Pagina:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, IV.djvu/812

804 Gion Antoni Bühler

maestro Runello. A blers de quels reussit que cun il temps d’eriger propris affars e de far bunissimas façentas. Las pastizerias dels Engiadinès se derasettan cun il temps sur tot l’Italia. Il senn speculativ dels adesters pastiziers ils laschet plaun a plaun riscar similas intrapresas era in Françia et in Spagna, nua che els cattettan era in bun terrèn per lur activitad. Lur lingua romanscha als facilitet l’emigraziun in quellas terras, pertgei ils adesters giuvens romanschs imprendettan subit quellas linguas e lur svelt natural e spirt romansch ils accostumet prest als costums de quellas terras. Cun la creschenta speculaziun e beinstanza extendettan blers lur affars sin auters rams del guadagn. Aschia daventettan blers ostiers e erigettan osterias, hotels e principalmein pli tard ils caffés. Tras quellas speculaziuns vegnittan blers danèrs in nossa terra; [p. 92] las tridas e paupras vischnauncas se midettan cun il temps e survegnittan ina physionomia de beinstanza. Qua e là vezet ins nell’Engiadina se alzar casas sco palasts, in ornament della contrada et in certificat d’intelligenza et activitad. La miseria e la pupira svanit adina pli a pli et ina generala beinstanza corunet la granda diligenza dels speculants. Quels stabiliments engiadinès existan aunc oz il di in totas parts dell’Europa e portan aunc ussa grand avantatg a nossa terra in general et all’Engiadina in special. Il exempel dels Engiadinès animet cun il temps aunc blers auters Grischuns romanschs, d’anquirir lur fortuna in terras estras, e que reussit era ad in e l’auter, d’arrivar tier beinstanza.

Remarcabel era da tot temps et ei que aunc oz il di, co ils Engiadinès et auters Grischuns, che han fatg lur fortuna nel exteriur, prefereschan de nels dis de lur vegliadetgna bandonar las pompusas citads del exteriur, per serrar ils dis de lur vita nella patria, la quala els aman sur tot. Era quels che fagevan ils pli splendids affars e che vivevan nel exteriur nellas pli imperneivlas relaziuns, non podevan resister al ferm desideri, de a la fin de lur dis goder ils fritgs de lur diligenza et activitad in lur valladas natalas tranter lur parents et amitgs de lur giuventetgna. In simil impuls per casa sentit era il maester Gian Runell cun il temps et el non podet resister pli ditg alla amur per la patria, la quala era vegnida alerta in siu intern cun tota forza. Essent ses figls ussa creschii, surdet el ussa tot ses affars a quels e returnet cun sia muglier e cun sias treis figlias a casa sia, per ruasar ora qua da sia vita activa. La facultad, la quala maester Gian Runell possedeva, cura che el se retiret da ses affars, era colossala. Durant ina granda reçia ded anns era quella creschida dad in ann a l’auter, da maniera che el possedeva ussa circa 80,000 ducatas (circa in miez milliun renschs) senza quintar ses dus grands edificis a Venezia, sias duas casas a Sent, nempe sia casa nova e la casa de siu