Pagina:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, VIII.djvu/102

92 Prüm Cudasch Da Scoula

poarta davous, afin cha üngün nun pudess, sainza lur sapchüda, gnir in agüd al uvaisch. Ma Johann Abundi era fügieu et imploret l’assistenzia dels Zürigais e dels cumöns della Cade. Quaists tramettettan lur depütos a Coira, ils quels accomodettan la cuntaisa. Sün que restituittan ils citadins da Coira tuot que ch’els avaivan butino nel palaz vescovil, e traunter l’uvaisch e la cited füttan determinos pü precisamaing ils drets e dovairs d’ogni part.

Ün craja uossa, cha in que incunter l’uvaisch hegia fat ün tratto o üna lia eir cun tuotas las otras communiteds della Cade, tres la quela quaistas hegian acquisto grandas liberteds e drets. Da que temp inno dessan ils appartenents dell’uvaischia esser dvantos homens libers della Cade.

La lia dellas desch drettüras.

1436.

Las valledas e communiteds, chi fuorman oaz in di la lia dellas desch drettüras, eran pü bod suot il domini da quels da Vaz. Tres Kunigunda, figlia da Donat, pervgnittan quaistas contredgias al cunt da Toggenburg. Quella vouta eran ündesch cumöns, comprais eir il cumön capitulare da Schiers e Seevis. Ils [p. 220] abitands da quists cumöns nun eran eguels in drets e liberteds, sco nell’in otras chosas. Suenz vegnian anoveros libers Valsers, cun egens drets; ün craja, cha que sajan stos ils Tavoschers, ils prüms abitants da quista val doviand originer dal Vallais superiur. Na tuots ils abitants da Partens e Schalfik appartgnaivan a quists Valsers; ad ais pero probabel, cha ils Valsers hegian tschantscho tudaisch, e cha ils Romaunschs in quaists lous sajan stos main libers. Ma da que temp nun gniva nell’in Partens tschantscho dapertuot tudaisch; la granda part dels noms dellas vschinaunchas, vals, alps, bains etc. haun lur origine dal linguaich romaunsch; ün so eir, cha a Clostra ais infin vers la refuorma sto üna communited romaunscha et üna tudaischia. Tiers la glieud libra haun da velg inno appartgnieu quels da Tavo, Langvies e Belfort. Ma tuots eran suottamiss al domini dels cunts da Toggenburg.

Murind nel’an 1436 il cunt Frederic, chi era naschieu sün il chaste da Solavers, sper Grüsch, sainza lascher infaunts e sainza avair stabilieu tres testamaint, chi dovess erter sias possessiuns e sieus drets: schi s’elevet üna lungia e violenta cuntaisa traunter sieus paraints, e cur eir la cited da Zürig et ils pajais da Schviz e Glaruna as masdettan in quella, rumpet our l’usche dita veglia guerra da Zürig.

Dürante quistas cuntaisas las contredgias e vschinaunchas in questiun as chattaivan expoastas ad ogni sort d’ prievels e miserias da guerra; imminchün dels ertevels tscherchaiva la favur del pövel, mentre cha ils