Statuts dil Cumin da Trin: differenze tra le versioni

Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
Mizardellorsa (discussione | contributi)
Nessun oggetto della modifica
Mizardellorsa (discussione | contributi)
Nessun oggetto della modifica
Riga 19:
| URL della versione cartacea a fronte = Indice:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, VII.djvu
}}
<pages index="Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, IV.djvu" from=53 tosection=s1 to=76tosection=s1 />
 
Statuts dil Cumin da Trin 45 STATUTS DIL CUMIN DA TRIN. (Ineditum nach Ms. Trin.) [f. 1a] Gesätz- oder Statutbuch der loblichen Gemeind Hochentrüns aufgerichtet anno 1789. 5 Wolle Gott, bey Aufrichtung eines neuen Buchs diessfahls, auch zugleich an uns, insgemein, den Entschluss und Eifer zur gläubigen Beobachtung, erstlich … der Göttlichen, dabey auch der menschlichen, namlich gerechten Gesätzen, erneueren. … [f. 1b] A° 1778 ilg 2 gi da Marz, cun anchins sigrs deputaus, ner 10 ordinaus coutiers, vangi ansemmel, ad han faig ünna reformatiun, ner mess anchin Satz d' ils principals a d' ils basngius tschentaments da niess Cumin, minchia mai sco els han afflau par bien, cun resalvar sin l' aprobatiun dilg Cumin, sco savunda cou suenter, a quei aschia ei tschou en quest cudisch afflau par bien da scriver mai d' ün blat giu minchiamai, cun anchinna 15 distanzia denter minch' artickel, a lg' auter blat laschar vids par ün plaz a comoditad elg avangir da scriver, a remarcqar quei ca vangiss midau d' ilg cumin. [f. 2a] Davart ils guaults. 1. Larischs, rurla, fava, baduingia. 20 Sch' eis ei afflau par bien da cunfermar ilg tschentament vêlg, numnadameng … c' ils larischs, rurla, fava a baduingia, deig esser ambanieu partut anavont, sut fallonza da 3 ∆ par minchia plonta. NB. Ilg Crest d' Frèna dei esser ambanieu, mo tuccond tiers ils larischs da duvrar da far pichias ner d' autra sort basngiusa lavur, dei 25 esser lubieu da prender elg guauld d spuschament, item or la Coma, ner or davos ils Ers; item quei c' ei sur la via d' ilg Mund sut, antroqua si tiers ilg Crap d' Malienz, ad er il guault seck. 2. Guauld sur la vischnounca. Tuccond tiers il guauld sur la vischnounca, scha dei quel esser ambanieu 30 … navend da la vall da la Laviña antrocca tiers ilg Laviner dadends da la vall da Crappa, s' antalli quei c' ei sur la senda, denter las numnadas … valls, sut fallonza de 4 ∆ senza grazia, par minchia plonta.
 
PPN345572629_0030-0052.xml
 
46 Statuts dil Cumin da Trin 3. Dadens la vall da Crappa. Da la Vall da Crappa navend antroq ilg Laviner grond dei esser ambanieu sut fallonza da f. 2 — par minchia plonta. 4. Sur ils terms, ner sur la seif. 5 Quei c' ei sur ils terms, ner sur la seif ancunter l' Armora, dei esser ambanieu tras ent ad or, sut fallonza da ∆ 1. Par minchia plonta. 5. Sur la via dad alp, a Tschengel. Milsanavont dei il guauld sur la via dad alp ad ilg Tschengel da la vall Trimosa navend, antroquan oradim Porclas, esser ambanieu, sut fallonza 10 da 3 ∆ par plonta. 6. Via teissa. Il guauld si via teissa antroqua si 'lg ault suenter la via, ad antroq' ilg crap d' Malienz, ilg qual ei er cumpilgiau latiers a tut ils tieus par sum ent ad or, dei esser ambanieu sut fallonza da f. 2. par plonta. 15 7. Si via nova. Item ilg guauld si via nova, c' ei en dadens la vall da crappa, a sur la via da la Foina antrocca si' lg ault d' ilg Plaun da la punt, dei esser ambanieu, sut fallonza da f. 2. — par plonta. 8. Ilg guauld da Ravesch, a Lavadiñas. 20 L' gei er ün tschentament vêlg, c' ilg guauld da Ravesch, a lur ilg guauld da Lavadiñas deig esser ambanieu, ca nagin deig manar navend anchina plonta, senza lubienscha dilg Cumin, sut fallonza da f. 1 — par plonta. [f. 2b] 9. Guauld da la Gizun, a val Marchin. 25 Ilg guauld da la Gizun, a da la vall Marchin, dei esser ambanieu ansemel cun quei tock, c' ei stau schlaziau, antroq' en tiers la via, ca meina en la vall da Prau da Laus enta dim las sorts si, sut fallonza da 5 ∆ par plonta. 10. Guauld da la Cresta. 30 Ilg guauld da la Cresta dei esser ambanieu sut fallonza de 3 ∆ par plonta resalvond la Plounca, ca bada ancunter Surava d' ilg Laviner, nu c' ilg prau d' ils Luttas augiu, antroq' ilg Laget, dei esser lubieu. 11. Guauld da las Rusnas. Item ilg guauld da las Rusnas dei esser ambanieu antroq' en tiers la 35 vall, sco lg' ei stau ambanieu da vêlg sut fallonza da 3 ∆ par plonta. 12. Guauld scür. Ilg guauld scür dei er esser ambanieu, da maun saniester ent, suenter
 
PPN345572629_0030-0053.xml
 
Statuts dil Cumin da Trin 47 la via ca meina ent si 'lg Conn, dilg Crest da la Crusch navend, sut fallonza … da 4 ∆ par plonta. 13. Guauld da la Ransun. Tuccond tiers ilg guauld da la Ransun, scha dei la lenna da tieu en quel esser ambanida, sut fallonza da 5 ∆ par plonta; resalvond quei c' ei 5 basengs par bischels dei esser lubieu. A tuccond tiers quei ca fuss basengs da prender tiers canals, scha dei ün cumparer avont ilg oberkeit, par lubienscha, ad ordinatiun, nua ner con prender. 14. Strof da cuvidar ün guauld ambanieu. Chi ca cuvidass ün guauld ambanieu, ner er ün auter guauld cun 10 fieug, dei vangir castigiaus suenter cunaschienscha d' ilg oberkeit, a proportiun … dilg doñ. 15. Buc manar ord' ilg Cumin lenna, aissas etc. Item dei da nagiña sort leña da Cumin, ei seig aissas, scondlas, ner leña luvrad' or vangir mañada, ner purtada or d' ilg Cumin, ne par ava ne 15 par terra, sut fallonza par minchia plonta 2 ∆ quei ca vangiss prieu en logs schilgiog lubieus. — A quei ca vangiss prieu en logs ambanieus minchia mai oung latiers, la fallonza, c' ei schilgiog (n)[m]ess si. item par minchia carga aissas ner scondlas, ca ven manau navend 2 ∆ a par ün floz leña f. 6. — a quei ca ven purtau navend leña luvrad' or minchia mai suenter 20 part, sco ei ven mussau si. 16. Buc raspar bruig ner rumisch. Ei dei vangir raspau a cavau nagin bruig ner rumisch, en nagins guaulds; a chi ca surpassass quei ei curdau fallonza, par minchia carga f. 2. — a par minchia poñ baz 5. a quei ei seig c' ei vengig prieu sin 25 niess antschiess ner sin auter. [f. 3a] 17. Buc prender lenna sampchiada d' un auter. Chi ca parness ad ün leña sampchiada, ner luvrad or dei esser curdau fallonza ∆ 1. a lousperas er oung culpont da restituir ilg donn a quel c' ha la lenna. 30 NB. Il nief decret ner ordinatiun davart ils guaulds, faig a° 1784, savunda suenter ils auters tschentaments. Auters tschentaments fundamentals a d' impurtonza davart ils puings sco savundan. 1. Fallaments criminals. 35 Sch' ün fuss tont malvantireivel, c' el curdass en fallament tontanavont … c' el vangiss tras merit truvaus a la mort, scha dei la mezadad da
 
PPN345572629_0030-0054.xml
 
48 Statuts dil Cumin da Trin la rauba d' üna tala parsunna, ca vonza sur tuts custs, i can isi da quella vart, esser curdad' agli oberkeit ner agli cumin; mo ouncalura adiña par cunaschienscha d' ilg oberkeit guardond sin tuttas caussas, suenter sco la parsuña vess uffonts ner buc. 5 2. Redli Todschlag. Sch' ün figiess ün Redli Todschlag, quel dei esser curdau fallonza sur tuts custs f. 20. — Mo ouncalura adinna par cunaschienscha da la darchira. 3. Buc far amanchir sur raschun. 10 Cur ün fa amanchir ad ün auter sur raschun, quel ei curdau fallonza … f. 1. — 4. Davart ilg plidar ancunter l' hanur. Chi ca plidass anzachiei ancunter l' hanur ad ün auter, ner figiesss or üña mala canera ancunter l' hanur, aschia c' el stuvess reclumar, scha dei 15 el esser curdau fallonza 4 ∆. 5. Ilg alzar ner trer vaffens en dabat. Cur ei daventass ca dus ner plis vangissen malparinna, ner figiessen dabat, a l' un ner l' auter targiess vaffens, sco 'lg ei cuntels, stilets, ner auters da quella sort vaffens, scha dei ün tal esser curdau fallonza ∆ 20. 20 NB. er sch' ün mai alzass tals vaffens en gritta, ancunter ün auter, scha gie ün bucca targiess or da maun, ner pichiass, scha duvess el esser curdau fallonza ∆ 4 — mo adina resalvau legitim Nothwehr. 6. Ilg trer crappa ancuntar ün auter. Milsanavout [[Milsanavont]] er quel ca targiess crappa ancunter sieu parmer carstioun, 25 a tuccass dei vangir castigiau a proportiun d' ilg don, c' el fa. Ad er sch' el gie tuccass [buc], scha dei l' esser curdau fallonza ∆ 4. [f. 3b] 7. Ilg rumper en casa ner clavau. Sch' anchin rumpess ner mass en ünna casa, en ün clavau ner bageg, par angular ner far donn, scha dei l' esser curdaus fallonza ∆ 30. 30 8. Ilg angular frigs s' ilg feld. Sch' ünna parsunna angulass frigs sin ilg feld, scha dei ell' esser curdada … fallonza ∆ 40. 9. Ilg curdar in rumper la lèg. Sch' üna parsuña sa patichass cun rumper la lèg, scha dei quel esser 35 curdada fallonza ∆ 80 — suenter ilg tschentament velg. 10. Ilg curdar en pitaneng. Sch' ünna parsunna ledia viviss in pittaneng, sch' ei ella curdada
 
PPN345572629_0030-0055.xml
 
Statuts dil Cumin da Trin 49 suenter ilg velg tschentament ∆ 40. ouncalura par cunaschienscha dilg oberkeit 11. Davart il far dabat en casa da darchira Er ha ün sabi oberkeit avont peda gieu cattau par bien, ca damai c' ei vangiva saventz faig grond strapaz en la casa da la darchira, sin ils 5 gis da dreigs, da metter si, ca chi ca antschavess dabat en la stiva da la darchira, deig esser curdau fallonza ∆ 3. A quel c' antschavess dabat oreifer la stiva, en la casa da la darchira, dei esser curdau ∆ 2. — senza grazia. 12. Davart ilg vangir pichiaus, co mussar si. 10 Milsanavont ei ilg tschentament, ca scha gie ün vangiss catschau maun vi da sieu chierp, ner pischiaus, scha deig quella parsunna, a la quala ei ven catschau maun, bucca ver pussontza da dar pardichia en quei faig; resalvond sch' ella savess mussar nodas ner pichiras sufficientas; ouncalura … suenter cunaschienscha d' ilg oberkeit, mo cur ei ven mussau si, scha 15 dei ei esser strof. 13. Davart ilg dar frid en dabats. Sch' ei vangiss ün dabat, ner daventass ünna dispitta a scandel, ad ei fuss lgiout lou d' anturn, … scha dei ei vangir clummau frid antroqua la terza gada, a sch' ei vangiss buc ubadieu, scha possig adeig tal dar frid 20 suenter cuncienzia a par cunaschienscha dilg oberkeit; a quella parsunna ca dess bucca frid dei esser curdada fallonza ∆ 3. — A quel ca less buc ubadir, a la laschar sparchir cun dar frid, dei vangir castigiaus par cunaschienscha … dilg oberkeit. 14. Ilg rumper or fanestras a rumper ent jschs. 25 Milsanavont eis ei a° 1759 prieu si par tschentament, ca scha l' un ner l' auter fuss tont malvantireivel, c' el par hass ner da bugiend rumpess [f. 4a] or las fanestras da sieu parmer carstioun, scha seig el curdau fallonza ∆ 4. Er sch' ün rumpess ent ils jschs, ner sin tala … guisa figiess doñ ∆ 2. 30 15. Davart il giugar a saltar. Milsanavont eis ei er scumondau da giugar a saltar, a quel ca surpassa … dei esser curdau fallonza f 2. — minchia gada. 16. Davart ilg laschar giugar a saltar. Item chi ca lasschass giugar a saltar en casa sia saviontameng, dei 35 esser curdau fallonza minchia gada f 2. — NB. A° 1764 ei in specie d' ilg cumin vangieu scumondau da dar Romanische Forschungen XXX. 4
 
PPN345572629_0030-0056.xml
 
50 Statuts dil Cumin da Trin ilg stickel sut fallonza; ün hum f 1. — ün matt (ner minder) baz 10, un buob bz. 5. 17. Davart il pagar la fallonza. Er eis ei stau faig a cunfermau, ca cur ilg oberkeit haig dau or ün 5 truvament, a castigiau l' un ner l' auter, c' ha fallieu, scha dei ün tal esser culpont da pagar sia fallonza, senza revisiun ner Nachlass da quei gi anvi; resalvond en caussas da confusiun, c' ei pudess suenter vangir mussau cun claras raschuns, c' ei mass antiert; mo adinna par cunaschienscha da la darchira. 10 18. Davart las scumondadas. Sch' ün ludvel oberkeit, ner anchins da quels fan üña scumondada suenter la furma, schi ca surpassass dei esser curdau fallonza ∆ 2. Ad alg possessur ner prätendent da la caussa esser l' avont dilg doñ, ner restituir … a proportiun da la raschun, a milsanavont per cunaschienscha dilg 15 oberkeit. 19. Il temps, c' üña scumondada dei ner po cuzzar. Mo quel ca lai far ünna scumondada sur ünna caussa c' ün auter posseda ner pretenda, dei endeifer 10 gis far ver sia raschun, a cunfermar sia pretensiun da tala caussa, cun dreig, ner tras conventiun, a sch' el en 20 quei temps va bucca vinavont, scha dei la scumondada esser liberada, a dei quella caussa bucca puder far scumondar pli anavont. … 20. Davart ilg far praichias a sa recumondar. Milsanavont deig ei, kraft da tuts stattuts divins a humauns, esser scummondau da sa raccumonder ad anchin, ner far prachias, a vuler 25 cumprar or par vangir en anqual uffici ner survetsch da cumin, ei seig da l' ün stand ner l' auter, ner er pasturs da cumin etc. A chi ca surpassas quei deig esser curdau fallonza ∆ 4. ad un pastur ∆ 2. a lou speras sclaus navend da tala sia pretensiun etc. item er ei scumondau tuttas ligiadiras en tals faigs. 30 21. Ilg far strasurden ner aviras la noig. Er eis ei scumondau als mats da far strasurden ner strapaz, er la noig [f. 4b] cunzund da prender a trer navend carrs ner schlieusas etc. sut fallonza da ∆ 1. — a restituir ilg donn. 22. Ilg anquirir si puma la noig. 35 Milsanavont dei naginna parsunna ner gronda, … ne pitschna, ir da noig par anquirir si puma, ne la damaun ne la sera, sut fallonza da bz. 10. — 23. Ilg antscheiver dabats en raspadas generalas. Item chi c' antschavess ün dabat ner pichiada, cur ün antir cumin ei
 
PPN345572629_0030-0057.xml
 
Statuts dil Cumin da Trin 51 insemel, chi seig sen la tschentada ner sin autras occasiuns er mai ordinarias, … dei esser curdau fallonza da ∆ 5. Ad er quel cagi [[ca gi]] in talas occasiuns … ancunter ün auter plaids mals ner malhundreivels, ca pon anridar, ner dar caschun tiers dabat, dei esser sut fallonza da 2 ∆. 24. Ilg urden da gir meini sin cumin. 5 Milsanavont cur ei ven purtau avont enzachei sin cumin, ner ca' lgei da gir meini sur l' üna caussa ner l' autra, scha dei ün per pazienzia da gir meini, avont c' ei seig spiau anturn ampau s' ils amprims suenter il stand a bunna fei etc. Mo sch' ün auter, ca ven bucca spiaus less gir anzachei, scha dei el cun tutta maniera far andiment, c' el less gir sieu 10 meini sin quei, a lura dei el puder gir; et sch' ün auter vult gir ancunter, scha dei el duvrar la sumlgionta maniera. A minchia mai dei ün schar plidar or quel c' ha antschiet a declarar sieu meini avont ca gir ancunter. A cur l' gei dus ner plis differents meinis sur d' ünna caussa, scha deig ei vangir faig pli a meins redliameng, prusameng a cun maniera; et tiers 15 quei ca venscha deig ei star, mo sch' anchin vess legitima caschun da far üna protesta, scha deig ei esser lubieu, cun cunditiun, c' el mussig si sufficientameng … sia raschun a chi ca surpassa ei curdau k 20. NB. Quests 2. puings sisura dein vangir antalleg er sin caschadas, ner en chei rimnadas c' ei pudess esser, par muntaner urden, ruvaus a 20 deschentadad. 25. Davart ilg dar vusch. Item eis ei a° 1774 vangieu fait ün tschentament c' ei possig vangir tanieu si moun, en tuts caas a tschernas, a dau vusch, mai da quels ils quals ean culponts da luvrar tiers cumin, suenter sco ilg tschentament ner 25 usum antroquan quou ha obligau, nua tuts pretexts faisai dein esser nun - authentics. 26. Davart ilg far dreigs d' cumin. Milsanavont eis ei stau ün velg tschentament ca minch' ün, il qual ha faig nozzas seig culpont ladinameng dad ubadir a luvrar tiers cumin, 30 er ca nagin possig sa liberar a gir giu dreigs d' cumin, senza vangir avont cumin; er eis ei declarau a faig ca ün, il qual haig buc schau parchir or tut sia rauba sin ses uffonts ner hartavals, scha gie quel less star cun ün da ses uffonts, quel seig culpont da luvrar tiers cumin. [f. 5a] 27. Ilg maridar üna dunn' eastra. 35 Item eis ei er d' anzaquonts onns annou vangieu salvau ad observau par tschentament, ca sch' anchin maridass üna dunna d' ün auter lieug, ner oreifer ilg cumin, quel dei esser culpont da dar a lgi cumin f 15. — 4*
 
PPN345572629_0030-0058.xml
 
52 Statuts dil Cumin da Trin 28. Ilg maridar navend. Item cur ünna fillgia ven maridada ord ilg cumin, ner trai navend elg iester, scha dei ell' esser culponta da dar a lgi cumin f. 10. — 29. Ilg cavar salpeiter. 5 Milsanavont dei esser scumondau da cavar salpeiter vid ils bagegs damai ca coutras ven savent faig grond donn. A chi ca veñ angartaus c' el surpassass quei, dei esser curdaus fallonza da ∆ 2. — par minchia gada. NB. Mo sch' ün vess lubienscha d' ilg patrun d' ils bagegs, scha dei el puder cavar suenter la lubienscha minchiamai. 10 30. Davart la Gievgia cur l' gei priedi. Mo ouncalara sch' ün vess gie tala lubienscha, scha dei el buc ir la gievgia fertont il priedi, tras ilg qual vangiss dau scandel, targinau il survetsch … da Deus, a sut tal praetext pudess vangir autras malas consequenzias. Sco er deig esser scumondau da schunscher biesca, ner ir cun carr a bos, 15 ner manadira or da la vischnounca avont priedi, ner fartont ilg priedi la gievgia. NB. Sch' un vangiss noutiers avont priedi, ch' el fuss staus en ün auter lieug vivont scha dei 'l esser libers da la fallonza, mo schilgiog dei 'l esser curdau fallonza ∆ 1. 20 31. Davart ilg temps da far cumin. L' gei stau afflau par bien a basngius da scumondar da far cumin, ner far propositiuns avont lg' oberkeit la domengia gual suenter priedi, cun quella declaronza, ca d' ilg temps, c' ei ven salvau priedi da gievgia, schei seig anzachei da purtar avont cumin, ner avont lg' oberkeit, scha dei quei 25 daventar la gievgia, ad il temps c' ei ven bucca salvau priedi dad emda possian talas fatschentas vangir proponidas, schei seig basengs la domengia suenter uratiun. NB. Da cou d' anvi eis ei concediu da salvar cumin denter priedi ad uratiun, cura c' ilg ei bucca priedi da gievgia; mo c' ilg mastral deig bucca 30 rataner cumin sin tal gi par minchia bagattella, mo mai par caussas d' impurtonza … ad ilg oberkeit dei er buc esser obligaus da dar audienzia pli c' üna gada, l' amprima gievgia ner domengia d' ilg meins, resalvond caussas d' impurtonza. 32. Davart la domengia co observar. 35 Milsanavont deig el esser scumondau, sco ilg express cumondament da Deus obligescha a mett' avont ner varnegia da bucca far lavurs corporalas sin ilg gi d' ilg sabbath, ca pon vangir targinadas sin ün auter gi, sco par exempel cunzund masirar funds, marcardar, cumprar a vender, far quints,
 
PPN345572629_0030-0059.xml
 
Statuts dil Cumin da Trin 53 [f. 5b] ir per las alps, ner en logs easters cun scandel, ei seig par cumprar biesca, ner purtar teilas, purtar vaffens a da quella sort lavurs. Quei tut dei esser scumondau sin tal gi sut fallonza da ∆ 1. — 33. Ilg parturir l' amprima gada. Item cur üna donna ei purtanza a parturescha l' amprima gada memma 5 bauld, avont ils 9 meins, da quintar suenter ilg gi d' ilg ansinnar ent, scha dei la fallonza esser ∆ 8. — NB. Mo ouncalura 15 gis deig vangir schankiau, schei vangiss tont datiers. Davarts ilg funds, co regular. 10 1. Davart ilg tschentar pumers. Tuccond tiers ils pumers, scha dei nagin tschentar ne laschar crescher si pumers mema tiers alg funds d' ün auter, mo ei deig adinna vangir laschau ün spazi da duas tschunkeismas denter ilg pumer ad ilg funds da l' auter, a chi ca surpassa dei esser curdau fallonza ∆ 2. — NB. Tuccond tiers quei ca crescha si sez, deig quel ca vult bucca vartir, sch' ilg ei mema tiers algi, laschar visar l' auter, a dar spazi ün meins, a sch' ilg possessur d' ilg pumer figiess en quei temps quel bucca navend, schei 'l curdaus la fallonza, s' antalli d' ilg temps c' ün po tiers da cavar, ner rukiar. 20 2. Ilg parchir la puma. Milsanavont tuccond tiers ilg parchir las pumas, scha dein quels pumers, ca vargan orsur ilg funds d' ün auter dar part algi, a vangir parchieu par miez quei ca crescha sin tala roma; mo quella roma, ca varga or sur funds frietau d' ün auter numnadameng quei c' ei saloms, curchins, 25 ner orts, scha dei quel c' ha tal funds ver la lechia da guder tala puma sulet, ner da talgiar giu quella romma, ca varga sur sieu funds, resalvond cur ei fuss faig anqual accord ner conventiun, ei seig en partizuns, ner schilgiog. 3. Ilg metter a perder pumers. 30 Item ün ca mettess a perder d' amsiever a maliziusameng ün pumer d' ün auter, ner parness navend, ner cavass or, in suma sin tala guisa figiess doñ dei esser sut seckelmeister. 4. Ilg prender ava d' roda. Item ün ca parness maliziusameng ava d' roda d' ün auter, dei esser 35 curdau fallonza f. 1. — Item chi ca laschass or ünna fantauna par schuar, dei esser sut fallonza da ∆ 2. — Sco er chi ca lavass giu ilg plaz ½ ∆.
 
PPN345572629_0030-0060.xml
 
54 Statuts dil Cumin da Trin 5. Ilg far ir l' ava tras las vias a metter crappa. Chi ca fa ir l' ava tras las vias par schuar, dei esser curdau fallonza ∆ 1. Sco er chi ca manass ner purtass crappa a friss en las vias per minchia carga baz 10. a par minchia canastra ner burdi baz 3. 5 [f. 6a] 6. Davart metter crappa e' lg funds. Item er, chi ca meina ner porta crappa ent ilg funds d' ün auter, ilg sumlgiont la fallonza sco sisura, a dei esser obligaus da manar navend. 7. Davart ilg barschar a sagar stubla. Tuccond tiers ilg barschar a sagar stubla, scha deig esser lubieu da 10 barschar ner metter haida üña tschavera a meza per ün, a bucca pli. Ad ilg term da sagar stubla dei esser antrocca s. Barclamieu a bucca pli gig, sut fallonza da ½ ∆ par tschavera. Ad ün ca paschenta suenter s. Barclamieu … par minchia per bovs baz 5. 8. Davart ilg temps da sagar en general. 15 Item chi ca sega suenter festa s. Crusch dei esser sut tala fallonza. 9. Funds ancunter la pastira ner landstrass. Chi c' ha funds ca stauscha ancunter la pastira, ner ilg Landstrass, a vias generalas, deig esser culpont da clauder sufficientameng, sco er minchia … mai quels, ca dein far si las purtelgias, suenter ils velgs mussaments 20 sut fallonza da X 4 par tschunkeisma, chi ca vangiss a muncantar, a par üña purtelgia X 20. Item chi ca fa giu üña purtelgia par ir tras a fa bucca si, er X 20. 10. Ilg rumper ner scarpar giu seifs. Mo l' ancunter sch' ei sa cattass c' ei vangiss malitiusameng rut a 25 scarpau giu seifs a clasidas, ner prieu navend, scha dei ün tal esser curdau fallonza ∆ 2. — 11. Visitar ilg funds sper la pastira. Item tuccond tiers ilg funds, ca confinescha con las pastiras scha dei ilg oberkeit, ner chi ca veng urdanau minchia tont temps far üña visita 30 partut anavont; et sch' ei sa cattass c' ei vangiss ca tschau or sur ils terms a nodas ancunter la pastira, scha deig ei vangir prieu par minchia tschunkeisma tont fallonza sco ilg funds ei lou en prezi, ad obligar tals da ruckiar anavos cun la clasida, antroqua tiers ils temps velgs. 12. Davart ils buals. 35 Milsanavont dein ils buals esser scumondai sco da velg, ca nagin deig laschar far donn, a sch' anzachi laschass far donn d' ansiever dei vangir castigiaus a proportiun d' ilg temps, quont gig, ad er dilg muvel
 
PPN345572629_0030-0061.xml
 
Statuts dil Cumin da Trin 55 quont grond a quei ca mitschass senza fraud, tras liederlichadad, cun bucca parchirar, dei esser par mintga pèr bofs, ner per biescs baz 5. ad a proportiun … par minchia biesc, sch' ei fuss nunpèr. 13. Ilg paschentar elg funds d' ün auter. Chi ca paschentass d' ansiever sia biesca ent ilg funds d' ün auter, 5 d' ilg temps d' ils frigs dei esser curdau fallonza par minchia cheau X 20. ad a quel c' ei faig doñ dar satisfactiun a proportiun, ad er quei ca mitschass en funds d' ün auter tras negligenzia e scha deig ilg donn vangir restituieu, par cunaschienscha d' ils visitaders. NB. Quei dei esser d' observar en tuts caas, c' ei ven faig donn ad 10 ün particular c' ei deig adiña vangir dau satisfactiun pilg doñ, ca veng faig, sper la fallonza ordinaria c' ei messa si parmur dilg surpassament d' ilg tschentament, minchia mai. [f. 6b] 14. Ilg anqurir a cavar schneks. Er ha ün ludeivel cumin gieu cattau par bien da scumondar ner ordinar, 15 … ca nagin deig anqurir schneks avont s. Margretta, a nagin cavar avont festa s. Crusch, sut fallonza da ∆ 1. 15. Ilg far ir or la sh. biesca d' casa. Tuccond tiers la sh. biesca d' casa scha deig ei esser surdau a lgi mastral ad oberkeit minchia mai sco ils onns sa presentan, aschi bauld 20 sco lg' ei pusseivel, ca lg' ei terrein, da taner or d' ils segels cun far ir or pastur. 16. Davart ilg sagar 3 gadas. Item tuccond tiers il sagar 3 gadas dei esser par tschentament, ca chi ca vult sagar 3 gadas deigig la terza gada ver sagau, da calonda 25 d' attun, a suenter possig quei bucca vangir sagau pli: sut fallonza da ∆ 1 — par tschavèra. 17. Paschentar agien funds. Tuccond tiers ilg paschentar agien funds, scha deig ei esser lubieu antrocca miez maig a mingün da paschentar ilg sieu senza doñ dad auters, 30 mo da miez maig anvi deig esser scumondau totalmeng da paschentar. Davart las alps. 1. Far vuorr sin Bargis. Sch' eis ei stau ün tschentament vêlg, ad er anno 59 cunfermau, c' ilg cumin deig minch' onn ir ün gi sin Bargis a far vuorr. 35
 
PPN345572629_0030-0062.xml
 
56 Statuts dil Cumin da Trin 2. Cargar ad alp ansemel. Quellas 3 alps en dadens: Lavadiñas, Surcruns a Raschilgius dein cargar ad alp ansemel a buc ünna avont ca l' autra. 3. Ilg ruckiar las têgias. 5 Quels da Bargis dein minch' onn ruckiar las têgias, et quels de l' Armora a Lavadinnas minch' auter onn; sco er dei minch' alp minch' onn ün gi rumir a schubriar l' alp, et quell alp ner caschada ca vangiss quei bucca far dei esser sut fallonza. 4. Cargar a scargar sin l' Amora. 10 Las vaccas ad ils vadels, ca vengian cargai sin l' Armora, dein elg cargar a scargar ir si 'lg mender donn da las aclas suenter tschentament … vêlg. 5. Davart la seif da l' Armora. Quels da l' Armora dein adina muntaner la seif, enstailg ir si Bargis 15 a far vuorr. 6. Davart ilg far maner ils vadels. Er dei ilg vadlèr sin l' Armora far maner ils vadels en dadens la vall 3 emdas 8 gis giu sut, a 15 gis sisura. 7. Davart ils bischels da l' Armora. 20 Tuccond tiers ils bischels si l' Armora, sch' eis ei ilg tschentament vêlg c' ei deig par minchia 8 vaccas vangir mess ün bischel, lg amprim onn da la parchida sut fallonza da X 48. [f. 8a] 8. Provisiun da la vaschella. Minchia têgia ner caschada deig esser culponta ilg davos onn da la 25 parchida da mirar c' ei seig 1 curtér par vacca suenter sco lg' ei parchieu giu, senza l' autra vaschella, la quala dei tut esser suenter sco lg' urden ei. Nua ils pasturs da cumin dein far maner la biesca. Ils pasturs da cumin dein suenter ilg vêgl tschentament, numnadameng 30 ils starlèrs, vadlèrs a nursèrs far maner la biesca en logs sagirs, ner nua c' ilg cumin cumonda, a quei sut fallonza da taner ent la pagailgia a proportiun. … 10. Ün biesc ca rumpess üña coma. Milsanavont schei curdass tiers, c' ün s. h. biesc rumpess üña coma, 35 scha possig quel vangir mess si' lg plaun d' Bargis, mo autra biesca cun autras mendas dei esser sclausa navend.
 
PPN345572629_0030-0063.xml
 
Statuts dil Cumin da Trin 57 11. Ilg ir par las alps da las nursas. Las nursas dein puder ir par las alps sco da vêlg, s' antelli 3 emdas ilg davos. 12. Davart ilg arvèr. Tuccond tiers ilg arvè ca ven dau par quella biesca, ca ven cumprada 5 … oreifer ilg cumin, sch' eis ei stau faig, ca quella biesca ca ven tanid' a casa seig libra d' ilg arvè. 13. Ilg prender si biesca schichia. Tuccond tiers ilg prender si biesca schichia sin las alps da vaccas, ei da curt ner avont paug temps stau sclaus navend tuttavia. 10 14. Ilg prender fumelgia da la caschada. Item da prender fumelgia da la caschada, sch' ei seig mai 2. ner 3. ancunter … scha possig vangir tanieu navend. 15. Davart ils s. h. bofs d' ils giraus. Davart ils s. h. bofs d' ils giraus en las alps da vaccas dei star en 15 dispositiun da minchia caschada, da laschar prender a casa ne co proceder. 16. Ilg gir giu da d' ir ad alp. Milsanavont eis ei er ün tschentament, ca cur ün ha s' aplidieu da d' ir en ünn alp, ad el mass suenter il term destinau a schess giu par ir en ünn' autra alp, scha seig quel curdau fallonza r. 2. — 20 17. La marenda d' ils fumelgs. Tuccond tiers la marenda d' ils fumelgs dad alp, sch' eis ei serrau giu, c' ei deig vangir traig or cun la … sort ün vaschi pulmen, a vangir parchieu denter els. Davart la furma da trer ils surpassaders tiers strof. 25 1. Esser cuntent da las chisas ner buc. P' ilg amprim eis ei vangieu observau, ca denter nus ei oreifer bers auters logs vangieu usitau, ca sin darchiras da sekmr ei savenz tanieu si ilg oberkeit antiers gis cun dar far pardichia, a mussar si caussas da bagatellas … aschi calg' ei ieu si gronds custs s' ilg cumin senza basengs, a senza 30 caschun [f. 7b] vangieu impedieu ilg Fortgang da las caussas da dreig, sin ilg qual ei vangieu afflau par bien da metter par tschentament, ca talas suranumnadas fallas a Fehlers pitschens deigian suenter c' ei ean vangi en chisa vangir palantai tras ilg veibel a minch' ün par saver, sch' el seig cuntents ner buc; a quels c' ean bucca cuntents dein sa declarar, scha ven 35 ei vangir raspau ansemel ilg oberkeit par ün gi da dreig; mo cun quella conditiun, ca quels ca fan mussar si d' ilg qual els ean cunvenschi da ver
 
PPN345572629_0030-0064.xml
 
58 Statuts dil Cumin da Trin fallieu at tengian si ilg oberkeit senza basengs, deigian ver la fallonza dubla, ad oung pli a proportiun sco els tengian si gig ner buc par cunaschienscha, … mo quels c' ean cuntents dein purtar nagut auter ca la fallonza ordinaria, senza vangir avont' seckelmeister. 5 2. Obligatiun da las pardichias. Cur ei ven da salvar darchira a ven da duvrar pardichias, scha dein las pardichias avont ca plidar vangir obligadas par sarament da gir la vardad. 3. Caschun da scüsar pardichias. 10 Tuccond tiers ilg dar pardichia eis ei ancunaschieu, c' ün ca seig en capitala anamicizia stau vivont cun l' auter, possig ancunter tal bucca dar pardichia. 4. La parentailgia da truvar a dar pardichia. Item eis ei ancunaschieu, ca par caussas ca vengian numnadas fallas 15 ner Fehlers pitschens, sco par lennas, buals, ava d' roda, a da quella sort possian a deigian augs da cusrins, a neafs da cusrins, a lou danor parento puder seer, truvar, a dar pardichia, sco er en caussas civilas, par rauba ner interess. Mo en caussas da pli consequenzia, ca van directameng ancunter … l' hanur ad en caussas criminalas deigian zavrins a pli da tiers 20 parents esser sclaus navend da truvar a dar pardichia. 5. Ilg plidar da fehlers, senza metter en chisa. Chi ca plaida anzachei davart ün auter, c' el haigig faig l' ün fallament … ner l' auter, a gi quai mai avont auters, a metta buc en chisa, tiers ilg seckelmeister ner oberkeit, quel dei esser curdau fallonza ∆ 1. 25 6. Ilg ir anavos a gir giu quei c' ei chisau. … A cunzund cur ün vess gig algi seckelmeister, ner ad ün girau, sco par dar chisa, a suenter quei mass anavos, ner stess bucca sinsur, scha dei ün tal esser curdau fallonza ∆ 2. 7. Ilg bucca cumparer d' üña pardichia. 30 Item üna pardichia, ca ven cumondada da cumparer en casa da darchira, … a ven buc, dei esser curdada fallonza ∆ 1. A milsanavont par cunaschienscha d' ilg oberkeit. 8. Ilg cust da darchira. Ilg ei stau faig par tschentament tuccond tiers il cust da darchira, 35 c' ei deig esser par üña darchira da seckelmeister f 14. — A par üña darchira civila f 13. NB. En darchira da consistori, ner par faigs da leg, deig esser baz 24 a gi p parsuña.
 
PPN345572629_0030-0065.xml
 
Statuts dil Cumin da Trin 59 9. Sagirar p' ilg cust da darchira. Chi ca vult ver darchira civila dei avont sagirar p' ils custs, a metter ils daners avont c' ir vinavont. [f. 8a] 10. Davart stinonza a malubadienscha. Cur ün truvament finitiv ei dau or, sch' ei vangiss muncantau ner 5 opponieu da vangir suenter, a vangiss demussau stinonza ner malubadienscha, scha deig ün tal vangir castigiaus par cunaschienscha, ad er sin sieu donn a cust d' ilg oberkeit vangir faig l' executiun sch' ilg basengs dumondass cun forza; ad er chi ca fuss schilgiog malubiedi da cumparer avont ilg oberkeit, resalvond scüsa sufficienta, seig sut fallonza da ∆ 2. — s' antalli cur ün 10 oberkeit cumonda. 11. Davart stimadira. Tuccond tiers stimadira scha dei ilg mastral, suenter vêlg tschentament … ver l' authoritad da numnar stimadurs, senza vangir avont lg' oberkeit. NB. La furma d' ilg stimar, ad autras beras caussas plis, c' ean cou 15 buc specificadas sa catten elg Bundts Artickel. Ilg salari da minchia stimadur dei esser baz 10. — 12. Davart inspecturs d' ils surpassaments. Tiers tont pli sagira executiun d' ils basngius strofs eis ei er a° 1776 stau faig d' ilg cumin da metter 4 vugaus ner inspecturs, ca dein cun tut 20 fliss ver adaig sin ils surpassaments, a purtar la chisa ad ün sabi oberkeit, a par lur remuneratiun, ner tiers tont pli muvament ei afflau par bien da laschar ad els la terza della fallonza da quei c' els vangissen a metter en chisa, sco er la terza d' ilg cust dein els purtar giu a quels dein lur esser pardichias. 25 13. Davart üna faulsa pardichia. Cur ei sa cattass a vangiss mussau sufficientameng c' ei vangiss dau faulsa pardichia elg faig sez auter ca sco ei fuss ver, scha dei ün tal purtar la dubla fallonza da tal fallament, c' el vess vulieu metter s' ilg iñocent, a restituir si hanur. 30 14. Ilg cuntergir ad üña pardichia vera. Da l' autra vart, cur ei ven cuntergig ad üña vardeivla pardichia, ca po muntaner quei c' ella gi, a po buc vangir sufficientameng mussau ancunter … sieu plidar, scha dei quel ca cuntergi purtar tal strof da pli, sco sisura; e tuccond tiers la furma, co puder vangir s' ilg fundament, cur lg' ei 35 aschi, dei star tiers ilg oberkeit. 15. Pagailgia d' üña pardichia. Ad üña legitima pardichia, ca ven duvrada, dei vangir dau X 12. —
 
PPN345572629_0030-0066.xml
 
60 Statuts dil Cumin da Trin — En darchira civila da la part ca fa cumondar, ad en faig da seckelmeister … dei ilg surpassader esser culpont quei, sur la gravezia taxada elg tschentament, davart quels ca fan mussar si. 16. Exactadad cun las fallonzas. 5 Damai ca las fallonzas en general ean bucca fig aultas (resalvond els tschentaments morals) scha ven ün lud. oberkeit a star tiers quei c' ei taxau minchiamai senz' anchin Nachlass tiers tont pli gistia. 17. La cuzeivladad d' ün tschentament. N. B. Quei ca ven prieu si par tschentament dei avont 4 oñs bucca 10 puder vangir midau. [f. 8b] 18. Davart ilg sagi da cumin. Item sch' ün vaschin da cumin vess basengs da duvrar ilg sagi da cumin, scha dei ilg mastral esser obligaus da metter si senza far pagar; ei faig quei tschentament a° 1778. 15 19. Ilg metter en chisa, da quels d' ilg sarament. Sch' üña parsuña c' ha ilg sarament vasess ca l' ün ner l' auter surpassass … anzachei a mettess buc en chisa, a quei pudess vangir mussau si, dei esser curdau dubla fallonza. 20. Duver d' ilg ustier da cumin sin gis da dreig. 20 Ei dei esser scumondau a lgi ustier da cumin sin gis da dreig da dar da beiver, antrocca ca la bichietta ven tanida. Tschentaments davart ilg fieug. A° 1760 il 10vel gi da rbr. Eis ei suenter ün ben intentionau meini d' ün sabi oberkeit vangieu 25 afflau par bien, fig basngius a nizeivel da componir a metter enten urden anchin tschentaments ner ordinatiuns, co ad en chei guisa minch' ün deig ir anturn cun ilg element d' ilg fieug, enten ilg diever da quel, par ca nus (sper ilg rugar c' ilg Senger nus velgig esser l' avont) vangian bucca surpri tras nossas negligenzias da curdar da quella vart en grond prigel 30 ner disgrazia. 1. Il visitar ils bagegs. P' ilg amprim sch' eis ei tras cusselg d' ün sabi oberkeit a cunfermatiun … d' ilg pli maun d' un lud cumin, basngiusameng afflau par bien, c' ilg oberkeit deig minch' onn avont ca laschar vangir ilg temps necessari 35 da duvrar strengameng pingias, furns a cuschinnas, (s' antalli avont ca las pumas ad auters frigs vengian rimnai) dar ordinatiun, c' ei vengig faig ün' accurata visita; et chei ca vangiss da quels ordinai singiurs vid pingias,
 
PPN345572629_0030-0067.xml
 
Statuts dil Cumin da Trin 61 furns ner cuschiñas afflau per mendas priglusas, scha deig ei tras admonir, a cumondar da tals vangir moderau a pinau et chei ca ven bagegiau da nief deig vangir faig aschia, sco savunda. Nagiña pingia dei vangir faichia vi tiers la prei, mo dei basngiusameng vangir faig strelgia ner Hindergang. Item nagiñas cuschiñas dein esser senza pigiament a sufficient Kämischoss. 5 Er dei il chiamin vargar si ilg teg 2 bratscha, cun quei c' il basengs dummonda tiers sagir diever, sut fallonza da ∆ 20. — Mo l' ancuntra quei c' ei stau bagiau vivont, a possedieu, sch' ei fuss par ex: gliout, ca vessan bucca pussonza da metter en tal stand, scha dein ils singiurs ordinants, suenter lur cunaschienscha cunstrenscher a cumondar 10 da metter en sagir diever, a sch' ei vangiss afflau c' anqualchün tras negligenzia ner stinonza surfriss ner sa dustass dad ubadir als visitaders, scha dei minch' ün c' ubadescha buc esser curdau fallonza ∆ 10. — 2. Nua, a cura ün deig buc metter fieug. Item eis ei scumondau da metter fieug en bagegs a logs malsagirs. 15 Ad avont [f. 9a] gi dei nagin metter fieug en furn, a suenter miez gi da las 3 huras anvi er buc, sut fallonza da ∆ 5. — Milsanavont davart ilg ir cun fieug oreifer ils logs basngius, a duvrar malsagirameg ilg fieug enten las vischnouncas ean ils sequents artickels a puings ansemel cun tut quei ca la concienzia dei obligar, da dar bein adaig, 20 messi par tschentament, numnadameng sco savunda. 1. Davart las foingias oravont. Las foingias da far laschiva oravont oreifer ilg Umkreiss, ner circuit d' ils bagegs, a schilgiog enten logs malsagirs, dein esser scumondadas totalmeng, … ca nagin deig metter fieug en quellas, sut fallonza da ∆ 8. — 25 N. B. Sch' anchins lessan bagiar pastrins, scha seig ei lubieu, a minchia … 30. ner tonts sc' ei ven afflau par bien, da bagiar ün sin la pastira, mo senza donn d' ils vaus, ad en logs sagirs. 2. Ilg purtar fieug da l' üña cas' en l' autra. Er dei nagin purtar fieug da l' üna cas' en l' autra (resalvond cazola 30 en sagira lanterna) mo minch' ün esser providieus cun Feuerzeug en casa sia, a chi ca surpassa dei esser curdau fallonza ∆ 3. — 3. Davart ilg ir cun lgisch en clavau. Nagin deig ir cun lgisch ner cazola en clavau, sin nagiña guisa, sut fallonza da ∆ 6. — 35 4. Ilg ir cun lgisch da l' ün cumach en l' auter. Dad' ir l' ün cumach a l' auter dei vangir duvrau mai sagira cazola a nagiñ autra sort da lgisch, da tejas à da quella sort, sut fallonza da ∆ 1. —
 
PPN345572629_0030-0068.xml
 
62 Statuts dil Cumin da Trin 5. Davart ilg fimar tuback en clavau. Ilg fimar tuback en clavau a navuilg ner auters logs malsagirs, dei esser sumilgiontameng scumondau. 6. Ilg stelgiar en cuschinna. 5 Stelgiar en cuschiña ei scumondau minchia gada fallonza ∆ 1. — 7. Provision da las fantaunas. Vasent sura c' ilg ei savenz pupira par ava en la vischnounca, er parmur da negligenzia da tal guisa, ca sch' ei duvess da guiss temps (Deus parchirig l' avont) curdar tiers furtina da fieug, scha vangiss ei impedieu 10 grondameng ilg dustament parmur d' ilg munglament da l' ava, sch' eis ei vangieu afflau par bien da metter 2 vugaus par minchia fantouna, ca dein veer sincer Aufsicht ca l' ava vengig manada tiers; ei deig er mai vangir laschau or, ner frieu or l' ava or da las fantaunas senza comissiun a lubienscha da tals vugaus, sut fallonza da f 1. — 15 Ad ils vaffens ad instruments da dustar fieug dein adinn' esser en guvern en casa da la parvenda. A° 1764 Eis ei d' un lud. cumin vangieu andrizau si quest tschentament … davart ilg fieug; Damai ca l' experienzia ha mussau, ca l' üñ a l' autra gada enten miez la furtinna d' ilg fieug, bers han s' absentau navend d' ilg 20 dustament cun rumir lur blunder d' casa, ner mobilias, scha gie ei fov' oung lieunsch navend d' ilg lieug da l' antschetta, sch' eis ei vangieu serrau giu, a cunfermau [f. 9b] … d' ün antir cumin, ca sch' ei duvess daventar pli tals caas (d' ils quals Deus velgig parchirar) scha deig ei esser lubieu mai a quels c' ean ilg pli datiers alg fieug, antroqua sin la quartavla casa da proveder 25 lur mobilias, mo ils auters dein tuts star tiers ilg dustament. Er eis ei dau ordinatiun, ca quels c' han logs malsagi, ei seig furns, pingias ner cuschinnas, nu c' ilg ei vangieu scumondau d' ils visitaders … da far fieug, deigian en tals logs bucca far ner metter fieug aschi gig ad antroq' ilg ei bucca vangieu moderau a faig sagir sut la fallonza 30 sco sisura, da quels c' ubadeschan buc numnadameng ∆ 10. — En resguard d' ils tschentaments c' ean stai componi a° 60 eis ei er stau serrau giu, ca quels deigian vangir ligir si minch' onn a parte, a quei d' ilg temps, c' ilg basengs dumonda ilg pli fig da far andament numnadameng … la davosa domengia d' avust, ner l' amprima domengia d' attun, en 35 chei lieug c' ei ven afflau par bien; ilg qual er en resguard dilg temps, dei ouncalura star en dispositiun d' ilg cumin, co ad en chei guisa quels tschentaments tuts possian cun tont pli effect vangir mess avont algi pievel generalmeng, cun recummondar datschertameng c' ün a scadin velgig duvrar quittau ad attenziun en quest, ad en tuttas drechias caussas, mo cunzund
 
PPN345572629_0030-0069.xml
 
Statuts dil Cumin da Trin 63 da duvrar ilg ver dustament d' ilg fieug ad autras furtinnas, numnadameng l' uratiun datscherta ansemel cun ilg sincer milgiurament da la vitta, tras ilg qual mittel ün po mitschar d' ils strofs er temporals mo cunzund perpettens. … Ilg Senger nies grazius Deus velgig el parchirar nus da tuttas disgrazias 5 … senz' ilg qual tut niess vilgiar a luvrar fuss adumbattem. El velgig nus tuts tras grazia a sieu temps manar ent ilg marcau da la gliergia, a stonza perpetua enten tschiel, nu c' ei nagin prigel pli ne da fieug, ne da l' ava ne d' autras disgrazias, mo cumpleina sagirezia, a perfeig ruvaus a semper. Fartont nus cunsalvig quel tutpussent sut las alas da sia protectiun 10 … a grazia da tut temps, amen. Plan faig sin approbatiun d' ilg lud. cumin. A° 1786 ils 15. da janer. 1. Davart ilg tscheins fier da la parvenda. Eis ei sa schlachiau ent ün mal urden, ca quels ca han da dar 15 tscheins fier a la parvenda, cura c' ei miera giu ün bab d' casa, ner auters ca lain davos hierta parchiau ora ei seig tscheins da garnezi ner daners antroqua sin miez minal, ner sin ün bluzger, a plinavont, ca coutras daventau … beras confusiuns; aschia eis ei afflau par bien, ca tenter hartavels possig bucca vangir parchieu ora pli lunsch ca ilg garnezi miez minal, ad 20 ils daners ün bluzger, ad era scumondau da far ir in roda, mo ca minch' hartavel deig pagar sieu faig minch' onn, a parquei dein els s' accomodar tenter els, a sa regular lou suenter, et coutiers venii dau platz antrocca [f. 10a] c' ilg ei da trer ent la dischma lou suenter dei ei star tiers quei a vangir prieu da minch' ün ün dubel underpfand chi ca vult aber bucca 25 dar underpfand, dei esser obligaus da cumprar ora ilg tscheins parvenda a pagar f. 1. — par bluzger, sco ilg ei stau usitau da velg añou a f. 5. — par minal graun, cura c' ilg underpfand ei mess, scha dei nagutta tont meins adinna star en libertad da cumprar or a liberar quel suenter la taxa suranumnada. 30 2. Ilg tscheins d' ilg cuvig a caluster. Tuccond tiers ilg tscheins d' ilg covig a d' ils calusters scha dein quels ca vengian culponts esser obligai enten ilg sura numnau temps quel da cumprar ora par X 30. par bluzger, mo sch' antroquan lou, quei tenter enqualchin duvess bucca vangir faig richti, a lur differenzias da quellas 35 varts bucca lugadas, scha possig ilg oberkeit prender ora ün par cheau a bucca mai far pagar ilg tscheins ca stat ora, mo er tuts dons a custs, ca par tal negligenzia vangiss causau.
 
PPN345572629_0030-0070.xml
 
64 Statuts dil Cumin da Trin 3. Ilg frinds liber da dieschma. Vas entsura c' ei ven frieu ent d' anchüns, ca tals a quals frusts, c' els possedan, dettian bucca dieschma, scha dei quei er vangir prieu par nota a vangir examinau las raschuns da quels, a da lou d' anvi faig ün 5 urden, a mess schrauns da quellas varts. Un nief decret ner ordinatiun davart ils guaulds A° 1784, ils 25 oct. Ha ün lud. oberkeit traig en consideratiun ils gronds strapaz, ca vengian faigs enten ils guaulds, tont anavont ca sch' ei vangiss continuau 10 aschia quels en curt temps vangissen ruvinai, ad aschia ha el afflau zund basngius da far ünna provisiun, a da frir or ils projects ca savunden, sin approbatiun d' ilg lud. cumin, par ca buns urdens a tschentaments vengian cunsalvai, a lou speras nagutta tont meins ün a scadin a vengig providieus suenter sieu basengs. 15 1. Tuts guaulds ambani en general. Dein tuts ils guaulds senza reserva esser ambani, a nagin puder prender or da quels lenna da brischar sut peina sco ilg tschentament clomma; et nua ca la fallonza duvess buc esser frid ora specificadameng enten quels, scha dei ei star en cunaschienscha d' ilg oberkeit da far consideratiun, 20 suenter las circumstanzias, resalvond ils rungs, a quei sut la senda d' ilg bilg d' ilg guauld, da la vall da Lavinna navend antroq' ilg laviner grond, ansemel cun quei da lou anent, tanend or ilg guauld d' ilg Tschengel, dador la vall Trimosa, sco er quei ca voñz en la vall da la Laviña, ansemel cun plounca. Rudera ad ilg guauld seck sut la seif, a 25 milsanavont quei tock sut la via elg crést d' la Crusch c' antscheiva nu c' ilg crap furau, a va antroqua vi sum la Ravinna antroqua giu 'lg plaun da la Ransun, sco er la vall da Pintrun; enten ils quals logs dei esser lubieu a minch' ün da prender par sieu basengs; mo quels ca vulten brischar caltschinna, a far [f. 10b] coichiel deigian en nagins guaulds, nua c' ün 30 po tiers cun carr a bofs puder prender lenna tiers quei diever, mo dei prender quellas sco lg' ei vangieu usitau da vêlg; mo sch' anqualchün savess bucca nua prender, scha dei un tal cumparer avont ilg oberkeit, il qual dei algi mussar en chei lieug el haig da prender en las surnomnadas nodas a terms. 35 2. Davart ils vugaus d' ilgs guaulds. A par ca minch' ün sappig nua prender lenna tiers ses bagègs, ei seig nofs ner aber da muntaner ils veders, sco er da far scondlas a vuorro,
 
PPN345572629_0030-0071.xml
 
Statuts dil Cumin da Trin 65 scha dei ei vangir mess 6 vugaus da guauld, ils quals deigian visitar ils bagegs, a dar a minch' ün ca less bagiar s' adressar tiers quels. 3. Ilg dar or sorts da lenna rigeda a secka. A vasent sura c' ei s' affla c' enten ils sisura numnaus guaulds ambanieus … ei bera lenna rigeda ner secka, par aschia quella trer a niz, scha 5 dei or da quella vangir dau ora sorts; mo da quei gi navend, ca las sorts vengian dadas ora dei en 8 gis la lenna esser lugada a rukiada or d' ilg guauld; mo da lou d' anvi dei buc esser lubieu da prender navend quella. Lousperas dei tutta lenna elg guauld ambanieu esser scumondada, a sch' ei vangiss afflau anqualch' ün ca parness la frechadad da prender lenna nua 10 ca lg' ei scumondau, scha dei vangir en quei lieug, nua c' ei ven mussau c' ün tal haig talgiau, visitau las cuschas, a par tontas cuschas c' ean talgiadas da nief dei quel pagar la fallonza, ner mussar si chi haig talgiau. 4. Ilg visitar la lenna en las curts. Ei dei er vangir visitau avont las casas, clavaus, ad en las curts, 15 sch' anqualchün vess talgiau giu ner manau tiers plontas juvnas, ner lenna verda, la quala el savess bucca mussar si, c' el vess prieu en logs lubieus, scha dei el esser sut fallonza. 5. Vangir l' avont ilg prigel da lavinnas. A par vangir avont ilg prigel da las lavinnas, sur la vischnounca, 20 scha dei ei vangir faig vias, a laschau ilg laviner da la vall da la Lavinna, par manar a far giu la lenna, oreifer quellas aber dei nagin manar ner far giu sut fallonza. 6. Ilg temps, ca quests tschentaments dein cuzar. A par ca quels tschentaments hagien tont pli vigur, scha dein els 25 esser pri si sin 10 oñs, a scha mai 3 vuschs lessen quels en quei temps bucca laschar midar, scha dei quei valer ancunter la pluralitad, a quels dein bucca vangir ruts. 7. La cunfermatiun da quei. A par muntaner tont pli bien urden, scha dein tuts ils vaschins a 30 hintersess c' ean chaus d' casa, minch' onn angirar, a respunder par els a par lur familias, c' els en quei temps hagien bucca prieu, a velgian bucca prender lenna or d' ils guaulds ambanieus, c' auter ca sin quella furma a guisa sco 'lg ei sisura declarau, sco er da dar en chisa, a dar pardichia, sch' ei vesessen anqualch' ün ca vess surpassau quei a chi ca surpassass quei 35 dei esser sut fallonza par cunaschienscha d' ilg oberkeit. [f. 11a] N. B. Lg' ei afflau suenter ils tschentaments generals, ca van avont quest adjectiun ca savunda tschou. Romanische Forschungen XXX. 5
 
PPN345572629_0030-0072.xml
 
66 Statuts dil Cumin da Trin 8. Davart ilg guauld da prau Birchli. A° 1780 er ilg guauld da prau Birchli, dador ilg laviner, ca ven giu lg prau da l' Onna Frena deig esser ambanieu, resalvond da bagiar, sut fallonza, par minchia plonta f. 1. — 5 A° 1798, ilg 15 mertz. Ha ilg lud. cumin faig anchins tschentaments niefs, sco savundan: 1. Suenter ilg tschentament ca ei vivont staus faigs ad era da quou davi, dei nagin vangir preu ent ver vaschin da cumin sut peina da perder ilg vaschinadi, chi ca vaniss a far ünna tala tscherna a propositiun. A 10 scha mai 3 vuschs fussen ancunter scha dei quei valer ancunter la pluralitad, a puder da quels 3. vangir darchiau sin doñ a cust d' ilg cumin, scha il basengs dumondass, par star ancunter a sumlgionta tscherna a propositiun a quei tschentament dei valler a star en krafft 30 oñs ad en quei temps dei quel bucca puder vangir ruts. 15 2. Tuccond tiers ilg oberkeit dei ei star tiers la tscherna, ca ei vangida faigia sin la davosa tschentada, numnadameng, sco erra ilg zusaz dei bucca puder vangir tschentaus a ligieus ora (resalvont ilg mastral) pli tiers, en darchira civilas a da smr ca sco el po ser truvar a dar pardichia, a quei tschentament dei sin oig oñs valer a star en krafft. 20 3. Ilg zusatz dei minchiamai vangir traigs ent suenter ilg rang d' ils mastrals, statthalters ad aschia vinavont suenter villiadiñia sco ilg ei vangieu usitau antroquan da cau, numnadameng quels ca la parentalgia sclaudan bucc ora, et cura ca ei ven trig en zusaz scha dei ei vangir schau a saver a las parts chi seig trig ent quatter gis avont ilg dreg par 25 ca ellas possan far lur opposiziun ner exceptiuns, sur da las qualas ilg oberkeit dei ancanuscher, avon ca la darchira vingig salvada quont anavont quellas seigian legitimas ner buc. 4. Er deigian tuts habitants easters ca habiteschan cou vangir a proportiun … da tut diever mess si ünna gista taxa, a dein dar ünna sufficienta 30 sagironza da lur felers. 5. Da cou d' anvi dei par spargniar dons a cust dispittas ad autras malas consequentias, la tschentada d' ilg oberkeit vangir salvada mai minchia dus onns, ad ils oberkeits da Trin a Tumein, dein bucca pli vangir ansembel … par dar l' instructiun, mo quella dei vangir dada enten ils ordinaris 35 plis et l' electiun da mastral ad oberkeit dei bucca valer pli ca dus oñs, et lou suenter dei star en libertad d' ilg cumin da cunfermar quels, ner da leger ora auters da 2 oñs en 2 oñs mo adiña mai in ad in, a quei tschentament … dei valer 8 onns. Ma salvont quei ca ei amparmes.
 
PPN345572629_0030-0073.xml
 
Statuts dil Cumin da Trin 67 [f. 11b] A° 1805 ils 23. da xbr. Davart ils pasturs da cumin. Ha ün lud. oberkeit ner üna deputaziun da quel faig anchinas reglas davart ils pasturs da cumin, sin approbatiun d' ilg cumin en furma sco savunda. 1. Ilg starler dei da cou d' anvi … schar ir naginna bieschia da parsei 5 ner er pasc antir; mo dei schar ir ilg muvel tut ansemel, a scha quei duvess daventar sco antroquan ussa scha dei per minchia biesck esser falonza ∆ 3. — 2. Dei ilg starler far maner la bieschia sin ilg Ploun la Crusch, suenter ilg tschentament vêlg, sco era maner en quei muleg giu sut da 10 bella aura, a scha quei davantas buc schi dei ilg pastur esser sut fallonza ∆ 2. — 3. Davart ilg dar sal il starler ner vadler, eis ei afflau par bien, da metter ün coutegia ilg qual dei cumprar ent ilg sal a taner bien quint a lura minchia emda duas gadas tarmetter 2 humens par alp, ils quals dein 15 dar ilg sal nunpartaschaunameng, a lura dei ilg pagament d' ilg sal vangir traig giu da quels, 5 baz par biesck. 4. Dei nagin pastur prender bieschia estra, ne elg cumin ner oreifer ilg cumin ner ün vaschin, ca mattess senza dumbrar, schi dei ei esser fallonza … ∆ 2. — par biesck; sco era taner quint a dar ent algi obrigkeit 20 quella biesca ca dei pagar arve ilg vadler dei esser obligaus da far maner ils vadels, suenter ilg tschentament vêlg, a particularmeng dei el esser obligaus da far maner 4 emdas sin la Mutta, a scha quei daventass buc, schi dein ils pasturs esser sut fallonza da ∆ 2. — 5. Ilg nurser dei er esser obligaus da bucca puder ir par las alps 25 pli ca treis gis par alp ilg davos a quei en l' inna alp sco l' auter a scha el surpassas schi dei el esser sut fallonza da ∆ 2. — 6. Dei ilg nurser taner ent ilg ault las nursas, a bucca schar star ent ils mulegs, sco era far maner si Sgurschanieus oig noigs, a scha el figes quei buc schi dei el esser sut la surnomnada falonza. 30 7. Ilg curer a nurser bavalg, a parchier dein esser obligai suenter la tscharna ca ei schon fachia sin cumin, dad ubadir la spissa par lur bieschia sco ün auter vaschin, a quei sut fallonza da ∆ 2. — Sco era esser obligaus da dar ent a gli Oberkeit, scha l' in ner l' auter vaschin less bucca dar la spisa par ilg qual ilg Obrigkeit ven a prender las masiras, 35 ca ean a prender, a scha ilg pastur figes quei bucc, schi dei el esser curdaus … fallonza ∆ 1. — 8. Tutta biesca ei seigig nursas ner biesca casa ner da chei sort ca fus, ca ei stada 3 gis cun pastur dei esser obligada da ubadir a lgi pastur a quei sut fallonza da 1 ∆ par chiau a eis ei faig par tschentament, ca 40 5*
 
PPN345572629_0030-0074.xml