Pagina:Dizionario della lingua latina - Latino-Italiano - Georges, Calonghi 1896.djvu/247

469 cognoscens cogo 170


soprannominare, Suet. ed a. II) trasl., generic. = nominare, denominare, Justin. 7, 1, §1 e altrove.

cognoscens, entis, partic. agg. (da cognosco),che arriva alla conoscenza di q.c., sui, che si conosce da se stesso, Cornif. rhet. 4, 25.

cognosco, gnovi, gnitum, ère (com e gnosconosco) imparare a conoscere, riconoscere (anche approvare), procacciarsi la conoscenza, conoscere per via dell’esperienza o dei sensi, cominciare a conoscere, osservare, venire a sapere, comprendere, imparare, giungere alla conoscenza, istruirsi, venir istruito su q.c.; al perf. anche sapere, conoscere coi sensi o con la mente per mezzo di veduta, lettura, esperienza, studio, conversazione, I) in gener.: a) coll’acc., sensus ignem cognoscere vere, Lucr.: c. regiones, Caes.: infantem, Suet.: strepitus pedum, Verg.: responsum, Nep.: morem hostium, Sall.: animos omnium facile, Nep.: alqm bene, Cic.: fidem alcjs, Caes.: summam in se voluntatem alcjs, Caes.: jus civile domi, Cic.: coll’abl. da che cosa? corpora tactu, Lucr.: matrem visu, Verg.: alqd experiendo magis quam discendo, Cic.: con per e l’acc., deditio per nuntios cognita, Sall. fr.: homo per se cognitus (= homo navus), Cic. con ab o ex coll’abl. da uno o da q.c., ab alqo haec dicta, Caes.: iter hostium ex perfugis, Sall.: alqm ex litteris alcjs, Cic.: con ab ed ex e l’abl. da q.c., id a Gallicis armis et insignibus, Caes.: alqm sermone ab ipso, Phaedr.: ab ejusdem motu numerorum naturam vimque, Cic.: alcjs adventum ex colore stitus, Caes.: con in e l’abl. in q.c., puerum in ludo: con un secondo acc., come che cosa? c. alqni bonum, Cic.: domos atque villas in urbium modum exaedificatas, Sall.: col genit. o abl. di qualità, imparare a conoscere = sperimentare, conoscere coll’esperienza, alqm magni animi, Caes.: alqm paratissimo animo, Cic. ß) coll’acc. e l’inf. e al pass. col nom. e l’inf., Attici nostri te valde studiosum esse cognovi, Cic.: Metello jam antea experimentis cognitum erat genus Numidarum infidum esse, Sall.: cognitus (conosciuto, colto sul fatto) Iphicli surripuisse boves, Prop.: per exploratores Caesar cognoscit montem a suis teneri, Caes.: ex litteris imperatoris ita esse cognovit, Sall.: ut ab te gratissimus esse cognoscerer, Cic.: e all’abl. assol. (cfr. n° Y), cognito, dopo che si venne a sapere, saputo, cognito vivere Ptolemaeum, Liv.: donde negli Scritt. Seriori, cognito, seguito da quod (che, ecc.), Just. 1, 7, 9 e più spesso Y) seg. da prop. relat.: tandem cognosti, qui siem, Ter.: qualis esset natura montis, qui cognoscerent misit, Caes.: e in abl. assol. (cfr. n° ß), dopo che si venne a sapere, avuta cognizione, Romae nondum cognito qui fuisset exitus in Illyrico, Tac. d) seg. da de e l’abl. = venir a sapere, avere, ricevere notizia di q.c., informarsi, aver informazione, de Bruto, Cic.: de Clodii caede, Caes.: de meo studio... credo te cognoscere ex litteris tuorum, Cic. e) assol.: nobis pleraque digna cognitu obvenere, Tac.: quo res facilior cognitu esset, Cornif. rhet.: facile erit cognitu, Cic. II) partic.: a) discernere, quale espress.gener. anche = riconoscere, et signum et manum suam, Cic.: pecus, Liv.: suas res, sua, Liv.: Cratippum, Cic.: inter ceteras Veturiam, Liv.: alqm facie (all’aspetto), Liv. b) riconoscere davanti al tribunale che uno è una data persona, e quindi attestare, testificare l’identità (che cioè è cittadino romano e ne porta legalmente il nome), Cic. II. Verr. 1, 14 e 5, 72. c) come ἀναγιγνώOxeLv, prender conoscenza di uno scritto, leggere uno scritto, uno scrittore, stuliare, a) generic.: litteras, Cic. e Nep.: librum, Nep.: Servii orationem, Cic.: Demosthenem totum, Cic.: assol., quid tam jucundum cognitu atque auditu, quam etc.? Cic. d) come yiyvúoxetv e nell’ant. testam., conoscere per eufemismo, cioè aver commercio carnale, virum, Ov.: uxoreni alcjs adulterio, Justin.: Postumia stupro cognita, Tac. e) giudic ndo, acquistare 0 cercar di acquistare cognizione in q.c., esaminare, investigare, a) generic.: nam et cognoscendi et ignoscendi dabitur peccati locus, Ter.: e così esaminare e quindi distinguere, discernere, ova, Cic.: numerum tuorum militum, passare in rassegna, Cic. ß) del pubblico di un teatro, rem, Ter.: aequum est vos cognoscere atque ignoscere, si etc., Ter. y) di un avvocato, una causa da sostenere, rem tantam, Cic.: causas diligenter penitusque, Cic. d) di giudici o altro magistrato, istruire un processo, esaminare, tener giudizio, giudicare, pronunziar sentenza, causam o causas, Cic.: de agro Campano, Cic.: de hereditate, Cic.: de eorum postulatis, Caes.: assol., Verres cognoscebat, Cic.: Caesar ut cognosceret, postularunt, Caes. - Forme sincop. dal tema del perf., cognosti, cognostis, cognorin -it, cognoram, cognossem, cognossent, cognoro, cognosse, spesso in Cic. ed a.

cogo, cuegi, coactum, ere (sincop. da coigo, da com e ago), spingere insieme, raccogliere, riunire insieme, I) con uno sforzo qualunque, mettere, cacciare insieme, riunire in un punto, 1) propr.: a) spingendo innanzi, di pastori, pecus, oves, Verg.: pecudes stabulis (nella stalla), Verg. b) radunando, raccogliere, adunare, riunire da ogni parte, publice operas, Cic.: ad judicium omnem suam familiam undique, Caes.: eorum multitudinem in unum, Sall.: turbam ad merces emendas, Hor. Così partic.: a) come t. t. militare, soldati e forze, magnum equitum numerum, Caes.: auxilia undique, Verg.: equites ex Latio et a sociis, Sall.: exercitum in unum locum, radunare, Cic.: omnes copias Brundisium, Pompej. in Cic. ep.: totam Hesperiam sub arma, Verg.: e navi, ingentem vim navium: classem ex Asia, Caes.: naves in Venetiam, Caes. B) come t. t. burocr., radunare, raccogliere, convocare, riunire il Senato, senatum, Cic.: senatum in curiam, Liv.: e un singolo senatore, senatorem, Cic.: al pass., senatus cogitur, Cic. ed a.: e dei senatori, cogi ad senatum o in curiam, Caes. e Liv.: e nel contesto soltanto cogi, p. es., coguntur senatores non pignoribus, sed etc., Cic.: e di un senatore, in senatum acerbe cogi, Cic.: i giudici e sim., judices, Cic.: centumviralem hastam, Suet.: un’adunanza del popolo e sim., concilium, Caes.: concilium Hypatam (ad I.), Liv.: bucina cogebat priscos ad verba Quirites, Prop. c) portando insieme, ammassare, raccogliere, mettere insieme, aurum, Hor.: plura quam satis est, Hor. Così