Pagina:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, X.djvu/333


Pled, fat sül plaz grond da Müstair 305

fingià pader a Stans. Allà sot seis frar, P. Florian, jeva l’istoria ün pa pü bain, uschèa ch’el ha podü glivrar seis stüdis a Cuoira. Allà con tor cumià da seis camerads dischet el — ma be per spass: „Ossa a Diou — camerads! eu vegn a gnir chapuziner.“— Toni, Toni! non far da quels spass, i podess levmaing gnir ernst landerora! — Toni jet a Baden, per chattar a seis frar, il bun P. Florian. Ils paders mainan il stüdient allëer sün santeri ed al mossan allà la fossa da seis frar. Üna bella pezza sa fermet el via sper la fossa, illura sa volgiet el vi’als paders, ils rovond, ch’els piglian sü eir ad el, — eir el, cha ’l vo gnir pader. Ils paders al haun dat üna cutta ed haun fat or d’ün Toni — ün Theodos.

Ossa sa rechattev’el natüralmaing tot in ün’atra compagnía, alla quala però el saveva s’accomodar, cha ningün al vess cognoschü plü. Aviond el retschaivü illura la benedicziun del sacerdot, schi aveva’l occasiun abot, da vezzer la miseria da tottas sorts, chi sa lascha chattar pel mond intuorn; ed el era in cas da plü co be üna jada, d’ingraziar a Diou per la grazia da sia vocaziun. — Dal onn 1830—45 era P. Theodos a Solothurn, a Baden ed ad Altdorf; dal onn 1845 davent fin 1859 era’l plavaun a Cuoira; al onn 1859 gnit seis cusdrin Nic. Fr. Florintœni — uvais-ch da Cuoira e P. Theodos seis General- Vicar e morit sco tal l’onn 1865. Tots quels, chi haun podü tor notiza dall’actività, dallas lavurs e fadias da P. Theodos, recognoschettan seis merits pel bain public della patria e dischettan: „In P. Theodos avain nus il plü grond filantrop (v. d. ami dels umauns) della Svizzera.“Quista onoraivla recognoschenza ha’l merità:

I°. per sias fadias pell’educaziun dels uffaunts et pels affars scolastics.

La s. Baselgia era dal prinzipi naun la magistra da tot ils pövels; perquai non era P. Theodos il prüm, chi foss stat activ per la scola; ma bain cha sia actività in quist roms ais statta da gronda influenza taunt per seis contemporauns co per lur posteriorità. Bleras jadas ch’el ha tegnü ün referat sopra la scola nellas conferenzas ed assembleas, ha declerà, da qualas ideas, cha dessan esser implits tots quels, chi haun d’avair interessa30 pella scola, acciò cha quella podess esser ün institut nüziaivel taunt alla Baselgia co alla patrià. — A quella fin ha’l fat trais fundaziuns:

a) Bainsaviond, cha las puobas dovran eir in scola üna mama, la quala ’las instruescha in tots ils roms del savair e podess dar allas puobas üna educaziun adequata, — e per sajürar alla scola il caracter d’ün institut, chi ais in cas da promover la virtü, schi ha institui P. Theodos l’oñ 1844 la congregaziun da muoingias della s. crusch a Monzingen; quellas faun ora al di dadoz il bel numer da 3000 muoingias, chi instrueschanin lur scolas 20000 uffaunts. La congregaziun s’ha derasada ora pell’Europa — jò fin las missiuns Africanas.

Romanische Forschungen XXXVI. 20