Il Biviano/L' „Addio“ alla viglia musa
 |
Questo testo è incompleto. | |
| ◄ | Il Biviano | Il Biviano | ► |
II.
L' „Addio“ alla viglia musa:
„Addia, Addia la mi cera mama
„A nova vita al mi spus am clama;
… „Vo 'n nom da Dia la mi cera figlia,
„Ragórdat spess da la ti pora viglia;
„'Na cera mama avair d' abandunér
„E cun 'na süra avair da ir a stér.
„Addia, Addia dilettischim bap
„Oh quant ci 'm dola avair da far
quist zap;
„Vo 'n nom da Dia la mi cera figlia
„Davainta bräva per la ti famiglia;
„Ün bap amé avair d' abandunér
„E cun ün sür avair da ir a ster.
[p.
41] „Addia, Addia la mì cera sora
„Al ster ansemmel óssa è tgünè ora;
„Vo' n nom da Dia cera sora stéda
„Vo cul ti spus a fer la maridéda;
„'Na cera sora avair d' abandunér
„E cun chünédas 'vair da ir a ster.
„Addia, Addia tots als mis bugns
frérs
„D' óssa anavant pansìers varò pü
blérs;
„Vo 'n nom da Dia cera sora spusa,
„Dapórtat baign e saíast premurúsa;
… „Als mis bugns frérs avair d' abandunér
„E cun chünès avair da ir a ster.
„Addia, Addia cera giuvantüra
„A me al spus e vus ci Dia as tgüra;
„Vo 'n nom da Dia cul ti spus ci 't
magna
„Cun el post cuntamplér la gliögna
plagna.
… „Anca quist on cun giuvens e matans,
„'Nètr ón ci so . . . . cun ciögnas
ed unfants.
Cò l' üsch da cesa per da - d - aint
Suléva as dérver quist mumaint,
[p. 42] E aint la cúert illüminéda
Cun glüschs a blérs liméls vüdéda,
An cunvenévla luntananza
Ci dascha e vot bugna crianza,
As praschantéva spus e spusa
A quista cumpagnéa armuniúsa.
Da no la spusa — al spus da vi
E l' ögn all' èter vis - a - vis;
An magn la spusa la tigniva
'Na zagna ci 'l si spus ampliva
Da vegn dal miglier da Vuclegna
Ci 'l schlèr racét 'veva an cunsegna.
Passéva allura ad ögn ad ögn
Als cantarigns in aint mintgögn,
Mintg ögn svüdéva an unúr
Dals spuss la zagna cun vigur,
E sö ed aint an stüva as géva
Uschi plagn - plagn mintg ögn rivéva.
E có . . . . . ci vévan cò dal bugn?
An mêzz la maisa ün detg schambugn!
…
Liè cun blérs bündêls da saida
E baign daspèras la galaida.
Schambugn, galaida invulvéa
'Na fitg profonda e giüsta idéa:
Schambugn significhéva spus
Ci dat sia forza alla spusa;
[p. 43] Galaida indicéva spusa
Ci fo suvent nir narr al spus.
Schambugn, galaida — spus e spusa
Analogìa spiritusa!
Simból pü bêl dal matrimoni
Nu 's catta bitg, schi baign dastroni.—
L' antìer schambugn niva mangè,
Da la galaida al vegn svüdè;
As ritigniva per schlêt segn
Schi füss vanzè schambugn o vegn.
- * *
Schi mai ün qualci unúr grandiús
Duvéssas fer er cò da nus
A personál blér important,
Per vaira nu' s fagéss bitg tant
Cumpogn dals vigls per unurér
La maridáia d' ün cumpér:
Cò flurs söl ciópp e söls cipêls
Ghirlandas, rosas e bündêls,
Cucardas, püschels söls ciavals,
Bandiras söls balcugns e schials
I dévan prova a prüma vista
Qual gronda festa ci era quista.
Mardì bunúra as santiva
Segnáls da gliêd ci cumpariva;
[p. 44] Da tant an tant 'na schlupatéda,
Da lieng al sugn da trignuléda,
Prest giüvels cò, prest cants da lò,
Als invidès tots eran no.
La cesa da la spusa an festa
As pupuléva a la lesta
Da baign svariéda societet,
Da mintga sèss, da mintga etét:
Manchéva cò bitg frak cun cúa,
Ni stomi tais cun bêla glúa.
La moda 'léva cis nos vigls
Muséssan als sis bêls vantrigls;
Da lò las chècias söl gianúi
E rassa ci nu deva imbrúi;
Uschi 's vazzéva ün pär camettas
Quatédas soma cun calciettas;
La cama era uschi 'pü sciolta
Aint' na calcietta soma involta;
Da lò pruvegn las parolettas:
„Ai' it cagnósch per las
calciettas.“
Galciettas blévas — calzêrs platts
Da moda eran pels nos tatts,
E ci ci' ls 'veva cun la fibbla
Era bitg ün om da sübbla.
Purtévan els liáms scarlatt
Du' bracia lung — du' detta platt
[p. 45] Grupès davant a moda
d' anza
Cun ora som preziúsa sfranza.
La testa poi era cuvrida
Cun' na capüccia a piramìda;
Purtévan ómans vigls adögna
La si capüccia naira o brögna
Cun püschel d' saida vi dal pichel
Ci sbarlandéva a perpendichel.
Sö dretg las donas las purtévan
Cun blér bündêls ci antúern sgulévan.
Zîva as avair complimentès,
Al spus quintéva als invidès,
Ma nì da - d - or, nì da vischnanca
Nagügna cera testa manca.
Tra tot la gliêd cò era intant …
Al manaspusa al pü important:
Scu da la spusa condottiere
El 'veva al dretg da cavaliere;
Tuchéva ad el fer da pajaz
E trer la spusa d' ambaraz;
Manér' la a maisa aint al cantugn
Tra dúes amicas dal vair sugn;
Pustér al spus tra gliêd da stap
Ci' l inspiressan 'nir vair bap
[p. 46] Cul demusér ci' l taimp prupizi
Saia óssa no — da fer giüdizi;
Manéva poi als invidès
L' ön zîva l' èter scu suldès
Da vì — da no antúern la maisa,
Aviond risguard per la gliêd taisa.
Da egoist as riservéva
(E ci 'les dir ci tort el 'veva?)
Per el la plaza pü graziusa
Da faccia propi alla spusa.
Sön maisa alfegn era ci sfinge?
Latgmilg — latgmilg sön tott la lingia!
Als vigls per eccelenza pratics
Savévan plö ci matematics:
Els 'levan 'vair ün preparát
Calmant, tendrign e delicát
Avant ci ir al matrimoni
Per bitg ci 'l spus nis or dal moni;
E quist calmant sch' adattè
Latgmilg ho nom, e bitg caffè;
Latgmilg an coppas scu muntognas,
Antúern las quálas las castógnas
Gliüschivan giüsta scu garnédas
Sön piatts e coppas fluratédas.
Ün caz latgmilg pel prüm as manda
Söl piatt dals dúes da la ghirlanda;
[p. 47] Schi spusa e spus licévan aint
Al prüm sdom flur l' istess mumaint,
Per segn d' amur 's al ritigniva,
Els invidès clamévan: Viva!!
Tra 'l sugn da piatts dév' or regals
La spusa a tots als comensals;
L' animaziugn magn magn craschéva,
Giavüschs als spuss cò nu manchéva
Per bugn - a pesch, bugn - a furtögna
Benediziugn per óssa e adögna.
Al manaspusa indirizéva
Al plet cun vusch ün po pü gréva
A las cumpógnas da la spusa
Cun 'n eloquenza baign famusa:
„Stedi adorábel — dégnas dungschêlas
…
Inseparábles — scu muntanêlas,
Oz tra vus ètres — crod gió scu 'n aila
E 's port davént la — pü bêla staila;
La staila bêla — ci co m' intend,
'Mìa cardéssas — ci niss d' urient;
Cò lè nascida — quella preziusa,
Tránter vus ètres — lè co scu spusa.
Ma áia vügl cráier — ci 'm la darossas
Er sci la túerna — bitg da las vossas;
Pertant vügl bitg — c' áila imitér,
Nì muntanêlas — as numinér.
[p. 48] E 's dumond quindi — an … totta fúerma
Sci permettáis ci la — spusa as traschfùerma? …
Vügl bitg fer d' ella — tgècca, nì blütga,
Soma al la métter — sot la capütga.
Ma bitg ci füssas — da quell' idéa
Ci ella cò fetga — 'na strambaréa,
Tot al cuntrari, — santim ün po
Ci detga femna — ei ella nirò:
Ella davainta — dalúng padrúgn - a
Als èters saltan — scu ci ella sugn - a;
Ella davainta — mamma invidiéda,
'Vegn cun 'n antìera — frischa brighéda,
L' avrò unur e — titulatura:
Landamanessa e — fors 'er signura
Bundspresidenta — o Commissária,
Guvernatura o — Sciura Vicaria.
Tanta furtögna — cu olla obtignía?
…
Quel vügl as dir: — Ell' ho inturblía
…
An 'na funtagn - a — l' ava ci 'l spus
'Veva da béver, — quist tot rabius
'La guärda an tgaira, — la guärda fiss
E as confonda — aint' quell' abiss:
Bitg soma l' äva — vista e intellet
Tot era túerbel — 'túern al spusett.
Ed el, ci fol cò — pes libarér?
[p. 49] An ün cas sìmel — per as saziér
Al luf sbranéva — l' innozaint tgótt,
Ma 'l spus nu' sbrana — el dei „am vótt?“
'L 'ho ditg da schè — 's en datg ün bütg,
Honn banadía — tots dúes quel lütg.
Morsas bitg plö — l 'ho da tamáir,
Qualci spiziéda — sainza vuláir!
Aint al quärt daint — porta l' anêl,
Söla capütga — sgola' l bündêl.
Ella davainta — dona puséda,
Aint las burrascas — sperimantéda:
…
Scu las mürs viglias — tendan l' uréglia,
Guärdan las trapplas — per la marvéglia.
Ma nu vonn' aint, — uschi sapiainta,
…
Prudenta e scorta — ella davainta.
Zademla dunque — ella ho bugns
dis,
I port la spusa an — quist paradis.
Vus ètras poi — schi 'vais furtögna
Niró as piér — cul ètra gliögna.“ —
Ma scu sön botta vegn raspôsta,
Uschi 'er cò 'na giuvna as dôsta,
E dei an nom da tot las mattas
Ün pär parolas bitg giüst fattas:
„Tot las buntets — ci 'vais numné
Énnan parévlas — zîva spusé.
Al ditg dals ómans — savainza avonda:
[p. 50] „Aia cumond e — bitg tö,
schi' t comda.“
Al ómans vónnan — all' ustaréa,
E tot als fatgs fo — la póra stréa;
Cur ci lè ura — da ir a litg,
El fo spicér — anc' ün bugn zitg;
E schi la dona — ho bravaréa,
L' om dei dalunga: … „Ci signuréa!“
Volla 'na vota — da la cumér:
„Guärda“ dei l' om „da — nut tardivér“;
Folla pizochels — sainz' al calénder:
„Oz fest da mégar?“ — al füss
dat pénder.
Quel lè l' amur ci — honn' pellas donas,
Tots ögn scu l' èter: Pédars e Tonas.
Als ómans bugns — énnan tant rär,
Tránter cinquanta — catt' nianc' ün
pär.
Per tal mutiv 'lainz — at cunsigliér:
„Sto cun nus ètras — láscial spicér.“
Ma l' üsch cò 's dêrva per incant,
E 's sainta clär un fitg bel cant:
„O via dabot am cunsulér
Mumaint tant suspiré;
Davant al mond el ciel at fer
Mi spusa i dà pansé.
Allura vügl bitg plö ad laschér,
Cul mi tésor an bratg
Al paradis vügl esplurér,
[p. 51] El mond amlüd dafatg.
Al paradis vügl esplurér,
El mond amlüd dafatg.“
Al spus lè lo scu sön las gúglias,
L' al vegn la févra, al fo gianúglias,
Al guärda an tgaira a la si dama,
Sön quell' ügliéda el escláma:
„O céra spusainsa a la svèlta,
Prufitainsa dals ons d' allegréa,
Schi nign vigls giò nu manca fadéa,
E l' amur as canta „cucu.““
Mumaint solenn! Cul váinter tais
Al manaspusa salta an pais:
„L' ura as fo tärd — prest as fo
nôtg …
Spusa diletta! — l' amur lè côtg;
Giuvnas exèlsas! — l' approvaziugn
Alla partente e — benediziugn. —
Benediziugn — Benediziugn!
Claman las giuvnas da — mintga cantugn;
Viva la spusa, — Dia al la spaisa,
Cláman in coro e, — 's alzan da maisa.
'Na comitiva imponenta
Cun pass pusè, d' aspett ridenta,
A dúes a dúes cun cama léva
[p. 52] Vêrs baselgia as dirigéva.
Al sugn dals sains, las schlupatédas
Purtévan l' eco aint las valédas.
Davant a tots cun faccia gréva
Al reveréndo al spus manéva,
E trais matettas da presenza
Ci figurévan l' inucenza
Cun flurs an magn, cun flurs an testa
Fagévan alla spusa festa,
La quala, ad ellas dalung zîva,
A bratg al manaspusa niva;
Seguiva poi la parantella
Dal spus e spusa, e zîva quella
L' antìera gronda cumpagnéa
Ci occupéva tot la véa.
La spusa bitg sainz' eleganza
Vastiva verd, culur speranza;
Söl stomi stéva 'na rosa alva,
Aint al fazügl 'na panza d' malva;
Antúern la testa 'na cucarda,
Cadagna d' ambra a la nizzarda;
'Na
glúa d' argient aint las triciólas,
Ed uracigns lungs scu bargiólas
Cumplivan l' urnamaint da spusa
Fagiónd da bella nir famusa. —
Sön som baselgia a banda snästra
[p. 53] Piéva platz an banca èxtra
La spusa, mentre al cavaliér
Gev' aint pü' n gió an ün spallier.
Da banda dretga an post savrè
Gev' aint al spus scu üsitè.
Söl chor cantév' or dal salmét
La giuvantüra quel düet
Ci tratta sura al matrimoni
Andu ci Dia lè 'l testimoni:
„Dio è il Testimonio
Che gli è il Matrimonio
Stato molto aggradito
Stante l' ha instituito,
E promesse fa ancor
Di volerlo benedire
E di farlo riuscire
A sua gloria ed onor,
Se a lui si dà il cor;
Ognun però — osservi ciò.“
Allura niva fatg la preggia
E tratg baign ferm per la cureggia,
E cun esaimpels baign palpábels
Musè ci matrimonis stabels
As sò bitg 'vair nì cul bastugn,
Nì cun blastemmas, nì cacugn;
Ci vot bugn cor, virtüt e pesch,
[p. 54] Sciò ci l' amur davainta esch.
La preggia géva vi ün po lung,
Al têst tgünéva bitg dalung,
Ma cur ci „ámen“ niva ditg
Spicéva al manaspusa bitg;
El géva sö, cumplimantéva
La spusa, e poi a la manéva
Davant al chor e niva in gió,
El spus er el 's lascéva nò.
La spusa e 'l spus óssa daspèra
Pansè ci tgaira da bell' èra!
'Na tgaira forsa da filister,
Ma päch impôrta, al schiur manister
As avanzéva cul si códasch
Pel 's dumandér schi 's honn gugént,
Schi liér is votan permanént;
E zîva raspondìa caschè,
Al spus piéva dal gilè
Anêls plagès aint bêl parpìera
E' ls mittev' aint cun tot manìera
Nel spusarign da la si spusa
Ci riéva or sot ün po cunfusa.
Al réveréndo déva allura
Al magn al spus e a la signura,
Als benedíva, als esurtéva
Mantégner 'dögna baign vüdéda
[p. 55] D' amur la flamma, e la prumessa
…
Cò fatga an si presenza stessa.
Cur ci' l maníster véa tgünè,
Al manaspusa ulzéva al pé
E geva sö, manéva túerna
La spusa a pôst an totta fúerma;
El spus er el tragéva dretg
Vi aint al pôst d' avant sot tetg.
Al manacant' ossa intunéva
Salm cìent e vaintgasêt ci dgéva:
„S' affatica ben invano
L' archittetto muratore
A far casa, se la mano
Non concorre del Signore,
Non ha guardia ben sicura
La città che lui non cura. —
Son retaggio del Signore
Li figliuoli che lui ci dà,
Ed è premio del lui core,
Se fruttare il ventre fa,
Che li figli di valore
Arme son del genitore.“ —
Canté poi niva scu ci tocca,
Ma i darvívan er la bocca;
Uschi' s tgünéva la funziugn;
Pels nozzarigns niv' óssa al bugn,
[p. 56] La glianga a plö ci ögn
tachéva,
Ma la speránza cunfurtéva,
Speránza sön ün bugn giantér,
Er els vivévan per mangér!
Per ricondúr la spusa a cesa
As géva tot a la franzésa;
Ün cavalíer sulét nu tangia
As 'véva dúes scu ci honn an Francia.
Al cavalíer ci manév 'aint,
Dal spus el era ün bugn paraint,
El cavalíer ci manév 'ór,
Paraint da d' ella fegn al cor.
Avant basélgia als sunadúrs
Cul sugn da gígia e culp - tambúrs
Davant la fila is mittévan
E vers la cesa is muvévan
Andú' ci' l spus piér dimora
Al 'léva cu la blonda o mora.
La cesa niva cunsacréda
Cun segns da füm da pistuléda,
Antant an cúert 'n ampringias, viva,
Evviva als spuss e ci vegn zîva,
Ün fer sö plaign, ün tuchér aint,
Ün slucchér or, ün svüdér aint,
[p. 57] Ün tuchér magn, ün gratulér
Ci nu vuléva plö tgünér.
Stüzè la said da bugn - a gliögna,
Pruvévan quant ci la furtögna
Prupizi füss als spuss nuvêls:
Schi la plaschéva o na bambêls;
'Na zagna co 's büttéva all' är
Scu la vantüra dal nov pär:
Vo quista bitg a toccs crudont,
Aimè, furtögna honn bitg sont,
Schi quista invece fo bambêls
Honn bugn uniugn e blérs dìs bêls,
E poi sagond a la rottüra
'N amur ci blér o päch al düra.
Scu zîva avair dialung cantè
Gugénd as spetga ün po 'd bugnè,
Uschi cun brama als nozzarigns
Spicévan óssa als biscutigns,
Spicévan óssa ci nis datg
Als ovs - an - paing e túerta - an - latg.
Sönsóm la maisa al schiur manister
Tigniva generál register,
E spusa e spus natürelmaint
Aint al cantugn i gévan … aint.
[p. 58] E cur ci tots eran plazès
Quels unurévels invidès,
E zîva avair cun serietet
Al schiur manister digt un plet,
Sön maisa niva ün bugn giantér
E madalénas da svüdér.
E baign mangè e baign bavìa
An quel giantèr lè saimper nìa;
Piatanzas niva cò son maisa
Da trais rüps l' ögna sö la paisa,
E vegn Vuclegna dal pü bugn
Quel dì curiva da cacugn.
E ci vulais! L' antìera istoria
Da taimp antics fo per memoria
Ci' ls vigls honn gìa bugn - a cáscha,
Adögna brävs cu la ganáscha:
Quel Socrate tant riverìa
Muséva la filosofia
Tra l' allegréa els buchéls vegn
E las piatanzas sainza fegn.
Noè e Lot bavévan staign
E stat bitg scritg ci ho bitg fatg
baign.
Esau ho poi pagè baign cer
Pel piatt faschöla da sis frer,
D' allúra an nò fer pagér dóbel
Ritégnan als Giüdeis per nóbel.
[p. 59] Ed oz - an - dì lè bitg müdè:
Blérs májan fegn ci honn tot majè.
Uschi 's mangéva baign er cò,
'S bavéva in dulci jubilo:
Bavévan tots a la sandet
Dal spus e da la si mitet;
Unur, sandet clamévan cò
E zîva al vegn gev' aint e gió,
Unur, sandet als spuss nuvêls,
Ma' l vegn fagéva er baign ad els.
Magn magn ci 'l vegn niva dal manch
Crascéva a prupurziugn bugn sang;
Cun cor e spìert baign animès
D' amur fratêrn tots penetrès,
Is divertivan lungamaint
Als sis pansìers fer cunuscaint.
E singulär! niva franzés,
Rumantsch, taglian, tudeschg, inglés,
An tot las linguas dascuria:
Apôstels tots cul spìert da Dia.
- *
A sciòglier la cunversaziugn
Cò cumpariva gigia e sugn;
Cu la si forza e majestét
Tragévla tot la sucietét
[p. 60] Cun cant e giüvels aint la
stanza
Baign preparéda per la danza.
Als spuss fagévan sö' 'ls prüms trais,
E tot guardéva ad els söls pais;
Per vair saltér la spusa el spus
Söl üsch 'na folla da curius
Cacéva aint ün misugn tél
Scu tantas cévras aint al sél.
Als sunadurs an mêz al ball
Trunchévan gió sön ün signál
Ci 'l manaspusa ad els fagéva
La musica, e quiet paréva;
Ma 'n quel mumaint trais culps partiva
…
E rambumbéva ün triplich „Viva“.
I niva tratg or da balcugn
Trais cúelps an ögn cun fracaschugn
Per anunziér a tot al mond
Ci' ls spuss darvìvan l' act sagond.
Stuné 'ls „Evvivas“ saltéva aint
Cun ün Galopp danóvamaint
La veneranda Tersicóre
Clamond a ball tots cun amore;
E vigls e giúvens ci po plö, . . . . .
Sot bratg' na bêla e vi e sö,
O ci spetakel comunist!
Als vigls parévan sozialists:
[p. 61] … Als giúans ballévan cun donéttas,
E ómans grischs vevan giuvnéttas,
E ómans giúans cun dónas viglias.
E babs balévan cu las figlias.
Cò ün vultér e ün strubér
Ün ir adagio, ün galopér,
Ün s' anchinér a strischa - pè
E túerna dretg scu vigl suldè;
E mintga tant söl palancia
Ün cúelp da tac cun energia.
E zîva al bal cumplimaints tants . . . .
O da quel taimp eran galants!
Suvent tragévan or dal frak
La si büsch - cletta da tabac —
„Cumér, 'na presa as fo plaschair?
A vus is dom propi dal vair“
„O baign gugend stimè cumpér
Vus cunuschais al mis affér.“
Uschi balond niva 'l starnütt
E 'ls nees is dévan spess ün bütt —
„Sandét cumér“ — Aimè pardugn
O ci tabac da buzarugn.“
Al manaspusa er söl ball,
Scu dapartot prüm personal,
Al cumandéva e dirigéva
E per bugn úerden pruvadéva;
[p. 62] Als trais sagonds, scu natürél,
Cu la spusigna saltév' el,
E zîva trais pudéva fer
Cun ella mintga bugn cumpér;
Ma bitg pudévan da sè stess
La fer saltér sainza permess,
Ci déva soma al manaspusa
E praschantéva a la spusa
L' aspirant per fer sö trais,
E quista svelt' d' ün salt an pais.
Uschi' al taimp passéva prest,
E mêza nôtg niva a la lest'.
- * *
[p. 84] Ün sgnéccal a moda viglia.
D' ons cargè, ma 'l puls ci vo,
Risolut, e' l pugn ci calca,
Mai tramlér — e mai zassér,
Risolut davant la malga
Era al nos „Fortissimo“,
Om pitschnet, ma tais e gross,
Cugnuschìa an tot la val
Ormai pels spuss lè no 'l mumaint
Ci porta ad els blér cambiamaint,
Cumplida ormai lè la speranza,
Als spuss i vonn' aint la si stanza . . . .
Ma scu ci spess è datg da vair
Dolur unìa a gron plaschair,
Uschi' er els santivan cò
D' as separér quant grev ci vo;
D' as separér dals geniturs,
Dals sis cumpogns, dals sunadurs,
Per cumanzér 'na vita nova . . . .
O quist as dei 'na düra prova!
[p. 63] A quista scena dulurusa
Mittéva fegn al manaspusa:
Dgéva el: „Lè la sentenza
„A mêza nôtg partenza,
„Els spus per cunseguenza
„A tots fonn
riverenza.“
Piéva antant la spusa a bratg,
Cun ella gev' el per sis fatg;
Al spus er el tuchéva zîva
Accumpagnè da viva! viva!
Rivès avant la porta d' césa
(Addia urmai la mi Terésa):
Al spus cun ella vo a cutscha
Per passantér la gliögna dutscha,
Al manaspusa túerna al ball
Per cuntinuér al carnaval,
Ed aia cò som ampansè
Ci saia taimp da fer ciünè.
… …
Per bravuras da coloss.
Guai a quel ci 'na pugnéda
'Veva ciüf da - d - el manéda.
Mura e trunf era al si forte,
L' üigl an mira, an magn la clocca;
Sön amics — sön inimics
E mintga tant söl palancia
Ün cúelp da tac cun energia.
E zîva al bal cumplimaints tants . . . .
O da quel taimp eran galants!
Suvent tragévan or dal frak
La si büsch - cletta da tabac —
„Cumér, 'na presa as fo plaschair?
A vus is dom propi dal vair“
„O baign gugend stimè cumpér
Vus cunuschais al mis affér.“
Uschi balond niva 'l starnütt
E 'ls nees is dévan spess ün bütt —
„Sandét cumér“ — Aimè pardugn
O ci tabac da buzarugn.“
Al manaspusa er söl ball,
Scu dapartot prüm personal,
Al cumandéva e dirigéva
E per bugn úerden pruvadéva;
[p. 62] Als trais sagonds, scu natürél,
Cu la spusigna saltév' el,
E zîva trais pudéva fer
Cun ella mintga bugn cumpér;
Ma bitg pudévan da sè stess
La fer saltér sainza permess,
Ci déva soma al manaspusa
E praschantéva a la spusa
L' aspirant per fer sö trais,
E quista svelt' d' ün salt an pais.
Uschi' al taimp passéva prest,
E mêza nôtg niva a la lest'.
- * *
[p. 84] Ün sgnéccal a moda viglia.
D' ons cargè, ma 'l puls ci vo,
Risolut, e' l pugn ci calca,
Mai tramlér — e mai zassér,
Risolut davant la malga
Era al nos „Fortissimo“,
Om pitschnet, ma tais e gross,
Cugnuschìa an tot la val
Ormai pels spuss lè no 'l mumaint
Ci porta ad els blér cambiamaint,
Cumplida ormai lè la speranza,
Als spuss i vonn' aint la si stanza . . . .
Ma scu ci spess è datg da vair
Dolur unìa a gron plaschair,
Uschi' er els santivan cò
D' as separér quant grev ci vo;
D' as separér dals geniturs,
Dals sis cumpogns, dals sunadurs,
Per cumanzér 'na vita nova . . . .
O quist as dei 'na düra prova!
[p. 63] A quista scena dulurusa
Mittéva fegn al manaspusa:
Dgéva el: „Lè la sentenza
„A mêza nôtg partenza,
„Els spus per cunseguenza
„A tots fonn
riverenza.“
Piéva antant la spusa a bratg,
Cun ella gev' el per sis fatg;
Al spus er el tuchéva zîva
Accumpagnè da viva! viva!
Rivès avant la porta d' césa
(Addia urmai la mi Terésa):
Al spus cun ella vo a cutscha
Per passantér la gliögna dutscha,
Al manaspusa túerna al ball
Per cuntinuér al carnaval,
Ed aia cò som ampansè
Ci saia taimp da fer ciünè.
… …
Per bravuras da coloss.
Guai a quel ci 'na pugnéda
'Veva ciüf da - d - el manéda.
Mura e trunf era al si forte,
L' üigl an mira, an magn la clocca;
Sön amics — sön inimics
Sainza bler darvir la bocca
Gió 'l sunéva cúelps a morte.
Mai naghev' el sia agiüt
[p. 85] Als pü débels specialmaint
Schi giüdéva cun ün büt.
Esperienza ho fatg pür degna
L' om „Allegro“ d' Angiadegna.
- * *
Era quist ün sunadúr,
Sia strumaint ün clarinét;
Hop, hop, hop — polka e galopp,
Ballarignas da Cazet
Ragurdais al taimp d' allúr?
Scu sunéder 'dogna cregn,
Füss schio statg ün om bìtg savi
Schi bavìa al vess päc vegn.
Na! vair lev' el da la zagna
Spert al fond e túerna plagna.
L' om „Allegro“ era rivè
A Sumbaiva all' ustaréa,
Schluc a schluc — gluc, gluc, gluc
Piéva al schler dalung la véa
Schoppa appagna el veá svüdè.
Ma bitg päc as ingannais
Schi 'l cradessas giò bel stúern,
Fors' allégher, ma bitg tais;
[p. 86] Ma sia gula la brüschéva,
El da béver cumandéva.
Ma ci so cur ci quel smetta
Painsa giuvna donna ustìera;
Singulèr — oz capitér
Ci, essend als sìas a fiera,
As cattéva tot suletta.
Ella 'veva gió purtè
Al sunéder bléras coppas
Ci dalung el veá svüdè.
Ossa painsa donna ustiera:
Dom bitg plö, lè bitg manìera.
Romanische Forschungen XXXV.
„Portam sö anc üna coppa,
Ma da quel ci ho 'l vair sugn,
Dalla bott — ci ho per mott“: …
„Viva als tals ci' l bevan bugn.“
„Viva, viva, viv' la schoppa,
Al vegn bugn, bugn sanc al fo,
Al bugn sanc fo ster allégher,
L' om allégher cantér sto.
No da béver bugn e bler,
Dei parcé to' m fest spicér?“
[p. 87] Sö sunéder suna sö;
Sö sunéder sö dal bugn,
Söl dal bugn — sö dal bugn,
Sö sunéder sö dal bugn,
„Sö sunéder suna sö,
Schi nu 'l suna sö dal bugn,
Gió la testa al sunéder
Schi nu 'l beva er dal bugn;
Sö per testa ün cigrugn,
Al sunéder ün cigrugn.“
„Vais avonda, óssa dé fé,
I nu vüigl ci 's feccia mel,
Lais ci 's fatg — caffé cun latg?
Miglier lè ci 'n nov buchél,
Sche! dé pôsta oz a me.“
Ma 'l sunéder guärd' an ciel;
Ün pansièr dal tot poetic
'L 'al traspira or sot al pìel;
Cunzentrè da quista flama
Cun bler pathos el declama:
„Baiva, Baiva, tö ist 'na stella,
Al ti nom tö fest unúr;
[p. 88] Ist al nom — ist er al pom,
Ist 'na rotscha ammiradúrs
Dals tis schlers ci enn' plaign Sassella.
O bugn vegn tö ist 'na perla
Ci' m elévest vers l' Olimp,
27
Tö 'm fest vair la gloria eterna,
'Dú ci Bacco ho sia potenza;
Quant rispett a si' exelenza!“
Dona ustìera steva lo
Tot attenta a cuntamplér
Quel dugn ät — dugn da poet,
Painsa a quel ci mai po fer
Ün got vegn, ma guardè mo!
Ma a tanta animaziugn
Dona ustìera baign savéva
Ci la sait turness dalung.
Spert vers l' üsch la peá la véa,
Fui uschi' sia cumpagnéa.
Nos sunéder schüvla e clama,
Fo las zagnas scalingér,
Hé! allò — da béver co;
E cumainza a blastamér
[p. 89] Plö ci' n Türc invers si mama;
Viers al fo d' un buzarugn,
Dei baign tridas parolaccias,
Alza sopgias, sêra al pugn;
„Quanta pagna, quant turmaint
'Vair da fer cun quist armaint.“
Basta, ell' era tot paziainta,
E sparéva nis varügn;
„Pü gugent — schi 'l gess davent“
Ma aibò, e vegn nagiügn;
Tot è quiet, nagot as sainta.
Schió suléva ir or' e aint
Gliêd dal lütg e gliêd furesta,
Gliêd allégra da tot taimp.
Oz però tot era a fiera,
E suletta era l' ustièra.
Ci mai fer? dschem ün po!
Vo al balcugn a la furtögna;
Guärd' in sö — guärd' in gió,
Guard' al banc da las manzögnas,
Ma nagiügn nì co, nì lò.
Specia uschìa un bugn pezzet;
[p. 90] Finalmaint è no in sö
Tot sulett sö da Cazet
Cun pass franc allé — allò
Al nos om „Fortissimo“.
„O „Fortissimo“ vais péda
Da nir sö tir me ün mumaint?“
„I som no — tö 'm vezzas
co.“
Svelt el salta sö ed aint,
Sö tir ella an ciminéda.
„Eccum co, ci vot da me?
Niva schió per la mi schoppa
Er schi 'm vesti bitg clamè.
Schi baign grisch scu 'n vigl uspizi
Perdrò 'l pìel, ma bitg al vizi.“
„Tant pü bugn per me allura
Sch' issas no cun quel pretéast;
Nis intant — scu per incant,
Per am liberér d' un géast
Ci 'm turmainta tot all' ura.
L' om „Allegro“ 'n ho avonda,
E 'm maltratta e' m dei dal tot,
Par c' il dom bitg plö bavronda.
[p. 91] Lè chiaint quel buzarugn,
Gé cun el schi issas bugn.
El stat lò e pains' ün zitg;
So la maisa era ün mazól,
Baign dabot — 'l al catg' aint sot
'Tant ci ella ün caldról
Péa e metta sura al fütg.
„Oz som co abbandunéda,
Tots als mìas enn' davent;
Pära propi chèsa striéda.“
„Lascha, dei el, fer da me,
Aia il dom schon al caffé.“
„Ei! „Allegro“ ei! cu volla“,
Dei l' om „Forte“ entrond an stüva,
„Véndast túdels — o cians púdels?
Cur ci 't vez cun la ti piva
Er an testa al vegn at bolla.“
„Bravo“, dei al nos sunéder,
„Tö e aia, e aia e tö
Dúes bavéders, dúes puléders;
Tocca magn tö orma naira,
Saintat gió, tö trida ciaira.“
[p. 92] „At ragordast dúes ons fo,
Scu nus dúes e Puntrascégna
Cun faslédas — e pugnédas
Vaignciaquatter da Vuclégna
Vaign caccè per sch - céla gió?“
„Tö ist co tot vüd la mensa“,
Dei l' om „Forte“ cun malizia,
„Ist bitg raps, o bitg credenza?“
„Ba?“ dei l' èter, „les 'na fiergia
„Per musér a quella . . . . .“
- * *
Wess el mai ditg quel tritt plét!
„Forte“ ho la magn bitg stancla;
An ün schlopp — or sot al ciopp
Al mazól per baign al brancla,
E' l al fülmina ün cläk —
Ün cläk tal davós 'n ureglia
Ci scu 'n boov el croda a tera,
Ci vers saira pür as sveglia.
„Forte“ giond davent ramüglia:
„Tö stest baign, ma nus staign mìglier.“