Il Biviano/Al spusalizi da taimp vigl
 |
Questo testo è incompleto. | |
| ◄ | Il Biviano | Il Biviano | ► |
Al spusalizi da taimp vigl.
I.
Als spusalizis d' oz - an - di Ci firman al cuntratt da spus,
Gron pärt tot quiet i vonnan vi, Bitg plö quist act è religius.
Civil enn' óssa als matrimonis, Prosaik an tot è nia quist act:
E per spusér vot testimonis Nì spus, nì èters perdan tact.
Da vigl invece schi ögn spuséva
L' antièra val as rallegréva,
Da tot las bandas gliêd a tozzas
I cumparivan a las nozzas,
E vigls e giuvans piévan pärt,
E 's trattignivan fegn vi tärd.
A nozzas giévan er las tattas,
E spess ballévan giüst scu mattas
Gun cnics e gests an allegreia,
Manchéva bitg galantereia.
[p. 29] Da vigl as geva all' ingronda,
Nu 's dgeva mai: Ossa dà avonda.
Cun sugn e ball e mantinédas,
Cun blér fracasch, cun schlupatédas,
Cun madalénas plaignas saimper
Is rallegrévan cor e vainter.
Al di ci niva clamè gió
Pistola e pulvra stuéva no,
Parcé' l simbol da spus e dama
Stuéva ésser fütg e flama.
Scu 'na reliqua da famiglia
Mintg' ögn cun 'na pistola viglia
Largévan cúelps „a bruciapelo“
Prest ora dretg, prest vers „il cielo“.
Per tal mutiv spess suzadéva
Ci la pistola an toccs la geva,
Allura guai a deta e mans,
Parfegn la mort causéva a tants.
Da vigl in no era l' üsanza
Da pübblicér gió da la canzla
Al nom dal spus e da la spusa
Ci 's cunsacrévan a la musa;
[p. 30] Santivan tots attentamaint:
„Diesch dis per fer impedimaint.“
Schi vess la spusa fatg l' amur
Fors' er cun qualci sunadur,
Pudéva quist 's fer anavant
Ed impedir per óssa intant
Fegn a raschugn ricugnuscida
A ci la spusa appartigniva.
- * *
Schi baign quel dì cun nov' vastia,
La spusa steva a cesa sia,
Ni an baselgia quel dì lò
La spusa nu 's lascéva no;
„C' importa ir aint“, dgeva la spusa
„Praghér nu sa, som tot cunfusa.“
Fors' er per as fer vair modesta,
Vess gia trupetg d' alzér la testa;
Però 'l mutiv al pü fundè
As cunzantréva söl caffè,
Pel preparér pü bugn pusibel,
Pes rénder stessa ün po plausibel;
Parcé ciünéda la funziugn
Giüst scu 'na fila an prucessiugn
An cesa da la spusa an festa
Is radunévan a la lesta:
[p. 31] Davand las giuvnas tottas
quantas,
Las donnas zîva giüst scu santas
A giavüschér bugna ventüra
A spus e spusa, mamma e süra.
La spusa poi deva in cumpensa
Ün bugn caffè sön lunga mensa.
Da - d - áint las tazzas scalingévan,
Da - d - ór als giuvens schlupatévan;
Manchéva bitg da - d - áint humór
Ni pulvra e giüvals or da - d - ór.
- * *
Ma pulvra e giüvals fonn' arsüra,
Schi da calmér nu' s ho bitg ciüra;
Per tal mutiv cun ün „avant“
Al spus claméva tutti quanti
An béver ögna aint al si schlèr
Per 'vair la bott dögna daspèr.
Mintg' ögn la madalena plaigna
Schvüdéva sainza trer no zaigna;
Al spus allura ün lung evviva
Alzévan fegn ci túerna niva
La madalena plaigna d' vegn
Per fer al túern fegn a la fegn.
Poi intunévan tots in coro
La „mulinèra“ con amore.
[p. 32] Als maridès santind al cant
Er els, per bacco, anavant,
Ma mema pitgen era al schlèr,
Stuévan ster or al sulèr,
E 'n contrabass alzévan cò,
La cesa geva vi e no.
Al spus darviva poi la porta
E baignvagniva quista scorta;
E' n maridè da tot rispett
Vulvéva al spus al seguent plet:
„Tir nus gugend it laign ricéver,
„Ma prüm da tot lainza fer céver,
„Parcé la pesch e la furtögna
„Dipenda dal dì d' oz adögna:
„Pü grond ci oz è l' allegreia
„Pü bêl sarò voss' armoneia.
El spus: „Da quel ci 's poss
ufrir
„Cun gron plaschair is vüigl
servir;
„Da pruvadìa vigl Vuclegna
„N' antier bucign, qualitet fegna,
„Salam e pagn e mugnachetta
„A voss giavüsch la mi glietetta.
- * *
I niva mess gió maisa allura
Per tots ansémmel sö da sura;
[f. 33] Antúern antúern piévan platz
Als vigls, als hommans, zîva als
mats.
An mêzz la maisa la galaida
Quatéda vi cun ponn da saida,
Da sö, da gió scu tantas poppas
Las madalenas e las coppas.
Da tant an tant ün bêl brochett
Cun caschügl véder, cigrunett,
Schambugns, salams e chêrna setga
Da cò, da lò, mess sainza letga.
Uschi la maisa als invidéva;
Pansè schi l' apetit manchéva.
E baign mangè e baign bavìa
An quel dì lo è saimper nia;
Magn magn ci 'l vegn la glianga
schléa
Tot als pansiers is fonnan véa,
Scu per incant la bocca as dêrva
E or n' an vegn sainza resêrva;
Uschi 's quintévan dretg o tort
Lur avventúras da mintga schiort,
E tant avant is inultrévan
Ci fegn vi tärd i nu calévan;
A saira stgüra nò bêl tais,
Plagn plagn 's alzévan tots an pais,
E cun al spus an cumpagnéa
'S mittévan tir la spusa an véa.
[p. 34] Rivès a lò fagévan tots
A la spusigna blérs bêls vots;
Bavévan poi ün bugn caffé
Ci 'ls risturéva, sché la fé.
Oss' era al vainter bitg schi méger
E 'l spiert dispost a ster alléger;
Ed an quist stedi interesant
Anc' ün nov act niva avant,
La scéna niva or da - d - or
Andú ci tots furmond ün chor
Uffrivan cants pell' occaschiugn
A spusa e spus sot al balcugn.
Numnévan quist las mantinédas
Da vigls e giuvens schi apprezédas;
Ün curt esaimpel d' ün tel cant
Vüigl cò as métter anavant:
„O frischign Marianna bella
„Spunta óssa la ti stella,
„Oz per tö è prümavaira
„Er schi bóffa quista saira.
„Fól plaschair dêrv' al balcugn
„Anciodè tant taimp dal glatg,
[p. 35] „It scaldaign cun gigia e
sugn,
„It scaldainza söl nos bratg.
- * *
„Lascha vair tia bella faccia
„Guarda gió cun üigl cuntaint,
„Nus turnainza da la caccia
„Cun ün giuvan cunuschaint.
„E saviond ci tö ist tristetta,
„Ci tö lesti óssa ün marus . . . . .
„La raschugn è clär' e netta,
„It al daign a tö per spus.
„O frischign Marianna bella
„Spunta óssa la ti stella,
„Oz per tö è prümavaira
„Er schi bóffa quista saira.
- * *
Ciünè cantér era l' üsanza,
Ci dúes dadéls cun tot crianza
Dals spuss duvevan riturnér
Per mantinédas dumandér.
[p. 36] Sagond al liberal ól straintsch,
Ci deva diesch, ci vaing araintsch;
Cun quels mittevan sö un bal
Per cuntinuér al carnaval.
An cas ci niva datg nagot
— 'Gattamusich dapartot —
Zampugns, padealas, mintga schlámper
Sunéva gió scu 'n figl dal diámper.
Schi poi ün veaf fagéva al sai,
Allura ün dretg pü grond ci mai
La giuvantüra Veva cò
'Na barigl vegn da 's fer der nò.
Serviva päch as ustinér!
Ün butg or d' stalla, el cunsignér
Al prüm ustìer pel vegn an cambi
Era ün spassett fatg an ün lampi.
Al bal söl dì da clamér gió
Per bugns mutivs nu 'veva sciò
Nì cumplimaints, nì luxo britg,
Ni etichetta nianch' ün zitg;
As riservéva l' eleganza
Éls cumplimaints per quella danza
Tignida al dì dal spusalizi
Cun gronda pompa ed artifizi.
[p. 37] Quist bal invece 'veva l' aria
D' ün importanza secondaria,
Al cé avónda as demuséva
Dal blér fracasch ci cò 's fagéva;
Sciò 's dei ci quels ci sbrügian blér
En téstas düras scu nüschèr,
Invece eran cò als scôrts
Als brävs pü gronds sön tel rapôrt,
E simplamaint per la raschugn
Ci 'vévan libertet d' aziugn;
Nagügn fagéva èter cas
E tots gugend ün pó d' fracasch
Uschi 's seguivan mantinédas
Sön sails e giüvals, schlupatédas;
Al bal spess era interott,
Ma schi 's baléva geva flott.
- * *
A mêza nôtg, scu bitg l' eguala
Aveva lütg la prinzipala
Mantinéda an chòr complet
Da tot l' antiera societet.
Davand la cesa illüminéda
D' la spusa as deva mantinéda,
E giûens e giuvnas tots da cor,
Cò inalzévan cant sonor.
[p. 38] Cantévan d' amur,
Da felizitet,
Da latgmilg, da flur
Cun dutscha mitet;
D' la bella giuvnetta
Ci amur ho dunè,
Da bitg vana cretta,
D' amur curunè;
Da pesch, da furtögna,
Da vita beéda,
D' unfants aint la ciögna
'N antìera brighéda;
Cantévan insomma
Sür tot l' andamaint
D' ün tel matrimoni
Ci 's catta cuntaint.
Quist cant aveva unùr spezial,
Per tal mutiv soma a quel tal
Ci datg aveva per la danza
Sön nozzas, — dì da ragordanza
Als vigls mittévan importanza;
Antréva an els la serietet
Da - d - or, da - d - aint, an fatg e plet.
E ci vulais . . . . ün dì da nozzas
Per vaira è bitg ün dì da tozzas;
'Lè quist ün dì tant suspirè,
Ci 'l less . . . . ci less mai 'vair spusè.
Crudéva nozzas söl mardì,
Ün dì festiv scu mai uschi'.
[p. 40] Rivéva giò la saira avant
Als sunadurs cun gigia e cant;
Giò quella saira as cumanzéva
Al bal da nozzas ci düréva
Incirca úras quarantôtg
E nôtg e dì, e dì e nôtg . . . .
In corpore a saira stgüra
Cantéva tot la giuvantüra
Avant l' üsch d' cesa da la spusa
Bundantamaint plö ci l' üsanza
Sparér pudéva son quist cant,
E ci plaschair per 'vair quel tant!
A ringraziér la cumpagnéa
Als spuss i nivan gió la véa,
E' n bravo spus, evviva spusa
Als ricevéva a la rinfusa.
[p. 39] Schi blér unúr, el cor an festa
Fagéva alzér ün zitg la cresta;
Bitg sainz' ün zitgign d' ambiziugn
(Ma grazia dschevla cun cor bugn)
La spusa cun l' invit grazius
Da fer ampringias al si spus,
Manéva al chor aint da bas aint,
Ci sainza èters cumplimaints
As fagér aint cun nusch e petta,
Cun févas, rhum ed anisetta,
Per poi turnér söl bal laschè
A fer saigliugns fegn dì inultrè.