Representanza fatta d'un baur: differenze tra le versioni

Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
Phe-bot (discussione | contributi)
m Mizardellorsa: match
Phe-bot (discussione | contributi)
m Mizardellorsa: split
Riga 21:
{{testo|Crestomazia Retoromontscha VIII}}
 
==[[Pagina:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, VIII.djvu/85]]==
REPRESENTANZA FATTA D' UN BAUR.
 
<pages index="Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, VIII.djvu" from=85 to=94 />
Als seis convaschins da Schuls, per l' Instituziun d' üna Schola comüna.
 
Stampa in Strada. Ao. 1827.
 
Als Ec. & aut Lodevels Superiuors Cusailgs Politics, & Ecclesiastics
del Chiantun Grischun. Sapientissms Sigrs.
 
La sapiainta, et paterna amur, chia lur sapientias demossen in tuots
fats, per la promotiun et conservatiun della felicità, et honur del nos
Chiantun, et seis habitants haun fat tour l' ardimaint al sottascrit da ossequiossamaing
… avanzâr suot il aut Patrocinio da lur Sapientias, questa mia
tenue, ma cordiala Representanza fatta als meis Convaschins per üna in
quest Comün usche necessária introductiun da Schola Comüna. … Per experientia
… fatta in tuottas novas, et nüzaivlas mutatiuns, sajg quant dificultus
… quai ais per podair persvâder, è reuischir al complimaint del' ovra,
ma dicontra persvas del meis sincêr, et bun intent vers meis Convaschins,
et particularmaing tant plü della Bontâ, et Protectiun, dels Superiuors
Jüdischs Cantonals, chi saimper procuran il Bain generâl, et special gniarâ
Dieu am conceder [p. 3] la gratia, scha na in tuot, schi almain in part, da
reuschir, et promover ailch bön per il Comün pövel.
 
Nel mentre ch' eug ossequiossamaing suplich à lur Sapientias per
benigna assistentia, per podair far observâr las ordinatiuns Cantonalas, in
que ch' ellas prescriven in favur dellas Scholas, et causas pias.
Giavüsch alla majorità dals meis Concitadins, chia il Segner illüminescha
… lur inclets, ins conceda pasch, et Fraterna amur, sco vain giodü
per il passâ: per l' avegnir ins consolâr cha tras Sapientas Superiuras
ordinatiuns, gnins à podair Jnstituir qualchaussa d' bön in favur da nossa
Juventüna. — Speresch chia quest meis simpel in fretta
malconcepi Baur
Discuors non gniarâ tut in mala part, ne dellas Superiuritats Cantonalas,
ne d' auters Compatriots, dimpersai tras lur bontâ arcognoschü partir quel
d' intern bun intent, sco eir totas las sias mancanzas benignamaing compatidas,
[
==[[Pagina:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, VIII.djvu/86]]==
p. 4] … dals … erruors, … et simplicità nella Jnventziun, Dispositziun, collocatiun,
… et Ortographia, siond ais fat d' ün Jdiot Baur sainza talents et
Scholas necessarias per savair scriver et discuorrer sco s' convain.
Con la plü auta Veneratiun, et Respets Ossequiossamaing im reseng
Dellas Ecc. aut Lodvls Superiuritats Politicas, et Ecclesiasticas
… del Chiantun Grischun.
 
Scuol die 2. Febr. 1827. Um° Dev° Servo J. Marchi.
 
… … …
Laschai gnir ils pitschens Infants pro mai, perche da tals ais il
Reginom da Dieu. Marc. 10. v. 14, 15.
Gni naun meis Filgs tadlai à mai, eug s' völg muossar la temma
dal Segner. Psalm, 34. v,
 
Chi spredscha Sapientia & instructiun, ais malventüraivel, &
la spranza dal tal glieud ais vauna, & lur fadias sun sainza früt,
& lur ouvras malnüzas, lur Mugliers naras, & lur Infants
mals,
Sapie. 3. v. 11, 12.
[p. 5] Aut stimats et chiars Concitadins!
 
Ad ogni ün da vus ais quai bain contschaint, chia il principal oblig,
et dovair d' ogni humann (et particularmaing da tals chi s' puon nominar
Christians) ais ch' el cun tuot sia orma, cun tuot seis cour, et cun tuot
seis savair, et podair promova sül Muond il laud, et honur al Autissem
Creatur, è conservatur da tuotas chiaussas, visiblas, et non visiblas, al noss
benedi Salvader Jesu Christo, chi tras seis indürar, et morir our suot la
pussanza del Satan ins ha spendrats, & al S. Spiert, chi' ns santifichia,
auta Santissima Trinità. — Jl segond, & egual al prüm oblig & dovair
ais quel, di amâr, honorâr, & promover il bain da seis confrars. Observand,
… & essequint quest tant perfettamaing ans disch il S. Evangeli, … … … avair
compli l' intêra præscriptiun, & obligatiun della Ledscha Divina, & commandamaints
… humans — Usche co puo ogni ün da nuo melder [p. 6] dar
rincipi & muossár sia la vaira creta, & buna voluntâ, co cun' l procurâr da
promover ils metzs tras ils quals ogni seis confrar, & convaschin vegnia
mossâ, animâ, & sgürâ, esser eir El üna creatüra, chi posseda saun inclet,
& forma alla imagnia da Dieu, & tras il merit da noss Segner Jesu Christ,
stat avant il pricipi dels fundamaints del Muond elet, nel numer dels
beats. &c.
 
Quaista salüdaivla ouvra vain complida, & na solum momentaneamaing
dimpersai Eternamaing remoneráda; con promover, & indritzar in nossa
Communitâ Scholas publicas per ils pitschens, & gia creschüts infants. —
O vuo Geuituors! O vuo Padrins, & Madrinas! Et vuo tuots par
==[[Pagina:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, VIII.djvu/87]]==
aints!
 
S' algordai qual solena & Soinchia obligatiun, & impromissiun, chia s' vais
assumt vers quels nel momaint, ch' als havais consecrâ con il prüm
S. Sacramaint del Bataisem. Scha non volais gnir quintats avant il
Segner nos Dieu per sprejürs, schi adempi voss oblig, scha amais [p. 7] vossa
Religiun, Patria & Libertad schi promovai creatüras in quela, chi con lur
inclet, & prus deportamaint da viver; via et plü iglümna, & conserva nos
stadi independent, & liber in fats da Religiun, & civils costüms. —
 
Non sporscharai l' oraglia à quels chi vegnen as dir: per ün Baur,
ò ün chi va davent non voula tantas Scholas. — Eug s' di in vardâ, à
quels tals podai aplichar ils pleds del nos benedi Salvader: Segner perdunals
… perche els non saun, che els faun. &c. — Perche sch' els fuossen
informáts il nöbel stadi del Baur non abassesen quel uschea — pro
tuottas natziuns las plü ilüminâdas & civilisadas, chi saja stat, & saja amo
presentamaing nel Muond, ais, & sarâ cognoschü il stadi del Baur esser il
prüm stat, & da Dieu svess ordinâ à noss Perdavants Adam &c. — Davo
quai tras tuots buns Governs sustigü & fermamaing honorâ. — Jn
Ægipto, in Græcia, pro ils Romans eiren ils plü famus [p. 8] Generals, &
dictaturs … della Religiun, cultivaturs della terra. Amo preschaintamaing il plü
potent, & rich in pövel & intradas, il Jmperadur della China, cun tuots
seis Ministers honura svess da propria … maun l' art della Cultivatiun
della Terra ogni Ann, & in tuot seis Jmpêri non puo ün sperár
d' obtegner caricas grandas, sch' ün non ais instrui bain nel art della cultivatiun
… della terra, il prüm. — Jl present Raig d' Engalterra ais ün famus
… agricultur, & la mer part da seis Milords. Per tal motiv, & bon
exaimpel ais presentamaing in Engalterra arrivâ l' art della agricultura à
generál interess & nütz in sia perfectiun, ourdvart, & avant tuottas autras
Natiuns. — Usche scha Jmparaduors, Dictaduors, Princips dellas plü
grandas & illüminadas Natiuns del Muond haun honorâ, & saimper amo
honuren l' art della cultivatiun, schi eir nus sco ils nos bravs Pardavants,
& Confederats Schwitzers, [p. 9] volains quella in stimma la conservár, perche
tras Ella vain il plü promovü il bain general, il victo, è vestito usche
bsögnus als humans. … —
 
Nuo eschen Baurs, ma nel istess temp eir Jüdischs, & Souvrans da
nos Stadi. Usche ais bain eir il sommo dovair da savair eir l' oblig chia
havains vers quel, ogni ün da nuo, & da noss infants puo gnir elet per
Jüdisch, Landammann, Deputâ pro il Grand Consailg - Delegâ di parte il
Cusailg executiv — & haviand particulárs duns, & cognoschenschas pro
autras las plü autas, & honorificas caricas nel Canton, nella Conföderatiun
Schwizera, & eir pro Potenzas Stanieras Jnviats, Consuls etc.
Percio non dependa che da nuo, per podair almain arrivâr degniamaing
==[[Pagina:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, VIII.djvu/88]]==
ad occupâr las prümas caricas nel Commün, Drettüra, & Pajais. —
 
Schiad ogni bun Bap, & Convaschin starági à cour certamaing, schec'
per disfortüna nels temps passáts non ha podü [p. 10] gnir instrui regolarmaing
nels buns princcipis nellas Scholas normalas, & tras quels con diligientia,
& seis saun inclet da sai svess podü s' avantzâr da schalin à schalin pro
bunas cognoschenschas, saja vers Dieu, saja vers sai svess, saja vers seis
prossem, & vers sia Patria, schi uossa havair la dutscha spranza cha 'ls
seis infants possen obtegner sainza grand dann da sia Oeconomia, & dell'
autra Fradglianza, perche scha qualchün infra di nuo s' ha volü ün pa
1s' instruir, cun quant cuost ais quai devantâ à dann della Familia, & eir
del Commün svess in ün reguard, per ils effectivs Daners chi sun stats
sborsáts & non plü nel Commün turnáts.
 
Genituors! … Paraints! … ogni ün sa per experientia, & amo plü cleramaing
… or della S. Scritüra, chia intant la mansina ais amo fraischia,
s' lascha quella storscher, usche nella tenera etâ ston las bunas maximas
gnir nels cours della juventüna inchialamâdas. Be sco chi [p. 11] vain fat da
chi desidra d' avair à seis temp bun früt d' ogni planta, ch' el ha in seis
hüert — be usche va quai cull' educatiun dels infants. —
 
Sch' ün con diligientia non ils instruischa nella tenera lur etâ, &
nels lur fraiscs cours, pro la S. Religiun, pro l' humana Morala, pro cordiala
… fraterna amur, pro patientia, pro virtü, & amur de la lur Patria —
schi creschen sü quels be ün bösch sulvadi, chi porta schlecht früt; cioe
d' ignorantia, d' invilgia, ira, & da tuotta sorts mals per l' humanitâ. —
 
Non tadlarai à quels tals, chi dischen noss buns velgs non haveivan
questas Scholas, & eiren darcheu bravs homens — perche quels tals non
s' haun ma certamaing dat la fadia da leer, ne cognoscher, ne our dellas
ouvras ne bona voluntâ, che chia ils nos buns velgs saveiven, è che cha
in quels temps eira il bsöng da savair. — Dit à quels, sch' els non
havessen savü plü da nuo, schi sgüramaing chi fuossen restáts nella [p. 12]
schürdüm del Paganissem, & della ignorantia, sainza savair, ne cognoscher il
Segner nos vair Deis, il Sanct Evangeli da Jesu Christi, & l' oblig d' ogni
bun Citadin vers sia Patria. — Co havessen savü quels da s' defender cols
plü eleterats Prers catholics papals, avant las dispittas publicamaing ordinâdas
… in commünas terras (ad Jlantz,) sopra la vaira Religiun? co havessen
ils Sigrs Politics savü das far vaglair avant potents Raigs & Princips per
la libertâ della lur Patria? — Eug s' di in varda, leai las Cronicas del
Campel, Juvalta, del Sprecher, Guller, & à Porta, schi gnis vus tuots à
s' instupir, con qual möd religius, chia quels cognoscheven Dieu & feiven
sia vöglia, & lur dovair … vers la Patria; per la Religiun & Patria muriven
üna quantitâ dad illüminats & bravs homens, sacrificheiven las lur intêras
==[[Pagina:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, VIII.djvu/89]]==
Familias, & facoltads, pativen fams, guerras, & pestas etc. — Qual da
nus Politics in huossa fuoss usche religius, [p. 13] usche Patriot, usche constant
usche sabi, & scient da dispitar cun ils plü eleterâts Prers catholics papals,
supra Dogmas da Religiun, & tras la S. Scritüra, & lur saun inclet ils covenscher?
far splendurir üna glüm, sco haun fat avant temp ils saimpels Baurs, il Sigr. Travers
… in Samaden, in Süs il saimpel Coluoster, in Fetan … il Vulpio, & our
sur Munts il immortâl Aihorn da Flæsch. — Leain nuo üna quantitá da
bels cudeschs religius, Cathechisems, Historias, Poesias, insomma üna quantitâ
… da similas bellas ouvras concepidas, & fat stampâr dils velgs, sco di
simil autra quantitâ da documaints in scrit, d' ogni sort materia concepits
sublimamaing con terms, & pleds expresivs, positivs, jüsts, & civils: ils
nos Protocolls da Dretüra & Commün tgnüts con exacteza, ch' ingiün in
huossa in nos Commün ais habil di concepir da similes Scritüras. Presaintamaing
… ne in stampa ne in scrit non compara ingiünas da similes ouvras [p. 14]
in nos' Oengadina — ingio chia nellas autras parts del Canton, & eisters
pajais, chi s' avauntzen plü co nuo nel savair, ais qua vi' e plü compars
ouvras sublimas à glüm del publico, tant per l' instructiun della Religiun,
co per autras scientias, & arts. — Che ais il motiv da quest nos star, &
tour inavo dels auters Compatriots? — La pitschna cognoschenscha, & dalet
pro il belg & bön. … — Guardain be quanta vergognia ins faun in quest
cass nos convaschins ils pouvers Tirolers, chi non sun auter co sclavs, &
suddits; non ostante s' haun usche avantzats nellas scolas Commünas, chia
ogni pitschen infant d' ün dels plü pouvers Baurs da Nauders presentamaing
… ais in cass da leer, & scriver, è far quint, melger di quai chi
saveiven, & saun præsaintamaing ils velgs Gerichtsschreibers, velgs Anvolts,
… ils velgs Vorstehers — quals tuots per lur affars haviand da præsentâr
… avant qualchün in scrit faun saimper scriver [p. 15] per lur infants, non
saviand els usche bain concepir ne scriver. — Scha subgiets per usche dir
sclavs s' haun savü, & podü usche bain avantzâr, schi quant ma plü puo
& sto far chi voul esser liber nel dar seis parair in public, & privat, accio
non haja da depender baut d' ün baut del auter. —
 
Und pled eir supra quels chi practican our d' Patriâ, — Quant
necssari ais per quels, ch' els avant da partir da chiasa lur, sajen bain
informâts nels vair principis dellà lur Religiun, nel oblig chia els haun
vers lur Genituors, Patria, & vers ogni auter Crastian, sapgian bain scriver,
… & far quints. Sch' els quest tant saun, taunt plü algrezgia, à consolatiun
… poun spettâr di els lur Genituors. Sgüramaing non haun quels
temma chia lur infants croden gio della lur vaira Relligiun, metten in
schmanchianza lur oblig vers ils Genituors, ne Patria, ne pür vegnen fats
da tort in lur affárs da Comerzi, saviand svess quels essequir, & scha bsöng
==[[Pagina:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, VIII.djvu/90]]==
 
ais notifichiar [p. 16] eir avant qualunque Tribunal, ò persuna privata. … — Sajat
persvas chia con bunas Scoulas … Commünas, la fraterna amur s' avantza
infra la Juventüm & noss Commün, & Els in Pajais & our d' Pajais
s' amen vi' e plü s' asisten, & la lur fortüna sarâ plü facilmaing, & plü
bod fatta, con honur. Guardai, piglai invilgia dals nos Compatriots da
Oengadin' auta, quals in tuots Pajais sa saun saimper … far melgdra fortüna,
s' far per il plü respetár, & honorár, co nuo d' Oengadina bassa — &
quest solum per quels principis ch' Els da pitschen vegnen muossâts —
uschlö saja per talents natürals, saja per constructiun phisica, non ils sa
stain da velg in naun inguotta inavo — solum per l' educaziun non ils
immitain usche bain sco fuoss il bsöng, — noss' Oengadina bassa ha saimper
dat particulars Docts Hommens in Theologia, in Jurisprudentia, in Medicina,
… in Historia, in Poesia, in Musica, nel art Militair, nel Comerzi svess,
& in tuottas autras scientias [p. 17] & arts. — Mussain dimana nus d' esser
dengs descendents da quella brava Razza & grands Homens.
 
Vairamaing eug sa per experientia fat in occasiun della mutatiun del
noss Calendario, chia la granda part di nuo non eschens portats pro las
novitats, et ins atachiain plü gugient via da nossas veglias üsanzas, co
d' inqualchaussa da bön nouv, — impro il plü Sabi tanter ils mortals il
Raig Salomon ins disch, pür: il Crastiaun mora imprendant. Provai il
tuot & salvai il melgder: … Tuot ha sias Stagiuns & temps. — Perciô sch' ün
voless saimper star rantâ via del velg, schi co fuoss il Muond costrui?
 
Tuot fuoss nella ignorantia pagana è non existessen ingiünas scientias ne
arts, ingiün orden, ingiünas Ledschas, ingiüna Religiun, ne Subordinatiun
— Eug di nuo fuossen pêr dellas Bestias irazionales, perche à quellas ha
il Segner in lur natüra miss il Jnstint, da quai chi haun da far, & d' interlaschar,
… mo al Crastiaun [p. 18] ha Dieu donà il saun inclet, chi 'l dess saimper
dominâr & retscher, in tuot seis opperâr. — Usche giain ogni ün à cusailg
con quel, schi sgüramaing chiatain nuo chia il bön, la virtüt, ais saimper
& da tuots temps stat il unic metz chi ha prodüt la Felicitâ … … dels Umauns
in quest Muond, chi' ns fa sgüra spranza da l' Eterna Beadenscha nel auter,
— perche è sta scritt: Vossas Ouvras vegnen as sequitàr nei auter Muond.
— Ve naun tü fidel famailg, tü 'm est stat fidel sur del pauc, Eug t' völg
far patrun sur del Bler.
 
Philosophicamaing ins ha descrit il Sabi & immortâl Pajan Socrates: …
Chia la Bontâ Divina haja tras seis Sapiaints Jüsts, Eterns Decrets, stabili
da principi dels fondamaints del Muond in nan, da remonerâr il Bön, na
be in quest Muond, ma dimpersai nell' Eternità. — Jn quest Muond ais
ün gia sich remonerâ, & consolâ tras sia aignia Conscientia il bön ch' ün
fa, perche cur ün fa bain, [p. 19] schi sainta El internamaing esser consolâ, in
 
==[[Pagina:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, VIII.djvu/91]]==
quest far ais il Crastiaun al Jmagnia da Dieu, ch' ais l' Autur & conservadur
… da tuot il Bön & Bel chia 'ls ölgs del Crastiaun puon vera nel Univers.
… — Jls nofs Filosophs sostegnian da simil, chia il Bön operâr &
s' impisâr, saja la sumglienscha dal Crastiaun col lur Omnipotaint Creader
chi tuotas chaussas ha fat, è mera ed eira tuot Bön, — Chia quel Bön
ch' ogni bun Spiert operescha in quest Muond vegnia al sequitâr nel auter,
siand esser il Spiert immortâl, conserva quel saimper sias Jnclinatiuns, eir
sieva s' esser separâ dal material, seis Corp; perche il Bön s' impissár, &
operár provain dal Spiert et na della Chiarn, è las ovras dal Spiert poun
gnir essequidas eir nel auter Muond, — per exaimpel di eug: ün Spiert
Honura, Lauda & Jngrazgia al Segner seis Deis, con tuot seis impissamaint,
… per tuot il Bain et Bön, ch' El ha recepü et retschaiva ogni [p. 20] momaint,
… pro tal chiaussa non ais bsöng d' ouvra ne ajüt del corp Uman; di
contra pro il Muondaun et passagier mal far, sto saimper gnir in agiüt,
Mauns, Peis et inter Corp del Crastiaun, — Ossa tras la mort vain seperâ
il Corp del Spiert, et las inclinatiuns del Spiert reisten saimper quellas
medemas; schi pro il Bön puo il Spiert Eternamaing opperár, mo pro il
mal et Muondaun far, ha pers il Spiert seis agiüdant il Corp — et qua
tras vain à sofrir las Eternas painas della vöglia del far et non podair,
et di contra il bun Spiert, l' Eterna Beadenscha, sco sta scrit nel Soinch
Evangeli: Quels chi haun fat mia vöglia sün Terra vegnen ad Ertâr il
Paradis!
 
Chiars Concitadins! … Laschâns con spertezza metter al Maun alla
bun' Ouvra, perche ed ais dit Soinchiamaing: Quai chia tü poust far Hoz
non surtrar sül Di da Damaun, perchie tü non sast con chie quel vain.
Soinchia et Sapiainta admonitiun per scodün! — Nus uossa per [p. 21] grazia
Divina eschens in buna Pasch nel Pajais et our d' Pajais, nuo eschen absaints
… da tuottas malatias, chialastrias, & autras disgrazias, chia peravaunt
à noss buns velgs, & à nuo svses sun incontrâ: Usche il plü adatâ temp
& momaint da podair con matur refless & metzs intraprender ailch bön à
comün interess & bain da nossa Juventüm; — perche quella tanter nuo
es be sco las fluors sün la Cutüra, chi tras sias bellezas, tras sias adromaticas
… adurs dâ la contentezza del öl & plaschair adorat alla intera
Chiampognia. — T' gnain quint da questas fluors, accio nuo possen di
Ellas à seis temp richiavâr il dutsch Mêl, & exelenta Schaira, sco faun ils
diligiaints Avios sün quellas della Cutüra. —
 
Eug havess zuond bler amo das dir: ma conclüd: cha la vaira Filosophia
… saja quella, na be con la bocca muossár sü bellas chiaussas, dimpersai
… con l' ouvra adempir. Usche giavüsch per [p. 22] conclusiun: ch' ogni bun
Concitadin vegnia & vöglia con tuot seis savair, con tuot sia
==[[Pagina:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, VIII.djvu/92]]==
s forzas &
podair ad atribuir pro questa nüzaivla bun' ouvra — & à tuots quels chi
gniaran la pro à far oder atribuir qualunque chiaussa, sarâ per Els ramassa
ün Ætern Tesaur da chiaritâ & missericordia, — perche tras quella vain
il Crastiaun à podair metter üna Mantella sur seis puchiats & misfats, tras
l' intercesiun da noss Segner Jesu Christo chi disch: Quai chia vuo faivat,
& daivat als pouvers, non daivat ad Els mo à mai. — Chia ogni voss far
& donár sarâ ægual al Vaider del öli della Guaivda, voss bain star &
donar ma non gniarâ al main, & la Benediziun dal Segner sarâ à saimper
sur da vuo & dels voss in quest Muond, & finalmaing nel auter gnis à
sentir à dir al noss Benedi Salvader: Jngio Eug sun völg eir à quels tü' m
hast dat.
 
Una quantitâ da buns Genituors & Convaschins gniaran sgüramaing
à dir [p. 23], quest fuoss zuond Bön, ma co, & in che möd puo quai gnir fat?
nossas renditats d' hotz in di sun massa pitschnas per podair indrizzâr aint
tuot quai chi voul per nossas Scoullas, far sü Chiasa, mant' gniair Schuolmaisters,
… laschar ir nos Jnfaunts usche lung temp del Ann à Scoulla, nuo
non havain ne ils metzs da podair quai pajár, neir temp da laschar ir. —
 
Alla prümma reflectiun dia, chia tuot quai chi daun ò faun ogni Convaschin
… pro talla ouvra saja ün Chiapitâl, chi 'ls renda bler plü grand fit &
nüz co qualunque auter chi gniss miss à fit, oder in Bains Terrains, perche
nel temp da paucs Anns lur Jnfaunts & Convaschins, vegnen tras lur Jnstrucziun
… recevüda alla Scoulla Comüna als pajâr il Cient per ün, tras lur
Ouvras è Deporto, à generalla & particulára consolatiun. — Concernent
alla Seguonda observatiun, craja ch' ogni bun Padernur & Paraint sapgia,
chia ils Jnfaunts sajen ün Dunn da Dieu, [p. 24] & chia uschea lur prüm dovair
saja quel, da dedichiâr quels al Omnipotaint, siand ais scrit esser Plü oblig
da servir à Dieu co alla Glieud, — Schi creschand quels in Ætâ creschen
eir in sapientia & cognoschenscha, vegnen sgüramaing à recognioscher quants
buns Genituors & Compatriots ch' Els haun gnü d' indritzâr aint Scoullas
& ils laschar instruir, vegnen con reverenzia, è sincera amur, in lur velgdüna
… als asister da cour pro tuot lur bsöng & maunguels, & in ün sulet
Ann, in ün sulet Mais, in ün sulet Dy, in üna suletta Ura, in ün sulet
momaint poun atribuir à lur Genituors & Concitadins plü Bön, co tuot ils
Anns & Mais chi havessen podü far con star à Chiasa & nella Jgnoranzia. —
 
Jls metzs da far sun avaunt maun, solum la buna voluntâ puo amo
mancar per reuschir: … emitai allas Lodevolas Communitats da Zizzers, Jges,
Poschiavo, & autras chi haun giâ essequi [p. 25] la bun' Ouvra. — Elegiai ün
bun numer da fidels & buns Convaschins, per Soprastants dellas Scoullas,
dat à quels la confidenza das Consigliar & organisár, chia il tuot tras
Divin agiüd reuschirâ in bain, — Els haun gia la strada fatta — ad ais
ün
==[[Pagina:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, VIII.djvu/93]]==
Exelent Cudaschet scrit tras il bun et Exelent Patriot (p. m.) Jll° Sigr.
Salis Maschlins à tal ogget fat Stampar, & del Superiur Guvern aprobâ,
tot lejai quel, schi gniss gia in bler esclerits, & quai chia quel non ins
podess tuottalmaing dir, per reuschir, schi gniaran ils Homens cha Elegiarat
ogni Terzâl per s' interessár pro tala bun' Ouvra, à s' impisar sü, s' projettâr,
… è spettar vossa aprovatiun, saimper sül mainder dan & cuosts chi
sara posibel. — Quests Elets Homens non solettamaing gniaran à s' impissar
… sü & vuo sgüramaing ad aprovar, co chi puo gnir Fabrichia üna
Chiasa per uso da Scoulla Comüna, & nel medem Fabricat eir per ün
decent allogiamaint [p. 26] per il Sigr. Minister & Schuolmaisters, stante nuo non
havain in uossa ingiüna Chiasa Publica da Plaiv, sco eira d' ün temp da
noss buns … velgs drizada — & da nuo tant negligi, chia in uossa non reista
nianca vastizis ingio quella eira Fabrichiâda. — Quests Homens non solamaing
… s' inchiüreran co dess gnir quest tuot con bun diseng Fabrichiâ à
rispairng da Cuost, dimpersai eir organiserán il möd co puo gnir pajâ ils
Precetters, & provist tuots ils Cudaschs la pro necessâris, & tuots ils auters
Materials per ils Scollers, chi provedüts dal tuot saraun, & il lur Sborso
sto per tuot l' Ann saimper ad ogni Genitur da lungo esser da main, bler
di quai stoun eir uossa far pro las privattas Scoullas per ün sol Mais; è
col temp tras asistenzia Divina obtegnier tuot la Juventüm il tuot à gratis.
:Imo. Nominats ch' ogni Terzal haverá ils Homens nels quals haun
la lur plü granda Confidenza, poun quels gnir [p. 27] insembel per la prüma
voutta in Chiasa del Regte. Sigr. Capo de Comün, Jndrizâr ün Protocoll,
Elegier infra di Els ün per lur Præsident, è ün per il lur Nodêr, scriver
in quel il motiv da lur Radunanza, & lur Noms, con la decleranza ch' Els
da buna vöglia, con tuot lur savair & podair prodüeran la Jnstitutiun è
conservaziun della Scoulla Comüna, & quai per saimper suot ingiüna ricerca
ne domanda da gnir Salariats per il temp ch' Els per tal fin & scopo
vegnen ad imponder, in che & qualunque occasiun chi podess esser. —
 
N' eir possen in lur Register portar ne metter ün sulet quatrin spaisas chi
gnisen fattas di Els, saja con far Accords saja con pajar quels, oder con
far compras per uso della Scoulla.
 
:IIdo. Ogni Ann dessen in Publico render quint exact del tuot, &
quaunt chi als ais stat consegnâ directamaing tras il Comün proprio, oder
indirectamaing tras Duns, Testamaints, & Taxa dels Scoullers, Terrests,
& Forestêrs; … sco [p. 28] eir d' ogni ricavato chi podess gnir fat à benefici della
Scoulla. — Similmaing sajen in oblig ogni & qualunque dispensi chi vain
fatta na solum la notar sül Register, dimpersai havair ün orden numerâ
& infillâ las ricevüdas da chi ha obtegnü ils pajamaints.
:IIItio. Scha cul temp & tras Benediziun Divina ils Fuonds & Capitáls
==[[Pagina:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, VIII.djvu/94]]==
chi vegnien assegniats præsentamaing per la Scoulla, gnissen as
augmentâr, schi à proportiun del vanz dess gnir ogni Ann eir impondü
quel eir pro la medemma Scoulla, saja nel far nouvs aquists da bels &
buns Cudeschs nüzaivels per la Juventüna, saja nel megliorar ils Premis
chi gniaran distribuits als infants ils plü diligiaints è bravs, ad ogni Examen
… dellas Scoullas, chi stoun gnir fattas 2 voutas l' Ann; cioe il prüm
al comanzamaint della Scoulla nella Autuon, per savair da compartir tenor
la cognioschenscha & Talents dels Jnfaunts nellas Classas tocantas; il [p. 29]
seguond la Primavaira, per vera quaunt hajen proffittâ. &c.
:IVto. Jl Consailg da Scoulla dess podair finâr ils Magisters, s' informár,
… & examinâr sch' Els haun las necessárias Cognioschenschas & principis;
… survagliar sur da quels chi na solettamaing sajen deligiaints è benings
nellas Uras dalla Scoulla cols Jnfaunts; dimpersai eir our della Scoulla
exalents sugiets, con Moralitâ, sobrietâ, & exemplaris in tuot buns giests
è discuors.
:Vto. Jls Jnfaunts oder qualunque Paraint dels Sigrs. Comembers
del Consiglio ò Magistrat da Scoulla, non dessen mai havair ne podair
giodair ingiüns privats Drets in Scoulla, saja nel tour lectiuns, saja nels
comparts dels Premis ò qualunque autra chiausa chia nominar s' podess, —
ma solamaing scha Els tras lur Talents & diligienza daun prouvas da
merit dessen podair percipir ils Drets è Premis in compagnia & sco ogni
auter Scouller & Convaschin.
 
[p. 80] VIto. Morind ün Sigr. Comember del Cusailg dess gnir Elet ün auter
personal bain qualifichiâ, del Terzal ingio il mort eira, & laschâ la libertad
als avaunt Sigrs. del Cussailg della Scoulla dal acceptár, vel il rebütár, &
instar per autra Eleziun. — Jls Sigrs. del Cussailg da Scoulla non dessen
podair s' absentâr ourd' Patria plü co scha per grand bsöng fuoss mez Ann,
& quant baut ch' ün Comember restess plü long temp absaint, dess gnir
Elet nel sopra möd ün auter in seis pèe. — Jl Præsident del Cussailg
non dess ma podair s' absentar plü co per 15 Dits davent da Scuol, &
stant plü löng dess gnir Elet ün vice Præsident, & di simil s' dess
contegner col Nodêr.