Poesias (T. Maurizio 1913)

Tommaso Maurizio

1913 Indice:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, XI.djvu Poesias Intestazione 27 febbraio 2016 25% Da definire


[p. 149 modifica]la si prumessa: Tü ingiarà di te veil in päsc e tü sarà sataraa ben veil. E sü la fossa ca quatta quel ch’era mortale um ringrazia Iddio c’ l’ha datg ün bun palz el corp stancal. E sur tüt um ringrazia Iddio par al palz da la sanda cal reista el popal d’Iddio e ca la si grazia l’ha cunservaa in ceil par tütg quij cal ciärcan sincerament e da cor.

Vualtar perǒ cu fatgé cordolio, nualtar cum soffre e cum cumbatt, nualtar cum crê ca Iddio l’abbia panzeir da päsc e mia catif par nò är incur ca num see bun da cumprendar lan si sträda e i see cunsei, la si vuluntà ca la sea, incusa ca la sea, l’é pür buna e i see panzeir l’è panzeir da päsc e mia da mäl. Ma nò cum sè clamaa fij d’Iddio num ha gner da veir panzeir catif, ma da päsc verz tüt la gent! Cum sea amic sinceir da la päsc, cum ass l’appropria e cum la promöiva! Guära e la guära e e tüt quel ca dastürba la päsc tra l’umanità par ca la vuluntà di Dio la sea fatgia in terra tancu in ceil e cai sea päsc in terra e benevulenza inverz tüt la gent.

Amen.



TOMMASO MAURIZIO.

Poesias.


La Patria.


Cognosciat tü quel païset,
Guarni da tantgi ornament
Ed abità cun gran rispet
Da tanta cera, brava gent?
5 Quei cer païs, um al cognosc
E con superbia’ m disc, c’ l è nos!

Quij popol, ca l’han abità
Da bieran centinera d’ann,
Cun gran curagi cunservà
10 Da tantgi pricual, tantgi dann,
I nos bun vegl, in verità,
As l’han lascià in’ redità.

As l’han lascià in’ redità,
Incur c’armeda da furest,
15 Per massacrèr la libertà,

Addoss ai gnivan d’Ost e Vest;
Ed i nos bap, ca i han vanciü,
Quij as l’han datg e mantagnü.

I veivan tüt sacrificà,
20 Per cunservèr la libertà;
I’ s veivan tütg insanguinà,
Per liberèr la patria.
Innur’ cun generosità
I’ s l’han datg schiet in’ redità.

25 Conosciat tü quel päiset,
Guarni da tantgi ornament
Ed abità cun gran rispet
Da tanta cera, brava gent?
Um al cognosc, quel païs cer:
La Rezia l’è, c’um vol amèr!

[p. 150 modifica]

Risurscita da Nossa Dona.


Circ’immez la val Bargaja
Tra Surport’e Porta Sott,
Surcarga cun gran muraia,
As innalza sü un mott.

5L’è sün som da quella motta
Cun campana e campanil
La baselga tütta rotta
Pleng’ad serp, ciquetta gril.

Ogni volta ca suneva
10La campana giò di mür,
Qualti diaval pizcanteva
Al baron de Castalmür.

Turmantá dla marivea
As rampira ven sün som

15E lô’i disc per la si pea
La campana al se nom.

Di me veil füss sta cunträda?
I me veil chilò èn statg?!
E nagiün ’l ha rinoväda?
20 Gran vargongia di voss fatg!!

Pochet drè da quella rabbia
Tancu’ n mort riscuscitá
Da quij brüt arment la cabbia
Un bel tempio e davantä.

25 E d’innura la campana
Tant ringrazia’ l se patrun
Ca la sugna in campagna
Grand barun, barun, ba — run.


La distruziun di Casavice da Visavran 1872.


Giubilá la nova lieta
Cun la vusc e cun la ment,
Cun campana, corn, trombetta,
Cun zampoin e mazzament;
5 Ca lan scandalusa ganda
Finalmente tön da Canda.

Monument da la miseria,
Misra amministraziung,
Da puntigli in materia
10 Da pusess e divisiun. . . .
J’en gni egar marc infigna
Spüran tancu lan latrigna.

As ha giü da veir pazienza
Quasi cinch generaziun,
15 Per ca möva l’attinenza
E la fissa stinaziun,
E risalta ad evidenza
Al nagot d’interessenza.

Mentre ch’i proprietari
20 An tagnivan stain da quint,
Da sti scandal — lüminari

Tgävra norza per instint.
As servivan d’üna tagna,
Ei ornevan cun caglagna.

25 Issa ca la lieta nova
Corr per tgäsa rallegrand,
Dappertütt ün eco trova,
Cu num reista tutuband,
Cum dasmenca quel’ustigna,
30 Cum an sbriga la ruigna.

D’ogni mez cum as an serva,
Tütt lan forza dean ent,
Gent e besctg senza riserva,
El concorz di element;
35 Nagiün zeida mai infigna
Ch’en splaneda lan ruigna.

Gent palá e det la carga,
Caval tira mül purtá,
Scorna tor, lan preida sclarga,
40 Serna scheva, gai sgraffá,
Boffa vent, rabbius scurenta
Plöiva sgüra, sul scügenta.

[p. 151 modifica]


Finalment ca risalisca
In unur da Visavran
45O’ na bela plazza lisca,

O ün ort da tulipan,
O plasceival edifizi . . .
Ma brich opra da caprizzi.

Canzunetta sün la fiesta da vanciun in memoria dla partiziun dla Muligna.


Incur’ cla borza era flappa
I das bögn ma eran teis
Sci ’s maneva begn la flappa
Ma nus sullever ’al peis.

5 Bast’incusa el’indatgia
Is han tütgi mess e rotc
E incusa ela statgia
J’an vandü! vandü i sping in botz.

O Signori! as cradeiva
10 Ca vandü ca fussi sgratt
Sumanzass la bela feira
E ca tütt al reist füss scatt;

Ma i grop s’en gni el petgan
Grop, ca nus spatgeva gnanc
15 E sa alter as an spetgan
Sci’ cavei as vegnan blanc.

As cradeiva la muligna
Da partir scu’ n mascarpel
E cla füss na grand muscigna
20 E ca no m’en fess na pell,

Ma le statga’ na magnocca,
Cunsümeda preist di ratt
E per differentan bocca
Un baccun indelicat.

25Ragordaff da quella gera
Da lan musna da qui sass
Inframez flachin da tera
Lor’ cas mazürev’i pass.

Ragordaff da quelan riga
30 Dretga storta, di passung
C’al driang servivan miga
Es randeivan cunfusciung.

Ragordaff da tantgi prezzi
Cas a fatg e di cumpart
35 Quasi quasi in disprezzi
C’as qualifican tastard.

Ragordaff ma u travasass
Mettla mettla iss davent
Um sa nova da stan cassa
40 Um cagnosc perfettament.

Grazia Dio lè scüneda
E chilo dispost um sè
E per der na grand sgnatteda
E poi beivar al caffè.

45 Sci mangiamo e beviamo
Dre al senso d’ l’uraziun
Tutto quello che abbiamo
S’un la feista da vanciung.


Al pradair da fegn dal 1865.

„Al bel sagher!“mettand la falc in reglua
Discaminand invers i bun praett
„In viva gloria la natüra’ s speglua,
Florida tütta, ent al ceil blavett.
5 E mormorand daspaira lan auetta,
Cantant, as sega frisca lan erbetta.

[p. 152 modifica]

Qui bei canvâ, ca peran na ghirlanda
E spander vegnan lan matan riand
Purtand insemal’ na cavagna granda
10 Cun pang e vin ed altar rinfrescant;
Sün ün plümatc da erba mulascigna,
Bütca dal freisch, as fa la si croscligna.

Tal profondá al riva in campagna
E istintif as ferma sün al pra;
15 Macelainalmenti al güza la cumpagna
Eppö schumenza e sagher canva.
„Uey äl disc dre pacan sfulcieda’
„Nut aia forza güz o martelleda?“

„Tü è pür anca quela mi tcäligna
20 Ca sü pei’ munt e ora per qui grüff
In mez i bosch e ent per lan ruigna
Brüsceva l’erba dal pü pessim züff
E issa mo da morder tü indüra
Per am’implanter chilò sün la planüra.

25 Cunfidenzius al guz — el la ragüza
E per brüscer lèvel la ent i mang
Dre’ n fla mument or da la bocca ai mütcza
„Ma Dio Santo quist c’ n tai da cang
As po güzzer, maner, e er cas picca
30 Nus po evant e nus an segha bricca!“

As ferma is per ussarver la lista
Pagia surpreis al gombat sül schilugn.
Amira müt e cun la tceira mista
Lan differenta lô situaziung.
35 E finalmente scudind lan spal’e teista
Murtifica ent i panzeir al reista.

„Ma sangunug! vilò quella motetta
Qui sasc vilo pel solat en fenif,
Vilo quel plang, eppö quela valetta
40 Fagevan mia fegn, ma mott rasdif.
I mott en nüd, al bung ha erba passa
O Dia Dia quel gnirá … ün assa!

[p. 153 modifica]

Infra’ l cumbatt da sforz e vista neira
Ai bat al cor e sforza ricch sügur;
45 Al leiv’al sul cun la plü claira tceira
E spand öileda larga da ardur
Ora das dand tgi ch’in terren s’inniga
Salip, lümega, veispr, muscin, furmiga.

Tgi catca corn sün föa murzigheda
50 Tgi’ n scamac’ salzan spavanta d’ la falc
Milliung furmiga coran fatcandeda
Muscign e veispr nui lascan bricca’ d palz
Intant al vegn cun i fantget di scorta
Cun culaziun la Mama per der forza.

55 „Van, van“al disc e fütg da quista lista
Quist nu nè löch per ricreär ün om
Plü cul sagher um á da veir in vista
Indu cum lasca al bastiam sta ton
Sa tütt lan pezza en da quista razza
60 Sci la mitá cum venda o cum mazza.


Arrondeda


Finalmente lan glavaira
Han speranza da nun esser
Plü squarteda da manaira
Anzi vieplü da crescer
5 Dre la bel’inspiraziung
D’arronder lan puscessiung.

Üna volta si pudeivan
As divider una pezza
In morgett sci i cradeivan
10 Da veir fatg üna prudezza
N’us rasteva ch’ün mantung
Perca, frasca e fichung.

Si ladevan si mondevan
Si sagevan lan sgratetta
15 Sü ’i cunfini is garbüzzevan
E fageivan pö vendetta
L’era üna cunfusciung
Ca fageiva cumpassiung.

Ma la societá odierna
20 Ha bandi l’odiusa sträda
Cun la massima moderna
D’anneziung e d’arrondäda
Ora termal e passung
Tütg i sasc en d’ün patrung.

25 Issa veng al temp c’al megar
Cuntading vá in campagna
El ritorna grass e legar
Ammirand la si cucagna
Sün la bela invenziung
30 Croda preist benediziung.

Viva quij cal meas fondan
Quij cal pre ann’an l’es ebiscan,
Quij ch’in pratca ai secondan
E inscia l’eseguiscan
35 Arrondeda annessiun
Vivan iss in cumuniung.

[p. 154 modifica]

Ragord. La Zaiza.

Al sugna al corn! Al clam’in radunanza.
Lan tgevra or’in guida dal cavrair,
Cun ün sadell bandugnan svelt la stanza
E coran vi la stala i massair
5 E munzan gio in fin c’an vegn appegna
Po sciölger or lan tgevra d’ lan cadegna.
Inscia er al Gian Flurin fageva
Ma incur ’c ’as met e munzer i se zäz
As ha nacort’ cal solat latg mancheva
10 E c’al sadell paseva soma mez.
Usserva pö c’ai manca la si neira
E panzarus fageival brütta ceira.
O corpunun! tgi mai á mo eir seira
Mess ent lan tgevra e nun ha avdü
15 Ca fra la malga manca la mi neira
L’e pür un câ da tütgi cagnoscü!
El al cavrair, sla manca c’ha la colpa
O s’hala smerza cun i oss e polpa?
Quel cazar mat nu tgiüra cun crianza
20 E corrareida senza attenziun
E er qui oman da la suvrastanza
Nu’ i dessan mai’ na seria muniziun.
Ma spetga pür, tant un cu l’altra banda
Am dun motif per seria reprimanda.
25 Cun quist panzeir al catc’i zez in plaza
E pronta lita tacca cul pastur:
Grand visdacaz! tü nun capisc na sdraza
Dal te servizi obblig ed unur,
Da lan mi tgievra manca la mi neira,
30 Jet sbalz dal post sla manca er sta seira.
Ma caro lü, al veda ch’el se sbaglia,
Am fá intort s’el parla in quel tun.
La so cavrüsca gheva dent la malga
L’ho vist’amo dre’ l sun dal campanun
35 Intant ch’andavi sü e giò diffori
Che lè passad’in porta del pretori
L’è forz’ancora fra i carr da posta
O forz ’andada ent de la presun,
O sü pei scali a fregass la costa,

[p. 155 modifica]

40 O’ n spezzacá durmir in quai cantun,
O forza anc’in torr della pretüra
O forza ancá giú in fond della tortüra.
O corpunun incusa c’al rascugna!
E spiega mo la si cumbinaziun,
45 Al mear l’è che cerca’ na schälugna
E guarda dre e fagia attenziun
Sa füssan seng o treppa o indizi
Ca cunfermassan mai al se giüdizi.
Al va el vegn, muni cun la si schäla
50 Investigand la cort per ogni löc,
Sü per la schäla va sulair e säla
Sül spetgatgäsa e in ca dal föc,
Va ent la torr, caglagna freisca trova
E da la neira in fon torr ha prova.
Dre gnit la dona, Giacum, Sovrastante
55 Radolf Baldin, Manistar Giacumett
Er al dutur e l’Hanz Radolf el fante
Intant al Gian Flurin clamer as mett: …
O Zaiza! zaiz! ma bricat vegn rasposta
Ingoscagia al disc la neira è morta!
60 La dona invece ai ha dig dalunga:
Tü nun è gnanca bun da clamär zez
Pö clama piaco, tira e la lunga
O Z — a — i — z — a, Z — a — i — z — a, cun un tun avezz.
(E dre i clam la tgevra bäscla e rogna)
65 La dona disc santi a la marmogna
Iss slunga giö la schäla ca ie possa
Am lascer giö e rubatier al câ.
No guarda beng! di spirat l’è la fossa
Da innocenti! tantgi cundannâ.
70 I fan terrur, sa nu’ si ha’ n memoria
Je scend, ch’ei cagnosc tüg or da l’istoria
Grand ignurant! sal füss sci er la zaiza
Ingoscagieda sün i clam basclass.
Nun att santi cla bäscla cun franchezza
75 Ma la ti teist è düra tancu sass.
Qui spirat bittan soma ent la ti gniücca
Va va pür giò chit drizzan la perrüca
Iss ie sunt gio. Je sent ca la camigna