L'autobiografia, il carteggio e le poesie varie/II. Carteggio/V. Di Diego Vincenzo de Vidnnia
 |
Questo testo è incompleto. | |
| ◄ | II. Carteggio - IV. Al conte Antonio Coppola | II. Carteggio - VI. All'abate Giovati Mario Crescimbeni | ► |
V
DI DIEGO VINCENZO DE VI DANIA
Contesta l’opinione del Vico che gli antichi giureconsulti romani
fossero patrizi.
D. Didacus Vincentius a Vidania, regius cappellanus maior, praefectus universitatis neapolitanae, a consiliis Catholicae Maiestatis,
D. Iohanni Baptistae a Vico neapolitano, professori regio meritissimo.
Ingeniosam a te, clarissime vir etkarissime, recitatam orationem (I) 2 perlegi, iti qua eloquentiae sophum, professorem vere regium^ ita miratus sum ut ex díssertationis elegantia, candore orationisque nervo, tuam esse, absque nominis inscriptione, dubio procul agnoscerem. Nova producis, doces, illustrasi cuncta piacere dicerem, nisi levissimum scrupulum tibi proponendum ingenua litterarum societas compelleret. Docilem in te sapientiam expertus sunv. me quoque ceieberrimae nostrae Academiae praefecturae munus, erga te edam summus amor dissentire in aliqua ex tot elegantissimis a te propositis thesibus, et veritá tis
(1) Dissertationem De nostri temporis stndiorum r adone cutrt antiquormn cottala, publice habitat» iti regia universitate neapolitana ac typis editar» anno mdCCIX, iti qua aliquot de horurn librorum [De uno e De constantia ] argumento sunt inchoata; inchoata inquam, quia nondum harum reruni príncipiutn, quod a inultis iam ante annis vestigabatn, invenerara [V.]. Le note latine segnate con questa iniziale sono del Vico stesso, apposte all’edizione che egli fece di questa e delle lettere íx, x, xit, xv, xvi e xvn nel De constantia iurisprudentis [Ed.].
(2) Alludit ad «ani dissertationis partem, qua proponebamus arteni iuris imperatori! interpretandi ex aequítate civili ad nostri temporis nionarchias accomodata, quatti indicavi libro priore [De uno], cap. lxxxim, et de ea arte specimen quoddam edam dedimus: quam utilissima!» prohabat in primis clarus vir Henricus Brenckmannus, doctissimus iurisconsultus hollandensis, in sermonibus quos super ea re Florentiae, dura ibi tnedicaeum Pandectarum codicem recensebat, tiovis lectionem florentitiam notis adornaturus. habuit cnm darò viro Antonio Rinaldo neapolitano, viro ornatissimo ac disertissimo caussarum patrono [V.].
ardor fateri cogit. Breviter me expediam. Tecum alloquor: sapientibus indicasse sat est.
Pp. 75 . 78, 84. — Primaevos iurisperitos patritios tantummodo fuisse asseris; ex quo a te posito principio, tanquam ro manae reipublicae arcano, plura et quidem acutissima dedu cis. At hoc non ita certum. Designatis chronologice temporibus evincam.
Primi ab Urbe condita legislatores reges illi septem fuere, qui prò libito imperitarunt ad annum usque U. C. 245 [A. N. Chr. vulg. 509] h), quo Tarquinius Superbus eiectus est.
Eo anno et sequentibus praetores (consules postea nuncupati) senatusque, populo quasi spreto, leges condidere, rogantium plerumque nomina praeseferentes, Iuniam, Valeriam, Horatiam, Duiliam, Aeliam, Corneliain, Iciliam, etc. Plebs, ut a patriciorum potentia liberaretur, tribunos plebis prirnos creavit L. Sicinium, L. lunium, consulibus Sp. Cassio II, Postumo Cominio II, U. C. 261 [A. N. Chr. 493], et aediles plebis eodem tempore aut paulo post. Ex quo coepere clarius distinctiones inter patricias familias, quae a quaestura ad consulatum initio transibant, et plebeias, quae tribunatum et aedilitatem plebis exercebant. Tertiam speciem postinodum familiae mixtae constituerunt; illae nempe, quae cognominibus agnoscebantur, patritiaene an plebeiae essent. Exempli gratia, Atilii Longi patritii, Atilii Bulbi, Calatini, Reguli, Serrani, omnes plebei; familia Lucretia in Tricipitinis patricia, in Trionibus plebeia. Ex quibus concludendum est haberi primis temporibus prò regula: ut familias (et ex eis iurisconsultos) patricias plebeiasve distinguamus ex tribunatu aut aedilitate plebis gestis censere. Etenim neque senatores plebeios ad ea munera admiserunt, notante Valerio Maximo et Gellio, tanta fuit plebeiorum cum patriciis aemulatio. Novae autem, quae postea magistratibus clarae factae sunt, omnes plebeiae; curulibus vero honoratae, illustriores habitae.
(1) Questi e i seguenti ragguagli all’era cristiana sono glosse aggiunte in margine all’edizione originale [Ed.].
Caeterum U. C. 303 [A. N. Chr. 451] decemviri electi (quorum caput Ap. Claudius Sabinus ex patriciis minorum gentium, reliqui fere omnes plebeii) ad leges condendas, ut eas in duodecim tabulis (vere aeneis, non eboreis roboreisve) inciderent, triennio quasi elapso, tyrannidis specie morantes, abdicare coacti sunt. Exinde illis legibus aliisque quasi annuatiin auctis, sacra, publica, privata recepere incrementa. Hermodoro ephesio, Atheniensium legum interprete, et Papyrio ilio iuris papyriani collectore, ommissis, ad rem accedamus, examinando an primi iurisconsulti patricii an plebeii fuerint. Antiquiores serie magistratuum gestorum proponam.
Ap. Claudius Caecus («secundus» dictus, habito respectu ad decemvirum legumlatorem) consul fuit cum L. Volumnio Fiamma U. C. 447 [A. N. Chr. 307]. Is, ut dictum est, patritius fuit. Quae de tertio Ap. Claudio notavit clarus vir Iacobus Gothofredus, plusquam incerta esse, alibi indicabam.
Cn. Flavius, tribunus plebis, coss. Q. Marcio Tremulo, P. Cornelio Arvina, U. C. 448 [A. N. Chr. 306], fastos plebi promulgavit cum magna senatus nobiliumque indignatione. Ex Macro (Livius, Cicero, Pomponius iurisconsultus) aedilis plebis sequenti anno factus. Hinc, arcano patritiorum detecto, tot processore iurisconsulti, fere omnes plebeii, tantum abest ut patritiorum peculiare esset munus, ut ex dicendis liquido apparebit.
P. Sempronius Longus, Sophus postea dictus, tribunatum plebis bis aedilitatemque exercuit. Consulatum obtinuit, collega P. Sulpicio Saverrione U. C. 450 [A. N. Chr. 304]. Triumphavit de Aequis. Magister equitum factus est. Is coniugem repudii nota affecit, nihil aliud quarn, se ignorante, ludos ausa spedare (Capitolinus, Livius, Valerius Maximus).
Ti. Coruncanius, tribunus plebis ter, aedilis plebis, consul U. C. 474 [A. N. Chr. 280] cum P. Valerio Laevino, et triumphavit. Primus ex plebeiis pontifícatum maximum adeptus est et dictator factus (Livius, Capitolinus, Zonaras, Gruterus).
Q. Mucius Scaevula, augur, his temporibus, vindicando Pomponium iurisconsultum, adnumeratur a Cuiacio, iurisprudentiae vere principe. Textum innumeri ex nostris emendant et ex
horum serie Scaevulam expungunt. Eius praeturam assignat eruditus vir ad annum U. C. 539 [A. N. Chr. 215], quo Sardiniam provinciam sortitus est. Aedilitatem plebis ab eo gestam ex plebeiis fuisse pronunciat L. Cincius Alimentus, celeberrimus historicus et iurisconsultus; tribunatum et aedilitatem plebis curri antea gessisset, praetor Siciliani obtinuit U. C. 544 [A. N. Chr. 210], coss. M. Valerio Laevino II, M. Claudio Marcello IV. Plura de eo Livius et Vossius.
P. Licinius Crassus Dives alterum tuae dissertationis etiara effatum <’) pungit. De eo Livius [lxxx in princ.]: «Facundissimus liabebatur, seu causa oranda seu in senatu et ad populum suadendi ac dissuadendi locus esset: iuris pontificii peritissimus. Super haec bellicae quoque laudis consulatus compotem fecerunt». Et licet post alios Guilemus Grotius verba illa ad P. Sempronium Sophum delorqueat, alibi de P. Licinio intefiigenda evincemus. Pontifex maximus creatus est U. C. 542 [A. N. Chr. 212], Q. Fulvio III, Ap. Claudio Pulchro coss. Post aedilitatem, censuram et praeturam consul factus, collega P. Cornelio Scipione, U. C. 549 [A. N. Chr. 205], ex Livio aliísque discimus. Inter Licinios fuisse cognomine Crassos plebeíos ex nummis ipsis colligimus, claros tnmen curulibusque insignes magistratibus.
P. Sempronius Tuditanus, ex illustri, píebeia licet, familia, post aedilitatem, praeturam et censuram fasces obtinuit consulares absens, collega M. Cornelio Cethego, U. C. 550 [A. N. Chr. 204]. Plura de eo Livius.
P. Aelius Paetus, sicuti et frater de quo proxime, plebeiae fuit familiae. Pater Quintus, avus Publius, proavus Caius tri to Ubi disserebamus ex reipublicae romanae instituto iurisprudentiam et oratoriam divisas esse, et siqui iurisconsulti in caussis orandis versarentur, ut tamen constarent, iuris civilis rigorem in iis caussis adversus naturaiem aequitatem tuebautur. Et illustrissimo praefacto respondebam, Crassum Divitem incidisse in ea tempora, quibus, i am praevalida plebis parte, in regnandi artibus apud populum iam illa erat, de qua auctor Corruptae eloquentiae scribit: «Nemo Rotnae potens, quin eloquens», Sed niiiil vetabat quin ipsum iuris rigorem facunde defenderetit, ut Servius Sulpicius coutra Muraenatn praestitisse credibile est, quem eloquentissimum vel una illa incomparabilis ad Ciceronem consolatio testatur, quae omnium, quotquot usquam scriptae suut, est absoiutissirnum exemplar [V.].
G. B. Vico, Opere - v.
io
bunatum plebis gessere. Ultimus consulatu gcnus nobihtavit secundo; avus eius Publius primus e familia consul fuerat, U. C. 418 [A. N. Chr. 336]. Ad rem de P. Aelio iurisconsulto: augur, tribunus et aedilis píebis, praetor, dictator comitiorum habendorum causa, consul denique, collega Cn. Cornelio Lentulo, U. C. 553 [A. N. Chr. 197] ex Livio discimus, qui et mortui annum assignat.
Sex. Aelium Paetum, Catuin dictum ab Ennio, hoc est acutum, aedilatum curulem gessisse U. C. 554 [A. N. Chr. 200] coss. P. Sulpicio II et C. Aurelio, Livius notavit, et consulem factum cum T. Quinctio Flaminio, U. C. 556 [A. N. Chr. 198]; censuram quator post annis administravit.
M. Porcius Cato Censorius aut Censorinus, post aedilitatem plebis et praeturam, consul factus est U. C. 559 [A. N. Chr. 195] cum L. Valerio Fiacco. Alibi patriae memorias concinnavi, ubi Catonis gesta in Hispania citeriori persequor: censor et augur fuit (late Plutarchus, Livius, Pomponius, etc.).
Filius M. Porcius Cato fuit tribunus plebis. Cum praeturam ageret U. C. 602 [A. N. Chr. 152J mortuus est, et ipse primi nominis iurisconsultus. Caeteros non persequor: sufficiunt hi, quia multi, quia primi; et aliqui a Pomponio iurisconsulto omissis.
Vale reipublicae Iitterariae nostraeque universitatis incremento.
Barrinone, vi kal. maii 1709.
(1) Huic honorificentissimae epistolae illustrissimi praefecli, multis et rnagnis nominibus de republica literaria optime meriti de nostra regia universitate cum maxime, de me autetn humanitateet beneficentia praeter caeteros, tunc in praesentiarum respondi iis quae posiea scripsi Vibro priore \De uno\, cap. clxxi a principio usque ad \ «Hinc aperiuntur». Sed viri omnis divinae et hutuanae eruditionis, rerum romanarum romanique iuris ad miraculum usque doctissimi, haec una appositio mihi ad principia iuris romani vestiganda iam mea sponte currenti stimulos pungentissimos addidit; et, dum de arcana iurisprudentia romana altius latiusque cogitarem, caussam illam tandem inveni, quam Aristoteles in Politicis disertissime quidem docet esse propriam reipublicae optimatium notam, custodiam legumi sed omnes, qui de re civili scripsere, eam custodiam putarunt esse qua vulgo leges in omtii republica servandas curant. Sed enim, re ab origine repetita, inveni regna heroica fuisse regna optimatium, et romanum regnum fuisse heroicum, et sic custodiam legum; quam notam Aristoteles consignat optimatium, reipublicae comperi esse ipsissimum ius in latenti,