Maccheronee/Appendice/Le varianti della Cipadense/Zanitonella

Questo testo è completo.

Teofilo Folengo - Maccheronee

Le varianti della Cipadense - Zanitonella

Informazioni sulla fonte del testo

◄

Le varianti della Cipadense - Francesco Folego alli lettori

Le varianti della Cipadense - Baldus

►

[p. 207 modifica]

II

ZANITONELLA

Nella Cipadense la Zanitonella è postergata al Baldo. Noi però per comodità de’ raffronti diamo prima le varianti della Zanitonella, la quale presenta parecchie diversità con l’edizione di Vigaso Cocaio anche ne’ titoli delle composizioni. Cosí la prima s’intitola De Amore anziché Tonellus.

1 citadina Tonellum — 2 quod modo Zanninae bruser

3-4Et quod usatus ego stallas purgare ledamo,
ducar amorosas dicere velle brigas

5 ac si non etiam pania veschientur amoris — 6-7 mancano — 11 sciunt grassos — 12 sciunt cultis tradere semen agris — 13 terram mangiat, mihi credite, panem — 14 mortali — 19 ergo licet mea — 20 et faciat drussas vanga sgurenta manus — 21-22 mancano — 23 tamen (oyde) malum — 24 quo sforzata fuit cedere zappa pivae — 28 corpore bella — 29 caprum, revocatque — 30 picaque compagnum quaerit alegra suum — 31 stalladizza — 33 frifolat rosignolae — 34 ac sua sub trabibus rondina sora canit — 35 ante meos oculos tunc te — 39 verettam — 42 schiavus — 43 fradellum — 45 si molesina tuo — 49 fallor, habes, quoniam mater — 57 imo fracassasti — 59 disarmatum me tunc bastarde — 63 pocum guadagnat miles — 64 poveram qui trahit extra casam — 65 sed precor — 66 te iuvat, ah doiae sit medicina meae — 67 habes unum pro me tantummodo stralem? — 68 per pharetram quaeris un alter erit — 69 hunc etiam mediis Zannina budellis — 70-71 mancano — 75 semper drittis — 76 sic cosa per versum vadit ogn’hora suum — Il titolo della quarta composizione è «De bellezzis Zanninae» — 77 stella Diana mihi se monstrat nonne politam — 79 sol domatina mihi caviatam nonne palesat — 80 trezzas bella [p. 208 modifica]bella Zanina — 81 stirps marchesca suum sparpagnat nonne tesorum — 82 dentes bella Zanina — 83 pergol chiachiaronus — 84 nymphae bella bochina — 85 schitarinos — 86 cantat nymphae bella bochina meae — 87 nonne videtur — 88 nymphae gamba iutenta meae — 89 venter, pes — 92 sunt id quod ni sit nil valet esse boni — 97 tot forchae... ficatae — 100 qualis longo zappa labore — 104 deh giandussa — 106 ad tornum factos quos Michelangel habet — Il titolo della sesta composizione è «De se ipso» — 111 abandonat mundum vaditque — 113 zappator lassat zappam, bovarus — 114 vangaque villani tornat alegra casam — 116 porcillum, vacca petit stabulum — 118 asinos medda Gianola — 119 quisque suum cercat Phoebo scampante — 120 ast ego sub tota — Eccloga lyrica — Tonellus, Garillus, ecc. — 127 frondibus dum... sboientat — 129 ut multae — 130 quae mihi rumpunt cicigando testam

131-2 excitant voias hominum bibendi

omnibus horis

135 brusatas habeo ganassas — 136 spudo biaccam — 137 cocaium — 138 en bibo — 140 barilli — 141 maduitque milza — 142 pro caldo nimio corada — 144 igne recoctus — 145 sentio sub me validum fiatum — 147 meae laudes canimus — 149 dum cano, plenis sofia ganassis

151-52 at prius nasum sine me mocare,

iamque comenza

154-56 sum refredatus, faciam sutilum,

quod tuam vecchiam somiabo vaccam
nomine Moram

I versi 149-160 son tutti posti in bocca a Garillo, senza spezzature di dialogo — 161 nigottam

162-68 et tuas capras retines chiloyum,

et facit boscos resonare charam
piva Zaninam?

171 botazzos — 175 todescorum — 177 Mantuae princeps Federicus ille — 178 nobis dedit — 180 capras — 181 semper illius volo — 182 tres cui dono pegoras quotannis — 183 caseos octo... ricottas

185-88 sit meus semper duca vel signorus

Mantuae princeps Federicus iste,
quem meus lulu frifolans canellus
cantet ogn’horam

189 nigras habet hic — 190 illarum male me recordor [p. 209 modifica]

191-92 esse cornacchias tamen et mulacchias

Zambo putavit

Anche questi due versi son detti da Tonello, senza spezzatura di dialogo

193-94 coelicos istae pratigant paësos,

hasque reginas vocitant oselli

195 quae fretum, terram, baratrum — 197 mihi certe... noiosa est — 201 en ego scazzor — 202 et viam tristes fugio

203-4 de mala voia, fugiensque lasso

dulce terenum

210 et super tezas, super et pioppas — 211 nonne dixerunt — 212 totque malannos? — 213 sed Toni dicas mihi

214-16 et quis est princeps Federicus iste,

et quid et quare tot in angonais
Mantua godit

217 cunctis — 221 primaros generat — 222-25 mancano — 226 excitat pronos iuvenes ad arma — 227 frumento — 230 hic strepunt pivae, cifoli, canelli

231-32 hic ve zamporgnae, pifari, rubebae,

cagaque cymbai

233 non ibi proles gibilina — 236 carmina dicunt — 238 non ibi taroch, crica — 242 ut natat currus pelagi per undas — 243 hoc idem parent iuvenes sedendo — 245 ludunt — 247 per ferri — 250 sole sub caldo scanulis balanzant

251-64 hic batit, signat caciam sed alter,

                         ille rebattit.
Giostrulae, scrimmae, caciae, palestrae,
sunt iuventutis bona mantuanae,
Brixiae nec non, sibi quam sorellam,
                         Mantua fecit.
Ah Toni, qualem tua verba doiam
dant mihi, Bressam quoniam recordas,
quae tot infelix patitur malannos
                         semper in armis.
Angelus quis nam, Deus, aut diavol
huic semel quemquam dederit ripossum?
Non, Toni, plus est ut erat davantum
                         Brixia foelix.

266 Franciae miles, magis

267-68 quando se incappat fugiens in illos

tempore guerrae

[p. 210 modifica]269-72 mancano — 274 militum Bressae populus tapinae — 275 centum sedet illa semper — 277 hanc enim coeli monitu ruinam — 278 vidimus quando Mirabella — 279 iuncta quae rocchae lateri sedebat — 280 fracta volavit — 281 ipsa — 285 rapuit tonantis — 288 mille miaros — 292 cum Brisighellis — 293 eas... bataias

294-96 ergo si godit stupeo pochinum.

Haec tamen nostrae fuit una Bressae
Mantua portus

297 nox sed en giorni rapuit lusorem — 300 utere liber — 301 vade, sed noctem remane per istam — 302 staque nobiscum bone — 303 habeo, nucesque — Tonellus de se ipso— 305 solus chiamando — 306 vacca smarita — 307 quae ruit huc illuc, nescitque trovare quietem — 309 caudam, longas distendit — 310 audiat ut puerum — 311-12 mancano

313-14 sed plangens aliquam finaliter introit umbram,

ac ibi non dormit, non bibit, estque nihil.

316 cuius mostazzum nulla cavezza ligat

317-26 praecipitat, nitrit, sofiat per utrumque canalem,

     et loca fert gambas per dubiosa suas.
Dicere nil prodest — Sta sta, — monstrando crevellum,
     hunc firmare tamen sola cavalla potest.
Scorrozzata quidem stetit uno mense Zanina
     et causam sdegni non ait illa mihi

327 plorantem — 329 ingrata morosum — 331 terrenum glaciali — 332 quando nil campos vanga forare potest — 333 tuum reputo giandussa magonem — 334 nec — 335 levo media — 337 tu tamen incagas canzonibus et matinadis — 339 supportat Veneris fraschetta — 340 ut braga sit capiti saepe beretta meo? — 342 non est affanno... meo — 343 nec amo, sed more botiri — 344 scolor et ad guisam sulphuris — 346 hinc saevit... furit — 347-360 manca l’intero componimento — 365 smagonare — 369 meam oyme propriam — 370 sguardis oculisque bellis — 372 nempe robasti — 374 et matinadas facio galantas — 375 nec tibi duram manigolda testam — 378 nil tamen curas sonamenta — 379 superaret omnes — 380 citadinorum

381-88 Orpheus primus sonatorus orbis

si lyram gratans pegoras, osellos,
haspides, dragos, lapides tirabat
ad melodiam

389 facio daverum — 391 digitis comenzo — 393 tabulae [p. 211 modifica]

394-96 spadolae, secchiae, gramolae, badili,

rocha cum fuso, gratarola, zappae,
mille pignattae

398 agni... capretti — 405 quum super — 406 intornum lachrymans camino — 413-440 mancano — 441 solazzum grande — 443 modo factus alegrus — 444 me quia Gelminam — 445 es zelosa tui nunquid, mea gioia — 446 martellum nimii — 448 si ducar chiachiaris credere dragma — 456 me me spazzatamenter amazza tuum — 457-58 mancano — 459 tuus, unde tuis de rebus — 460 cervelli ducitur orma

461-64 aut simul ingrata es, simul aut cum pane tracannas

quae tibi Tonelli longa leanza facit

465 specchiettum Galla 469 et stroppi fecit nudusque Pirazzus 470 namque mihi durum pectus azalis habes

471-72 pectus azalis habes mihi tantum, pectus ofellae

Bertolo tenerae perfida semper habes

473 tune mihi praefers Bertolum? — 474 posset — 476 sum tibi, si meritis rex fieri merito — 477-78 mancano — 479 ergo velis — Il titolo della saffica, che segue, è solo «ALPHABETUS» — 481 quo dulcis properas — 483 mecum precor et hunc bellum — 485 moros — 486 bistones, turcos

487-88 bestias omnes, animas diabli

Belzebubelli

489 mangiant — 490 cruda scarparum — 494 unius — 495 mihi iamque lazzum — 496 paravit — 497 ecce nam — 498 est sibi — 502 levabit — 503 cagnam — 505 gratias reddo quod ego catavi — 506 gaudium cum quo fugient

507-8 grata seu contra quod ero ladrones

guardia campis

510 meae mortis — 511 expecto magis — 514 fogat — 517 stracca namque — 518 non unquam — 519 faceretque — 523 fuero, pianges — 524 moesta Tonellum — 526 non rosas, brognas, pyra, fragra, moras — 527 palumbes — 530 per te — 531 obrui — 533 ad bassum — 534 possit et tellus fieri baratrum

535-36 prestiter mundus bruset, astra, nubes,

pontus et aër

537 qualiter cunctae

538-40 qualiter femnae moriantur omnes,

quaeque poltrona est, similanda cagna
quaeque Zaninae

[p. 212 modifica]541 istis — 543 est orbis — 545 semen hoc

547-52 sordidum, pravum, fatuum, superbum

semper habetur.
Tota per Laenam iacuit bagassam
Troia, quam iudex malus agraffavit,
tuque per femnam, miser o Tonelle,
torque colengum

554 collo laqueum — 557-74 manca l’intero componimento — 575 tam celeri — 576 sta, faciam de — 579 ego lassabo — 580 dicas — 584 multum es boriosus — 585 hosti, qui — 586 cerco daboque socorsum — 587 ad primam mihi nasum rumpere provam — 588 manca — 591 causas... ipse — 593 me mater Gnesa — 594 malum staggione fuisset in illa — 595 tepido — 597 saguratus ego — 599 medicina — 601 charis... tenemur — 604 sola meum mors, oyme miser, leviaret — 606 nescit fortunae — 608 manca — 610 hanc tecum portas, sed — 611 suspendere forchis — 612 cavezza — 614 nil dubium — 615 salutiferum — 618 sex centum borsas, pegoras — 621 te mea spes — 624 meum posset smorzare — 625 ochiadis — 627 soiat, truffatque tapinum — 629 superba venit — 630 elatam portat cristam — 631 solet cum — 632 Salvigne meus crudelis — 633 potens non — 635 cancar paret tibi cosa novella — 636 haec parlatio — 638 ayme suum me — 639 fronte striatus — 640-42 mancano — 643 poverelle rogo noli — 649 bagassae — 650 senni — 651 estque pudicitiae contrarius — 652 sanabilis — 654 matti lassaque — 655 urtabis —

657 vel cur mostazzum portat bindamine stuffum?

est, quia vergognae clausit bastardulus occhios

662 Tonelle meus, zuras

666 mungis, si non, fastidia nolunt,

quae tibi cervellum rapuerunt propter amorem

667-69 mancano — 674 palis, obruta spinis — 675 clamat de longe zappas ottanta mearos — 676 ad sguazzum campi vadunt, lacus — 677 nam velut usus erat nunquam — 680 hic est acquistus — 681 amor facit, o Tonelle — 683 tuae das improbe — 685 accipiat formam — 689 calces — 690 scribis et in giazzam scaldantis solis ad ignem — 696 quam cesset may may — 700 gentaia, vel absque governo — 702 tolle foras istam de sensu matte paciam — 703 stesso savia cum mente ritorna — 705 tu capraeque tuae andabitis ad sparaverum (questo verso è anteposto al 704) — 706 mentiris quod amor sit — 707 similisve quadrello — 708 guidat... [p. 213 modifica]708 guidat... trahit — 709 dic codesella — 711 sola dei — 714 fomnam — 717 quia quosque — 719 et inde — 722 parlasti sagurate — 723 nomen tulit, inde cerebrum — 726 nunquid Zaninae — 728 manigolde vilane — 730 cridare Tonelle — 734 nam si... forchae — 735 non illam — 738 soghettum — 747 fingeque aliam doniare — 748 fingere quisquis — 751 non de Bolognae celsis venit ista cadreghis — 752 non savio nostri processit — 753 non donant zappae nec aratra, badili, — 754 ferre — 755 de pecudum stabulis ad summae culmina mitrae — 756 formam quoque noscis — 759-61 mancano — 762 ergo vade casam, cordamque — 763 undique nam nox est, grillique — 764-1133 mancano amendue le egloghe finali.

1134-57 Conclusio Tonelli

Magna bachioccheries orbum seguitare cinedum,
     cuius vergognam nulla mudanda tegit.
Quid maruffus ego sequor hanc sine laude ribaldam?
     Non sua pregheras audit orecchia meas.
Me video a cunctis compagnis esse relictum,
     nec sine scaldata vado tapinus aqua.
Haec barbera mihi barbam tulit absque rasoro,
     quae scit castrones atrapolare viros.
Proh vergognazas quantas huc usque reporto,
     haec mihi perpetuo tempore scornus erit.
Vos ergo quoscumque tenet busa gabia mundi,
     ante oculos specchium semper habete meum.