Pagina:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, VIII.djvu/597


Survista della literatura ladina 587

ellas eiran be facultativas ed umanisticas - latinas, in part eir be scolas privatas. E profitaivan da quellas be singuls, chi eiran plü bain situats e pensaivan da ’s dedichar al stüdi e da far, que chi ’s disch, carriera. Sco magisters funczionaivan caplans, plevans, monasterials o eir oters savants, sovent scolars vagants, in scolas publicas e privatas. L’instrucziun eira umanistica - latina. Els mossaivan a leger, a scriver, grammatica latina e retorica; eir chanzuns latinas, sco mossan nel Psalterio da Champel ils titels dellas chanzuns derivantas da seis bap. Il quint, l’istoria, la geografia e las otras realias restaivan quasi del tuot neglettas. Il comün pövel non avaiva da quaista scola ingotta, a motiv ch’ella non eira ladina, dimperse umanistica - latina. E’ l mancaivan tuots mezs per s’instruir. Per quaist bsögn, per quaista mancanza stimettan Travers e seis conpreceptors da proveder, con ladinisar e popularisar l’instrucziun e con procurar a quel fin al comün pövel mezs d’instrucziun in seis linguach matern. Per gnir a lur scopo statueschan els, pustüt Bivrun, reglas per normar l’ortografia ladina. Els pissereschan eir per material literar in ladin. E per cha la giuventüna possa copchar lur manuscritts Originals, alla dan els svessa informaziun in leger e scriver in ladin. Champel1 in sia prefaziun al Cudesch da psalms fa menziun da Gallicius sco d’ün seis „uelg fidel schuolmaister u preceptor“. Travers, Bivrun ed oters, scha eir stüdgiats ed in ota condiziun, non s’increschan, da fa eir els ils precepturs. Ingio fa bsögn, pissereschan els per spezials magisters. Travers2 svessa clama dad Ardez a Zuoz in assistenza sia sco magister il giuven Jon Chiönz Bisatz, il qual al fa sco ami e collega nel seguit in occasiun da malatia eir qualche prelecziun our dalla Bibla latina. Ils ministers insistan, cha tuots 25 lur catechumens imprendan a leger e scriver, acio ch’els possan eir copchar ed imprender ils commandamaints, il Bap nos, ils simbols ecumens e possan leger la sancta Scrittüra. Dalla scola facultativa - privata, claustrala monasteriala fan els üna scola catechetica - populara, dalla scola umanistica scolastica - latina üna scola elementara - ladina.

Ficha l’urgenta premura da pisserar per razionala instrucziun als stüdgiats e superiurs la penna in man, schi al comün pövel il grand bsögn e desideri d’imprender qualchosa. Con milli plaschair imprenda il pövel a leger e scriver ladin, quel seis dilet idiom, nel qual uossa al gniva portà avant il pled da Dieu, la püra doctrina della Bibla. Ils manuscrits miss 35 avant vegnan copchats. Scodüna famiglia d’alchüna nomnanza füt bain spert in possess d’üna collecziun da talas copchas, portadas tuottas in 1) Champel. Ün cudesch da Psalms, pag. 12. 2) Mohr, Archiv für die Geschichte der Republik Graubünden, tom. II, pag. 371.

  1. Champel. Ün cudesch da Psalms, pag. 12.
  2. Mohr, Archiv für die Geschichte der Republik Graubünden, tom. II, pag. 371.