Pagina:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, VIII.djvu/98

88 Prüm Cudasch Da Scoula

la poarta avierta del chaste, mettettan in fügia ils satellits e demolittan il chaste. Quaist sun requints, chi s’haun conservos da velg inno nella buocha del pövel, ma ün nun po dir, quaunt inavaunt cha saien vardaivels o be inventos; nus avains motifs da dübiter della perfetta realted da medems.

Nus laschains dvart telas anecdotas, per requinter ora dall’origine dellas eternas trais Lias.

Origine della Lia Sur o Grischa.

Nella Partsura, na dalöntsch dalla vschinauncha da Truns, as vezza üna pitschna chapella, nomneda St. Anna. Sper la medema ais ün fich velg bösch d’ascher, [p. 213] vi del quel sun auncha be alchüns rams ornos cun föglia; el ais pü della mited martsch, e bod crudaro quaist venerabel ascher in puolvra. Suot quaist bösch gnit avaunt pü da quattertschient ans güreda la Lia Grischa.

Las violenzias da püss signiurs occasionettan quaista Lia. Els e lur guvernaturs chalchaivan il pövel et admettaivan, cha tuots sclerats agissan suainter las vilas paschiuns da lur cours. Perque nun era suenz üngün sgür ne in sia chesa, ne sün la via; avaunt il güdisch l’innozaint nun chattaiva güstia, ne il melfattur chastih. Co s’ radunettan ils soprastants dellas vschinaunchas, homens velgs cun chavels grischs e barbas lungias, secretamaing e suenz durante la noat, in ün god sper Truns, per as consulter, co vulessan as guandager da taunta ingüstia, insolenzia e violenzia. Zieva madür refless introdüjettane in lur reuniuns saimper püss onests e fidels homens, e pigliettan la savia resoluziun, da consulter sopra lur propost eir il venerabel abate da Disentis, Peter da Pontaningen, il quel tuots honoraivan et amaivan.

L’abate appruvet lur resoluziun, e sün sieu cussalg tramatettane lur ils pü risguardos et ansiauns homens tiers ils baruns e cunts del pajais, et als fettan declarer, cha scha els nun avessan chüra, cha tuotas ingüstias e violenzias gnissan banidas our dal pajais, schi cha il cumön pövel nun suppartaro pü löng l’avierta sfrenatezza; cha il pövel vöglia in tuotas chosas onestas e güstas obedir als signiurs et adempir sieus dovairs vers quels, ma eir schiatscher foarza cun foarza. Eir il venerabel abate da Disentis saja in quist reguard del medem parair.

[p. 214] In allura l’abate da Disentis avaiva nella Partsura bgers drets e signiorias; nonostante era la vschinauncha da Disentis quasi independente dad el et avaiva gia sieu egen mastrel.

Ils frars Hans, Heinrich et Ulric Brun, baruns da Rhäzüns, eran signiurs sur ils cumöns da Safien, Tenna et Obersaxen. Il cunt Hans da