Theodor de Castelberg

1911 Indice:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, IV.djvu Brefs Intestazione 27 giugno 2020 25% Da definire

La vendetgia paterna Comedia
Questo testo fa parte della raccolta Rätoromanische chrestomathie
Vol. IV

[p. 552 modifica]

[Brefs.]

(Ischi III p. 179 — 189, Brefs de landrichter Theodor de Castelberg edidas das de Dr. C. Decurtins.)

I

Miu amitg!

las caussas para ei, chei sènbrioglieschen pyr e pyr. el Schvizerlan veng ei tut mess sin in total pei nief; era cheu veng ei discuriu da stuè patertgia vid in autra constitutiun. fai quen, co nos purs vegnan a myra lien, schin propona quei ad els. jeu tem fetg, quei dat anlos tier scenas da tumult a disgrazias. jeu quitass eunch uss, sche gie chei sto gni midau [p. 553 modifica]

per part, seigi buca las uras. mi lai save, schil camerdiener della claustra da muste ha era plidau cun tei, a tgi quei sign. seigi, che compigniava el, a tgiei ei an faitg leu. cheu van ei vinavon culs process dil Zuezug. il resident franzos nief ha faitg seia comparsa en sessiun. ei para in um affabel a moderau comeyras ei buns naven. novadats e auter sai jeu pauchas.

Tor de Cg.

Coire, le 12 feuve. 98.

II.

Zurig ils 7 da marz 98.

Sentelly, che jeu sundel cheu. vai retschiert teia bref, aber ei para, che jeu seigi arrivaus memi baul. eunch uss han mintgia cantun da fa per sez; cheu essen nus en critichas circumstanzas. jer sei vegniu notificau, che purs seigien sin veia per vegni el marcau. Sil zuch sei stau tut allert, ils canuns en sillas batereias per tut entuorn, cheu al corf, nua che jeu sundel, sei dus da mintgia meun la casa encunt il lac, ils burgeis en tuts sut las armas, gliei vegniu truppas da bia vitgs en agit gli marcau; sappi Dieus tgei ei dat eun. cheu ei novas, chils franzos seigien chitschai ord il bernes, solothurn ei liberau, che fuva priu per tradimen. en nossa tiarra sto ei ussa quels dis rumper. jeu sai era, che l’uniun fussa ussa pli necessaria che peun, aber tgi vul mida tgiaus scaldai a stinai. general hoz ei stiarzas arrivaus, a jer sel jus encunter bern; jeu tem, jeu tem, chin se balliastra schi gitg in encunterlauter, tochen chei veng umens da freid jastars, che metten a gled. Sallidi lorentg, a quella ga sa jeu buca ad el respunder. Sentelly, chei fuss stau avunda cun Sprecher a paris, aber sco ca ei leven fa yra planta era puspei, sche stueva citgi da nossa ligia era esser leutier era has ti rischun, che nus duessen tener en pfiffa, aber ina part manegien, chei seigi meglier de searma a fa flaussas. la constituziun tier nus, tochen ils schwyzers an buch ina priu si, chischunescha nuet auter che periculus sgurdins a nus. buxtorf ei staus cheu sco representan dil pievel cun in auter cunpointg, per perschuader cheu da termetter deputaus a bern, per muenta, chei se democratiseschien. cheu aber han dau risposta, che deputaziun seigi buca basens, bein aber veglien ei a lur representan, che se afli schon en bern, da gl’endrez, chel suttegni quella proposiziun leu. jeu vai plidau gitg a liung cul buxtorf. el ha getg, che o hs tuorni quest jamna da paris, sche gie chel hagi buca finiu seias incunbenzas leu. tgi sa, sche quel ven forza cun enqual ultimat. grad uss veng in dragoner da schafhusa cheu cullas novas, che truppa da leu vegni a vegni per yra en agit a larmada schvizera. oz ne dumeun vegnen era da claruna cheu tras. en quest cantun aber muort las sgrazieivlas disuniuns internas fan [p. 554 modifica]

ei da nagin agit. dumeun spetg jeu cumonds, co jeu vai da fa, sche jeu dai sta pli gitg, ne schei mi clomen a casa. a luzerna sei stau ju ils lansturm a da schwiz encunter il franzos. nua che jeu less ira els cantuns, sche han ei da fa sez avunda, a mi san da nagina ressoluziun, a senza chei se rimni ina raspada generala dils schwizers, sai ei per nus nuet vegnir concludiu. general hoz dei haver sexternau, il prigel seigi nuota schi grons, schin mo drovi prudientscha sabiamein. tgi sa, el forsa sa era citgiei da quei meun chel veng. sche jeu stundel cheu pli gitg, sche vi jeu scriver taffer, ti fai era il sumiglion; sche mo las brefs van rechtiamein. ils signurs cheu en dy a noitg sil rothhus, chin sa strusch plida cun els, a per quei han ins breigia da penetra citgei da fundamen. auters amitgs cheu buch el regierung han savens da fa wachts, tut fa wacht spirituals, seculars, professers a docters. perfin lavater, il fisionomich, vels sco lei, fa il wacht suenter tour. pestaluz ei a frauenfeld, nua chils nof cantuns, che dominaven leu, han termess mintgin in deputau per termina la nova regenza e schar els libers. mayer vai spigiau suenter tochen uss, aber buca pudiu trappla. sin corespondentas cheu sa ins se scha pauch. era a mi veven amitgs empermess tschella ga, che jeu sundel staus cheu, da scriver, aber vai mai survegniu ina silba. per quella ga quei, da paris dapi chei en y, vai jeu enderschiu ne da vif ne da miert.

Cg.


III

. jeu tournel puspei a scriver. tscharner mi ha scret. gl’enprem fa el ina liunga haranga, co ils schvizers vessen pudiu esser pli ventireivels, schils marchaus vessen zediu alla aristocrazeia bunamein, il qual ei ston ussa fa. suenter veng el cun nossa tiarra, chils s. hagien tut sutminau, enstailg schar yra tut ruesseivlamein, nua che ins els scheniavi, hagien ei tschochentau il pur cun mille faulsadats e menzegnias. per fin hagi v. g. s. Tscharner manitschau meuchelmord. ils cumins caddi, foppa, lognezza, valrhein, schons, tuseun seigien midai. domat, schanvetg undervaz seigien alterai encunt. il ausschuss. per fin el herschaft hagien ils bodmers sut pretexts davart lur cunpra ora a perveia da plontas da libertat, che mallans a majenfeld han derschiu si, ed il usschuss ha els admoniu da quellas dischmetter, pertgei ella part sura schgleteven encunter quei terribel, surmanau il pur, chels en petters encunter il landtag. Gyot seigi buca segirs en quera a Tscharner a ses amitgs sapien buca da schyrm. jeu vai dumendau da pode turna a casa aber adunbaten. el scriva, che en quella situaziun vegni gl’ausschuss a nunta delibera sils gsandschafts a schiglioch vess el cussigliau, da cloma anavos mei e tei. el vegni a pusa, chins cloma ensemen il landtag e vegli demonstra a quel, chin stoppi haver truppas [p. 555 modifica] per schyrm, forza en paucs dis seigien zaconts tschien purs en cuera e detti quess disgrazias. ina dyctara stoppi esser. ils plys vegnien en confus, tgi vegli suspender, tgi vegli ina dertgyra (ein Verdächtiges gericht) tgi ses detti agli Zuezug aber cun sieu meini prendi il Zuezug ussa bucha sin sez. ils democrats seigien memi tumeletgs a rascher memi difficultus per tene stanga. el dubetti, che la myra seigi da stuschar nossa tiarra tier ils cisalpiners: essend che guyot vesi buca bugien che nus seunyen culs schwizers etc. ussa fai quen, co quei va. schei muenten glieut armada per sutene il landtag, sche sei il fiuck envidaus a sappi dieus, co el ven stizaus. gliei prigel, che nus vein uiarra interna, alurcha ven citgi a metta perina. cheu va ei era bein odameun. bern, friburg, sollothurn en en meuns dils franzos. las truppas da tschels cantuns, che fuven vegnidas en agit, tuornen a casa. ils purs el bernerbiet en sco vietys, sappi dieus, tgiei ei dat eun. las truppas da turitg han obteniu da pude turnar cun tut lur uorden, vaffens a bagage cula condiziun da buca purta armas encunter frontscha, deno sche la cumina patria vegni attachada. quellas da tschels cantuns fuven sils confins a schock ei an udiu che bern seigi fitau, en ei se viults enavos ed y a casa. cheu essen nus eun en belagrungsstand, aber la regenza provisoria ha dischmess ses posts ed il marcau vul receiver 600 umens della tiarra en garnischun da fa ils vachts culs burgers. jer sei vegniu gsandtas da luzern a clarunus, per se metter denter, per uny il marcau cul pievel della tiarra. ei para che ussa se tschenti la mala fidonza e petradat denter marcau e la tiarra. jeu vai termess express las novas davart bern a casa e gargiau danovamein da pude yra ella tiarra. forsa che quella ga surveng jeu risposta, gliei aber e leu en quellas circumstanzas pauch leger. schein vè, schils franzos staten uss, ne schei van eun pli vinavon. jeu vai scret a perdegau ferm l’uniun a perinadat cunzun uss, aber — forsa adumbatten. ussa auter per quella ga nuet.

Turitg, ils 10 da mars 98.

tiu amitg

Cg.

general hoze suva arrivaus, el ei jus per y a bern, cul ha enderschiu chei sei priu sel turnaus, ed uss sel jus puspei sen siu post el austria.

IV.

Turitg ils 17 de marz a° 98.

quest ei la quarta bref, che jeu a ti scrivel, a jeu vai retschiert duas sulettas da tei, ina dils 21 favre l’autra dils 6 da quest. cheu ei la rimnada nazionala ensemen. eunch uss aber ei fatg pauch. ei an decretau, chils comembers deien purta in penda vid il bratsch da tgietschen mellen [p. 556 modifica] a nèr. ei an era engierau da conzepi ina constituziun, che se fundeschi sin libertad, egualitad, vertit a relligiun, a da schurmia beins a persunas suenter dretg a rischun: cun ne senza influenza jastra ei nuota menzionau. ils capps della garnischun en numnai: gl’emprem in della Tiarra, lauter del marcau, il tierz della Tiarra. Ti eis staus pauch flissis da scriver, dumeun ne surdumeun vom jeu a casa. ils munis, tem jeu, che vegnen stergliai, sche buca dismess dil tut. quentel, che ti tuornies è gleiti.

V.

Turitg, ils 18 de marz 98.

Ussa forsa che la martscha schlop’ora. a basel sei gniu perinamein acceptau in plan, co il schvizerland dei esser da cheu denvi units e nun sparteivels. nagins cantuns deien haver tiarms, bein esser indicai en tgie logens scadin consisti. nus deien era vegni envidai leu tier e sche nus accepteien, dei ei esser 22 cantuns. Valeis, il Watlan, friburg cun empau da bern tier, bern cun quei dentuorn, arau cul argeu, luzern, uri cun d’ursera, laventina, rievera blenga a blizuna, lieun mendris, val maggia a lucarno, il turgeu, las tiarras vidavon dil avat da s. gailg cul marcau da quei num, reinthal, saxs verdenberg, gams, sargans, march a rappenschwyl, schwiz cun chisnacht, gerschau a hofs a einsidlen, zug culs fryamts a baden, Turitg, solothurn, basel, schafhusa, appenzel, unterwalden a la rezia. 5 fussen ils caps, dus cusseilgs, ina zerta quantitat truppa adina sin peis. basta gliei leun, jeu vei grad pudiu surlegier api stuiu turna. 5 ministers stoveins era vè. basel ven a termeter cheu a Luzerna a schafhusa a fors eun pli loogs deputaus per fa prender si ascheia. l’enprema rimnada ven proponida ad arau da tene. ascheia vegness basel buca tiel huffen gron. las fogteias talianeras aber resten schvizeras. gliez han ils representans a lieun scret pèr uss cheu, chei seigi stau a lieun in gieneraladjutant cun scorta et hagi gareggiau, chei deien notifica, tgei cesalpiners hagien els disturbau a faitg de laid, sche veglien ei quels scharfamein zensura. els deien pude resta schvizers, aber la constituziun, chils svizers prendien, stoppien els era prender. dano mensdris a quei, che seigi da tschei meun il lag gliez vegni tier cisalpinien. quei ei sco vai schon getg, notificau cheu ufficialmein et usia en quest plan ei mendris e cun tschei. Tgi vuel cappi, co quei schai? cheu fa ei sensaziun et eun pli veng ei a fa als cantuns pins. ei se lai bia discuorer sur da quei ton pil local sco per la proporziun da pievel. gi sur tut, nua prender da paga tut quei uorden, sche per fin cheu se stermenten sin gliez co els stons populars sei quei d’incamina a pude sustenè. quei dat sbuseraus inbruglielms a tonaton da basel vegn ei scret ad amitgs cheu, che quei stoppi tras neca l’uiarra vomi vinavon. a [p. 557 modifica]

tgi vul retenè il Rhein gron, che cuorra. basta uss anins da studia a choch in fa, schi fallescha, scheinins cun cuolpa. ella tiarra audel jeu, chei seigi puspei quietau enpau ils s. en se stermentai culla caduta da bern. lanshopma salis seevis che jeu vai viu cheu, mi ha getg sez: nossa famillia dess ussa se sutta metter a buca vule tener stanga; el leva sta cheu eun pli gitg, pertgiei dus sès schienders en per cheslereias imputai e vegnien processai: daniel et ulisses ed el leva nueta capitula; aber cu cheu ei vegniu quella furia ed il marcau fuva el balagrungsstan, sche eis el jus a casa. jl marschal lez vevel jeu mai viu, lez fuva jus ensi schon eunch ei entscheivi, el ferdava cunpaitg. ulisies seigi staus cheu el marcau duront quella tumulta, vai aber mai viu. ussa as ti puspei bia uorden, teia bref dils 13 vai jeu reciert grad suenter, che la meia da jer ei stada naven. alleger, jeu vom dumeun ensi. ils Franzos en da tier, tonaton vargen ei eunch uss buca las grenzas dil bernerbiet encunter cheu. restal Adina

tei Cg.


VI.

Turitg, ils 1 . . . da . . . . . . . 98.

. . . ei la pasch fatgia. il obercheit provisoric ha dismesch seia charga dil tut a meuns della commissiun della tiarra. quel regia ussa a ven a numnar il regimen ad interim, tochen che la revisiun ne la constituziun nova ei fatgia. tuts auters dicasterys staten per inagà, tochen la commissiun della tiarra urdeina autrauisa. mille umens della tiarra vegnen per garnischun el marcau. ils cuosts van sil entira tiarra, ils officiers numnen la truppa senza ressalvon capitanis e quels dil staab. ils sez numna la commissiun della tiarra sco era quella fixescha lur sallari. ella constituziun nova veng ei numnau ils regenters a proporziun da pievel ed il marcau fa la 16avla part, el provisory il marcau la quarta. fai quen, con quei sbassau! burgerm. wys ed auters en sabsentai. Oz eis ei gniu tschentau la plonta cheu el marcau vida tschei meun lenprema pun sil plaz dil zunft la maissa. ils burgers han quei faitg sezi a denton ora silla tiarra sbaraven canuns per allegreia. ussa sei tut quietau e perina. dils franzos audins, chei se avonzien pauch u sil meins pleun cheu encunter. dumeun va deputaus 3: in dil marcau e dus della tiarra tiel general brüne per fa da savè, ch’ei seigien perina, veglien mantene buna amizizia e harmoneia culla frontscha, aber spetgien era, che quella fetschi il sumiglion encunter els, vegni a scha nun mulestau lur integritad et independenta. jeu vai scret a casa valti ferm per obvia rupturas e malas veglias. ei mi scriven, chei hagien fatg squitscha meia bref per fa impressiun als cumins. jeu vai allegau, che l’interna mal perinadat hagi traitg la ruina sur bern, sollothurn a fryburg ad ascheia duess quei schi frestg exempel survir dad esser units. quella ga vai jeu [p. 558 modifica]

scret l’uniun da cheu, che tras quella sappins ver speronza dad in bien success da cheu denvi, ascheia duess ins era ella tiarra fa gl’aussöhnen quellas perigulusas circunstanzas e redemer perinamein la patria ton schcin pò. ei mi termetten cheu ina bref da termetter a ti, la quala jeu mettel cheu tier. a mi han ei dau avis da vegni a casa, jeu vomel peia en pauchs dys. jeu less mo eunch yra eun endriescher cheu la risposta da Brune che quels porten; leu tras sto ei sclary ualti bein la sort dil schvizerlan. sil pli tard dumengia, che veg, po ei esser cheu, alluscha se metel jeu sin viadi per yra a casa. schei van buca mengia hezi el faitg, sche quitass jeu che ruptura dess ei nagina en nossa tiarra. jeu vai plidau cul Mayer, el ei in pulit giuven a discuorra zun bein, el tei salida cauldamein et ha reschdau bia da teia amizezia. el gi, che tochen uss seigien las brefs ydas rechtiamein, aber uss grad en quella furtina, tochen chei seigi buca regulau enpau las caussas, sappi el nueta gi. ussa sai jeu pauch auter, stai ti leger. forsa chil lantag, schel vegn ensemen, tei cloma a casa, allurcha veinsa gitg da paterla. sche ti scrivas pli, sche fai ina capertura a professor füssi cheu, sche mi sa el termetter. sche jeu sunca pli cheu, sas era scriver in per lingias ad el *).

Cg.


*) Sura. bref ei empau defecta dell’aua.