Pagina:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, IV.djvu/917


L’uniun dels dialects rhätoromans 909

consonants; el ha allura er la pronuncia circa del s avant e et i. Questa regla vala per tots dialects. Ma nus havein allura aunc duas modificaziuns del c, nellas qualas el tuna plü lam. La prima de questas modificaziuns eis propria a nossa lingua rhæto - romana, sco p. e. nels plaids: tgaun, tgau (nels plaids engiadinès: charn, chant, chanter, chasa, chesa, chapitel, chanzun etc), tgi, tgei, fitg, fatg, tetg etc: l’autra modificaziun eis quella, la quala nus havein comunablamein cun la lingua italiana, sco p. e. nels plaids: çera, çent, çinc, ciavèra, çivetta, çiadun, çervé, façia, fuaçia, terraç, laç etc.

Er questas modificaziuns comparan in tots dialects, ma na semper nels medems plaids. Nels dialects cisalpins, principalmein nels rhenans, ün adovra da rar il c modificau al principi dels plaids; ün pronuncia p. e. casa, ca, carn, car, carr, caussa, combra, arc (artg), camischa, candeila u candela, cavogna, cadeina u cadeɳa, comma u comba, cassa, cantun, caura, cavriel, campagna, camp etc, fratant che ils dialects transalpins e paucs cisalpins pronuncian quests plaids cun il c lam u modificau, dunque: tgasa (resp. chasa), tga, tgesa, tgarn, tgar, tgarr, tgaussa, tgombra u tgambra, artg (resp. arch), tgamischa u tgameischa, tgandeila u tgandaila, tgavagna u tgavogna, tgadeina u tgadaina u tgadagna, tgomma, tgassau tgascha, tgantun, tgaura u tgora, tgavröl, tgampagna, tgamp etc.

In ogni cas fuss la forma cisalpina de quests plaids da preferir, essend ella plü pura e plü etymologica. La modificaziun del c in quests e simils plaids po bein parer plü originala, magari plü dulçia, plü interessanta e characteristica, ma non serva mai ad imbellir, l’idiom, ansi plütost a qnel stgürentar.

Fratant che ils dialects engiadinès han üna predilecziun per questa modificaziun del c al principi dels plaids, cattein nus questa medema modificaziun nels dialects cisalpins specialmein alla fin dels plaids, principalmein nels participis, er in substantivs [p. 52] et adjectivs, sco p. e.: tetg, letg, latg, fatg, patg, perfetg, indretg, dertgira, deletg, letga etc, ils quals ils dialects cisalpins pronuncian: tett, lett, latt, fatt, patt, perfett, indrett, drettüra, dalett, letta etc, assimiland il c cun il t che sequita. La forma cisalpina de quests plaids fuss cert da preferir, stante che ella conserva in üna certa maniera il c et eis plü amabla, sonora e dulçia.

Il dat però, per far la confusiun plü granda, er plaids, nels quals ils dialects engiadinès adovran questa modificaziun del c alla fin del plaid, inua ils dialects rhenans non la conoschan. Ils Engiadinès pronuncian p. e.: satg (resp. sach), tatg, totg, bisatga, fratant che ils dialects rhenans pronuncian quests plaids senza la modificaziun del c: sacc, tacc, tocc, bisacca. Tenor miu giudici eis er qua la pronunciaziun dels dialects rhenans la