Pagina:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, IV.djvu/910

902 Gion Antoni Bühler

Talas expressiuns singularas ün catta in mintga vitg, in mintga aclaun solitari, et ün vezza e po comprender, quant util et avantagius ils fuss, da conoscher questas diversas expressiuns. Mes stimai auditurs, implenii da zeli per il studi de nossa lingua materna, me demanderan forsa, co et inua ün sappi imprender da conoscher quellas particularitads dialecticas per saver completar la lingua scientifica. Quei eis giust il vocabulari e l’idioticon, il qual nossa societad ha in ögl da promover; quel nus sto dar sclariment sur quella caussa. Tals codeschs sun absolutamein necessaris, sche ün vol cultivar nossa lingua. Ma giust aschi necessari eis que, che tot il pövel se participeschi de quella caussa in üna maniera u l’autra, sche ella dovei reussir. Ils paucs exempels sura citai non nus fan be clar il bisögn e l’absolutta necessitad d’ün idioticon rhætoroman, els nus mussan er la via, co ils divers dialects se pon [p. 48] completar et avicinar ad auters dialects. Cun buna raschun ün po dunque pretender, che üna dretga e sincera cultivaziun dels divers dialects rhæto - romans eis equivalenta all’uniun de medems.

Per aschi ditg sco nus maunca aunc ün sufficient vocabulari et ün idioticon, nus stovein studiar ils codeschs vegls, principalmein quels dell’Engiadina bassa; er in quels nus savein far üna richa raccolta senza ün special idioticon. Del reminent mintga commember de nossa societad savess notar similas expressiuns particularas de sia comunitad, et il comité las savess allura registrar e las adovrar per l’organ della societad.

Se volan ils dialects cisalpins veramein cultivar, sche ston els er, tenor mia persvasiun, in prima linea evitar et allontanar ils numerus germanismus, principalmein ils innumerablels verbs accompagnai d’adverbs e preposiziuns, ils quals ün savess nomnar verbs adverbials u preposizionals, e returnar pro ils vers verbs romanschs. Quei sto daventar, sche noss dialects rhenans doveien haver üna çera, üna phisionomia romanscha e na üna barbara. Pür allura, cur nus scrivin üna dretga lingua rhæto - romana, ha quella er sia compleina valur per imprender in via della scienzia linguas estras, las qualas sun parentadas cun la nossa. Nus laschein qua sequitar intgüns paucs exempels per mussar, in quala maniera suvent nus maltractein nossa lingua cun ils menzionai verbs adverbials u preposizionals. Nus discurrin e scrivin senza negün scrupel, sco ün catta fitg numerus exempels in nossa literatura:

tener giu ün festa, per: far u celebrar üna festa; prender si, u rumper si danèrs, per: far imprestar danèrs; haver si ün capé u üna capella, per: portar ün capé u üna capella; haver en ün bel caput u habit, per: portar ün bel caput u habit; star giu dad üna caussa, per: desister dad üna caussa; ün sto dar tier quei, per; ün sto quei conceder; scriver sü üna caussa, per: notar üna caussa; scriver giu inzatgai,