Poesias (Camathias 1918): differenze tra le versioni

Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
Mizardellorsa (discussione | contributi)
Nessun oggetto della modifica
Mizardellorsa (discussione | contributi)
Nessun oggetto della modifica
Riga 30:
*{{Testo|/9|9}}
*{{Testo|/10|10}}
 
Poesias
de" FLORIN CAMATHIAS.
II casti dil munt sogn Gieri.
1350.
Osum il munt sogn Gieri, sil grep che varga si,
Ti vesas las restonzas dil vegl e ferm casti.
Sur ina vaü profunda ti cattes adagur
Las tuore sidretg restadas sigl ault ödem igl ur,
Sper muschnas crappa grischa de mire, ch'ein sbalunai,
Sper pegns, ch'ein ord ruinas leu suenter si s'alzai.
El temps avon las Ligias il spert nus schein turnar,
II crest sut Uors la Foppa lein ir a visitar.
La via tras la selva sesbassa tiel fossau,
Impediments semuossan giusut il crest alzau:
Dad in maun tochen Tauter la lingia dil rempar
Fa frunt a tgi ch'arriva, scommonda de vergär;
L'entira muote lada ei ault fermada si,
Ed en la cantunada eneunter ü miezdi
Sesaulza la tuoratscha, numnada il balfrid,
Fortezia prineipala cul fundament solid
Sin grep, che la natira aparti ha scaffiu
Per far la tuora quadra sin pei bein garantiu.
En pii che tschun alzadas e cun grossezia mire
Cresch'ü balfrid ell'aria e stat dil tut segirs.
Da questa vart pereula Tattecca po vegnir;
Perquei cheu la fortezia, smanatscha brut e stgir:
Ne porta ne fenestra ei cheu ded observar,
Negina curtesia vul cheu la tuor mussar.
Ge sut las aultas grundas sitier il trer a tetg
Sa derscher crappa, lenna il defensur anetg
— 209 —
E render prigulusa la via tiel casti » ;
':.' .'.
Entuorn la cantunada eneunter il miezdi.'.. 1
Giufuns Ia tuor termenta techentad'ei la. perschun,
Che dat, solegl e glina negliu der ver, caschun.
Giu viere il preeipeci sestenda il rempart,
Che dat a la fortezia sustegn da quella vart,
Formond cun mire Tintrada tier stallas e curtins,
Ils quals sin la terrassa han greppa per confins.
Leu la fatechada biala la tuor present'a nus,
Cun la fenestra dubia egl ault schi maiestus:
II guardian leu mira anoragiu Starpuns,
E vesa, tgi che passa per via, pun e funs.
L'alzada sut ornada ei cun igl ault artget,
Fermaus entuorn la porta sco in spuretg lautget.
En tala segirezia dadens el cireuit
Cun saia, tgaminada stet il casti solid:
Palaz de segneradi, drizzaus. per habitar,
Unius cun la capitata, ch'ins po leu observar.
Altai' e chor leu miran encunter'gl Orient
E muossan la figüra dil cavalier valent,
Dil grond herox sogn Gieri, che po ü drag mazzar;
Ed ord la cuort sesaulza il vegl clutger de zenns,
Sco artgs ein las fenestras, antics ses Ornamente.
La possessiun sogn Gieri ha uss in niev patrun,
Sco part dil segneradi din reh pussent barun:
Giu sper Razen sesanfla siu grond e bi casti,
Spei Rein sin ina tumma, ehe varga orasi.
E quella signeria, che regia giu Razen,
Ha en Sureelv'aschia bia possessiun e quen.
Mo sin il munt sogn Gieri ha ü barun tschentau
In castellan capavel, il vegl signur ugau,
In niebel de schlateina, il Heinrich de Canal,
Che sto star aüa testa de tut il personal,
Menar Teconomia, e bein administrar,
Per funds e glieut far render U tscheins, ch'ei de pagar. —
Sil munt ei sin visetta il possessur, barun;
Ed el examinescha casti e bastiun.
II castellan compogna il segner endadens,
Descriva la fortezia, eundrezs e ruglaments:
14
— 210 —
„In inimitg vess breigia quei munt ded aquistar,
La cuort ei situada ton bein en siu rempar.
Zuppada ei Tintrada eneunter il miezdi,
Fetg aulta ei la porta, ch'ins vess arriva si.
II guardian leu vèglia en combra de portier,
E stagn examinescha scadin che dat neutier.
La pun movibla croda, cu el vul schar intrar,
Ed en cadeinas resta, sch'el sto quei scommandar.
Denton en cass d'uiara, sch'igl inimitg rumpess
En casa tras miraglia, ta tuor aunc resistess ;
Ne flommas, ne zaceuossas fan tema al balfrid,
Che porech'en si'altezia refügi e salit:
Sin scala leva, libra, che tonscha dal palas
Dado si tier Tintrada fetg aulta tier il plaz
Dil ferm balcun de porta, üs umens, defensurs
En prighel seretilan, haftend culs successure,
Prendend naven la scala; eis fieran giu pü tgau
Agl inimitg crappuna, sch'el less furar in vau,
Ne tras la porta pintga el palas seschlihar,
Ne better fiug en stiva per quella arsenter."
Amiez la. cuort, aviarta eneunter la damaun,
Ei la cistiarna gronda e speras stet in baun.
Cheu sesan ils dus umens, ruaussan contemplond —
A siu signur raquenta il Heinric vinavont:
„Stupent cheu sepresenta la Foppa cun ses vitgs,
Castials en vischinonza sin grugns spuretgs e spitgs;
Las cuorts leu si Sursaissa, maneivel dil Mundaun,
Amiez curtins fretgeivels Castrisch1 e Glion el plaun."
Gudend la biala vesta eis sesan sin il baun —
E fetg euntente allura di il barun dil Plaun:
„PlascheivTei quella tiara, quei mund dil Rein alpin,
La Foppa en montognas ei in stupent curtin. —
Quest niebel segneradi daventa cars a mi,
Pilver sü munt sogn Gieri jeu vi turnar aunc plü
ooo
i
— 211 —
La signura dil munt s. Gieri.
Sil munt sogn Gieri in cavalier
Ei staus garmadis en siu revier,
Vivius en combat e carplina;
Ils pure sin quel fetg grittentei,
Avon la tuor ein serimnai,
Schmanatschond agli ruina.
P'-.raglia grescha sil casti:
„Tirann, tei oz pendin nus si,
Has meritau la tortel" —
Mo la signura el prighel grond
Vegn sin fenestra a smanond
Teü'alva sur la porta.
Migeivla e da cor generus,
Carina cun paupere e munglus,
Ell'era adina stada;
II pievel per ella ha compassiun,
Fretgeivla ei sia intercessiun,
La supplica vegn tadlada.
II capitani dils armai
A la signura rispunder lai
Cun buna curtesia:
„Vus libramein passar pudeis
Cul pii custeivel, che vus veis,
Aviarta cheu vegn la via."
La dama vegn ord il casti;
In survient ha sin schuvi
In sac de gronda peisa;
Ils pure gia sminan buca bien,
E vessen de roclar talien
II sac sur greppa teissa. —
Mo il menader di denton
Alla signura: „Vinavon,
Mettei en segirezia,
Vies scazzi, sco gl'ei concediu;
La garmaschia fin ha priu,
E nossa ei la fortezia I" —¦
— 212 —
La nobla dama ha saviu
Spindrar la veta a siu mariu,
Ch'ei staus schi mal en fêtgas.
Sto era il casti curdar,
II pievel vegn de quei a risdar
En sias canzuns e detgas.
ooo
La praala dils düs amitgs.
Sut il Crap de Flem in losch barun
Vev'in vegl casti per bastiun:
Punts e portas e miraglia grossa
Devan a quei ault snueivla possa.
Quei signur tut agen e curios
Vev'enqual pertratg davon davos;
Duas feglias el numnava sias,
Schava mai ir ellas per las vias.
Las mattauns stuevan semper star
En lur combra e de maridar
Mai laschav'ü bab la libertat,
Fuss ge arrivaus enqual bi mat. —
Ge, vonzei commond'el aüas bialas:
„Vus stueis a semper star purechalas I"
Tut discus fa il barun far si
El lag grond de Flem in pign casti,
Sin queü'insla, ch'ei leu d'observar —
E las feglias lai leu translocar.
Dalla selva ei il lag tschinclaus,
Mai vegn il ruaus cheu disturbaus,
Auter che dals bials utechals canfonts,
Che sin Tinsla sgolan neu dals conns. —
Las mattauns pon ver il Crap. de Flem,
Mi ran si e dattan enqual schèm,
Viers las pezzas dellas „Siat dunschalas",
Che sesaulzan bialas sco cristallas.
II barun denton ha pauc ventira
Cun si'ortga, malcapeivla mira:
Fermas ti siu vau ad in ual —
Rump'el speras or e fa dil mal.
— 213 —
L'insla era buc dalunsch avunda, :
E queU'aua buca ton profunda. — >: _x -.
Ei sto esser che il bi tschupi
De purschalas strusch flureva pii '
-
-
Alias feglias en clausura stadas: - -
Suenter meins ch'in onn ein daventadas-'
Domisduas mummas cun affons, '••--'• •---'
Senza ch'il bab sappi dils engonns* --'
Lur dus pops in Tauter'semegliavan /
-1*
En tute graus, carachevan termagliavam"1
AUa dunna, che sul lag vegneva,
E la spisa ord la barca deva,
Han las giuvnas detg de dar deplr, ~ -'
Ellas hagien fom en lur casti. —
Cura ch'ils buobets han giu otg.onns,
Rogan ellas fetg lur bab vengonz:
„Termettei ponh verd de fàr monduras,
De colur,'sco selvas en verduras!"
„Termettei baleslers cun paliats
De sittar utschals e pigns stgirate,
Per scatschar giud l'insla liung'uriala,
Lein emprender d'ir sin catscha biala."
Teüa verda ü barun termetta
E dus artgs ad ellas sta Tinsletta
E paliats ded aur per far la catscha
Sin utschals en caglias de vinatscha.
Ils mattets han techaffen grond d'emprender
De sittar sta peis e giu en venter,
E las mummas van cun eis la sera,
Cura ch'ils utschals de primavera
Ein tumai sin l'insla tut quieta
E ruaussan ö da biala veta. —¦
Tras ils pegns ei trai in'aria fina —.
Sur il lag, la selva, va la glina;
Sco d'argient terlischa Taua clara -h ¦
 
Sco en siemi stat dormend la tiara; •
E las giuvnas ledas pon cantar
Sco pii baul puspei e selegrar;
•'.
Lur canzun resuna dultschamein
Sur las undas ora levamein:
„0 rossignol, cun clar accent,
Ti pos cantar plein legherment
Atras la notg carina,
En laud dil tschiel, enstagl d'utschals,
Che dierman tute en cuolmjs e valls
El clar de biala glina.
Neu dagl uaul igl echo spert
Rispunda tier tiu dultsch concert
Atras la notg sereina;
Las steilas si el tschiel sbrinzlont
Quietamein tral camp schi grond
Van en splendur compleina.
0 rossignol, car cantadur,
Lein far s'alzar in cant d'amur
La notg schi ruasseivla,
En num de tuts, che dierman bein,
Fin che Taurora claramein
Retuorna ventireivla."
Clar-verds ei il funs dil lag schi bi,
Aua tievia nescha sut ensi.
Ils mattets il di ston lu emprender
D'ir en Taua, bratscha, combas stender,
Senudond el lag entuorn la riva
Temps de stad en Tunda solegliva.
Cul ponn verd las mummas han cusiu
A scadin dils mats in bi vestgiu.
Gronds e viscals, san eis senudar
Ed il lag de Cauma traversar. —
Or el mund quels han uss ir voliu,
E commiau daü'insla han eis priu.
Per memoria han las mummas dau •
Ina spada d'aur cun tagl giezzau
Sil viadi, supplicond scadin —
De numnar lur mummas a negin.
Ils compogns, amitgs, per la vallada
Giuado ein i purtond la spada.
— 215 —
Lunsch egl jester ein eis viagiai,
Ed in di eis ein lu arrivai,
Nua che las vias sespartevan;
Era eis sesparter leu vulevan.
Sper in ruver vegl han eis catschau
Ina spada el tratsch umbrivau;
Ed eis ein seschai giu leu aschia,
D'en in onn turnar tier quella via —
Muossi lu ruina queUa spada,
Seigi quei de prender sco visada,
Ch'igl amitg, che tuorni saunamein
Leu gl'emprem, dueigi spertamein
Dar agid a Tauter sin tschei maun,
Sco glei de gidar ü concarstgaun. —
Mintgin va sin quei per ina via
Cul pertratg de star de plaid aschia.
Quel che va pii lunsch sin la vart dretga,
Vegn en in marcau ed ei perdetga,
Co la gleut ha leu malencurada
Per la feglia nobla disgraziada:
„In dragun ha quella transportau
Egl uaul ed en in liug zuppau.
Sia veta vul negin rescar
Per dal drag la paupra liberar.
Tgi che vess en quei combat success,
La princessa biala obteness." —
Quella nova auda nies compogn,
Ed el tratga: „Jeu vi dar domogn!"
Enten pugn el siara sia spada,
Egl uaul el va en cavalcada,
Era. siu balester cun paliats
Pren el cun fidonza eis combats.
El vegn tier la tauna maluardada,
Ed il drag cun alas quella gada
Ha de far cun in campiun de vaglia —
E bein baul entecheiva la battaglia.
Siu paliet ded aur el po semtgar
Sil balester, cun inschin laghiar,
— 216 —
Bein avon ch'il drag futiu sgarscheivel
Possi neu sgolar pii demaneivel. —
„Returnei, ser drag, la nobla feglia!"
Clom'il cavalier de buna veglia,
„Dei, schiglioc vus tucca il castitg,
Jeu sun cheu per vus sco inimitg!" —
II dragun sesaulza per sgolar,
Mo nies mat sa cun paliats sitar,
El laghegia fin e bein gartegia;
Ord ils egls du drag ei ferm camegia:
Tucs el cor profund igl inimitg,
Po en Taria buca star pii ditg,
Culla spada dat ü bien schuldau
AI curdau uss fridas giu pü tgau.
La princessa vegn tier siu spindrader,
Liberada da quei drag e lader. —
Bials ligioms lur cors han reuniu,
E ventira ha quei per gudiu. •
Mo il prenci niev in di ei ius
Egl uaul, che fuva smaledius,
Per sittar utschals, che contan bein,
Sco sin l'insla sper il lag serein.
En la selva tut en inagada
Ves'el ina femna strapazzada:
Quella mira stagnamein giun plaun
Ed enquera leu zatgei cul maun.
„Tgei veis pere?", domond'el la veglietta,
„Miu ani ded aur ei daus ord detta."
Survetecheivels ei il giuven staus —
Mo per siu donn, memia sesbassaus.
Encurrend per ella igl ani —
La veglietta, sevolvida vi,
Streha ses cavels ded aur empau
Culla torta, ch'ella ha semtgau. —
En in crap de marmel ei il retg
Semidaus en in moment anetg!
Ussa ei in onn vergaus depi,
— 217 —
Ch'ils cusrins egl jester eran i,
Sespartgend, prendend diversas vias,
Mo salvond las bunas simpatias.
Quel ch'er'ius da maun seniester, vegn
De retuorn, ses pass el liug retegn —
Sut il ruver stat el tratsch la spada —
Cun ruina sil maun dretg curclada:
„Sventiraus zanua ei miu frar,
En agid ad el jeu vi marschar." —-
El marcau dil prenci el arriva,
Vegn retscharts cun curtesia viva;
La princessa tegn el pü mariu —
Schi precis semegli'el il svaniu!
Mo il frar, prendend la sia spada,
Che spartgescha el da la quinada,
Senza dir pertgei, el va navenda,
En la selva stgira el serenda. —
La veglietta leu vul strianar
Era quel, che vul spindrar il frar.
Mo il cavalier il fatg capescha —
AUa stria stagn el ordinescha:
„Co spindrar il prenci, di a mi,
La cavazza schlioc fend'jeu a ti."
Ina torta porscha Ia veglietta
AI signur mussond cun sia detta:
„Silla crappa marmel dei la frida,
Sil moment vus obtenis urbida!"
Quei fa il compogn. Pren mir'il frar,
Tuorn'en veta senza s'entardar!
Selegrond eis tuornan el marcau,
Ina fiasta han eis celebrau.
Agl amitg ei stada confidada
Da siu prenci biars onns la schuldada.
Ils cusrins amitgs ein semper stai,
Mo tier l'insla ein eis mai turnai.
Morts ei il barun pilver daditg —
Mo ü Crap de Flem stat aunc sul vitg.
ooo
— 218 —
Ils affons ded Adam ed Eva.
Adam culla dunna Eva
Ina tegia fatg haveva
Lunsch giusut il paradis
E luvrava onns e dis
Cun savur giu per la fatecha,
Cun la stenta della bratscha
Per nutrir ses biars affons,
Metter eis sut tetg e ponns.
Eva sco massera steva
En la. tegia e regeva
II menaschi cun premura,
Deplorava la malura
Dil puccau ed encureva
De levgiar la sort schi greva.
In di, uras ded ensolver —
Adam era ius per volver
Las panuglias sin ils praus —
Vesa Eva speis canvaus,
Ch'enzatgi vegn sin visetta
Oz en sia paupra hetta.
GTei Niessegner sez, che vegn —
Avon esch el seretegn
Per mirar lur descendenza,
Lur clamada e subsistenza.
Gronda ei gia la casada —
Mumma Ev'ei fitechentada
Cun lavar, scultrir ses pigns,
Strusch ord treglia ein entgins.
E per il turpetg spargnar
Dat eü'uorden de mussar
Mo affons lavai, scultri —
Tschels zuppenta ella vi
Sut il ström en in cantun,
Sut las stialas en mantun,
In zupp'ella sut il liug,
Ch'eüa drova de far fiug.
Eva, alva sc'in lenziel —
Betech'il maun al bab de techiel
— 219 —
E presente en in rudi
Ses affons lavai, scultri. —
Ed il Segner grond piascher
Ha quels petschens cheu de ver,
Curteseivlamein el ri
Ed ad in dils mats el di:
„Ti stos far mistral, miu car!"
AI secund: „E ti stos far
Bannaher! Quei ei per tei!"
Ed al tierz: „Ti eis merechei,
Ch'ins tei techenti sco gerau." —
La massera ha tertgau,
0, pertgei hai tschels zuppau,
Oz, ch'il Segner ei schi buns,
Dat uffecis e buns duns!
E la mumma spert ha detg:
„Segner, sut quest pauper tetg
Auters aunc jeu hai affons,
In bi diember, pigns e gronds. —
Quels eü'orasut leventa —
E sestgisa, selamenta,
Ch'els ein buca rugalai.
Mo il Segner di: „Quei plai,
Ch'els ein viscals tonaton."
E cheu vegnan neunavon
Quels ch'ein stai el ström e fein,
Flux sin tgau han eis bein plein.
E Niessegner di a quels
Cun il ström en ils cavels:
„Vus, mes cars, fagei il pur!".
Ord las stialas uss plaun lur
Neunavon ein compari
Quels cun ils cavels starschü,
Tschufs e dirs han quels ils mauns;
II scaffider dils carstgauns
Vul era eis tiel bien clamar:
„Dil mistregn stueis luvrarl"
— 220 —
II davos compar'aunc in, - -
Nera sin fatecha, sco fulin:
Vid la fueina ei quel staus
E perquei sescurvanaus
Tochen sin igl alv dils egls —
E stat cheu en spir scumbegls!
Dieus sa erâ quel duvrar — .'.'.,.
Buca sco signur zuar: :-"'.
„Ti ch'eis uss gia scurvanaus,
Per parier eis.destinaus!" —
ooo - '
II schnec ed il pulein.
In schnec ed in pulein E denleren dormiu,
Han mess in pag in di: Temend il cauld miezdi.
Qual sin il crest Sevgein ii schnec ha pei a pei
GTemprem arrivi si. Entschiet a s'avanzar,
Pü pag ha il pulein Ei ius de buna fei,
GTemprem pigliau si lev: Mo senza s'entardar.
El dierma stagnamein Sur en sil quolm Sevgein
E senta nuota grev. n schnec ei arrivaus
E lu eis el currius Avon ch'ü spert pulein,
In toc e sefermaus, Ch'ei staus de quei suretaus.
Ei ditg sedivertius Gia er'ü schnec sin tetg
Ed aunc secumblidaus. Ded ina tegia a tut
Quei ha el repetiu Ed al pulein ha'l detg:
Düront il di aunc pii — „Jeu sun chischè e chischutl'
ooo
L'uolp ed il stgirat.
Ei fuva dil temps avon cargar,
Las vaccas eran si prada;
Las jarvas carechevan el caul solegl,
Panaglias devan pischada.
In'uolp in di leu mava a spass
Tras in uaul demaneivel;
E cun la veglia vegnev'a per
Discurrend; in stgirat curteseivel. ¦
— 221 —
In peü brin-meüen haveva Tuolp
Ed ina cua fetg lada;
Tut cotechens füv'il satel stgirat
E vev'ina vlva egliada.
Sin via ha Tuolp emparau il stgirat
Davart la sia malezia:
„Conts löste has ti?" — Ed il camerat
Rispunda cun rara finezia:
„Jeu hai mo in!" Mo Tuolp sin quei
Smanatscha tut de vilada:
„Jeu maglel tei, sehe ti numnas buc
Tute tes inschins quella gada!"
E Tuolp segloriescha cun plaids
De vana gronda luschezia:
„Jeu mezza hai sil pii pauc siat leste,
Che datten a mi segirezia." —
Ed ord igl uaul quels dus ein vegni
El cuolm du Matg tier la tegia; •
II pur ei naven, il muvel rentaus,
Ruaus de miezdi cheu regia.
II dutg leu cuora sper tegia giu,
II prau ei cargaus cun jarva;
Eneunter la tegia in suffel va vi
La porta sura sesarva. —
Eis miran entuorn : leu pendan tschaduns
Sur la meisa en dubia claveüa;
Leu el cantun ei fatga de mir
La fueina cun crapp'ed arschela.
E spegl esch tegia sin dus poste,
Temprada stat la panaglia;
Ual sper la scua sidretg ein de ver
La festa de la buobanaglia.
Ins vesa aunc la caldera d'irom,
Sadialas, bercagls en parada,
Mo nuot de magliar, Ia porta techaler
Sto esser cun clav serrada.
II pass de gliez esch ei ferm isaus,
La sava ha gronda sfendaglia —
— 222
 
Nos gaste vulessen la groma schigiar,
Eis han pertratgs de canaglia.
Ed il stgirat, satels sco el ei,
Seschlueta suten bein maneivel;
Mo Tuolp pii vès po serabitechar
Viaden fiel past deletgeivel.
II fin stgirat clom'ora all'uolp:
„Mo stei," jeu sufflel surora
Quei tschuf, ch'il luft ha sufflau el curtè,
Mo spetga ti cara consora!" E spert el magüa la groma suro, E cloma lu Tuolp s'entardada;
Atras la ruosna arriva en fin
La veglia aunc fomenteda.
II latg sgarmau enguordamein
Ella beiba en ferma tibada;
II stgirat manedel va sut igl esch o, E Tuolp ei dadens restada:
Dal beiber enguord ton latg sgarmau
Ell'ei pii grossa
e lada
Ed adumbatten ei tut empruar
Ella resta en techaler pigliada.
„Neu ora, ti uolp de siat teste zacu!"
Clom'en il stgirat ed envida.
El va per siu fatg.
— Quei di dal pur
Ei Tuolp vegnida sturnida.
ooo
Igl agricolan.
Finalmein il favugn ha fatg
La fin cul glatsch stinau;
Ed il solegl scaldont ha tratg
Ite cagls si ord il prau.
Marvegl en pei ei uss il pur,
Cun gronds
e pigns luvrers;
Tut sto gidar tier la lavur
De terechinar ils eis.
II criec stat el benagl semtgaus
Spei sac, che schai giufuns;
— 223 —
Igl erbst sisu ei cavigliaus,
Fusers han ils cuntechunz.
El giuf ils bos ein gia schunschi,
II pur ed assistente
Ein giu sut casa compari,
Ite pigns han leghermente.
Ha! Co quei va atras il vitg,
Co tunan oz benagls;
Ils buobs han quei spitgau daditg,
Eis van sco tier termagls.
E cul canaster suenter vegn
La mumma bein dabot;
La Marte/ la cazetta tegn
Ed aunc in pign fagot.
Giu Taccla la familia va
E tochen sera stat;
Giantar leu giu la matta fa
Sco de fenar la stad.
Martin empiala francamein
E peglia pii tgamun;
II bab tegn criec stentusamein
Sil prau de grond tschancun.
El zuolc sederschan travs de gir,
Derar ei resta bauns;
La purà dat cun bratsch segir,
Cuntechond cun las mattauns.
Eis ei vegniu d'arar miezdi,
E cloman ils clutgera,
Sper ü clavau en in rudi
Ruaussan ils luvrers.
Tuaglia eis ei leu rasau:
II techespet verd de flurs;
La brocca cul cuntegn salau
Dat la tschaver'als purs.
E suenter pausa de miezdi
Ei dat aunc bia lavur;
Cul sèm, cugl erbst e cul risti,
Suar sto fetg il pur.
¦
— 224 —
La palma benedid'egl er
La mumma fetga ent;
„Havein nus fatg il nies duer,
0 Diu, dai carschament!"
Turnond cuntents la ser'il pur,
Cun membra steuncla fetg,
El di: „Bien Diu, per la lavur
Lai gartigiar nies fretg!"
ooo
La primavera.
Tut la contrada ei bognada
Da plievia tutta notg curdada,
GTunviern sto perder il process;
Ed ord ils nibels puspei mira
II bi solegl sin la cultira,
II Matg pertut fa ferm progress.
Las vals si ault ein terrenadas,
Uals spimonte fan bia cascadas,
Rihezia d'auas ha il Rein;
Ils flums curdonte giud grugns e gondas
En tschalatadas liungas grondas,
Van ramurond profundameta.
La neiv ei suis uauls untgida,
Sin spunda bassa gia flurida
Vapurs van si dal tratsch humid;
Ils funs, ils era de tiara brina
Cun las semenzas en lur tgina
Encorscher laian lur vertit.
Ei prui e catscha ord la tiara,
II schierm vul ver queU'aria clara
E buca star pii ditg sut tratsch;
La glisch garegia mintga plonte
E la rugada abundonta,
Mintga ragisch survegn siu catech.
Niev schit ils beste vivifichescha,
Mondura nova gia ornescha
II salisch, coller plaun e plaun.
Tgei bi mirar sin la contrada
225
Cun biars tscharschere tut alvs ornada,
Entuorn il vitg e sper'gl ucclaun!
Ils utechallete pertut a strada
Sgulond bein leds sin plont'e prada
In Tauter cloman il bien di;
Ch'in meglier temps per eis arriva,
Smtear lai lur legria viva
Leu en las plontas, sil tschupi.
Tut la campagna ei spir veta,
Che la bun'aura nus viseta,
Mintg'animal po selegrar;
In bau bi verd sper mei camina
E tras las jarvas sefestgina,
Sco sch'el havess aunc ton de far. —
Ti vesas, sentas las midadas,
En paucas jamnas daventadas —
Has era ti in plaid de dir?
Ge, en quei temps dil Matg ei descha
De quel numnar, che tut scaffescha,
Siu num vi semper reverir.
OOO
La cnraschusa miur.
Ei era ina gada
Ina miur en tgaminada,
Che vess bugen schigiau
Empau schambun salau;
Mo tier quels gronds pendi
Po ella buca si,
Sa buca co sevolver
Per survegnir ensolver.
La miur uss sent'in fried —
E schmina nuot dil schlief;
Tiel clauder, che endrida,
Da queidas tut surprida
Pass'ella bein bufatg
E less in past guder.
Tgi sa, sch'igl ei mal fatg
D'ir en e schar piascher?
Leu penda la buccada
El crutsch zuppau fermada
Mond ell'el clauderet —
Sesiar'ü nausch caset.
La paupra miur dadens
Ded esser mal pigliada,
GTemprem ei tribulada,
Spir fetgas e tormente!
Mo stagl sedesperar,
Curascha ella pren,
Emprova de furar
Atras la preit de lenn —
Quei ei bein greva caussa,
Mo eüa buc ruaussa,
La miur nunstunclenteivla -
Davent'aunc ventireivla.
15
— 226 —
Entras bien s'inschignar Carstgaun, stai curaschus
In vau po ella far, E perda buc il tgau,
La miur cun sia veta En prighels, inschignus
El liber seschluetta. — Fai sco la miur in vau!
OOO
I
Igl eremit de Sächseln.
Faviala della Rezia, pronunziescha
Ensemen cun ils Svizzere in car num,
Fai in tschupi per el e celebrescha '
II promotur de pasch, il niebel um:
El vegn en tut ia patria menzionaus,
Igl eremit dil Ranft, frar Nicolaus.
Eneunter tschiel alzada ei Tegliada
Digl um deü'oraziun, sco sch'el vesess
La maiestat divina revelada
E pasch celestiala gia gudess
La vusch de Diu, che plaida plein buontat,
El vul tedlar en la retratgadat.
Agricolan, schuldau e bab el era,
Mo funs, familia ha el bandunau;
El tuorna buca pü tier la tschavera,
El ha vivonda celestiaTanflau.
AI Bab en tschiel du tut el sesurdat,
Ed anfl'en El ruaus, beadadat.
La pintga cella ha savens viseta,
II frater Clau fa bein il mediatur;
Igl um de pasch po bandischar la greta
Ed urbir o da Diu bein bia favur.
Per sia patria roga'gl eremit
Ed en grond prighel anfTel aunc saht.
Discordia ruinonta ditg smanatecha
E fa embrugls eis State confederai;
II Clau tier Diu stend'ora sia bratscha,
Urbescha pasch a Stans pils deputei:
La redunonza teidla siu cussegl,
E bein sligiaus en quort ei il scumbegl.
— 227 —
Serimnan Svizzers uss sper tia fossa,
0 survient de Diu glorificau,
Mantegn en pasch, en imitat e possa
La cara patria sco el temps vergau;
E passa supplicond tiel Tutpussent
Per implorar pü mund megliurament!
ooo
Dieus ed il mund.
De tuttas caussas origin
En tschiel ei d'encurir;
Nus tuts havein in Bab divin,
Che ha pussonza de scaffir;
Tut quei ch'exista e trai flad,
Ei fatg da sia maiestat.
II maun de Diu ha envidau
Ils fiugs, las glischs dil firmament;
II tutpussent ha ordinau
AI mund entir siu moviment.
Armadas d'aunghels e caretgauns
Termett'el ora sin tute mauns.
Sco sin viadi ein termess
Tuts ils affons dil Bab suprem;
Renconuschientecha dar duess
Mintgin a Diu sin siu scalem.
Va il viadi alla fin,
Ston tute turnar tiegl origin.
0 Segner, jeu confessel tei,
Vesend las ovras, che ti fas;
Jeu stoi saver a ti marechei
Gudend la veta, che ti das.
Co sai jeu bein a ti survir,
E tia gloria engrondir?
Jeu sundel in carstgaun tras tei,
E la verdat vi confessar;
Sta tias vias pei a pei
Jeu vi ludond tiu num marechar.
E va la veta de rendiu,
Ruaussel jeu en tei, miu Diu!
— 228 —
Canzun de Nadal.
Nadal, Nadal! Atras la vaü
Resun'ü chor dils zenns,
Ed en fervurs, sco ils pasturs
Caminan ils cartents
Per visitar, per adorar
Emmanuel, il retg,
11 niev-naschiu, il Benediu,
Ch'encuera cheu in tetg.
Ti legherment dil cor cartent,
Salvader, Fegl de Diu,'
Ti Vierv divin, sco dultsch bambin
Vegns giu dal tschiel steliu,
Mintg'onn pii clars, pii bials e cars,
Comparas cheu a nus:
Nus smerveglein, beneventein
Tei retg miraculus!
Niessegner car, Tei envidar
E prender lein sut tetg,
Tei bein salvar e carezar,
Quei seigi nies deletg!
Lai levgiament e spindrament
Sentir cheu tuts munglus;
Lai terlischar la steila clar
AI pievel pietus!
ooo
II sogn num.
Sco solegl tiu num sclarescha, Ch'ha dagl aunghel quel udiu:
Jesus, glisch dils vercartents; Dultsch confiert ti eis sin via
Ord il spert il stgir untgescha A quel, ch'ha tei conoschiu.
Tras tes radis clars, pussents: Graziusa medischina
Car Salvader benedescha Ei tiu num miraculus;
Cun verdat tes survients! Bien pastur, buontat divina
Spert e cor pon en legria Ha menau tei giu tier nus:
Prender si il num de Diu, Sei ludaus perquei adina
Sco a Nazareth Maria, Tiu num sogn e glorius!
ooo
— 229 —
Las dolurs de Nossadunna.
Peinas grondas ein passadas
Tras tiu cor sco gittes spadas
Sil viadi en quest mund.
Mumma de dolurs, ti sentas
Cun tiu Fegl anguoschas, stentas
DalTentechatta fetg profund.
Strusch el tempel eis vegnida,
Che ti sentas la punschida
Tras il plaid de Simeon;
Dolorusa profezia,
Audas ti, o mumma pia,
Sur de tei e tiu affon.
Da Herodes, il crudeivel
Tiu Bambin schi amureivel
Vesas gia pereequitaus.
E da notg, sco Dieus commonda,
Stos fugir en tema gronda
Cugl affon en grevs quitaus!
A Jerusalem eis Stada,
Mo co tuornas tribulada,
Mond ad encurir tiu Fegl.
Treis dis quozza quella peina,
Dieus il Bab aschi'ordeina,
Larmas pendan en tiu egl.
Ti entaupas, o Maria,
Jesum culla crusch sin via,
0 fai quen, cun tgei dolur.
Sentenziaus da la schlateina,
Va el endirond la peina
Sil viadi de snavur.
Sil Calvari, tgi descriva
Ti'anguoscha, peina viva,
Sut in tschiel tut stgirentau.
Ferma stas ti liungas uras,
Vesas saung ord las blessuras
Dil sogn Fegl crucifigau.
— 230 —
Giud la crusch vegn ussa dada
A ti, mumma contristada,
Mo la membra ded in miert.
Tut smidada ei la fatscha,
Tut stendida sia bratscha,
Morts ei tiu pii dulsch confiert.
Mumma, o tgei greva ura
Has ti tier la sepultura
De tiu Fegl schi carezau!
Plein'ei ussa la mesira,
Tgei dolurs tiu cor endira,
Per tiu Fegl, ch'ei han satrau.
Cu la mort s'approximescha,
Remischun per nus urbescha,
Mumma, ch'has ton endirau.
Nossa sort ei meriteda,
Mo tras tei ell'ei levgiada,
Reparaus ei il puccau.
ooo
La mumma nus lein honorar.
Vegni sin il crest de Maria,
La mumma nus lein visitar,
Avon siu altar cun legria
Da cor lein cantar ed urar.
Con buna, o mumma, eis stada
Cul pievel de tut la contrada!
Vegni tiegl altar de Maria,
La mumma nus lein honorar.
Retscheiva cun grazia migeivla,
Maria, tute quels pelegrins;
Nus en com,pagnia fideivla
Roghein per confrare e vischins;
Nies pievel cartent benedescha,
A tute il saht segirescha!
Vegni tiegl altar de Maria,
La mumma nus lein honorar.
— 231 —
0 muossa, Maria, la senda,
Che po en parvis nus menar;
La bratscha eneunter nus stenda,
Lai buc en malmort nus curdar.
Na, gida d'anflar, o Purschala,
La patria, la gloria schi biala!
Vegni tiegl altar de Maria,
La mumma nus lein honorar.
ooo
Als compatriots de Genevra
sin lur fiasta digl emprem de Zercladur 1917.
Compatriots, Confederai
Sin questa riva redunai
Tier biala fiasta annuala:
Vus franc pudeis miu plaid techaffar,
II cauld salid de Vies confrar,
Che vegn ord Svizzera orientala.
Dal cuolm grischun retoroman
Jeu portel giu fiel lag Leman
Salid romontsch en viarv'alpina:
Confrars franzos, quels suns tadlei,
Nos dus lungatgs, mo giudichei,
Derivan da medema tgina.
Sper il Rhodan, sper Inn e Rein
Confrars nus essan segiramein,
Fegls della mumma, la latina!
Depi techien onns aunc pii ligiai,
En Ina patria essan stai
E lein buns Svizzers star adina!
Carezia fa ils cors s'unir,
E TUnitat po entschallir
La forza della patria nossa:
Perquei Franzos, Tudestgs, Talians,
Clamei cun nus Retoromans:
0 cara Patria, stai en possa!
ooo
— 232 —
A Pader Maurus Carnot, 0. S. B.
(1915.)
En tiara grischuna, in larisch stateivel,
Uss dumbras ils rins ded annadas techunconte;
Sil grep dellas alps, en sulom favoreivel
Stat enragischada en forza la plonta.
v
Tgi ha pertgirau cun adatg la plontina
Eis vitgs de Laret e Compatsch silla spunda?
La sontga premura de dunna Paulina,
La mumma cul cor de carezia profunda.
Solegl e rugada e Taria clara
Carschentan il best ed orneschan la cruna;
E glischa e frestga la plonta compara,
In larisch, che lauda la patria grischuna.
La stad serimnai ils utschals en la roma
Seiegran e seguan en frestga umbriva,
Ed en harmonia plascheivla e loma
Las Musas che contan, han leu biala stiva.
Aunc bials igl October, cu la dascharina
Vegn meina e passa, il larisch ves'ora,
Surporta'gl unviern en nevada, purgina
E conta canzun montagnarda sonora.
II larisch lai arver Tavein'abundonte,
Lai cuorer sin piagas largau-medischina;
E tuorna il Matg cun calira scaldonte,
Vegn giuvens il fegl dellas alps sco adina.
En forza compleina, o larisch plascheivel,
Gia dumbras ils rins ded annadas techunconte:
Stai sauns en las auras, stai ferm e fideivel,
Stai pii ditg che aunc ina gada techunconte.
ooo
Dus gronds Grischuns hau priu coiuiau.
Casper Decurtins — Benedetg Prevost.
(1916.)
0 mort, o mort, tgei tratgas ti
De far schi vid en la Cadi!
Nos megliers umens van naven t
Giud il Cumin, ord il Convent:
— 233 —
A Trun has priu il grond mistral
Ed a Muster il eau claustra!;
0 mort, tgei fridas has ti dau,
Dus gronds grischuns han priu comiau,
Las piagas senta cun tristezia,
II pievel en Tentira Rezia.
0 veta, veta, gronds tschupials
Ti das als umens immortals,
Che han bien sem egl er semnau
E pü Patrun en tschiel luvrau.
Lur ovras restan ditg en flur
Per laud e gloria du Signur,
Che ves'el cor las intenziuns
E sa distinguer mais da buns.
0 veta reha, prosperonta,
Ad eis dai la pagaglia gronda!
0 pievel, pievel car grischun,
Salv'als defunets ti'affecziun,
Lur plaids pussents bein buca pii
Pon dar la direcziun a ti,
Mo lur exempel muossa clar,
Co Tjerta veglia oonservar.
Eis han la patria carezau
Pü pievel lur talente duvrau:
Tals generals, o Diu, leventa,
Spei guvernagl dil pievel techente!
V