Ra Gerusalemme deliverâ/Canto IX.

Steva De Franchi

Canto IX. ../Canto VIII. ../Canto X. IncludiIntestazione 19 aprile 2014 75% Da definire

Canto VIII. Canto X.
[p. 118 modifica]

CANTO IX.

Traduto in Lengua Zeneize

DA RO SIG. STEVA DE FRANCHI

patriçio zeneize.


ARGUMENTO.

Ra Furia Aletto trœuva Soliman;
Contro ri Franchi a l'intissa a fâ ra guerra;
Iddio, chi vedde questo sorveman,
Miché da ro Pareizo o manda in terra.
Ro soccorso d'inferno ciù non han
Ri Turchi: e contra lô se ghe desferra
Ra truppa, che seguì quell'assasciña
D'Armida; e Soliman se vè in roviña.


1

M
a d'inferno ro brutto galufon,

Chi vedde tanti intrighi acomodæ,
E che duro è vortá l'opinion
Dro çê, i decretti, e l'alta vorentæ
A passa pe' ri campi, e zœu un steccon
A non lascia intr'e ville, ni intr'i præ:
E a và con âtre Furie in gibriella,
Per tesce quarche nœuva marochella.

2
Per via dri so strofoggi, e dri sò incanti
A sà che dall'eserçito Crestian
Ro figgio de Betordo, e tanti, e tanti
Dri ciù forti, e Tancredi son lontan.
A dixe: aoura l'è tempo fâse avanti.
E cos'aspêta çiddi Soliman?
Intr'un campo chi è in cæti, e chi se sciacca,
Ra vittoria me têgno zà intr'a stacca.

3
Dîto questo a cammiña, anzi a ghe sgœura
Donde Soliman ten ro so quartê.
Soliman, chi è ra pæste, e ra gragnœura
Dri Crestien, de chi cræ in Domenedê.
Se ri antighi Giganti tressan fœura
Ra testa, non saræn pêzo de lê:
O foì za Ræ dri Turchi, e là in Nicea,
O tegniva ro trono, e l'assemblea.

4
E fin là de ra Grecia a re mariñe,
Da Sangario, a Meandro ri confin
O stendeiva dro Regno; e intr'e Bitiñe
Genti, int'ri Misi, Lidj, e Frigolin.
Ma poiche re nostr'arme pellegriñe,
In Asia andon contro ri Levantin,
O l'è restaoù doe votte pin de raggia,
Rotto, e desfæto in generâ bataggia.

[p. 119 modifica]

5
E avendo indærno retentaoù ra sorte,
E a forza cacciaoù via dro sò paeise,
Dro Ræ d'Egitto o se n'andò a ra Corte,
Chi ghe dè allôgio, e ghe fu assæ corteise.
O fè dra festa, che un guerrê sì forte,
S'offerisse compagno a re ærte impreise:
Proposto avendo contrastâ l'acquisto
De Palestiña a ri campioin de Cristo.

6
Ma prima d'intimâghe aværtamente
Ra guerra, ch'o l'aveiva destinâ,
A Soliman o dè abbondantemente
Dinæ per fâghe ri Arabi ingaggiâ.
Mentre lê d'Asia, e d'Africa ra gente
Raccœugeiva, e ra truppa spantegâ;
Soliman ghe condusse ri Ladroin
Arabi avari, e pezzi de Briccoin.

7
Così fæto sò cappo, intr'o contorno
Dra Giudea o s'è dæto a ra rapiña,
Per impedî l'intrata e ro retorno
Dell'eserçito Franco a ra mariña.
Pensando a ri so guai, a ro so scorno
E dro so regno all'urtima roviña.
Intr'o stœumago amaro giasciugando,
Gren cose, ma dubiose o và tramando.

8
Quella landra d'Aletto in ra figura
A ghe ven d'ommo, chi ha uña corba d'anni.
Tutto rappe, œuggi brœuxi, e chi se cura
D aveî doi gren mostasci, ch'a pa un xanni.
In sciù ra testa a ghe a un'imbragatura
De binde, e toccan terra e gippa e panni.
Sciabla a fianco, a re spalle ro carcasso,
Intr'e moen l'arco, e l'ha de frecce un masso.

9
Noî perdemmo (a ghe dixe) ra liscia
Con ro savon se stemmo in ste desærte
Ciazze da non poreìne portâ via
Atro che grilli, grigore, e luxærte.
Gofredo intanto con dra vigoria
Re mure dra Çittæ o l'ha tosto aværte
Comme ri meî granæ; e da questo lœugo
Fra poco scroviremmo e fumme, e fœugo.

10
Dunque ri gren trofei de Soliman
Saran poche cabanne de pastoî?
Eh! acquista ro to regno: arma ra man!
Fà ra vendetta contro sti treitoì!
De nœutte intr'e trincere và cian cian
Gofredo amazza: bruxa, fa faroì.
Creddi a un vêgio conseggio za canûo
Araspe son, da ti ben conosciûo.

11
Lê no stà sciù re dæte, e sciù l'agueita
De sta nostra sorpreìsa; e o se n'imbrigna
Dri Sordatti Arabeschi, che in restreìta
Gente è tegnûa, che intissa, e se ra sbigna.
Sì che, se gh'arrivemmo lì a ra cheìta
Ghe daremmo per çærto sciù ra tigna.
Così a ghe dixe, e venin, raggia, e risce
A ghe spira intr'o stœumago, e a sparisce

[p. 120 modifica]

12
Soliman ærze ri œuggi, e bœutta un crîo,
Dixendo: E chi êto tì, che tanto fœugo
Ti m'hæ misso intr'o cœu? Mi son rostîo!
Ti hæ finto d'êsse un ommo: eh quest'è un zœugo!
Vêgno: farò dre fette, poffardio:
Farò muggi de merti[sic] in ogni lœugo:
Sciummi impirò de sangue: e con tò agiutto
Sta nœutte in confuxon metterò tutto.

13
Fæto bogî, e mâ cœuxe intr'un momento
Tutti o recœugge, e ri añima all'impreìza.
Ni gh'è chi mostre un'ombra de spavento,
Ma ognun da cœu se mœuve a ra conteiza.
Sœuña ra tromba Aletto, e da a ro vento
De sò man re bandere a ra desteiza.
Ro Campo marcia, e arrîva sì improvviso,
Ch'appeña i nostri n'han con ri œuggi avviso.

14
St'Arpia va un pesso, e poi torçe camin,
Piggiando forma d'un bravo stafetta:
E in l'ora, che ro Sô và cian cianin
Perdendo luxe, e o pâ uña lanternetta,
Intra in Gerusalemme, e fa un inchin
A ro Ræ; e te ghe scrœuve, e ghe promette
Dro campo ra vegnûa, con ro desegno
Ra sorpreìsa notturna, e l'ora, e segno.

15
Ra nœutte neigra, e scura se destende
Comme in bocca a ro lovo; e un gran rossô
In çe se vedde, che pâ co s'aççende.
Ra terra stissa sangue, e a fa terrô.
L'aria parla, e se væn mille vexende,
Draghi, fantasmi, arpie, che fan rumô,
Pâ che a tutte re Furie, o l'aggie aværto
Pluton, e che l'Inferno sæ desærto.

16
Coverto da st'orrô verso ra parte,
Ro Sordan, dri nemixi o s'incamiña:
Ma quando pœu ra nœutte se comparte,
E ciù verso ro giorno a ne decliña.
De guerra, come è l'uso, e come è l'arte
Reposo o piggia; e a tiro o s'avexiña.
Ra [g]ente mangia, e beive: e lê d'in áto
O ri attissa in sto mœuo a dâ l'assâto.

17
Veive là quello campo teccio e pin
De ladroniççi, e ricco comme un mâ?
Tutte de l'Asia, e de ri so confin
Re richezze ghe van squæxi a coâ:
Re aveì sotto re ciôte pû a ra fin;
E ve re poreì tutte repiggiâ.
Lì con poco perigo g'heì un tesoro
Fin ri arme, e ri cavalli en guarnîi d'oro.

18
Ni questa l'è ra truppa, onde ra Persa
Gente, e ra gente de Nicea foì vinta:
Perchè in tante battaggie a l'è despersa:
Fra morti, e desertoî, l'è mêza estinta.
E quando a foîse intrega? aoura l'è immersa
In sœunno e ognun n'ha tracanaoù uña pinta;
Si che sorpreisi senza fâ fracasso;
Da ro sœunno a ra morte è un breve passo.

[p. 121 modifica]

19
Añimo: andemmo, ve farò ra strâ
Sciù ri corpi morti: intrerò intr'e trincere.
Imparerà da mi ra vostra spâ,
A dà de crudeltæ prœuve ciù vere.
Ro regno dri Crestien s'ha da desfâ
In sto dì: viva d'Asia re bandere.
All'attacco così o ri và intissando,
E cian cianin se van incaminando.

20
Per un çærto çærô, chi ghe straluxe,
O se trœuva intr'i pê ra sentinella.
De poeì sorprende dri Crestien ro Duxe
A ghe pâ fin a lê uña cianfranella.
Quella crîa: chi va là, ch'a se descuxe:
Chi viva? Attenti, Caporâ Tavella!
Si che ra primma guardia all'avanzadda,
A s'apronta a ra mêgio a fâ sciamadda.

21
Sœunnan re trombe allora, e ri timballi
Ri Arabi, che se trœuvan descoværti,
Mandan crîi a ro çê: tanti cavalli
Fan rebombâ, sbruzindo, i campi aværti.
Respondan re montagne con re valli,
Fan êco ri ciù bassi, e ri lœughi ærti;
Ra faxella alumò, de Fregetonte,
Ra Furia per dà segno insciù a ro monte.

22
Ro Sordan trotta avanti, e arriva a quella
Guardia confusa, e ancon desordinâ,
Comm'un sciumme, chi rompe, e chi strepella:
Comme un lebeccio, ch'inscia ben ro mâ:
O comme uña saetta s'allivella
Derê a ro lampo, e un teito a va a desfâ:
O comme un terremoto, chi fâ orrô.
Ma chi pœu mai spiegâ ro sò furô?

23
Ra spâ o no cara, che quarcun non tocche:
Ni o tocca a pin, che ciaga o no ghe faççe:
Ni ciaga o fa, che zù intr'o praoù dri ocche
O non ri bœutte comme tante straççe.
Diræ ciù, ma paræivan filastrocche.
O pâ ingiarmaoù: nè i corpi dri átre braççe
O sente; e pû ro sò elmo trà ro lumme
E o rembomba, e fa zimme, e manda fumme.

24
Pœuscia quando lê solo, o l'ha scacciaoù
Quella vanguardia dre Françesche genti:
Comme un deluvio, chi ven zù abrivaoù
Ri Arabi, a gambe, arrivan comme scenti.
Fuzzan ri Franchi, e meñan l'arrugaoù;
E lô ghe sátan drento læsti e attenti.
Rompan ri parapêti, e re trincere
De crudeltæ, e d'orrô dan prœuve vere.

25
Porta ro Re sciù l'elmo orrido e grande
Serpente, che in ciù giri o s'attortiggia:
Sciù re sampe o se posa, e ri are o spande,
Ra côa in arco o ceiga, e s'assottiggia.
Pâ che træ lengue o l'aggie, e fœura o mande
D'in bocca scciumma neigra, ch'o rosiggia.
E mentre ra battaggia ciù s'infiamma
Da re narixe o bœutta e fœugo e sciamma.

[p. 122 modifica]

26
In tâ manera o se ne ven avanti
Con st'ariassa ro perfido Soldan:
O fà terrô, comme a ri naveganti
Ro mâ, in borasca se scrovindo van.
Gran parte fuzzan via tutti tremanti;
Atri ciù bravi piggian ri arme in man:
Ro gazabuggio cresce, e se confonde
Con ro perigo, e non se sà ben donde.

27
Fra quelli che mostron ro cœu ciù franco,
Latin, nasciûo de Romma intr'a campagna
Ommo, che da i strapassi o non è stanco,
Nè ri anni adosso g'han lascioù magagna,
Çinque figgiœu, ghe stavan a ro fianco,
C'han fæto de sta guerra ra campagna;
Ni gh'è nisciun, chi segge testa garba,
E sì non han ancora peì de barba.

28
Añimæ de so poære dall'exempio
Han sæ de sangue cose da non dî:
Lê ghe dixe: non veî l'infame, e l'empio
Con chi fuzze, de gusto insuperbî?
Alon! sâtæghe adosso, fæne scempio,
Fæ dri nostri vendetta con ardî;
Che besœugna per fâçe grand'onô,
Dâ uña prœuva tamagna de valô.

29
Comme ra Lionessa a ri figgiœu,
Che apeña se pœu dî, che son nasciûi,
Per fâghe cresce in corpo ro so cœu,
Sì ben han ri ongie, e i denti ancon menûi,
A ri condûe a ro bosco, e lì dappœu
A gh'imbeìve penscêi ri ciù crûi,
Pâ che a ghe digghe: eive là ro Cacciaoù,
Da voî vorreiva veìro aoura sbranaoù.

30
Con ri çinque figgiœu ro poære unîo,
Investan a capriçio Soliman,
E per veî de redûro a mâ partîo,
Con re lançe a ra vitta za ghe stan;
Ma ro figgio maggiô ciù dri átri ardîo
L'asta o lascia, e a ra sciabla o mette man:
Per veî (ma za ro Turco se n'è accorto)
De fâghe cazze ro cavallo morto.

31
Ma giusto comme ro scœuggio campaña,
Che o lascia pù, che tiren lampi e troin
O che sciuscie lebeccio o tramontaña,
O non temme dro mâ ri cavalloin;
Così a sto Turco fiero, a sta casaña
Ri aste, e ri ferri ghe poæran steccoin;
E a quello, chi ghe froscia ro cavallo
Ra testa o gh'arve intr'o mêgio dro stallo.

32
Aramante a ro fræ, chi s'abbandoña
O ghe porze ro braçço, e ro sosten.
Con questa sò pietæ goffa e mincioña,
Ra mæxima desgrazia a lê ghe ven:
Ro Turco uña sciablâ, ma sagradoña
Sciù ro braçço o ghe tira così ben,
Che mœure l'un e l'atro zù a bordosso
L'urtimo bâgio o te ghe tira adosso.

[p. 123 modifica]

33
A Sabin, chi l'andava tessegando
L'asta in pessetti, o ghe ra fe' sâtâ,
E da ro sò cavallo sampettando
O ro feççe dro tutto pestassâ.
Questo povero Zôve sospirando
L'urtima o fu costreito de tirâ;
E me dixan per cosa çerta e vera,
Che o morisse, ma poco vorentera.

34
Restavan vivi Pico, e Lorenzin,
Dro poære desgraziaoù parto binello,
Tanto pareggi; che amixi e vexin
S'ingannavan mirando o questo o quello.
Diversa da ro nasce fu ra fin
De sti doî de valô cæro modello;
Perchè a Pico, o ghe trà ra testa netta,
L'atro comme un salamme o se l'affetta.

35
Ro Poære, ah non ciù poære! ingrata sorte,
Che de tanti figgiœu ro rende privo!
O mira in çinque morti ra sò morte,
E l'ærboro sò estinto, e non ciù vivo.
Comme moæ intr'a vegezza ælo si forte,
E respìra, piggiando ancon l'asbrivo
D'andâ a combatte? forsi o non ha visto
Ro maxello che fe ro Turco tristo.

36
A ri œuggi sò, quella gran desfortuña
In parte ghe crovì, ra nœutte scura.
Basta ch'o faççe sangue, a l'è tutt'uña
De lasciâghe ro cœurio, o non se cura
Dro só mæsmo o non ha cura nisciuña
E quello dro nemigo o piggia a usura.
O l'è sì fœu de lê che non seì dî
S'o l'ha vœuggia d'uçidde, o de morì.

37
Ma o crîa a ro nemigo: e questa man
A sarà dunque tanto desgraziâ,
Che non posse un pittin, fede de can,
Contra de mi in axaoù fâte sâtâ?
O taxe, e te ghe tira un sorveman
Che ciastre, e maggie in aria o fa sgorâ;
E intr'un fianco o ghe fa uña ciaga grande
Si che ro sangue n'esce, e in terra o spande.

38
A sto crîo, a sto corpo o se ghe gira
Ro Turco tutto furia indiavoraoù,
E con ra spâ te gh'arve lì de tira
L'armatura, e ro scuddo, ch'è fasciaoù
Sette votte de cœurio; e poi l'amira
Giusto intr'o pin dra pansa o g'ha piggiaoù,
Che infiraoù, vomitando, zù o trabocca,
Sangue da ra ferîa, e da ra bocca.

39
Comme d'Erxo o de Pin robusta cianta
Chi non temme dri venti orrida guerra;
Se un brutto scigoron poi ra desccianta,
Ri ærbori ch'en vexin se tira a terra.
Così o fá lê, che ra so furia è tanta
Co[sic] fa cazze ciù d'un dond'o s'afferra.
Ben cæra e degna fin d'ommo si forte
Morindo lê, co tire dri atri a morte.

[p. 124 modifica]

40
Ro Soldan mentre l'odio o và sfogando
Co uña raggia mastiña, ma da chen,
Ri Arabi un grosso guasto van façando,
Ch'han piggiaoù pê adosso a ri Crestien.
L'Ingreise Enrigo o mœure tartaggiando,
Ro Bavaro Oliferno da re moen
De Dragutte, e Ferippo Ariadeno
E Gilberto nasciûi in sciû ro Reno.

41
Albazar co uña mazza o sciacca Ernesto,
Engerian è ammazaoù da l'Argazello.
Ma chi contâ pœu quello moddo e questo
De morte, e ro terribile maxello?
Da i primmi crîi Gofredo presto presto
S'era adesciaoù, e o stava œuggio a penello
Con dra gran gente, za dro tutto armaoù;
A quella votta o s'era incaminaoù.

42
Lê che doppo ri crîi aveiva inteiza
Ra bæga za inça, e dre trombe ri soin
O pensò ben che quarche gran sorpreiza
De quell'Arabi a foisse pellendoin.
Che publica ra nœuva s'era reiza
Ch'eran lì rondezando sti ladroin;
Ma o non creiva sì audaçe sta canaggia
De sfiâro de nœutte a ra bataggia.

43
E mentre o s'incamiña, fortemente
Arme, o sente criâ da l'atro laoù,
E un barbottâ in Turchesco bruttamente
Chi pareiva de Darsena1 un mescciaoù.
Quest'è Clorinda, che dro Ræ ra gente
Porta, e Argante con lê gh'è accompagnaoù.
Gofredo allora a Guelfo in questo ton
O ghe parla con dâghe l'instruzion.

44
Senti sto gazabuggio in quella parte
Fra ra montagna, e ra çittæ chi ven?
Besœugna con valô, giudiçio & arte
Che i nemixi ti vagghi a mette in fren.
Và dunque, e dra mæ gente piggia parte,
E fa da bravo quello che conven;
Che mi con ri âtri vœuggio andâ fra tanto
A fâghe fronte là da l'âtro canto.

45
Così concruso, ra mæsma fortuña
Ri ghîa, ma van per diverso sentê:
Guelfo verso monte: e onde nisciuña
Ri Arabi han ressistenza mæsmo lè
Gofredo s'incamiña: e lì o raduña
De man in man gente a cavallo e a pê;
Si che o l'arriva coraggioso e forte
Donde ro Turco semenava morte.

46
Comme sciortindo da ra sò sorgente
Ro Pò non impe ra so streita sponda;
Ma quanto manco a quella o l'è da rente
O va ingrosciando, e de grand'ægue abonda:
Rotti poi ri confin, sì fortemente
O s'inscia, e con perigo i campi inonda;
Pœuscia o sbocca intr'l'Adria, e li ve pâ
Ch'o porte guerra, e non tributo in Mâ.

[p. 125 modifica]

47
Dond'o scorze ra gente chi fuzziva
O ghe corre ben presto, e ghe menassa:
A ro Poistæ questa sì chi è da scrive,
(O ghe dixe) miræ chi ve spegassa?
Un sciammo de canaggia, che de vive
L'è indegna, e chi ve tira in l'âtra façça:
Fæ mezo giro a drîta sciù doî pê
Che a ve vorterà presto ro derrê.

48
In questo dî spronando ro cavallo
Là donde Soliman fava machetto:
Se vôze, e pâ ch'o digghe aoura t'astallo,
E intr'o mêzo dra gente a marteletto
Spoincia, picca, repicca a pin, in fallo;
Con ra spâ o se fa stradda e largo letto.
Sotte sorva buttando in ogni laoù
Arme, gente, cavalli, e o fa un stuffaoù.

49
Ro Soldan chi s'è accorto dra borrasca
Chi s'avexiña, e chi ghe cazze adosso
Giusto comme a sâtâ de palo in frasca
Sciù ri morti o passeggia zù a bordosso.
O non fuzze, ma forte lì o s'incasca
In aria de dâ corpi a spartilosso.
Doe brave teste ra fortuña mœuve
Da cà de Dio a dâ de lô gren prœuve.

50
Contra virtù ra raggia e ro venin
Combatte, e d'Asia ra gran lite pende:
Giran re spoæ, che poæran un morin,
Ra zuffa è fiera e sempre ciù a s'aççende.
Seguin cose che n'han fondo ne fin,
E quella neigra nœutte re comprende:
Cose degne de Sô de mêzo giorno
E che a veire ghe foise un mondo intorno.

51
Ro poppolo Crestian ghe corre apprœuo
De man in man ciù coragioso e forte,
E a ro Soldan se fa d'intorno un rœuo
De gente chi beffezza infin ra morte.
Se ro Turco non manda un corpo a vœuo,
Non creì che ro Crestian questo soporte
De chì, de là se mœure: e picca e sciacca,
Che per dâ e per piggiá g'han doggia stacca.

52
Come con forza eguale a contrastâ
Ri venti Mêzo-giorno e Tramontaña
Stan quarche votta, ni ro çê o ro mâ
Vœun çedde, e ognun se mette in boriaña,
Così ni ceigâ chì, ni là molâ
Se vœu, chì in questa brutta beschissaña
Ognun manezza l'arma, e testa cœutta,
E se un avanza, l'âtro ro rebœutta.

53
Nespore non se monda in l'âtra parte,
Donde a sciammi ghe son ri combattenti,
Nuvore de diavi fan re carte
In aria scorrattando come scenti
In agiutto dri Turchi; ne se parte
Nisciun da lœugo: ognun ra ten a i denti:
E Argante chi ha ro fœugo intr'o gippon
O l'aççende d'infærno ro tisson.

[p. 126 modifica]

54
O misse confuxion da l'âtro laoù
Re guardie, e o sâtò drento int're trincere:
De braççe, gambe, e teste o fè un mescciaoù,
Che a contâre no poæran cose vere.
E zà a re primme tende o l'è arrivaoù
Con dra gran gente sotto e sò bandere.
E lì a tocco e non tocco seguitava
Clorinda, che dro sò non ghe lasciava.

55
Zà stavan per fuzî ri Crestien
Quando capitò Guelfo in congiontura
Con ra sò gente: e se menò re moen,
Piggion re cose diversa figura.
Ma ra lite in baranço ancon se ten
E chì e là rossezza ra cianura.
Quando da ro sò Trono onnipotente
Ro Ræ dro çê a sta cosa o dè un pô mente.

56
O sezeiva là donde e bon e giusto
A tutto o dà ra lezze, e in concruxion
Non solo a ri confin dro mondo angusto,
Ma fin donde non và senso o raxon.
E dell'eternitæ in ro trono augusto
Con treì lummi o luxìa, che un lumme son,
E o ten sotto ri pê Fato, e Natura
Sò ministri, e ro moto, e chi o mezura,

57
Ro lœugo, e quella, che (comme o comanda)
Ra gloria de sto mondo l'oro i regni
In pûra, in fumme sotte sorve o manda
Con fáse fresco de ri nostri sdegni.
Tutti a questo gran Trono fan ghirlanda,
Chi abarluga de luxe anche i ciù degni:
Miggære de mirioin son ri beati,
Che intorno gh'en, ciù bassi, e poi ciù ati.

58
A ra santa e beata melodia
Dro pareizo rebomban re contræ:
Iddio da ra ciù âta Gerarchia
Michê o ciamma un dri bravi generæ,
E ghe dixe: sta a veì come s'azzîa
Contro ri mæ fedeli battezæ
Ra canaggia d'inferno; e d'intr'o fondo
Dre sò peñe a vorræ inversâ ro mondo.

59
Và, digghe tì, che ro Negiâ fa nêge,2
Che ra guerra a i guerrê solo conven,
Che n'occorre che in çê lê ciù se spêge,
Ni che in terra a semeñe ciù velen.
Ch'a torne a re sò brutte cattapêge3
In sempiterno priva d'ogni ben,
E che lì a se roziggie sempre urlando
Con tutti ri dannæ: così comando.

60
O taxe: e chì l'Arcangero Michê
A ri sò pê o se bœutta reverente;
Pœuscia ro svœuro o piggia sì legê;
Che a poreìro descrive non gh'è mente.
O passa fœugo e luxe, urtimi çê,
Donde i Beati stan allegramente,
E quello chi è ciamaoù poi crestallin,
E quell'âtro de stelle a lê vexin.

[p. 127 modifica]

61
Ri doî contrarj poi, passando avanti,
O vidde barba Giove, e Saturnon
Con ri âtre stelle, che ciamemmo erranti,
E tutte quelle assì, che non ro son.
Pœuscia o passò da ri campi brillanti
Zù onde ciœue, lampezza, e fa ro tron,
Donde ro mondo pin de guai, de risce
Mille votte o renœuva, e se finisce.

62
Sbattendo in aria quelle ciumme etærne,
Ra neigra nœutte comme ro carbon,
A se scciæriva, (âtro che de lantærne)
Intr'o passâ l'angelico Garzon.
Comme ro Sô intr'e nuvore se scærne
Quando l'Ærco balen o l'è in façon;
O comme sciù d'in çê pâ che uña stella
Cazze, e faççe ver noî ra tombarella.

63
Arrivaoù donde questo gran tizzon
D'Infærno ri Paghen añima e aççende,
Se cianta in aria, e dàlli dro sponton;
Poi parla in sta manera, e se fa intende:
Dovressi pù saveì, che ro Patron
Dro mondo in tutto, e a tutti o sorvintende,
O feçça vile, añime condannæ,
Superbi intr'a miseria, e desperæ.

64
L'è scrîto in çê, che a quello santo segno
De Sion se spalanchen re mure, e porte;
E voî vorreì fâ testa? e perchè a sdegno
Vorreì tirâve ra celeste corte?
Maledetti andæ zù in ro vostro regno,
Regno de peñe, e de perpetua morte.
E in quella stomagosa catacomba
Cantæ i vostri trionfi a son de tromba.

65
Là incrudelî contro ri delinquenti,
Per tormentâri fæ dre moen, dri pê,
Fra re peñe e ri spaximi ri denti
Fæghe scroscî. Per lô sordo è ro çê.
Così o ghe disse: e à ri ciù tardi, e lenti,
Spontonæ de nœuv'anni, e ponta pê.
Sicchè cianzando abbandonon re belle
Contræ dra luxe, e dre brillanti stelle.

66
E verso i regni neigri a robaton
Andon a affrizze ri añime perdûe.
Non vedde moæ d'autunno ra saxon
A sciammi fâ passaggio tante grue,
Ne tante fœuggie cazze l'Aquilon
Fá, quando e ciante restan belle nûe.
Liberaoù da sta razza mariola
Ro mondo se reparpa, e se consola.

67
Ma non per questo s'avvilisce Argante,
Che dro pêto, e dro cœu o ghe n'ha da vende;
E benchè abbandonaoù lì in quell'instante
Da ra Furia, che ciù non ro defende,
Con ra spâ o se fa stradda, menaççante
Donde ra truppa ciù stolta se stende,
E lì ziffe, e lì zaffe, e ponte e taggi,
A reo grendi e picin ne fa retaggi.

[p. 128 modifica]

68
Clorinda a quello a l'è sempre vexiña,
E dro sò a non ghe vœu ninte lasciâ.
A Berlengê ra spada intr'a tettiña
A te ghe ficca, e ghe ra fa passâ
Fin int'ro fî dra scheña, e addio battiña,
Non gh'è ciù lœugo a poeìghera mêgâ.
A taggia a Albin poi ra canâ dro riso
E a Gallo a ghe fa un sette sciù ro viso.

69
Ro pugno de Gernê chi l'ha ferìa
D'un colpo a manda in terra sciù ro cian;
Si che streita a ra sciabla e ben unîa,
Mêza viva se vedde ancon ra man.
Così ra côa dra Grigora spartîa,
D'unîse a ro sò resto a tenta in van:
In sto moddo a ro lascia mâtrattaoù,
Poi contro Achille a se ne và in axaoù.

70
Tra capp'e collo un taggio a gh'allivella,
E te ghe porta via netta ra testa:
Ro tronco corpo se manten in sella,
E ra faccia int'ra povere se pesta.
Ro cavallo chi fa ra venturella
Con çento giri, a ra fin pœu o s'arresta:
Ne sentindo ciù brilla o va a bordosso,
Tirando câsci, o se ro trà d'adosso.

71
Mentre così questa brava Guerrera
Re squaddre dri Crestien mette a partîo,
Non ha invidia de lê Gildippe altera
Che a fa strage dri Turchi, poffardîo.
Son tra lô legno e legno (quest'è vera)
Ma tutte doe d'un stœumego compîo,
Ni chì gh'è taggio a poreì fâ filecche
A lœugo, e tempo faran l'hicche e l'hecche.

72
Sicchè uña spoincia, e investe da sta parte,
L'âtra spremme de là per fâse stradda,
Ma Guelfo chi vœu fâ lê ascì re carte
Contra Clorinda ro sò ferro instradda;
E uña sciablâ o ghe tira, ma con arte:
Pœu intr'un fianco o ra ponze d'inquartadda
L'âtra, ben presto dà botta e risposta,
E ghe fà uña ferîa tra costa e costa.

73
Guelfo ghe resegonda uña sciablá,
E a caxo passa Osmida Palestin,
A ro quæ tocca ra benefiçiâ,
Ch'a ghe sparte in doe scciappe l'elmo fin,
Ma intorno a Guelfo se gh'è radunâ
Dra sò gente, cavalli, e fantaçin.
Da l'âtra parte ancora dri nemixi
Cresce ra mesccia, e afiran ri barbixi.

74
L'alba intanto de rœuse a se vestiva,
E dro çê a s'avançava a ro barcon.
In mêzo a sti sciaratti se n'usciva,
Ro feroçe Argillan d'intr'a prexon:
E d'un giacco a ra mêgio o se croviva,
Ch'o trovò lì per caxo, o brutto o bon;
Per emendâ o vegnîa re ciampanelle
Za fæte, con dre prœuve eroiche, e belle.

[p. 129 modifica]

75
Comme un moscio cavallo, che intr'a stalla
Solo all'uso dra guerra è destinaoù,
S'o fuzze, o l'ha fortuña chi l'astalla:
Dri pê o non tocca terra sciû ro praoù,
Ra cioma ghe sbattuggia sciû ra spalla,
Ra côa in ærco, e ben drîto incolaoù.
Dre zampe pâ ch'o faççe dri corzetti,
O tira câsci, (e con respetto) petti.

76
Tale, e quale me pâ che sæ Argillan,
Chi ven zù tutto furia sgambettando:
Læsto sciù ri scarpin, pronto de man,
Che appeña dri pê terra o và toccando:
E arrivaoù donde ri nemixi stan,
Senza soggetto, i fæti sò faççando.
Chi ve fa tanto ardîi, feçça dro mondo,
In âta voxe o cria, birbi de fondo?

77
Voî, che per sto mestê non seì nasciûi
Nê in dosso ei mai portaoù scuddo o armadura,
Ma che sempre descâsi, e mêzi nûi,
Tiræ botte all'orbetto, e a ra ventura:
Solo de nœutte fæ da bravaççûi,
E int'ra nœutte ciù neigra, e all'ombra scura?
Aora che a fuzze, chi ve darà aggiutto?
Armæve: e fæ dro cœu: che o ghe vœu tutto.

78
Così parlando, un taggio de squarçiña
Ad Algazello o dè intr'o canorêzo
Che ra risposta, chi era lì vexiña,
D'in gora a uscì squæxi spartîa int'ro mêzo:
Ra vista o perde, e l'añima tapiña
Con ro diavo a và a provâ de pêzo;
E spirando boccûo, ra scimiterra
O roziggia, e o se rumma zù per terra.

79
Pœuscia per varj caxi Saladin,
Muleasse o l'amazza, & Agricarte;
E a l'Aldiazel, chi gh'era lì vexin
D'un corpo o te l'infîa da parte a parte
Ro stœumego o pertusa ad Ariadin,
E l'ammuggia intr'un canto all'âtra parte,
Con dighe dri desprexi: a re pontose
Parolle intr'o morî così o rispose.

80
Seggi ti chi se sæ: de questa morte
Ti non te ne daræ gran tempo vanto:
Ra mæsma fin t'âspeta; e uña ciù forte
Man te destenderà da st'âtro canto.
Argillan se ne rîe; e dra mæ sorte
Cure ro çê, o ghe dixe: ti va intanto
A êsse pasto dri Chen, dri Crovi, e oxelli;
Poi ro calpesta, e o te ne fa strepelli.

81
Un paggio dro Soldan mesccio era in quella
Gran turba de lançanti e frecciadoî,
Dro quæ ra faccia molexiña e bella
Ra barba non crovîa dre primme scioî:
Doî œuggi furbi, e ognun ve pâ uña stella,
Perle e rœuse re stisse de suoî.
Quell'aria brusca, in quella zovenetta
Cêra, e tutto ghe fava dra graçietta.

[p. 130 modifica]

82
O cavarca un superbo cavallin,
Chi fa cose (per bestia) da stupî,
Gianco comme ra neive, e l'armellin,
E in tutto bravo quanto se pœu dî.
O và armaoù de zagaggia, e un sciablottin,
Arma da fâ travaggio a ponta e fî,
E con pompa turchesca per decoro
O l'è tutto guarnîo d'argento e d'oro.

83
Mentre quello Garzon, chi ha vœuggia matta
D'acquistâse dra gloria e dell'onô,
Faççando danni int're file o scoratta,
Nisciun fa caxo de sto bello astô.
Argillan chi ro vedde zù o s'asquatta,
Piggia ro tempo, e senza fâ forô
Ro cavallo de sotta o te gh'amassa,
Pronto o ghe sâta adosso, e ro pestassa.

84
E a quella bella cêra de pregâ
In atto, e chi non piggia âtre defeize,
O tira sto crudele uña sciablâ,
Che ra mæsma natura se n'offeize.
Ra sciabla chi pareìva desvœuggiâ
De fâghe danno, in ciatto a se desteize:
Ma questo desperaoù ghe resegonda
E ro collo intr'o mêzo o gh'arionda.

85
Soliman, che de lì poca distanza
Da Gofreddo in battaggia è trattegnûo;
Lascia ra zuffa, e inverso là o s'avanza,
Dro paggin ro perigo conosciûo.
O se fa stradda, ma con arroganza
Per vendicâ senza pietæ da crûo
Ro sò caro Lesbin, ch'o vedde morto
Comme uña bella sciô taggiâ int're l'orto.

86
E in atto così caro ri tremanti
Oeuggi, e ch'o s'abbandoña attento o mira,
E quella pallidezza, che à ri astanti
De morte uña pietæ si douçe spira,
Ro cœu chi era de marmaro un pô avanti
In lagrime o se struzze, e ne sospira.
E per cose aoura cianze Soliman?
Lezzeì ro Tasso chi è in Napolitan.

87
Ma comme o vedde ra nemiga spâ
Fumante ancon dro sangue zovenetto,
O se sente de raggia infuriâ,
E re lagrime o sciuga per respetto:
Sorve Argillan o và, e uña tarozâ
O ghe dà, con spartîghe e scuddo, e elmetto,
E ra testa, e ra gôra. Colpo degno
De Soliman figgio dro fiero sdegno!

88
Non contento de questo, doppo morto
O smonta da cavallo zù per terra.
Comme ro can, che dra sasciâ o s'è acorto
Con ri denti ro sascio adenta, e afferra
Così a ro so dorô o çerca conforto
Con fâghe dopo morte ancon ra guerra.
Ro Generâ frattanto dri Crestien
O và faççando ri sò fæti ben.

[p. 131 modifica]

89
Mille Turchi eran lì, che de lorighe
Da ra testa a ri pê stavan coværti,
Avæn ri elmi, e ri scuddi a re fadighe
Rotti; de gran coraggio in tutto espærti.
Questi foin zà de re milizie antighe
De Soliman. Con lê pe ri desærti
D'Arabia andon quando o l'era in fortuña;
E aoura costanti in ra sò desfortuña.

90
Questi avæn fæto un battaggion quadraoù,
E nisciun de combatte era mai stanco.
Gh'intra Gofredo, e in faccia o l'ha frixaoù
Corcutte; e a Rosten o pertuza un fianco:
A Selin testa netta o gh'a tagiaoù,
A Rosseno ro braçço drîto e manco.
No ghe son soli, ma in tante manere
Morti e ferîi o ne fa dre rastelere.

91
Mentre così ra gente Saraxiña
O batte, e ro sò impeto o sosten,
E che o vedde che ninte a non decliña,
Ma da brava, e da forte a reze ben:
Un nuveron de pôvere vexiña
Se væ che dra gran gente drento a ten.
E de fæto, dre arme a buttò un lampo,
Che dri nemixi o spaventò ro campo.

92
Son çinquanta Guerrê, che in sccetto argento
Han per insegna ra purpurea croxe.
Ghe vorræ çento bocche, e lengue çento,
Veña de ferro, e d'açâ fin ra voxe
Ro numero a spiegâ in quello momento,
Che mandon questi Eroi presto a ra foxe.
Cazze l'Arabo vile, e ghe resiste
Ro Turco; ma o ghe resta pœu int're piste.

93
Ro spavento, l'orrô, ra crudeltæ
In varj moddi intorno van girando
Vinçitriçe ra morte pe re stræ
Corre, e ro sangue un fiumme và faççando.
Con parte dre sò truppe reservæ
Fœu dra porta ro Ræ, questo pensando,
S'era condûto; e là de sciù l'artura
L'affare dubbio o veìva a ra cianura.

94
Ma vista ra sò gente in rotta andâ
O fa toccá ben presto ro rapello,
Per messi o manda ciù d'un'ambasciâ
Ad Argante, a Clorinda: e questa e quello
Recusón de voreise retirâ,
Imbriæghi de sangue e de maxello.
Ma besœugnò ben çedde sciù ra fin,
E accostâse dre mure a ri confin.

95
Ma chi mai pœu dâ lezze a ro timô
Quando da ra viltæ l'è accompagnaoù?
Tutta ra truppa è in fuga, e ro terrô
Gh'intra, e fa che ognun reste dezarmaoù:
A s'instradda onde và sotta ro Sô:
A mêzo dì un vallon gh'è situaoù
Fra ra çittæ e ro campo, e lì scappando
Ver re mure, ra pûa va annuverando.

[p. 132 modifica]

96
Mentre cârando van preçipitosi
De lô gran strage fan ri Crestien.
Ma int'ra montâ restan coværti e ascosi,
E ro Tiranno in aggiutto ghe ven.
Guelfo non vœu che in siti svantaggiosi
L'armâ s'espoñe, e in brilla o me ra ten.
Ro Ræ re truppæ sò o recœugge e serra
Non poco avanço d'infeliçe guerra.

97
Quanto mai forza umana ro Soldan
Pœu fâ o l'ha fæto: stanco ciù o non pœu:
Ro sangue e ro suô scorrindo van
A roggi, e o prœuva un palpitâ de cœu.
Per manezâ ra sciabla, e braçço, e man
Non han ciù forza e un’amoraoù ghe vœu,
Per fâghe sciù ra mœura un pô de fî,
Che ciù a non taggia un'agoggiâ de fî.

98
Sentindose in sto moddo indebolîo
Co uña man sciù ra fronte o sta dubbioso
De pertuzâse, e rendese sfinîo
Perchè nisciun de colpo sì glorioso
Se vante: o pù attacâse a ro partîo
De fuzzî pr'un strazetto, caoto ascoso.
Vinçe, o disse, ro Fato, e questa mæ
Fuga un trofêo dra sò vittoria sæ.

99
Che vedde re mæ spalle ro nemigo,
Ch'o beffezze ro nostro esilio indegno;
Tornerò in arme, e ro mæsm'odio antigo
Turberà ra sò paxe, e ro sò regno.
Non vœuggio çedde. Sempre de st'intrigo
Memoria averò eterna, eterno sdegno.
Crûo ver lô sarò sempre in ogni lœugo,
E in çenere averò sempre dro fœugo.


FIN DRO IX. CANTO.



Note

  1. Arsenale delle Galee, ove stanno gli Schiavi.
  2. Ognun fa il suo mestiere.
  3. Case orride.