De antiquissima italorum sapientia/Caput IV/IV. Motus omnes compositos
 |
Questo testo è incompleto. | |
| ◄ | Caput IV - III. Extensa non conari | Caput IV - V. Extensa inquieta | ► |
IV
Motus omnes compositos
Compositae rei compositus modus—ut figura — locus — tempus— Promiscuus Latinis «loci» ac «temporis» particularum usus — Motus — Motus nullus rectus—Rectum, et idem res metaphysicae, res physicae pravum, et aliud— Ut curva linea ex innumeris rectis, ita motus ex indefiniti conatibus constat—Nullus motus in vano, quia nulla in vano vicinia — Idem est fingere corpus per inane moveri, et spacia imaginaria comminisci — Ideo Constant corpora, quia moventur in pieno — «Nihil» et «recte» cur Latinis opposita. Compositae rei modum compositum esse necesse est. Narri, si modus res ipsa est ita se habens, et res extensa partes habet; modus rei extensae sunt plures res, quae ita disponuntur. Et vero figura modus compositus est, nam tribus minimum lineis constat; modus compositus locus, nam tribus constat dimensionibus; modus compositus situs, is enim est plurium locorum ratio; modus compositus tempus, nam duo loci sunt, quorum alter stat, alter movetur. Quod et ipsum norunt auctores Latinae linguae, quibus promiscuus particularum usus, et quibus locus et quibus tempus significatur: ut illa «ibi» prò «tunc», «inde» prò «postea», «usquam», «nusquam» prò «unquam», «nunquam», et si quae sunt eius generis aliae. Ad haec exempla compositus motus, nam «unde», «qua,» et «quo» constat. Tum quia omnes motus aéris circumpulsu fiunt simplices, rectique esse nullo pacto possunt. Et quod corpora, sive per aèrem decidentia, sive per aequor, sive terrae, sive maris progredientia, linearti rectam describere videantur, ea tamen reipsa recta non est. Nam «rectum» et «idem» res metaphysicae sunt. Idem ipse milii videor; sed perenni accessu et decessu rerum, quae me intrant, a me exeunt, quoquo temporis momento suiti alius. Sic quoque rectus qui videtur motus omni temporis momento pravus est.
At, si quis haec ex geometria spectet, facile metaphysica cum physicis componet. Nam ea una est verior hypothesis, qua ex metaphysica in physicam descendamus. Ut enim pravae lineae componuntur ex rectis; quare circulares ex indefinitis rectis Constant, quia Constant punctis indefinitis; ita compositi extensorum motus ex simplicibus punctorum conatibus componuntur. Prava sunt in natura et imperfecta, supra naturam rectum, pravorum regula. Sed extensorum conatus ad rectos motus hodie eo firmatur, quod, si corpus libere, hoc est per non obstantia moveretur, recta quidem et in immensum moveretur. Sed id fingere primo prohibet quod qui id fingunt motum definiunt viciniae corporum mutatione. Quaenam autem vicinia in vano? Dixerit quis viciniam loci, unde primo motum est corpus, spectandam esse. Sed, si id spectetur, quo pacto illuci immensum? An in immenso quid vicinius? quid longius? Si iste id fateatur, quid a Scholastico distat, qui spacia imaginaria proponit? Nam eiusdem mentis est ab ultima summi coeli superficie inane spacium iinaginari, et confingere a loco unde primo corpus motum est, id longius longiusque per immensum inane promoveri. Deinde id fingere natura omnino non patitur. Etenim ideo Constant corpora, quia moventur in pieno; et ideo plus minusve Constant, quia plus minusve obsistunt aliis, ipsisque ab aliis obsistitur. Quae obsistentia nisi sit, nedum non moveretur, neque recta, neque adeo in infinitum; sed ut, si ex loco subduceretur omnis contentus aér, loci parietes compingerentur, ita corpus in inane eductum dissiparetur. Norunt id verum sapientes linguae Latinae auctores, recta metaphysica, physica prava esse; cum Latini, religionis caussa, «nihil» ab opposito «recte» dicant: quasi nihilo opponatur rectum, exactum, perfectum, infinitum; et finita, prava, imperfecta sint pene nihil.