçhi che inte la sacra scrittüra vëgn çhiamà i servidus proŝ e da bëiǹ a gode les ligrëzzes de le Signore, mó a l' incuntra le servidú frad e da nìa vëgn condannè.