Pagina:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, I.djvu/794

Ils dialects raetoromontschs 765 mintga meins duas gadas ed explicheschi quel al pievel, sinaquei … che quest possi bein capir e saver, nua e co e cum ch' el hagi de secorregier e de sepertgirar.“ Legiu avon vegn per regla de quei, ch' il pievel capescha. Il medem selai èra constatar a rapport dil Tirol, particularmein a rapport della val 5 Venusta. 1000 — 1500. Cul IX avel secul dat ei denton a rapport dil Raetoromontsch ina fetg disfavoreivla viulta. All' entschata de tal secul ha igl imperatur Carli il Grond, en interess dina centralisada administraziun de siu reginavel, nonspetgadamein 10 … midau giu la constituziun politica della Raezia. El ha privau … igl uestg de Cuera tochen lu prenci della Raezia de Cuera da sia pussonza politica, reduziu quel sin sias competenzas ecclesiasticas e surdau il poder politic cullas renditas, las qualas appartenevan a quel ad ina persuna … seculara, il comt ni duca della Raezia ed als uffezials subalterns 15 de quel, medemamein seculars. Cheutras ha igl uesc de Cuera piars la gronda part de ses beins, de sias intradas e particularmein de sia directa influenza sil pievel e cun quei la forza de conservar e mantener 51 lungatg, … il vegl dretg e la[s] isonzas artadas. Ils Raetoromans han pia piars lur centrum e sustegn politic. In gieneral process de centralisaziun ha priu 20 dalurenneu sia entschatta. Centralisar ei sinonim cun unificar ed uniformar, ed il niev centrum per l' unificaziun ei stau la Giermania. Suenter la definitiva … divisiun digl imperi franconic de 843 ei nossa tiara pleun e pleun vegnida unida cun il reginavel tudesc, particularmein cul ducat della Suevia; tochen 842 stava igl uestg de Cuera sut igl arzuestg de Milaun, 25 fuva pia unius cun l' Italia, stava sut influenza italiana, mo dalurenneu ei nies uesc in suffragan de Mainz, stat pia sut influenza tudesca. Ils ducas e comts della Raezia ein dapî 843 tudescs; ils uestgs e canonics, ils avats, ils religius dellas veglias claustras ein medemamein tudescs; ultra de quei vegn ei dapî il XI., XII., e XIII avel secul fundau 30 novas claustras, tuttafatg tudescas, sco S. Glieci dils Premonstratens, Churwalden, … S. Giachen en Portenza, S. Nicolai a Cuera, Marienberg el Tirol, Müstair; culs Signurs arrivan vasalls et uffizials subalterns tudescs, finalmein … purs tudescs, ils quals surprendan las curts, bandunadas e privadas dals Romontschs en consequenza de mortoris e pestilenzia ni vegnan dapî 35 il XIII avel secul casai en valladas pauc populadas. Igl effect de questa immigraziun ed influenza digl element tudesc ei stau quel: 1. Ha il raetoromontsch cheutras totalmein piars siu sustegn politic e moral. 40 2. La noblezia romontscha, ils religius ed il clerus nativ romontsch han piars lur anteriura preponderonza visavî al pussent e pli numerus element tudesc ed ein curdai absolutamein sut l' influenza tudesca.