 |
Questa pagina è stata trascritta e formattata, ma deve essere riletta. | |
| 742 | Gion Antoni Bühler |
ils plaids: erva, ier, iert (ort), ierta, artar, artavel, et ura vegn el laschaus naven. — ch vegn avont en plaids esters, sco: patriarch, rich, richezia, ils quals ins na dovei pia scriver: patriarh, rih, rihezia. —
sch tunna sco en il Tudesc. Excepziuns fan ils plaids: vidrus-chel, mas-chel, … s-chelett, s-chizza, ris-chein, cadus-chel. Mo en tals cass eis ei meglier de dovrar in „a“per igl „e“e scriver: vidruscal, mascal, caduscal; skelettt (scalett), forsa era riscain, scizza etc.
j semida en in g en plaids sco: gegina, giuven, gie, giuvnal etc. mo en il plaid Judeus resta il j. Ils plaids just (giest), justia (giustia) ein de scriver: gist, gistia.
q vegn mo avont en connexiun cun igl u et in sequent vocal, sco p. e. en ils plaids: quantum, quantitat, quater, quaronta, quartauna, sequent etc. Per quant u quont scriva ins cont.
s avont in sequent consonant dovei vegnir pronunciaus pli lev che sch e tont sco posseivel ei purs, per promover ina bella pronuncia, sco en ils plaids: sbagl (buca schbagl), scarpar (na: schcarpar), sdernar (na: schdernar), sforz (na: schforz), sgolar (na: schgolar), sladar (na: schladar), smanar (na: schmanar), spirt (na: schpirt), puspei (na: puschpei), squadra (na: schquadra), sventira (na: schventira) etc.
t semida en z avont „ia, iun, ius“. Ins scriva pia: naziun, grazia, superstiziun, vizius e buca: natiun, gratia, superstitiun, vitius etc.
5. Dubelaziun dils vocals. En il Romonsch vegnen negins vocals dubelai; mo il particip passiv plural fa ina excepziun de quella regla. Ins scriva pia: Els ein vegnii, nus essen tenii, vuss esses surprii etc. Mo en quels cass resta allura igl accent naven. Ins scriva pia buc: els ein vegnìi, ne vegnì.
6. Dubelaziun dils consonants. Ils consonants vegnen dubelai, nua che l’etymologia demonda quei. Ins scriva pia: onn, rutt (rupt), mattell, mattella, cavell, metall, gattell, bass etc. e buca: on, rut, cavel, metal, gattel, bas etc. Per tut, tutta scriva ins tot, tota, ina forma latina, che vegn avon en dialects romonschs.
7. En il Romonsch drova ins treis accents: igl accent grav ('), igl acut (´) et il circumflex (˘). Igl accent grav vegn dovraus en plaids sco: molinèr, molinèra: pomèr, pomèra; calgèr, calgèra etc. e dat al „e“in tun sumigliont agl „ae“(ä). Era en ils adverbs nà, là. Igl accent acut vegn dovraus en paucs plaids e dat agl „e“in tun git et ault, sco p. e. en: Mustér, égl, pér (pér ussa). Era en ils plaids: vadé, utsché, marté, bé, manté etc, ils quals vegnen avont en dialects romonschs et ein tenor l’etymologia pli gists, che: vadi, utschi, marti, bi, manti etc. sa igl accent acut vegnir applicaus. Igl accent circumflex vegn avont
