 |
Questa pagina è stata trascritta e formattata, ma deve essere riletta. | |
| Il Novellist I | 751 |
Ils Romonschs dentont, che han in saun giudici, la examineran, avont che condemnar la. Tocan ussa ein tuttas emprovas per ina uniun dils divers dialects romonschs stadas adumbatten, perquei che in dialect voleva dominar ils auters, senza posseder las qualitats, che fussen necessarias per acquistar in tal domini. La uniun presenta garantescha a scadin dialect ses dretgs. Il linguatg romonsch dovei igl emprim se perfeczionar entras ses dialects sezs, avont che prender siu refugi tier auters linguatgs. Il linguatg romonsch dell’Engiadina, il ladin, ei nos emprim parent, gie el ei nos schemell e disferenziescha dal linguatg rhäto - romonsch da questa part dils culms solettamein entras ina empau diversa pronuncia. Il ladin e romonsch ein giust aschi bein in et il medem linguatg romonsch, sco quei che igl idiom de Bern et igl idiom de Turitg ein in et il medem linguatg tudesc. Vegnan ils buns elements de tut noss divers dialects romonschs encurii ensemmen; reussescha ei als Romonschs de componer in vocabular de tut ils idioms romonschs — e quei dovess esser l’emprima mira de tuts patriots romonschs — allura ei l’uniun dils divers dialects cert garantida, et il fanatismus, las animositats e rivalitads dellas diversas valladas svaniran. Perquei che ils divers idioms romonschs se uneschan tier in linguatg literaric na doveien ils dialects morir giu, na igl ei aschi zun giavischeivel, che els existien vinavont en la bucca dil pievel. Ils dialects resteran adina ina richa fontauna per il linguatg literaric.
L’uniun dils divers idioms romonschs ei per divers motivs ina absoluta necessitad. La pintga populaziun romonscha na ei en il cas de sustener [p. 125] sufficientamein plirs linguatgs literarics. La consequenza ei quella, che negins idioms san per quest motiv se svilupar e prosperar da persei e contentar ils pli urgents basegns. Sut la presenta Babylonia en il lungatg vegn era la scola mai a saver prosperar. Cura che ils uffons na han ina sufficienta habilitad en lur linguatg matern, allura ein era las autras scienzias de zun pintga valur. Era il studi de linguatgs esters ein per glieut, che ha ina insufficienta habilitad en il linguatg matern, ina zun greva lavur, che porta era pintgs fritgs.
E tgei influenza ha il linguatg sin l’educaziun sezza! Il scolast vestgeschi sias admoniziuns, ses buns cussegls, sias exhortaziuns en in linguatg rustic, trivial, sco quel che vegn ord il nuell, e l’impressiun, che el intenzionescha de far, ei prest scuada naven; mo plaida el en in linguatg cultivau, stattan ad el expressiuns en disposiziun, las qualas ein adattadas d’exprimer ideas e sentiments, che se aulzan sur las trivialitads della vita quotidiana, cert faran allura ses plaids ina megliera e pli profunda impressiun e pli grond effect. Il linguatg ei la clav tier il cor. Pli cultivaus, pli nobels e flexibels che il linguatg ei, tont pli tgunsch affla el era la via tier il cor.
