Pagina:Vico, Giambattista – Il diritto universale, Vol. I, 1936 – BEIC 1960672.djvu/42

32 de opera proloquium

[18] Rursum interpretes recentiores, humaniorum literarum deliciis capti, philosophiam omnem abhorruere, quod ea suae aetatis, quarti elegantiam sermonis deosculabantur, nullam omnino saperet: itaque philologiae adiumentis magis liistoriam romani iuris situ a barbarie obducto purgarunt suoque veritatis nitori restituerunt, quam philosophiam investigarunt.

[19] At unus Antonius Goveanus, acutissimus philosophus et philologus perinde eximius, his ambobus praesidiis tantum instructus ad iurisprudentiam accessit, et ioco ac relaxandi animi caussa leges romanas tanta felicitate interpretabatur, ut Iacobus Cuiacius de suo elegantium iuris interpretum principatu metueret, si Goveanus serio ad iurisprudentiam animum appulisset. Sed is aliquot romani iuris minutas partes legit: principia, quae iure naturali gentium Constant, neglexit.

[20] Contra Hugo Grotius, gravissimus philosophus et philologus praestantissimus, ius civile romanorum omittit, ac ius naturale gentium tantum tractat, de quo systema eiusmodi absolvit, quo «iurisconsultus generis humani» appellari meretur. Sed, si eius principia ad exactae criticae trutinam expendantur, magis probabiles verisimilesque quam necessariae sunt et invictae rationes.

[21] Quare adhuc Carneadem de iustitia an sit in rebus humanis, aequis momentis in utranque partem dissertare, adhuc Epicurum, Nicolaum Macchiavellum De principe, Thomam Obbesium1 De cive, Benedictum Spinosam in Theologo politico et nuper Petrum Baylaeum in magno Dictionario gallice conscripto, illa obtrudere vulgo audias: ius utilitate aestimari, temporique locoque servire; imbecillos postulare ius aequum; at «in summa fortuna», ut Tacitus ait, «id aequius quod validius». Ex quibus colligunt et concludunt metu contineri societatem humanam, et leges esse potentiae consilium, quo imperitae multitudini dominetur.

[22] Igitur principii loco statuendum esset ius aeternum verum, ac proinde inter omnes et semper et ubique ius. Aeternam

  1. Cosí corretto, nelle postille marginali, «Obbesium» [Ed.].