 |
Questa pagina è ancora da trascrivere o è incompleta. | |
766 Giachen Caspar Muoth 3. Giest perquei ha il Raetoromontsch puspei survegniu in caracter vulgar, puril e cummin. Gnianc ils nativs Romontschs d' empau valur ed importonza seoccupavan pli cun quel. Il tudesc ni il latin predominavan tut. Da cheu deriva, che tuts vegls documents e tuts statuts, tochen il 5 XVII. s. ed eunc pli tard ein screts per tudesc u latin. La svilupaziun din lungatg de scartira u uffizial romontsch ei tras tala influenza tudesca stada sistida per entirs tschentaners. 4. Mo tras la colonisaziun cun puraglia tudesca ei era la populaziun … agricóla vegnida infectada dal tudesc. Tras talas colonias 10 tudescas, p. e. en Vall - Rein, Stussavia, Tavau, Portenza ein èra ils purs nativs romontschs vegnî stimulai, d' emprender il lungatg dil pievel dominont, … quei che ha giu per consequenza, ch' il romontsch ei en talas contradas gl' emprem vegnius neghlighius, epî emblidaus. Sin tala maniera ein duront differents tschentanèrs entiras valladas e contradas 15 vegnidas giermanisadas, mai cun la forza, onz adina sin la via de voluntaria … denazionalisaziun, en consequenza din sabiut razionalismus. Ina viulta en favur dil raetoromontsch ha pér la Reformaziun religiusa dil XVI avel secul portau. 1500 — 1800. 20 Tras la reformaziun han dapertut ils dialects vulgars survegniu niev credit e nova peisa. Volent endridar e gudognar il pievel per las ideas della Reformaziun, han ils Reformaturs stoviu seplantar sin gl' iral popular, plidar e perdegar, ch' il pievel capeschi, e scriver el lungatg vulgar. 25 Ed essent la reforma instradada, ha ei setractau de procurar al pievel ils elements d' instrucziun e dil cult per la nova confessiun enten ilg lungatg popular. Quei ei stau da vart reformada: 1) la versiun della bibla, silmeins dil niev testament, 2) in catechismus, 3) il cudisch de psalms e canzuns 30 religiusas, 4) cudischs d' oraziuns ed en las vertentas dispetas denter las confessiuns las controversias … ed ils tractats, insumma quei ch' il pievel haveva de basegns, per defender sez sia confessiun visavi als adversaris. Questa necessitat ha èra stimulau ils Reformaturs grischuns de procurar al pievel romontsch mintgamai il necessari en siu lungatg. Aschia 35 ei compariu 1552 la „Fuorma“ da Bifrun, ina versiun ladina dil catechismus reformau de Comander e Blasius, 1560 „L'g nuof testamaint“ da Bifrun, 1562 „ils psalms“ traas Durich Chiampel, pli tard novs catechismus, epi la bibla … … … entira, controversias, historias religiusas, novs cudischs d' oraziuns etc., insumma ina quantitat de publicaziuns cun caracter confessional. 40 Als medems basegns survevan da questa vart dils culms dapî 1601 „il catechismus“ de Bonifazi (scolast a Fürstenau), 1612 „il ver sulaz“ da pievel giuvan e 1625 la stadéra da pasar, quala sei la
