Pagina:Sextarius Pergami saggio di ricerche metrologiche.djvu/98

98


102. Lupi 2, 409.

103. Pergam. in Bibl. n. 549.

104. Pergam. in Bibl. n. 579.

105. Pergam. in Bibl. n. 439.

106. Lupi 2, 1209.

107. Pergam. in Bibl. n. 629.

108. Stat. an. 1204-48, 13 § 43. Una numerazione più incompleta, ma non meno importante si trova in un atto di investitura del monastero d’Astino del 1280, fattoci conoscere dal prof. Tiraboschi, dove fra l’altre cose l’investito deve retribuire sextarios septem et minam et unum terzarium frumenti (Pergam. in Bibl. n. 1637).

109. Hultsch, Metrolog. p. 95 Nota 27.

110. Catone, de Re Rust., 95: «postea sumito bituminis Tertiarium et sulfuris Quartarium.» Il Tertiarius era anche misura del vino: Laurent. in Amalth. ap. Du Cange s. v. Quartarium: item Quartarius Congii quartam partem continens; Tertiarium, tertiam. Queste misure, tanto dei liquidi, che degli aridi, andarono perdute, come andò perduto il Rasum di Milano, che intorno al 1130 era così definito: Rasum vini, quae sunt tres partes Sextarii (Berold. in Murat. Ant. med. aev. 4 col. 920).

111. Du Cange s. v. da cui prendiamo alcuni esempi, Chron. abbat. Laurishani p. 179: Mensura potus antea Staupus; Carta ap. Christian, Rer. Mogunt, 2 p. 534: in signum fraternitatis Staupum vini et panem album eidem exhibemus; Cod. Cons mss. Irmin. ab. Sangerman. fol. 34 v.: de sinapi plenum Staupum, dove vediamo lo Staupus impiegato anche per gli aridi; Hincmar. Remens. Opusc. 30: bibit quasi dimidium Staupum de vino. Non vi può essere il menomo dubbio che il nostro Stopellus, colla sua forma diminutiva, non sia derivato da questo Staupus, Stopus.

112. Stat. Placent., 6 fol. 67: quelibet villa habeat unum Starium ad minus et unum Stopellum bullatos bulla Comunis: qui Sestarius et Stopellus sint in custodia Consulis illius ville.

113. Rosa, Statuti di Vertova p. 44.

114. Stat. an. 1331, 8 § 49.

115. Stat. an. 1453, 10 § 50.

116. Lo Stopello, essendo la 24ma parte dello Stajo, viene