Saggio della storia naturale del monte Legnone e del piano di Colico/Capo III

Capo III

../Capo II ../Capo IV IncludiIntestazione 23 aprile 2017 25% Da definire

Capo II Capo IV

[p. 14 modifica]

CAPO III.

Cenno sugli animali.

Gli animali, che vivono su questo monte, e nel piano di Colico sono in genere tutti quelli, che si rinvengono sulle Alpi, e nelle pianure lombarde; seppure non si vuol fare qualche eccezione riguardo agli insetti.

QUADRUPEDI. L’Orso (Ursus arctos) si mostra or qua or là quasi tutti gli anni, e cacciato dalla fame si abbassa alle volte a divorare le castagne e le uve di que’ paesani, o quanto può; ma non infrequentemente paga a caro prezzo il suo ardire. Il Lupo (Canis lupus) vi fu asservato piuttosto di passaggio, che stazionario, e nella pianura di Colico fu visto più volle assalire audace le pecore, i cani, ed i cavalli, penetrando persino ne’ loro ricoveri. Il Camoscio (Rupicapra vulgaris - Antilope rupicapra Lin.) vi è piuttosto frequente, benchè i cacciatori si lagnino della diminuzione della specie, il qual lagno estendono pure alla Volpe (Vulpes vulgaris — Canis vulpes Lin.), ed al Lepre (Lepus timidus Lin.). Nelle parti alte poi fu colto più volte anche il Lepre bianco: ma per ora non saprei assicurare se questo sia lo stesso Lepus timidus di Lin. nel suo abito invernale, oppure il Lepus variabilis di Pallas. Il Tasso (Meles vulgaris — Ursus Meles Lin.), la Marmotta (Arctomys marmotta — Mus alpinus Lin.), la Faina (Mustela faina Lin.), la Martora (Mustela martora Lin.), la Donnola (Mustela vulgaris), [p. 15 modifica]lo Scoiattolo (Sciurus vulgaris Lin.), il Ghiro (Mioxus Glis — Glis esculentus Lin.) ecc. non sono rari: lo stesso dicasi della Lontra (Lutra vulgaris — Mustela Lutra Lin.) nella pianura di Colico.

UCCELLI. Gli uccelli vi sono abbondantissimi, e se dovessi annoverare anche quelli, che vi appariscono semplicemente di passaggio, non mi allontanerei forse dal vero dando l’elenco di tutte le specie, che si trovano nell’alta Italia. Stimo quindi inutile il ripetere la lunga enumerazione dei medesimi, la quale d’altronde puossi rinvenire registrata in molti altri scritti. Ma non tralascerò di dire essere forse questa la località del citato territorio più opportuna per ogni genere di caccia di volatili; e di fatti più di sedici roccoli, più di cinquanta paja di copertoni nell’autunno, e i cacciatori col fucile in tutte le stagioni dell’anno ne distruggono una quantità sterminata. Nella parte più eccelsa del monte vi fu osservato l’Avvoltojo comune (Vultur fulvus Lin.), e l’Avvoltojo degli agnelli (Gypaetus barbatus — Vultur barbatus Lin.): vi sono stazionarj, nè molto rari l’Aquila (Aquila chrysaetos — Falco chrysaetos Lin.), il Gallo di monte (Tetrao tetrix Lin.), il Francolino (Lagopus vulgaris — Tetrao lagopus Lin.), ed il Tichodroma Phaenicopterus di Tem. (Certhia muraria Lin.). Nella parte bassa poi, e propriamente nel Piano di Colico, vi fu osservato il Pellicano (Pelecanus onocrotalus Lin.), il Fiamingo (Phaenicopterus ruber), l’Ottarda (Otis tarda), la Gru (Ardea grus), lo Sgneppone di mare (Numenius arquatus), ecc. [p. 16 modifica]

RETTILI. Tra i rettili lo Scorzone (Natrix torquata - Coluber natrix Lin.) è moltiplicatissimo nel Piano di Colico; vi si rinviene pure il Milordo (Coluber flavescens). Sul Forte di Fuentes, ed in molte altre località è pure frequente la Vipera (Vipera Berus), nè fuggì all’osservazione di molti l’Aspide (Coluber Aspis), il quale pure doversi ritenere per una varietà della precedente; abbandono poi l’Orbisolo (Anguis fragilis), e le lucerte comuni ed i ramarri (Lacerta agilis, e viridis).

INSETTI. La parte di Storia Naturale, che tratta degli insetti è poco da me conosciuta. La natura però di questo scritto, l’estensione che va tuttora acquistando questo studio, e l’abbondante messe, che il Legnone offre a chi se ne diletta, richiedevano che io ne facessi parola. A tale effetto non essendomi ignoto con quale amore di studio e diligenza di ricerche i signori fratelli Antonio e Giovanni Battista Villa di Milano coltivino questo ramo di scienza, non che le loro peregrinazioni al Legnone, non dubitai di rivolgermi ad essi, nè mal m’apposi, giacchè gentilmente mi offrirono (del che pubblicamente rendo loro le dovute grazie) il seguente catalogo dei Coleopteri più rari o degni di menzione del luogo in discorso. [p. 17 modifica]

  • Cymindis
    • cingolata, Ziegler
    • punctata, Bonelli
  • Cychrus
    • rotundicollis, Ian
    • angustosus? Hoppe
    • italicus, Bon.
    • elongatus, Dejean
    • rostratus, Fabricius
    • attenuatas, F.
  • Carabus
    • Dahlii, Megerle
    • Germanii,Sturm
    • alpinus, Bon.
    • Var. nivosus, Lassere
    • Var. castanopterus, Villa
    • Var. amplicollis Villa
    • Peirolerii, Jan
    • depressus, Bon.
    • Spencei, De Crist.
    • Bonelli, St.
  • Calosoma
    • indagator, F.
  • Alpaeus
    • concolor, Bon.
  • Nebria
    • nigricornis, Villa
    • Balbi, Bon.
    • Jockischii, Dej.
    • fuscata, Jurine
  • Leistus
    • nitidus, Duftschmid
  • Licinus
    • cassideus, F.
  • Oodes
    • gracilis, Villa
  • Amara
    • obsoleta, Dej.
  • Leirus
    • alpestris, Villa
  • Platynus
    • depressus, Lassare
  • Anchomenus
    • Longhii, De Crist.
  • Agonum
    • subaeneum, Zieg.
  • Prystonychus
    • coeruleus, Bon.
    • amethystinus, Dej.
    • elegans, Dej.
  • Poecilus
    • gressorius, Dej.
  • Pteroslichus
    • Lasserei, Dahl.
    • multipunctatus, Dej.
    • Var. purpuratus, Lass.
    • Var. crythropus, Villa
    • Var. De Cristofori, Jan
  • Abax
    • transversalis, Duft.
    • dissimilis, Villa
  • Blemus
    • littoralis, Ziegl.
  • Trechus
    • alpinus, Dej.
[p. 18 modifica]
  • Notaphus
    • laticollis, Meg.
  • Bembidium
    • Andraee, Gyll.
    • bipunctatum, F.
    • Var. nivale, Godet
    • glaciale, Villa
  • Peryphus
    • tricolor, F.
    • humeralis, Nees ab Esenb.
    • lunatus, Duft.
    • tibialis, Meg.
    • brunnipes, Meg.
  • Leja
    • doris, Panz.
    • laevigata, St.
  • Lopha
    • paecila, Hoffmansegg
  • Elaphrus
    • uliginosus, F.
  • Colymbetes
    • splendens, De Crist.
    • austriacus?, Dahl
  • Staphylinus
    • hirtus, F.
    • nebulosos, F.
    • italicus, Genè
    • oeneicollis, Dahl
    • picipennis, Meg.
    • tricolor, Grav.
    • cryrthropus, Payk.
    • cingulus, Villa
    • rufimanus, Dej.
  • Lathrobium
    • bicolor, Dahl
  • Oxyporus
    • maxillosus, F.
  • Oxytelus
    • unicornis, Dej.
  • Anthophagus
    • dichrous, Gr.
    • armiger, Gr.
    • nigrita, Muller
    • bimaculatus, Dahl
    • alpinus, Grav.
    • plagiatus, Grav.
  • Omalium
    • rugosum, Gr.
    • abdominale, St.
    • pallidipenne, Dej.
  • Aleochara
    • pulcra, Grav.
    • cinctula, Genè
    • cincta, Gr.
    • longula, Kunze
  • Buprestis
    • berolinensis, F.
    • affinis, F.
    • aurolenta, F.
    • auricolor, Herbst
    • 4-punctata, F.
  • Elater
    • signatus?, Panz.
    • aeruginosus, F.
    • pectinicornis, F.
    • fasciatus, F.
    • latus, F.
[p. 19 modifica]
    • aenens, F.
    • V. chalybeus, Genè
    • castanipes, Payk.
    • lividus, Stentz
    • balteatus, F.
    • aethiops, Frolich
    • fugax, F.
    • brunneus, F.
    • laevis, Findeli
    • rivularis,, Gyll.
  • Hammionus
    • linearis, F.
  • Drapetes
    • aequestris, F.
  • Lycus
    • sanguineus, F.
    • rubens, Dej.
  • Omalysus
    • suturalis, F.
  • Cantharis
    • abdominalis, F.
    • italica, Dej.
    • pallidipennis, Dej.
  • Malachius
    • spinipennis, Zieg.
    • apicalis, Villa
  • Drylus
    • flavescens, F.
  • Hylecoetus
    • dermestoides, F.
    • probosuideus, F.
    • morio, F.
  • Ptilinus
    • pectinicornis, F.
    • flabellicornis, Meg.
  • Dorcatoma
    • minutum, Ziegl.
  • Necrophorus
    • mortuorum, F.
  • Peltis
    • grossa, F.
    • ferruginea, F.
  • Thymalus
    • limbatus, F.
  • Ips
    • bimaculata, Gyll.
  • Nitidula
    • marginata, F.
    • conguttata, F.
    • obsoleta, F.
    • 4-pustulata, St.
  • Micropeplus
    • sulcatus, Herbst
  • Engis
    • humeralis, F.
  • Antherophagus
    • nigricornis, F.
    • maculipennis, Villa
    • pallens, F.
  • Cryptophagus
    • obsoletus, Creutz.
    • scanicus, Linn.
    • analis, Schuppel
    • pusillus, Pk.
[p. 20 modifica]
  • Ptilium
    • fasciculare, Herbst
  • Megatoma
    • serra, F.
  • Throseus
    • adstrictor, F.
  • Byrrhus
    • luniger, Meg.
    • ornatus, Pz.
    • albopunctatus, Dahl
    • clandestinus, Meg.
  • Parnus
    • impressus, Genè.
  • Elophorus
    • glacialis, Villa
    • niger, Genè
  • Ochtebius
    • exculptus, Mull.
    • fuscus, Villa
  • Hydrena
    • longipalpis, Schonn.
  • Hydrophylus
    • punctatissimus, Dej.
  • Onthophagus
    • bos, Villa
    • lemur, F.
    • xyphias, F.
    • coenobita, F.
    • fracticornis, F.
  • Aphodius
    • rubens, Dej.
    • lapponicus, Villa
    • foetidus, F.
    • anachoreta, F.
    • rufescens, F.
    • hypocophus, Jan
    • nivalis, Chevrier
    • sericatus, Ziegl.
    • mistus, Villa
    • suturalis, Voigt
    • pubescens, Ziegl.
    • subterraneus, F.
    • pusillus, St.
  • Geotrupes
    • alpinus, Dahl
  • Armideus
    • typheus, F.
  • Melolontha
    • nigripes, Porro
    • maculicollis, Villa
    • birticollis, Dahl
    • limbatipennis, Villa
  • Anisoplia
    • campestris, Latr.
  • Hoplia
    • flavipes, Duft.
  • Trichius
    • abdominalis, Dej.
  • Cetonia
    • angustata, Germar
    • spoliata, Villa
  • Platycerus
    • caraboides, F.
  • Sinodendron
    • cylindricum, F.
[p. 21 modifica]
  • Asida
    • pyrenaea, Dej.
  • Dendarus
    • tristis, Bossi
  • Opatrum
    • distinctum, Villa
  • Crypticus
    • alpinus, Genè
  • Coxelus
    • pictus, St.
    • variegatus, Ziegl.
  • Hvpophlacus
    • castanens, F.
    • depressus, F.
  • Diaperis
    • boleti, F.
  • Anisotoma
    • ferruginea, F.
  • Orchesia
    • micans, F.
  • Melandrya
    • serrata, F.
  • Helops
    • coeruleus, F.
    • affinis, Genè
    • punctatus, Villa
    • convexus, Lassere
    • laticollis, De Crist.
  • Accanthopus
    • dentipes, Pz.
  • Mycetophyla
    • humeralis, F.
  • Pyrochroa
    • coccinea, F.
    • rubens, F.
    • pectinicornis, F.
  • Calopus
    • serraticorne, F.
  • Anthicus
    • venustus, Villa
  • Monoceros
    • trifasciatus, Meg.
  • Meloe
    • fracticornis, Findeli
  • Rhynchytes
    • fagi, Dahl
    • praeustus, Peiroleri
  • Apion
    • ebeninum, Gyll.
  • Orchestes
    • bifasciatus, Gyll.
  • Cionus
    • Villae, Knorlein
  • Cleopus
    • melarphus, Herbst
    • somnulentus, Villa
  • Ellescus
    • alpinus, Villa
  • Sphaerula
    • globosa, F.
[p. 22 modifica]
  • Falciger
    • geranii, Gyll.
    • scortillum, Gyll.
    • haemorrhous, Gyll.
  • Arachnipes
    • hypocrita, Cr.
    • camelus, F.
  • Sarapus
    • infirmus, Herbst
  • Dorytomus
    • taeniatus, F.
  • Piniphilus
    • piccae, Meg.
    • pini, F.
  • Liparus
    • glabratus, F.
    • reticulato-punct., Peir.
  • Meleus
    • Illigeri, Dej.
    • Findelii, Dahl
  • Hypera
    • repanda, F.
    • proxima, Carmagnola
    • aestiva, Helfer
  • Merionus
    • obscurus, F.
    • Pireneus, Dej.
  • Loborynchus
    • insubricus, De Cr.
    • Carmagnolae, Villa
    • maurus, Gyll.
    • alpestris, Knorlein
    • sulcirostris, Dej.
  • Rhypodes
    • cyanea, Meg.
  • Cossonus
    • brunneus, Clairville
  • Rhyncolus
    • tenui-rostris, Cr.
  • Hylurchus
    • ligniperda, F.
    • crenatos, Payk.
    • palliatus, Gyll.
  • Hylesinus
    • fraxini, F.
    • vittatus, St.
    • vicinus, Chevrier
  • Scolytus
    • armatus, Chevrolat
    • haemorrhous, Meg.
    • pygmaeus, F.
  • Bostrichus
    • 8-dentatus, Gyll.
    • villosus, F.
    • limbatus, F.
    • apliodioides, Villa
  • Latridius
    • pubescens, Ill.
    • fulvus, Chevrier
    • brevicollis, Chevrier
  • Monotoma
    • picipes, Payk.
  • Dendrophagus
    • crenatus, Pk.
[p. 23 modifica]
  • Collichroma
    • alpina, F.
  • Monochamus
    • sutor, F.
    • sartor, F.
  • Pogonocherus
    • nebulosus, F.
  • Saperda
    • scalaris, F.
  • Callidium
    • striatum, F.
    • violaceum, F.
  • Clytus
    • trifasciatus, F.
  • Rhagium
    • bifasciatum, F.
    • scrutator, Ol.
  • Toxotus
    • chrysogaster, Ol.
    • luridus, F.
  • Pachyta
    • 4-maculata, F.
    • clathrata, F.
    • virginea, F.
    • strigilata, F.
    • 6-maculata, F.
    • 8-maculata, F.
  • Leptura
    • 4-fasciata, F.
    • virens, F.
    • rubrotestacca, Ill.
    • sanguinolenta, F.
    • cincta, F.
    • maculicornis, F.
  • Lema
    • abdominalis, Villa
  • Cassida
    • alpina, Peirol.
  • Galleruca
    • Dahlii, Dej.
  • Altica
    • haederae, Ill.
    • rufipes, F.
    • faemorata, Sahlberg
    • cyanescens, Villa
  • Chrysomela
    • asclepiadis, Villa
    • Villae, De Crist.
  • Lina
    • ignita, Villa
    • speciosa, F.
    • coerulcolineata, Duft.
    • tremulae, F.
  • Clytra
    • pilicollis, Dahl
  • Cryptocephalus
    • lineola, V.
    • sexpunctatus, F.
    • variegatus, F.
    • V. axillaris, Dahl
    • violaceus, F.
  • Tritoma
    • bipustulatum, F.
[p. 24 modifica]
  • Coccinella
    • humerata, Villa
    • alpina, Villa
  • Pselaphus
    • securiger, Müll.

Degli altri ordini d’insetti di questo tratto di paese non farò parola, giacche non sono finora abbastanza studiati, e conosciuti: vi si rinvengono però molte belle specie di Lepidopteri, e così, per dire di altri ordini di animali, parecchie conchiglie terrestri.