 |
Questa pagina è stata trascritta e formattata, ma deve essere riletta. | |
| 90 | Prüm Cudasch Da Scoula |
da velg inno. La perfetta liberted nun ho pero il pövel obtgnieu tres quaista lia, dimperse pür in temps posteriurs cumpreda in tuota realted.
Otramaing s’impissaiva il pövel da Schams. Aviand ils chastlauns allo commiss tauntas iniquiteds, e l’ambizius signiur da Sargans suenz lascho sainza ascolto [p. 216] lur güstas almantaunzas, schi vulaivane francamaing refüder tuota obedienzia et esser libers.
Co imnatschet l’uvaisch da Coira als Schamsers cun chastih; tuotüna nun obedittane. Perque ils scommunichet el nel 1431 trais voutas et ogni vouta pü fermamaing, in möd, ch’el proibit a tuots vschins d’avair la minima communiun cun quels da Schams, d’als der da manger e da baiver; schi el cummandet perfin allas duonnas d’abanduner lur homens, infin ch’els füssan obediaints.
Ma ils Schamsers s’indettan poch del signiur da Sargans, del’uvaisch da Coira e da sia scommunica. Que nun patittan pero lur confederos nella lia sura; els dumandettan, cha ils Schamsers obedissan a lur signiur, sco da dovair e güstia. Quaist fet effet, et ils Schamsers impromettettan dad adempir lur obligaziuns. Usche protegiaivan ils homens della Lia eir il signiurs in lur drets; els daivan ad imminchün il sieu, sco cummandaiva la charta della Lia.
La Lia Cade.
Cura e co la Lia Cade hegia piglio sia origine, da que nun essans nus exactamaing instruieus. Que pera, cha quaista lia as hegia formeda poch a poch; üna charta da lia nun ais pero avauntmaun. Da temp velg appartgniaivan bgeras vschinaunchas e cuorts all’uvaischia. Alchünas avaivan ils uvaischs cumpredas, insemmel cun ils drets, cha ils prüms patruns avaivan sur quellas; otras s’avaivan suottamissas voluntariamaing al domini dels uvaischs; in otras avaiva l’uvaisch fabricho la baselgia et uschiglö acquisto merits per la [p. 217] cultivaziun della vschinauncha o del pajais, e cotres eir drets; püssas communiteds eran pervgnidas ad el tres donaziuns o testamaints. Tuota quista glieud, chi appartgniaiva all’uvaischia, as nomnaida appartenents della Cade.
Nels turbolents temps dels drets del pü ferm e della rapina ils uvaischs nun avaivan suenz ils daners, per cumprer chastels e vschinaunchas, ne la foarza, per deffender pajais e glieud. Allura las communiteds, inua el possedaiva drets signiorils, al gnivan in agüd cun daners e pövel. Loscunter daiva l’uvaisch our d’ recognuotschentcha a sieus appartenents ogni sort d’ liberteds e drets, e cur faiva ün tratto da pesch o üna cumpra, schi eir las principelas communiteds as suottascrivaivan e mettaivan lur sagels suot ils documaints. Nus cuntschains püss exaimpels nell’istoria, inua las communiteds pigliettan üna tela part in affers dell’uvaischia.
