Comedia: differenze tra le versioni

Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
Mizardellorsa (discussione | contributi)
Nessun oggetto della modifica
Mizardellorsa (discussione | contributi)
Nessun oggetto della modifica
Riga 22:
 
 
Un Priedi 573 c' han beinmaniadamein' lg amprim purtau avont quei Faig? Port' ei giu da star stinai sin si' Isonza senza Raschun? Port' ei giu da valer esser pli perderts c' auters Protestants a Reformaus, da schbittar lur Exempel? Port' ei giu da taner si Dischurden, d' impedir, senza nagin Avantaig, algs Reformaus c' ean en Locs Prathetics la Pasch cun lur Cunchristiauns? Port' ei giu da 5 schgamiar a schbittar Causas bunas, Causas vardeivlas a nizeivlas? Port' ei giu . . . . se — sch' alg un porta giu, senza Caschun a Raschun: scha porta' lg auter er giu, lun [[cun]] Caschun, Raschun a' vardad! [p. 3] Text: 1. Thes. 5, 21. Amprueit tuttas Caussas, rataneit quei c' ei bien. 10 Cur ca S. Paulus exhortescha d' ampruar tuttas Caussas, a da rataner quei c' ei bien — sch' eis ei nundubiteivlamein ver, ca questa sia Exhortatiun va primari' a principalmein sin quei ca tucca tiers ilg Salid a Felicitad da l' Olma. Parchei ca quei varga ad ei sur tutt auter. Chei Gidass ei alg Carstiaun sch' el gudongiass je tutt ilg Mund, a perdess la si' Olma? Tutt 15 quei aschia ca perten, vult el gir, t' ilg Salid a Beinstar … da quella, dei un ampruar, quei ei, examinar cun la sauna Raschun avont ca crer, a prender si mai quei c' ei bien, mai quei c' ha suffi(e)[c]ientas Notas da la Vardad vid sasez ad ei fundau s' ilg Plaid da Deus. [p. 4] Mo sco la Vita presenta ei strictamein unida cun la perpetna, ad ilg 20 Chierp cun l' Olma — ca' lg un sa buc esser senza 'lg autet [[auter]]: aschia eis ei er sagir ca questa Exhortatiun Apostolica tutt' er tiers las Causas Corporales a da questa Vitta presenta; parchei c' ilg medem Apostel attestescha, ca chi c' hagig bucca Quitau par quellas hagig schnegau la Cardienscha a seig pejurs c' un Pagaun. Er en Consideratiun da quei c' ei corporal a present 25 dei un aschia, sco 'lg Apostel admonescha, ampruar tutt — quei e' ei mal laschar, a quei c' ei bien a nizeivels prender si a savundar. A damai ca Deus ha en Reschg(n)[u]ard d' ilg Curs d' ilg Tschiel fixau un accurat a perfect Urden; suenter ilg qual nus Carstiauns stuein … andrizar ent ilg Quint ad Urden d' ilg Temps, ner ilg, aschi numnau Calender tiers 30 ilg Beinstar public: scheis ei er senza Contradictiun ver c' un bien Urden a Reglament en quei Grau seig er basngius a sapig bucca vangir serraus or da las Causas, las qualas 'lg Apostel cumonda d' ampruar ad aschi anavont … c' ellas ean bunnas a nizeivlas da prender si. Ad angual quei ven questa Gada cun vossa Lubientcha ad esser 'lg Object da nossa Consideraziun; 35 numnadamein ilg Duer da prender si ilg milger … Calender.
<pages index="Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, IV.djvu" from=567 to=580 />
 
-584-
 
574 Balthasar de Castelberg Nus vengin sin quella Fin, suenter 'lg Autruidament [[Antruidament]] apostolic I. Ampruar ner examinar, qual seig ilg milger Calender. [p. 5] II. Mussar c' un seig obligaus ilg milger da prender si. S. Paulus exhortescha en nies Text dad ampruar tuttas Causas, a da 5 prender si quei c' ei bien; ad en I. Cor. 14, 40. cumond' el, ca tuttas Caussas dein daventar deschentamein a cun Urden — tuttas Causas — gi el. Consequentamein essen nus er obligai quest Andruidament en Reschguard d' ilg Quint d' ilg Temps ner d' ilg Calender dad observar. En noss' I. Part. Vein nus counou dad ampruar ner examinar qual seig ilg milger 10 Calender. A cou eis ei oravont tutt da saver a da metter quest stateivel Fundament: ca 'lg antir Temps — Gis, Meins, ad Onns ston vengir regulai ad andrizai ent sco Deus vult, quei ei, suenter ilg Curs d' ilg Solelg, ilg qual Deus, sco nies Salvader gi, Matth. 5, 45. lai ir si sur Buns a Mals; a c' ilg antir 15 Spazi da Temps. ent ilg qual quel ha da currer tras ilg Zodiac *) ner da far sieu grond Viadi, a da turnar puspei ent ilg medem Lieuc, ei suenter 'lg Andruidament a Probatiun d' ils pli gronds a perderts Astronomus a Philosophs 365. Gis, 5. Uras, 48. Minutas, a 48. Secundas **) ilg qual Spazi da Temps ven numnau ner fa ora un Onn. 20 [p. 6] Ilg Calender ei counou nagut auter c' un accurata Divisiun d' ilg Onn, ner d' ilg Temps c' ilg Solelg ha da far sieu grond Viadi, suenter l' Ordinatiun … divina, en Gis a Meins. — A quest Calender ei da treis Sorts. Ilg Calender Julian; ilg Calender Gregorian; ad ilg Calender renovau, ner reformau. … 25 a) Ilg Calender Julian deriva nou da Julius Cæsar, un Imperadur a Tyran pagaun, ilg qual ha quel avont circa 1830. Onns, tras un tschert Astronomus cun Num Sosigenes laschau fixar ilg Onn en 365. Gis, a 6. Uras: ilg qual ei suenter ilg Curs d' ilg Solelg sisura notau, a dad ils Perderts comprobau buc andreig. A quest eis ilg Calender velg, suenter ilg qual 30 nus Grischuns vein andrizau ent nies Temps. b) Ilg Calender Gregorian ha ilg Num suenter ilg Papa Gregorius ilg XIII. ilg qual ha vieu c' ilg Calender Julian seig buc andrizaus ent andreig suenter ilg Curs d' ilg Solelg, ad ha counou moderau ilg Calender Julian a faig or da las Uras a Minutas ca restan sura d' ils 365. Gis, un 35 Gi intercalar. — A vasentsura c' ilg Calender Julian fov' aunc surada quei *) Thierkreis. **) Sco un' Ura ha 60. Minutas, aschia ha er una Minuta 60. Secundas, ad una Secunda 60. Tertias.
 
-585-
 
Un Priedi 575 schon da lgez Temps par 10. Gis s' antardaus a gunchieus giu d' ilg Curs d' ilg Tschiel; sch' ean quels 10. Gis antardai vangi laschai ora ent ilg Meins October, ad ilg ei vengieu scritt en Stailg d' ilg 5, ils 15. d' October. A quest ei 'lg Calender d' ils Sing. Catholics, ilg qual ei introducaus ent ilg Onn 1582. 5 [p. 7] c) Ilg Calender renovau ei quei c' ils Protestants ner Reformaus han prieu si Anno 1700. Els han er els observau c' ilg Calender Julian guncheschig minchia mai giu d' ilg Curs d' ilg Solelg a santardig pli a pli, sco ei fova schon lura par 11. Gis Differentia. — Counou han ils Stands reformaus er els afflau par basngius da bandunar ilg Calender Julian — 10 Ad han sin quella Fin 1. laschau ora ner sursalgi quels 11. Gis antardai elg Fevrer, a scritt en stailg d' ils 18. da Fevrer, ilg 1. da Marz *) 2. han els urdanau ca or da las Uras a Minutas, ca restan sur d' ils 365. Gis, deig minchia 4. Onns vangir salvau elg Meins Fevrer un Gi intercala **) 3. A damai ca las Minutas a Secundas van cou aunc bucca si tuttas, a 15 c' ei rest aunc minchia tschient Onns 5. Uras, a 20. Minutas, sch' ei quei er vangieu resalvau da lugar pli bein. 4. Ean era las Pascas ent ilg Calender … renovau andrizau ent suenter ilg Quint Astronomic, a bucca suenter ilg Circul da la Lgüna, sco ils Singiurs Catholics. Ilg Calender renovau ei counou buc ilg Calender d' ilg Papa, sco bers manegian, cumbein c' el 20 cunven ent ils bears Graus cun quel; mo 'lg ei ilg Calender d' ils Protestants, … ner Reformaus. Ad aschia eis ei ussa maneivel da cumprender ner da voer qual Calender … seig ilg milger, numnadamein il davo(s) [p. 8] ilg CALENDER RENOVAU ner REFORMAU. — Quel ei 'lg milger parquei c' el va ilg 25 pli accurat suenter ilg Curs d' ilg Tschiel, ilg qual ilg Senger tras sia Tuttpussonza ha fixau en la Scaffienscha. A parquei han era tuttas Pussonzas, a principalas Republicas a Baselgias reformadas en l' Europa, numnadamein la gronda Britania, Schveda, Prussia, Holland, nos confederai da Turic, Bern, Basel ad autras pli bandunau ilg Calender Julian, ilg qual nus vein, 30 a prieu si' lg renovau. Parchei ca nus Christiauns stuein saregular, scha nus lein duvrar ilg saun Judici a sadepurtar andreig, suenter ilg Curs d' ilg Tschiel a sco Deus vult, a bucca star fichai sin nossa mal fundad' Isonza ner salvar Dischurden cur c' un sa haver milger Urdeu [[Urden]]: parchei ca Deus ei er un Deus d' ilg Urden, a bucca d' ilg Dischurden. Nus lein counou 35 en la *) Quei ei bucca d' antallir sco scha ils Gis sez fussen laschai ora, mo mai ilg fauls Quint da quels. **) Schalttag.
 
-586-
 
576 Balthasar de Castelberg II. Part. Mussar ca nus seian obligai da prender si 'lg Calender reformai — parquei c' el ei 'lg milger, parquei ca tutts Protestants han quel schon da gig prieu si, parquei c' ilg Calender Julian ei fauls, a parmur dad autras 5 Raschuns pli — a) Par 'lg amprim essen nus obligai da prender si 'lg Calender renovau, parquei c' el ei 'lg milger ner ilg pli accurat suenter ilg Curs d' ilg Tschiel. El cumpelg' en sasez bucca mai ils Gis; mo era las Uras, Minutas, a Secundas c' ilg Solegl ha da far sia Cursa, ad ei andrizaus [p. 9] ent a regu(t)[l]aus 10 aschi bein, c' el sa bucca s' antardar pli. Parchei duessen nus pia quel bucca prender si? Parchei vuler star stinai sin noss Isonza senza Raschun? Parchei bucca vuler viver suenter 'lg Urden ca Deus sez ha faig en la Scaffienscha da las Causas? — Sadustar da prender si 'lg Calender reformau, ei en sasez nagut auter ca sadustar a dubitau, sch' un dei prender si quei 15 … c' ei bien ner bucca ancunter 'lg Antruidament da S. Paulus, ilg qual exhortescha … d' ampruar tuttas Caussas a da prender si quei c' ei bien. — Nus argumentein counou aschia: Quei ca Deus fa ei tutt bein, quei c' ei bien dei un prender si, ilg Curs d' ilg tschiel ha Deus faig, ilg Calender renovau ei andrizaus ent suenter ilg Curs d' ilg Tschiel — cuntutt duein nus quel 20 prender si. b) Ilg Calender Julian l' ancuntra, ilg qual nus vein giu antroquan ussa — Chei eis el? — Un Calender fauls, d' un Tyrann, d' un Pagaun. A duessen nus salvar si quei c' ei fauls, quei ca ven dad un Tyrann, d' un Pagaun, sco sch' ei fuss? Na S. Paulus nus dat un auter Antruidament; ad essen nus buc obligai da savundar a da crer pli a S. Paul, c' alg Calender Julian? Jou protest, gi 'lg Apostel, ent ilg Senger ca vus duveias bucca pli vandliar, sco ils Pagauns viven en la Vanitad da lur sen — ella po esser da chei Sort c' ella vult — ils quals ean daventai scürs d' Antelleg, a gunchi navend da la Vita da Deus, parmur d' ilg Nunsaver c' ei enten 30 els, Eph. 4. 17. 18. Chi vesa pia buc quont fig nus essen obligai da bandunar ilg Calender Julian, a da prender si 'lg Reformau? A quei [p. 10] c) Tont pli. parquei ca nus vein par' ilg tierz ilg Exempel da l' antira … Christiaunadad avont nus. Bucca mai ils Catholics han en quei samilgiurau; mo er tutt las Baselgias Protestantas ner reformadas en Prussia, Holland, 35 Engelland, a da Bern, Basel, Turic ad autras bearas pli, nua c' ilg ei Universitads, scolas aultas, Lgieut sabia a perderta — a mai una Part da nus Grischuns, cun anchins Glaroners ad Appenzellers lein esser pli perderts ad haver un Calender oreifer autra Lgieut. A chei Hanur, chei Avantaig vein nus cou tras? Sagiramein Zund nagin — auter ca quei, ca nus vangin 40 tiers tutts quels c' auden nossa Naradad salvai … pur Lgieut senza Cunuschienza
 
-587-
 
Un Priedi 577 ad essen un Schbittament da tutta Lgieut illuminada. Parchei c' aschi perderts sco autras Natiuns eis ei cunaschent avunda ca ils Bears denter nus ean buc — cunzund nus Romonschs — bucca parquei ca nus vessen buc ils Duns aschi bein sco auters — mo parquei ca nus vein buc las scolas, buc ils Cudischs, essen mema martschs d' amprender, a cabers Babs 5 a Mummas han nagin dreig Quitau a metten nagin Cust vid lur Uffonts, a train pli bugent si bella Biesca, bels Vadels a Mugs, ca bein sculai a bein mussai Uffonts — par quei eis ei sco' lg ei! — Alur aunc sur quei tutt duessen nus lur aunc esser tont tschocs, tont barbarics ca lur c' autra Lgieut pli sculada, pli perderta ad illuminada ca nus inventeschen anzachei 10 bien a van avont cun un bi Exempel er aunc quei da schbittar? Chei Bestilitad fuss quei? d) Mo p' ilg quart ean er autras Raschuns d' observar, las quallas mussan noss' Obligatiun da prender si 'lg [p. 11] Calender renovau, sco auters Christiauns a Reformaus. A con eis ei d' observar. 15 1. C' ilg Calender ei par sasez nagin Articul da Religiun — Un sa a schi bein suenter ilg Calender veder ir a perder, sco elg niev ner renovau. Nus essen Christiauns, ils quals ilg Bab da Tschiel ha spindrau tras ilg saung da sieu (E)[F]eilg Jesu Christi. Havein nus quel, savundein nus quel andreig, laschein nus tarlgischar nossas bunnas Ovras avont ils Carstiauns, 20 c' els vezian quellas, a laudian igl Bab c' ei enten Tschiel: scha nus ven la perpetna C(e)[r]adienscha bucca fallir; scha ie ca nus bandunnein nies Calender … Julian pagaun, a pernein si' lg renovau sco auters Christiauns a Reformaus. Mo chi ca perseverescha malizius' a saviontamein ent ilg Errur ven a ver da dar quint üna gada a Deus par sieu Malfar. 25 2. Eis ei er da far Ref[l]exiun a considerar c' en Reschguard d' ilg Pass, da la Lavur, d' ilg Fuhr, da las Fieras a d' ilg Negoci, silg qual una gronda Part d' ilg Beinstar public ei fundada, seigig ilg Calender renovau par bear pli comodeivel ad avantagius: sco quei minchin maneivel po cumprender — 3. Milsanavont eis ei da nossa Patria ean parathetics; a ca lur ca 30 nus vein las Festas, scha lavuren ils Catholics — lur c' els han lur Festas, scha luvrein nus; a ca questa Differentia d' ilg Calender ei savens Caschun da Confusiuns, Scandel a Dischurden: ilg qual duess denter nus Christiauns, ils quals duein, suenter ilg Cumondament [p. 12] da Jesu Christi tolerar a taner un 'lg auter sco Deus nus ha tenieu char, tutta via buc esser. Va', gi 'lg 35 Salvader, a quel ca dat Scandel. . . . Par un tal fuss ei milger c' el vess, gi el pendieu una Mola da Mulin vid sieu Culiez, a fuss ent ilg Funs da la Mar. Matth. 18. 6. Mo sch' ilg Calender renovau ven prieus si; scha ven quest grond Mal par adina en quei Grau prieus navend da nus. Ad essan nus pia buc obligai en nossas Conscientias da far quei? 40 Romanische Forschungen XXX. 37
 
-588-
 
578 Balthasar de Castelberg Quei c' una Part fierren ent a gin: „c' els savundian bucca suenter „a quels da Messa; ca nies Calender seig ilg velg; a ca scha noss Pardavonts … hagian savieu ir en Tschiel suenter ilg Calender velg, scha saveian „nus era . . .“ a da quella Sort Partrachiaments ean nagut auter c' una 5 Pardichia d' una paupr' Ignorantia a turpiusa Tschoccadad. Parchei par 1. eis ei cou bucca la Questiun chi un savundig; mo 'lg ei la Dumondada cun chei Raschun — La Raschun ei quella ca fa ilg Faig — A Raschun vein nus nagina cun nies Calender Julian — parquei c' el qunchescha giu d' ilg Curs d' ilg Tschiel 'lg Autur d' ilg qual Deus 10 ei . . . Par 2. Da metter c' un savundass quels da Messa ner autra Lgieut en Caussa da Raschun — scha chei fuss ei lura? — fuss ei fallieu, fuss ei Puccau? Tuttavia buc. Nua c' un affla anzachei bien a nizeivel ca cunven culg Plaid Da Deus ad ilg saun Antalleg, sch' ei un obligaus da prender si; ei secy nua c' ei vult, a c' ei vengig d' ilg Papa, ner da Calvin, [p. 13] ner 15 da Luther, ner dad auters. S. Paulus dat sez quest Antruidament: Sch' ilg ei anzanua una Varcia, sch' ilg ei anqual Laud, scha partarcheit suenter quellas Causas, Philip. 4, 8. Ad ei fuss en Vardad una paupra Loschezia, a miserabla Tschoccadad da quitar ca la Vardad fuss tutta mai tiers nus, ca mai nus fussen perfegs a vessen basengs da nagina Correctiun, a ca tutt 20 autra Lgieut massen en Err. Mo p' ilg 3. Sch' ei 'lg Calender renovau — buc ilg Calender da Messa, sco nus schon si sura vein vseu; mo 'lg Calender corregieu ner renovau ca tutts Stands reformaus han prieu si, nua ca cunaschienscha, Civilitad a bien Urden regia. Vus savundeits aschia bucca quels da Messa cun prender si 'lg Calender renovau — mo ils Reformaus 25 … a la sauna Raschun. Tuccont tiers l' Antiquitad d' ilg Calender Julian; sch' eis ei bein ver c' el ei pli velgs; mo 'lg ei er ver c' el pli schleats c' ilg renovau, ad ei buc andreig, suenter ilg Curs d' ilg Tschiel. A lura duess quei c' ilg Calender Julian ei pli velgs nus impedir da prender si ilg reformau? Na 30 sco bucca tutt quei c' ei niev ei schiiet [[schliet]]: aschia ei er bucca tutt quei c' ei velg bien. Ilg Nausch ei er velgs, ilg Puccau ei er velgs la Cardienscha d' ils Pagauns ei er velgia; a duessen nus prender si ner salvar tutt quei c' ei velg: scha stuessen nus tutts vangir Pagauns, sco noss Pardavonts ean stai, far ilg Puccau a savundar la velgia Serp. A chei sa esser pli absurd 35 ca quei? [p. 14] Fussen noss Pardavonts stai aschi stinai sco Bears ean ussa — scha fussen nus aunc ussa en la Scurradegna. Mo „ca noss Pardavonts ean, „suenter nossa Spronza, vangi salfs, ad han giu ilg Calender velg“ sco una Part fierren ent — ei — sto un bucca saturpiar da stuer gir quei parmur 40 da la Tschoccadad d' una Part? — ei bucca da scriver tiers alg Calender:
 
-589-