'Nsegnament per la Soventù

francese

Marc-Antoine Muret N Johann Angelus Perathoner 'Nsegnament per la Soventù Intestazione 16 marzo 2016 50% Da definire

'Nsegnament per la Soventu

de

M e r c h T ò n e M u r e t.


(Gardenice per Gherdëina.)


Testo in ladino

«Quod munus rei publicae adferre maius

meliusve possumus quam si docemus atque erudimus iuventutem his praesertim temporibus quibus ita prolapsa est, ut omnium opera refaenanda atque coërcenda

sit?»
((Cicero II.de Div.) )


«Viribus unitis et ubique monenda iuventus Colla forzes tëniòŋs adùŋ – per dè ai s̄ougn uŋ boŋ custùm.»
(Dr. Fassetta)


'Nsegnamënt për la Soventù de Merch Tòne Murèt


(per Gherdëina)


Chl' uŋ màs̄er o miour ben pudons nous fè alla patria, auter chë chëll de 'ŋsëgnè y de 'nstruì la s̄oventù, maŝŝimamënter a chis tempes, ulà chë la jè tan ruineda chë dutg mëssoŋ së sfurzè alla tëni sott, y alla fè stě n respet?

 
 

Fiŋchë t' jës s̄oun, o fì, sibbes attënt a mi duttrines,
Tëgn 'les tël cuer, coi fatg mostr' les, fiŋch' la vita tu fines. –
Daŋ 'l dutt reccórdetë d' unorè Die, y 'l père y l' oma,
Y pò aŋchë chëi, chë 'mpö d' ëi la natura te dona –
Schiva la baus̄ìa, chësta pòrta dann y nía de bon.
Ti fai confessa sinziermënter, y prèst arès perdon –
'L savëi vëlch jè bòna còssa, donca 'mpèra con uöja,
Y tu giaterés ròba, stima y unour a maruöja. –
La currezioŋs de ti defetg tuà su fort con grà y gëŋ,
Ma svèrdetë, chë 'n aùtra no të fès̄e plù de bus̄ëŋ. –
Uŋ smiëler no sibbe mëi ti amich: uŋ tël no poss' j' udëi.
Y chi chë dei fai no t' amunës̄, t' odia y jè da tëmëi. –
Chi con të fè la mënines t' hà 'ŋgiannà sibbes accòrt!
L medemo crierà mò l' occas̄ioŋ a të fè de tòrt. –
L' uem prudënt së 'ngiànna datrài drèt, chë 'l no crë ad ugnuŋ,
Dutta la confidënza piërd chëll, chë no crë a deguŋ. –
Ŝë tu fès̄es vëlch de mèl, o ŝë del fè hès 'l pënsier,
Alla s̄ënt l' ascuëndes, ma no a Die, chë cunëŝ ti cuer. –
J sucrëtg no confidè aùter, ch' ai cumpagnes stimëi
Y ŝë tu des̄idres, chë ëi scote, òra n' ëi dì mëi. –
No tgëlè mëi curious aùter ch' a chëll, chë sta bëŋ soura,
Burta còsses ruina del cuer të pòrta d' ugn oura. –
A paròles a möźa botgia 'no dèpa mëi a mënt,
Chi chë de chëstes së gòd, schiva fort y fort con spavënt. –
Rië y drèt èrt sarà tel prim 'l scumenĉamënt d' ugni lour,
Ma te puech tëmp të purterà 'l graŋ vadagn y böll unour. –
Tu fòes dàt al s̄uëch? Prèst s' ëŋ s̄ólal 'n tèl divertimënt,
Soul de chëll chë t' hès imparà, arès fort böll pajamënt. –
S̿òva all' ana, s̄òva al corp së dè pes̄ con prudënza,
Ruina l' ana, ruina 'l còrp la truepa frëidumënza. –
'L fè del bëŋ a s̄ënt a ti të pòrta la ghörlanda,
Ma ŝë no t' àmes i autri, sëgn d' amor d' guŋ no të manda. –
Graŋ maruöja no të fè dla fortuna dla canaja,
Reccordetë! chis̄ térd o a bonëura segùr i la paja. –
Ŝë t' uès blëita, fiŋchë t' jës s̄oun no schivè la fadìa,
Segùr 'l lour të purterà bölla pes̄, no 'l no fè nìa. –
Miratë, y ŝë tu cunës̄es y tu ses de vöster böll,
No të laurè con viĉ, o con purté aut y stòrt 'l tgiapöll. –
Ma ŝë la natura no t' hà dat belezza deguna,
Coll talënt, ch' Iddie t' ha dàt chier de fè dlonch ti fortuna. –
No fè mëi vëlch, chë t' porte des̄unour o gran muöja
Sibbes tèl, chë dutg a t' udëi y a t audì ebbe uöja. -
Chë doŋ rës̄onè puech, plù audì, ugnuŋ da sè cunës̄:
A chëst una lëŋga y doi urëdles bën fort t' amunës̄. –
La ròba të mantëgnes con avëi ŝàldi bëŋ cura,
Starà fort da lonĉ i leres̄, fiŋchè la guardia dura. –
Dutg së dà gëŋ boŋ tëmp, ma tëŋ a mënt, chë ches̄ të feŝ dann,
'L lour, bëŋchë rië tel prim, si pajamënt të darà ugn' ann. –
Viŋ böv mus̄edà con èga, blot ugnuŋ ëŋ böve puech,
Chi chë da s̄oun së dà al viŋ, na gran flamma mëtt te fuech. –
Uès amizi? t' ëi giaterès con fè amabil ciöra,
Plù saurì con bòna paròles y bölla maniöra. –
La puvertà y 'l pitl avëi a deguŋ no jë trè dànt,
Chëll chë dà ricchëzzes të fèŝ anchë subìt puëre fànt. –
No de s̄aghé l' òr, bëŋsì la virtù të dè jë cuŋsëi,
Chë la virtù pòrta òr, no chëst o chëlla, prëst pòsses udëi. –
Coll' imparè gëŋ y tënì a mënt no farès de chëi atg,
Chë fèŝ chëi, chë uèl möfum desmustrè l' èurità ai màtg. –
Còsses, bëŋchë ŝàldi bölles y dölettoules 'mprima,
No crì, ŝë les të pòrta dann, o te ròba la stima. –
No sibbes desënnous, da dutg bëŋ tëmù jè 'l viz d' l' ira,
Odia y schiva ugni còssa, ch' a el bur mèl të tira. –
'L lëŋ all' auta, bëŋchë grand y gross, vëŋ suënz dal vent sbattù,
'Ntaŋch' alla bassa chiötta y con bòna pes̄ stà la siëna;
Iŋŝì 'l grand avëi jè tel pericul plù ch' ëŋ no miëna,
'Ntaŋchë del pitl avëi no jè 'l pericul de s̄ì perdù. –
Chi chë rës̄ona puech mostra respött, y de vöst' r valënt,
Chi chë rës̄ona a si tëmp, mostra crianza, y d' avëi talënt. –
Tu s̄aghëjes de vöster fort bëŋ udù? sibbes dlonch tèl,
Cò chë tu 'ŋstëss des̄idres, y a deguŋ no fè vëlch de mèl. –
Castìch no giàta, chi con amor òlga a chëll, chë 'ŋsëgna,
La pajerà chi 'l despriës̄a, y a ubedì no së dëgna. –
Fortunà sarà chëll s̄oun, chë t' la virtù crës̄ coi agni,
Per si bëŋ fè un plu de l' auter ël lòda con rës̄oŋ:
Dal ciöl jë des̄idre fortuna, y chë stèbe fort bëŋ 'ŋtoŋ. –
A n s̄oun chë ië fret, deguŋ no darà bona paròla,
Sarà da uŋiuŋ des̄pries̄à, ris ora da dutta la s̄ënt
'L pére 'ŋstëss ne l puderà bëŋ udëi, tëgnetël fort a mënt. –
'L prim fallamënt të purterà graŋ dann, mo no të ruìna,
Segùr al mèl t' usa 'l viz, y a perdizioŋ të stras̄ìna. –
'Ert y termënd rië të parerà tel prim 'l fè del bëŋ,
Ma caŋchë t' jës uŋ jèdë usà, 'l farès drèt saurì y gëŋ. –
Reccordetë y lòda suënz i servis̄es, chë t' hès giatà,
Cuër ite, y dai aùtri las̄a laudè chëi, chë tu hès fà. –
Ŝë tu dubitëjes de liës̄er l' unour o 'l vadagnë,
Sèbbes, chë no chëst, bëŋs̄ì chëll, dlonch sibbe ti cumpagnë. –
Suënz hà chëll, jè spintlà de bon' opres bölla cumpëida,
'Ntaŋchë 'l rich con graŋ pompa së furnës̄ t' òr y te sëida. –
Con ti loures no dësses mëi crì stima o graŋ unour,
'Mpò tgëla de vöster tèl da cumparì d' ugnëura 'l miour. –
Alla ròba no purtè no mass' amor, no mass' ariĉ,
Ŝë la no të cuntënta, o të mostra, cò chë la jè s̄ita,
T' accumpanëla 'mpò dlonch, y s̄uda i dis de ti vita. –
La fortuna, ch' Iddie te dà, gòdetë con pes̄ y gëŋ,
Ma s̄agheja d' ugnëura d' ars̄oŋs̄er tòst uŋ mas̄er bëŋ. –
La fortuna bëŋ prèst së muda, tëgnetë 'l fort a mënt,
Te chësta n' ébbes superbia, t' la disgrazia no spavënt. –
Des̄idres, sinziermënter de vöst' r fortunà y cuntënt,
Ussërva bëŋ chëll puech che t' hè dit, y t' arès 'l pajamënt. –
Iddie, chë con sapiënza źënza fiŋ regirèa dutt.
A chëŝ lour dèbbe benedeŝioŋ, chë 'l pòrte dlonch si frutt. –
Da dumaŋ, caŋchë stlëa dì, y chë tu leves, o fì,
Da sëira, caŋchë do la fadìes tu vès a durmì,
Auza la mënt y 'l cuer a Iddie, chë 'l uëbbe të custodì. –
Ël të darà talënt y sanità in abbundanza,
Y mò plù, ŝë tu mantëgnes suŋ ël bòna fidanza. –
La fadìes y ugni lour – per Iddie y a si unour. –

Roma, 'l 1. de S̄ënè 1587.